O zee. Oceaan. Lang heb ik je links laten liggen. Ruim twintig jaar geleden koos ik voor de atmosfeer en voor de ijskappen, en deed ik jou af als saai, eentonig, traag. Laten we eerlijk zijn: je bent weinig fotogeniek. Meestal ben je een monotoon blauwgrijs rechthoekig vlak langs de onderrand van mijn foto’s. Je water stroomt zo langzaam, daarmee leg je het af tegen het spektakel dat de atmosfeer te bieden heeft. Tornado’s, voortjagende wolkenluchten, daar kun jij niet tegenop.
Maar mijn beeld van jou begint te kantelen. Vorige maand was ik een weekje op wandelvakantie, en voer ik ten westen van Schotland 70 kilometer ver over jouw golven naar een onbewoonde eilandengroep. Zo ver op de Atlantische Oceaan was ik nog nooit geweest. Daar voelde ik jou voor het eerst zo sterk. Je dwingt ontzag af. Je bent zo onmetelijk groot, log en zwaar, ik zo kwetsbaar. Ik schrok ook toen ik tot me liet doordringen dat jij je 250 meter onder mijn bootje uitstrekte, en dat dat nog maar een schijntje is. Gemiddeld ben jij vier kilometer diep, en als je de Mount Everest op jouw diepste punt neer zou zetten, ligt de top nog steeds ruim twee kilometer onder water.
Jouw ongenadige aard
In jouw traagheid, realiseer ik me steeds beter, schuilt jouw ongenadige aard. Je speelt een hoofdrol in het klimaatsysteem. Die rol is al sinds het ontstaan van de menselijke beschaving vrijwel onveranderd. De laatste keer dat jij je wild en grillig hebt gedragen was al ver daarvoor, tijdens de laatste deglaciatie, toen de aarde opwarmde na het einde van de laatste ijstijd. Er kwamen toen vanuit Noord-Amerika en Groenland zulke enorme hoeveelheden zoetwater van de smeltende ijskappen jouw Atlantische bekken ingestroomd, dat de toevoer van warm water in de golfstroom haperde, tot stilstand kwam, en onvoorspelbaar werd. De gevolgen daarvan waren enorm. Periodes met abrupte opwarming werden afgewisseld door momenten waarop delen van de aarde sterk afkoelden. Het was duidelijk dat onderbrekingen van jouw gestage waterstromen een enorme invloed hebben op het klimaat en het leven op de continenten om je heen. Jij laat je niet snel gek maken, maar áls dat gebeurt, dan zal iedereen het merken ook.
Je zou een hoop goede redenen hebben om je op te winden. Je bent al zo lang de grote, alles absorberende stortplaats van ons mensen. Meststoffen, pfas, microplastics, afval, visnetten, stookolie, we laten het allemaal in jouw binnenste verdwijnen en gaan er maar van uit dat jij de boel verdunt tot de wereld er niets meer van zal merken. En veel dank ook voor jouw toeschietelijke rol in de koolstofcyclus. Van iedere tien kilo CO2 neem jij er vier op. Dankzij jou neemt de atmosferische concentratie broeikasgassen niet nog sneller toe. De verzuring van je water neem je op de koop toe.
De onderzoekers die jou bestuderen komen er steeds meer achter dat het trage, geleidelijke stromen van de afgelopen millennia in de toekomst niet vanzelfsprekend is. Sterker nog, jij zou ons met een oprisping wel eens onaangenaam kunnen verrassen. Het is moeilijk om jouw stemming te peilen, maar je lijkt ons de laatste tijd duidelijk te maken dat je genoeg van ons hebt.
Je bent de laatste tijd nogal heetgebakerd. Het afgelopen jaar was je water in de Atlantische Oceaan gemiddeld ruim een graad warmer dan normaal, en voor de kust van Europa zelfs meerdere graden. Is dat om ons wakker te schudden? We hebben hier in Nederland in elk geval een kletsnat jaar achter de rug. Nooit eerder viel er in ons land in twaalf maanden tijd zo veel regen. Het lijkt te komen door de toename van verdamping van je warme zeewater, dat met aanhoudende westenwind naar Europa toe stroomt. We hebben ook een vermoeden hoe dat komt. Sinds 2020 hebben we succesvolle internationale wetgeving waardoor de luchtvervuiling van internationale scheepvaart spectaculair is gedaald (af en toe zien wij de problemen ook wel in). Die vervuiling hing altijd als een grauwe deken boven jouw wateren. Nu die weg is warm jij op. Iedere keer dat wij in regenbroek op de fiets stappen zullen we blij zijn voor je, dat je schoon kunt ademen.
Wees lief voor ons
En dan die golfstroom, waarvan sommige wetenschappers denken dat het binnenkort een keer klaar is. Dat is zo groot, ik kan me er eerlijk gezegd maar weinig bij voorstellen. Bedenk wat je ons aandoet. In Europa krijgen we dan zeeijs tot Stavanger, in Nederland het klimaat van Noord-Zweden, onze volledige landbouw stort in. Koude en warme gebieden komen heel dicht bij elkaar te liggen, met extreem weer tot gevolg. Voor ons belangrijk om te bedenken: het is het tegenovergestelde van een ijstijd. Het is een volledig ontspoorde broeikastijd. Zo ver wil niemand het laten komen. Denk ik.
Oceaan, wees alsjeblieft een beetje lief voor ons. Ik zal aan de mensen om mij heen vragen of ze ook een beetje lief voor jou willen zijn.
Peter Kuipers Munneke is glacioloog bij de Universiteit Utrecht en weerman bij de NOS
