N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/wp-content/blogs.dir/114/files/2019/01/hertzberger-rosanne-2-online-artikel.png)
Er staat een nieuw beeld voor het Centraal Station van Rotterdam. Een meisje, pardon jonge vrouw, vier meter hoog. Ze zou Antilliaans kunnen zijn of Surinaams. Haar haar zit in een knot. Ze draagt een joggingbroek en Nikes.
Waarom zij een standbeeld verdient? Vraag het aan maker Thomas Price en zoals kunstenaars dat doen kaatst hij de vraag terug. Het hele idee van het kunstwerk is te ‘bevragen’ wie er gezien moet worden. Met zijn werk wil hij ‘verkennen, onderzoeken en bekritiseren’ en uiteraard bewust maken. De bingokaart van kunstclichés is dan nog niet helemaal vol. Onze huidige opvattingen over kunst in de buitenruimte moeten ook nog worden uitgedaagd. Wie moet er vertegenwoordigd worden? Wie gezien?
Dat zouden allemaal bijzonder spannende en urgente vragen zijn, maar niet in een land waar elke rotonde, elk plein, elk perkje tjokvol staat met kunst die alleen maar bevraagt, onderzoekt en uitdaagt. Loop een paar honderd meter verder over de Mauritsweg en daar tref je een zes meter hoge kabouter met een buttplug in zijn hand op een sokkel. Heeft Rotterdam nog niet genoeg onderzocht, verkend en bekritiseerd?
En bewustwording? Serieus? We hebben net een decennium van beeldenstorm achter de rug. Als je anno 2023 nog steeds wil ‘verkennen’ wie een standbeeld verdient, moet je echt iets meer uit de kast trekken. Het woord ‘bewustwording’ alleen al brengt inmiddels de woedende consument in mij naar boven die met haar vuist op de toonbank slaat. Ik wil niet alleen maar vragen. Ik ben al bewust. Je moet beter je best doen. Ik wil mijn geld terug.
En niet alleen omdat het saai is, maar ook omdat ik de kunstenaar gewoonweg niet geloof wanneer hij zegt alleen te ‘verkennen’. Hij liegt dat hij barst. De kunstenaar wil het uitschreeuwen, net als de activisten die de afgelopen jaren de bronzen witte mannen van hun paard trokken. Maar hij doet het niet. Hij blijft keurig in het gareel. Conform het jargon van zijn kunstcollega’s, die ook alleen maar vragen stellen en bewust willen maken.
En weet u, het is nog erger dan saai en onoprecht. Dit werk is een product van een maatschappelijke stroming waarin het volstaat om een gemarginaliseerde partij te zijn om sympathie te krijgen. Alleen maar vrouw zijn, een beperking hebben, een hoofddoek dragen, een donkere huidskleur of liefst een combinatie hiervan is genoeg om op het schild gehesen te worden, en helemaal in de culturele sector. De museumbesturen, onderzoekscommissies, programmeurs, jury’s van kunstprijzen, en andere culturele machthebbers geven je het voordeel van de twijfel. Ben je zwart? Ben je vrouw? Ben je anderszins een minderheid die historisch slachtoffer is? Dan laten we je meedoen in de paralympics. De lat wordt lager gelegd. Je hoeft niet hetzelfde te presteren als de ander, want puur en alleen vanwege het feit dat je geen zevenvinker bent en we daarom voor het gemak maar even aannemen dat je het zwaar hebt gehad in het leven, maken we de wereld wat makkelijker voor je.
Of nee, we richten een standbeeld voor je op.
Voor iemand die gewoontjes is, in Nikes en joggingbroek. Niets bijzonders gepresteerd heeft. Vroeger zei men: doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg. Nu zeggen we: we’re all kings and queens, het thema van de Rotterdamse Koningsdag. Gewone mensen kregen een sjerp omgehangen en werden geportretteerd. Doe maar gewoon, dan applaudisseren we voor je, puur vanwege irrelevante randverschijnselen als gender of etniciteit. Wie weet, misschien is deze vrouw een held. Of misschien is ze een kreng, iemand die liegt, bedriegt, haat, chanteert en treitert. Het maakt niets uit. De groep waartoe ze behoorde werd gemarginaliseerd en daarom wordt ze nu overgecompenseerd. Gemaximaliseerd.
Ik vroeg ooit aan een schoonmaakster waarom ze VVD had gestemd. En ze legde me uit waarom juist mensen die rond het bestaansminimum cirkelen soms rechts kiezen. Omdat zij keihard werkte maar zag hoe sommige kennissen en familie de kantjes ervan af konden lopen. Zonder consequenties.
Er is maar één ding erger dan valse meritocratie en dat is helemaal geen meritocratie. Een standbeeld voor iedereen is een belediging voor mensen die wél heldendaden verrichten.
Rosanne Hertzberger is microbioloog.
