Column | Heren Engelsen, schiet zelf als eerste!

Vorige week dineerden we bij Jeroen, een oud-leerling van mij, die in een enorme vrijstaande villa bleek te wonen, met een aparte eetkamer. Jeroens vrouw heette Hilde. Ze schonk wijn in pootloze glaasjes, dat was dan weer jammer.

„Zit je ook in de advocatuur?”, vroeg Thijs beleefd.

„Internationaal belastingrecht, heel saai, heel saai”, zei ze met een wegwuivend handgebaar.

„En wat is bij internationaal belastingrecht het doel der doeleinden?”, vroeg ik, „Alle regels afschaffen?”

„Het doel der doeleinden”, herhaalde Jeroen, die naast me kwam zitten. „Mooi gezegd.”

„Het doel der doeleinden is fatsoen van middelen”, citeerde ik. „Stefan Themerson. Niet dat ik iets van hem gelezen heb, overigens. Alleen die ene uitspraak.”

Jeroen veerde op. „Dat zal zijn Huizinga-lezing zijn geweest. Daar heeft hij veel succes mee gehad.” Hij stond op en liep de kamer uit. Misschien hadden ze ook nog een eigen bibliotheek. Daar was hij alweer. „Hier heb ik het! Een leerstoel in fatsoen, 1981. Je mag het wel lenen.”

„Was jij daar bij, bij die lezing?” vroeg ik.

„Nou nee, toen was ik acht.”

De volgende dag begon ik aan Een leerstoel in fatsoen. Geen makkelijke kost. Themerson springt van de hak op de tak. Een terugkerende zin was: „Messieurs les Anglais, tirez les premiers”. Geen idee wat het betekende.

Ik pakte de iPad erbij. Het citaat kwam uit een verslag over een achttiende-eeuwse veldslag. Een Engelse bevelhebber roept: „Heren van de Franse garde, schiet!” Een Franse grenadier roept terug: „Heren, wij schieten nooit als eersten, schiet zelf!” Dan barst de strijd los.

En dan zegt Google: „De uitspraak vestigde zich in het collectief geheugen. Wiske citeert het in het Suske en Wiske-album De Apekermis.”

Ik sprong op en rende de trap op. Ik kende dat plaatje! Haarscherp zag ik het voor me: Wiske staat in een dramatische pose met uitgespreide armen voor een stel gehelmde apen met getrokken geweren en dan zegt ze iets wat ik niet kon lezen. Toch herkende ik de tekst.

Gespannen bladerde ik door het album. Daar had ik het plaatje al. Maar in het tekstballonnetje stond: „Doorboor mijn hart met uw kogels!” Hoe kon dat nou? Ik was zo zeker van mijn zaak geweest.

Toen ging me een licht op. Dit was de ‘verbeterde’ herdruk van een paar jaar geleden. Ik pakte het oude album erbij en ja hoor, daar stond het: „Messieurs les singes, tirez les premiers!”

In 1976, toen De Apekermis verscheen, werd het citaat blijkbaar nog bekend verondersteld bij een groot publiek. Ook Themerson liet het in 1981 onvertaald. Maar in 2017 dachten ze bij de Suske en Wiske-uitgeverij: niemand herkent deze uitspraak. Laten we maar iets anders verzinnen.

Daar hadden ze gelijk in, want ik heb dat ‘tirez les premiers’ aan al mijn vrienden voorgelegd en niemand herkende het.

Toch is het jammer dat het citaat hierdoor nog verder wegzakt. Binnen afzienbare tijd kan niemand meer die enorme vreugde voelen die ik ervoer toen ik die raadselachtige tekst in De Apekermis na vijftig jaar eindelijk kon thuisbrengen.

Nicolien Mizee is schrijver en vervangt Frits Abrahams tijdens zijn vakantie.