In onrustige tijden vereist internationale politiek soms mentale gymnastiek. Op de veiligheidsconferentie in München afgelopen weekeinde verzette een Amerikaanse Republikein, JD Vance, zich tégen het sturen van meer wapens naar Oekraïne en hield een pleidooi voor vredesbesprekingen. De Duitse Groene politicus naast hem, Ricarda Lange, riep op tot de levering van méér wapens, keerde zich tegen snelle vredesbesprekingen en maakte zich sterk voor de NAVO. ‘Rechts’ voor onderhandelen, ‘links’ voor de NAVO – dat was weleens anders.
Het waren ook politici van de Duitse Groenen, een partij die is groot geworden in de strijd tegen kernenergie, die eind vorig jaar het debat aanzwengelden over een Europees kernwapen. Voormalig minister van Buitenlandse Zaken Joschka Fischer stelde dat Europa zich moet afvragen of het een eigen nucleaire afschrikking nodig heeft. Vorig week kreeg hij steun van de voorzitter van de liberale FDP, minister van Financiën, Christian Lindner en van Katharina Barley, SPD-lijsttrekker bij de Europese verkiezingen.
Met een mogelijke terugkeer van Trump in het Witte Huis en de agressie van Poetin dringt tot Europa door dat het veel meer moet doen aan de eigen verdediging. Trump zou Europa weleens in de steek kunnen laten en wie zegt dat Poetin stopt in Oekraïne? De Franse kernwapenexpert, Bruno Tertrais, twitterde dat het gezien Trump tijd is om de vraag te stellen: wat als de VS hun nucleaire paraplu inklappen?
Als Europa een zelfstandige verdediging wil opbouwen, kom je al snel tot een duizelingwekkende boodschappenlijst. Europa kan zichzelf simpelweg niet verdedigen. Te weinig wapens, te weinig militairen, te weinig munitie. En een aantal cruciale vaardigheden ontbreekt, zoals het vergaren van intelligence. Van alle opgaven op die lijst is de ontwikkeling van een nucleaire afschrikking met afstand de meest complexe.
Even ter geruststelling: het debat gaat niet over een kernwapen voor de EU. Je moet er niet aan denken dat die schonkige machinerie over de inzet van een massavernietigingswapen moet beslissen. (Nog afgezien van de vraag wie de rode knop zou krijgen -Charles Michel?)
Fischer en Lindner hebben het in eerste instantie over de vraag of de Franse en Britse kernwapens een Europese functie moeten krijgen. Het VK heeft 225 kernkoppen, Frankrijk 290. De VS hebben er, aldus een telling van het Zweedse onderzoeksinstituut Sipri, 5.550, Rusland 6.255.
Het arsenaal van het VK maakt deel uit van de afschrikking van de NAVO en Londen praat dan ook mee in de Nucleair Planning Group van de alliantie. Het VK is een onafhankelijke nucleaire macht, maar is technisch afhankelijk van de VS: de kernkoppen zijn Brits maar ze zijn gemonteerd op Amerikaanse Trident-raketten. (De atoomwapens zijn wel omschreven als het duurste Britse statussymbool sinds de koloniën.) In Frankrijk ligt dat anders. Parijs is heer en meester over zijn eigen kernwapens die dan ook geen deel uitmaken van de NAVO-afschrikking. NAVO-bondgenoot Frankrijk is geen lid van de Planning Group.
President Macron heeft al herhaaldelijk het debat over een Europese rol voor de Franse wapens geopend, maar ving steeds bot. Het zou er dan niet om gaan dat anderen medezeggenschap krijgen over de Franse wapens, aldus Tertrais, maar dat ze uitdrukkelijker dan nu deel uitmaken van een Europese verdediging.
Atlantisch georiënteerde Europeanen houden die discussie af omdat ze nog vertrouwen op de Amerikaanse afschrikking en vrezen voor nodeloze escalatie. Kanselier Scholz wil er bijvoorbeeld niets van weten. De vorige Poolse regering heeft juist gevraagd om de stationering van Amerikaanse kernbommen. Voorstanders van een Europese oplossing stellen dat een Europees wapen als afschrikking geloofwaardiger is omdat Europeanen meer belang hebben bij de verdediging van Europa dan Amerikanen.
Een Franse nucleaire paraplu voor Europa is op dit moment nog net zo moeilijk voorstelbaar als een volledige militaire decoupling van de VS en Europa. Totdat het zover is moeten de Europeanen eerst maar eens proberen de basale 155 millimeter granaat op grote schaal te produceren om dan later eventueel de hoge kunst van de nucleaire afschrikking ter hand te nemen. Dat het debat weer opborrelt geeft wél aan dat het in Europa nu echt begint te dagen dat het veiliger is je eigen verdediging te organiseren. Aan het ‘Europese kernwapen’ kun je aflezen hoe onveilig Europa zich voelt én dat de bereidheid tot intellectuele lenigheid toeneemt.
