Column | De universitaire rem op nieuwsgierigheid

Posted on May 30, 2024 by admin

‘Mama, is die meneer al dood?” Ik loop met mijn gezellig babbelende zoontje van drie op het pad voor ons huis. Het gebochelde heertje dat ons strompelend passeert kijkt me geschokt aan. De blos op mijn wangen is nog niet weggetrokken of de volgende vraag wordt op me afgevuurd. Zijn vingertje wijst dit keer naar een dakloze aan de overkant van de straat, godzijdank buiten gehoorafstand: „Mama, is die daar ziek of wil hij alleen maar geld?”

Net als de meeste kinderen is mijn zoon nieuwsgierig naar de wereld om zich heen en heeft een intrinsieke motivatie om alles te begrijpen, vooral de onderwerpen die zijn pet te boven gaan zoals de ruimte, de dood, mensen die op straat slapen, emoties en dino’s. Met enige regelmaat geef ik kindercolleges en de meest fascinerende vragen vliegen me om de oren: Hebben meisjes-poezen andere emoties dan jongetjes-poezen? Waarom hebben honden geen vleugels? Hoe kunnen haaien als ze midden in een orkaan zitten elkaars emoties herkennen? Hoe zit dat bij mollen, die blind zijn? Heeft een axolotl emoties? Onder de indruk en een tikkeltje geïntimideerd probeer ik de kinderen zo goed mogelijk te woord te staan: „Wat is een axolotl?”, begin ik. Het meisje die de vraag stelde zucht diep en rolt met haar ogen.

Onderzoek heeft uitgewezen dat kinderen op een dag tweehonderd vragen stellen. Volwassenen maar dertig. Kinderen zijn er niet mee bezig wat anderen van hun vraag vinden. Zonder oordeel verwonderen ze zich over van alles, vooral over dingen die ze niet kennen, weten of begrijpen, en ze uiten dat ongefilterd. Zo zou de wetenschap moeten zijn: open, transparant en ambitieus. Mijn promotor Beatrice de Gelder, een succesvolle, creatieve wetenschapper, zei ooit: „Goed onderzoek roept meer vragen op dan het beantwoordt. Het geeft antwoord op de vraag die je onderzoekt, maar zet ook aan tot verder nadenken.”

Lastig te verkopen

Ik ben altijd een beetje kind gebleven. Waar sommige onderzoekers bij de eerste resultaten teleurgesteld zijn als deze niet in de lijn der verwachting liggen, wordt mijn drang naar kennis daardoor alleen maar groter. De belangrijkste Nederlandse subsidieverstrekker voor wetenschappelijk onderzoek, NWO, legde de laatste jaren nadruk op maatschappelijke relevantie, doch het tij lijkt te keren en er komt ruimte voor high-risk/high-gain-onderzoek. Dat onderzoek is soms lastig te verkopen aan het brede publiek omdat de relevantie moeilijker is uit te leggen dan dat van toegepast onderzoek. Neem bijvoorbeeld onderzoek naar de effecten van behandeling A versus B op de genezing van kanker. Iedereen is het erover eens dat dat relevant onderzoek is, maar vergeten wordt dat aan de basis ervan een zee van fundamenteel onderzoek ligt.

Nieuwsgierigheid, ‘het willen weten’, vormt de basis van de wetenschap. Dit is geen luxe. Onderzoek van de European Research Council heeft laten zien dat fundamenteel onderzoek op de lange termijn meer toepassingen in de maatschappij heeft dan onderzoek dat een direct probleem oplost. Dit komt doordat het toepassingsbereik groter is. Er zijn veel voorbeelden van toevallige ontdekkingen die hebben bijgedragen aan doorbraken en nieuwe kennis. Denk aan de uitvinding van penicilline, röntgenstraling, radioactiviteit, microwaves en viagra. Allemaal per ongeluk ontdekt met de intrinsieke motivatie van een nieuwsgierige wetenschapper om een toevallige observatie te verklaren.

Deze voorbeelden benadrukken het belang van nieuwsgierigheid, openheid en het vermogen om onverwachte observaties te herkennen om deze vervolgens verder te onderzoeken. Nieuwsgierigheidsgedreven onderzoek stimuleert samenwerking tussen verschillende vakgebieden, wat wetenschappers uitdaagt verder te kijken dan hun neus lang is en nodig is voor innovatie.

Aanstormend talent

Universiteiten die dergelijk nieuwsgierigheidsgedreven onderzoek expliciet waarderen en stimuleren trekken de beste mensen aan, of het nu gaat om gevestigde wetenschappers of om aanstormend talent. Leiden kent veel van dat soort mensen. Straten en gebouwen zijn naar hen vernoemd, zoals Lorentz, Kamerlingh Onnes, Einstein, Ehrenfest, De Sitter, Huizinga, Einthoven en Oort. Ook binnen mijn eigen Instituut Psychologie hebben dit soort creatieve geesten mij geïnspireerd. Enkelen sleepten zelfs NWO-Spinozapremies binnen, de hoogste onderscheiding in de Nederlandse wetenschap. Naomi Ellemers ontving de premie voor haar baanbrekende onderzoek naar het gedrag van mensen binnen organisaties met een focus op thema’s als diversiteit, inclusie, integriteit en ethiek. Eveline Crone kreeg hem voor haar spraakmakende onderzoek naar de ontwikkeling van het puberbrein. Carsten de Dreu voor zijn onderzoek naar groepsprocessen: wanneer besluiten mensen om elkaar te vertrouwen en samen te werken en wanneer gooit eigenbelang roet in het eten?

Lees ook
‘Het is normaler geworden om over angst en depressie te praten. Dat kan leiden tot selffulfilling prophecy’, zegt neuropsycholoog Eveline Crone

Wat deze drie hoogleraren met elkaar gemeen hebben is een onbegrensde hang naar kennis en een bruisend brein dat overloopt van de innovatieve ideeën. Ze zijn eigenwijs en ongeremd nieuwsgierig, net als de jonge onderzoekers waar ze zich het meest tot aangetrokken voelen. Hoe mooi is het, als je in een ‘Bolwerk van Academische Vrijheid’ altijd een beetje kind mag blijven en ook de grote mensen vragen blijven stellen?

Mariska Kret is hoogleraar cognitieve psychologie aan de Universiteit Leiden.

Opinie | Circuittraining

admin
November 19, 2024
0

Freek onze sportcoach van de circuittraining voor senioren op dinsdag geeft op het eind van de training de cooling down : „Rek je helemaal uit, armen omhoog en sta hoog op je tenen. Goed zo en nu maak je klein , op je hurken, zo klein mogelijk.” Een medesportster zakt door de knieën en zegt: „Ik heb me zo klein gemaakt, ik vind mezelf niet meer terug.”

Lezers zijn de auteurs van deze rubriek. Een Ikje is een persoonlijke ervaring of anekdote in maximaal 120 woorden. Insturen via [email protected]

Het boek Ont past mooi in de kast-met-bankje te Antwerpen

admin
November 19, 2024
0

Ook boeken verdienen bescherming tegen de herfst, moet de timmervrouw hebben gedacht die de Antwerpse Coquilhatstraat trakteerde op een grote, wind- en regendichte straatboekenkast. Maar hout en hamer stromen waar het niet gaan kan, dus timmerde de vrouw (die ook best een man had kunnen zijn) voort tot er een bankje aan de kast vast zat. Want wie eenmaal een fraaie ontdekking van de plank heeft gelicht, wil natuurlijk meteen ontspannen op dat bankje gaan zitten lezen.

Als er dan maar niet, eind oktober, een noodweer boven de stad losbreekt, zoals op de eerste pagina van Het boek Ont van Anton Valens, waarin de held aanschouwt hoe de kerk tegenover zijn huis wordt gegeseld: „Verticale rivieren stroomden langs de muren, verzamelden zich in goten en raasden zich verder de diepte in. De goten overstroomden, de regenpijpen spuwden het uit maar konden de toevloed niet aan.” De kerk van dienst staat trouwens in Groningen – maar dit exemplaar van Het boek Ont (2012) is van de bibliotheek in Antwerpen geweest. Een zelfklever met regels van dichter Maud Vanhauwaert moedigt de vinder aan tot doorgeven, zodat er iets nieuws ontstaat: „blaas in mij nieuw leven/ maak gauw een nieuwe vriend/ Aan wie je mij kan geven.”

Vrienden maken is niet de grootste kracht van Isebrand Schut, de onweerstaanbare antiheld van deze roman. Hij is een gesjeesde biologiestudent in wie een mensenvrees is ontbolsterd die maakt dat hij op straat amper nog vóór zich durft te kijken, uit angst voor een ontmoeting die hem ertoe zou dwingen een voorbijganger te groeten. Inderdaad, dit is een man die voor bijna alles bang is geweest, figuren op het kleed wellicht, en zeker brieven. Maar zijn angst ontpopt zich als het begin van iets nieuws, wanneer hij in een café twee lotgenoten meent te ontwaren, van wie de een voor de ander een envelop opent: postvrezers.

Daar zit zelfhulp in. Isebrand plaatst een advertentie ter oprichting van ‘Man&Post’, waarvan de lezers elkaar bij hem thuis ontmoeten met een eenvoudige missie: „Ik maak jouw post open en jij de mijne. Samen bergen we het op. Gedeelde post is halve post.” Het trekt het type man aan dat bij dat opmerkelijke kerkvormige Antwerpse kastje-met-bankje past: figuren die de beschutting van de kast zoeken, maar niet kunnen ontkennen dat ze ook op dat bankje nat zullen regenen. Hun ontregeling zit van binnen.

Valens (die drie jaar geleden op zijn 57ste stierf) beschrijft buitengewoon geestig en met groot gevoel voor ironie hoe de postvrezers zich aan hun lang niet altijd postgerelateerde ellende proberen te ontworstelen. Ook Isebrand voelt dat er iets moet gebeuren: „Ik moet iets dóén, schreeuwde een stem in zijn hoofd, ik moet ontvlammen want anders ontplof ik.”

De man die de grootste invloed op Isebrand heeft is de ondernemer Cor Meckering, die onder veel meer werkt aan een grote publicatie: ‘Het boek Ont’, waarin hij – een Battus in het diepst van zijn gedachten – tracht de verschillende betekenissen van het voorvoegsel Ont te ontsluieren. Soms betekent het een einde (ontstoppen, onthand), soms juist een begin. De omgang met Meckering leidt bij Isebrand tot een ontwaken. Hij keert zich stap voor stap naar de wereld toe. Intussen wemelt het van de onweerstaanbaar onhandige scènes uit de levens van Valens’ postvrezers. Die maken hem tot een van de ontroerendste schrijvers die ik ken.

Wilt u het besproken exemplaar van Het boek Ont hebben? Mail dan naar [email protected]; het boek wordt onder inzenders verloot, de winnaar krijgt bericht.

De VVD wil de publieke omroep ‘drastisch’ hervormen: ‘Het huidige bestel is niet klaar voor de toekomst’

admin
November 18, 2024
0

De VVD maakt zich grote zorgen over de publieke omroep. De partij vindt de manier waarop het omroepbestel nu is ingericht onhoudbaar. Het toch al complexe Nederlandse stelsel dreigt onbestuurbaar te worden na de toetreding van verschillende nieuwe (aspirant-)omroepen. Bovendien is de pluriformiteit die via de omroepen is verankerd in het bestel volgens de partij gebaseerd op de verzuiling van na de Tweede Wereldoorlog, niet op de huidige samenleving. En dan zijn er nog de recente schandalen rondom grensoverschrijdend gedrag en discutabele salarisconstructies van populaire presentatoren die het publieke vertrouwen in de omroepbestel als geheel hebben ondergraven.

„Ik denk de publieke omroep in zijn huidige vorm niet klaar is voor de toekomst”, zegt Claire Martens-America, sinds eind vorig jaar Tweede Kamerlid voor de VVD, in een interview met NRC, waarin ze haar visie – en die van haar partij – op de toekomst van het bestel uiteenzet. „Niet qua maatschappelijk draagvlak, niet qua digitalisering, en niet qua bestuur. En de grote verliezer is de journalistiek, die we in deze tijd zo ontzettend hard nodig hebben, want die moet ons, politici, blijven controleren. Daarom is de publieke omroep zo belangrijk.”

In het regeerakkoord dat de vier coalitiepartijen in september presenteerden spraken zij af de publieke omroep te hervormen. Maar hoe die hervorming eruit moet komen te zien, is nog onduidelijk. Uit frustratie over het gebrek aan voortuitgang heeft Martens-America namens de VVD een voorstel geschreven voor een grondige systeemverandering. „Hilversum heeft laten zien dat het zonder politieke druk niet zal overgaan tot een drastische hervorming van het publieke omroepbestel. Daarom heb ik het heft in eigen handen genomen. Ik ben erg benieuwd wat de minister van ons plan vindt.”

Vijf productiehuizen

Het zeven pagina’s tellende plan, getiteld ‘De Publieke Omroep: compact, met focus en klaar voor de toekomst’, schetst een nieuwe organisatiestructuur die het bestel efficiënter, transparanter, digitaler en goedkoper moet maken. De huidige dertien (aspirant-)omroepen moeten worden samengevoegd tot vijf zogeheten ‘productiehuizen’. Omroepen blijven in naam bestaan, maar de manier waarop ze bestuurd en georganiseerd worden gaat op de schop.

Eén zo’n nieuw te vormen productiehuis wordt gevormd door de taakomroepen NOS en NTR. Eén door de NPO, die moet veranderen van een spelverdeler in een facilitator en op gelijke voet komt te staan met de andere productiehuizen. De andere drie moeten voortborduren op de huidige samenwerking tussen omroepen, en elk een maatschappelijke stroming vertegenwoordigen.

Ook op bestuurlijk niveau stelt de VVD ingrijpende veranderingen voor. Elk productiehuis moet één bestuurder leveren voor het gehele publieke bestel, inclusief de NPO. Behalve één raad van bestuur moet er ook één toezichthouder komen voor het hele publieke bestel in plaats van één voor elke omroep. „Het Commissariaat voor de Media functioneert op dit moment niet naar behoren”, zegt Martens-America. „Dat blijkt uit verschillende recent verschenen rapporten, zoals van het onderzoeks- en adviesbureau Kwink. Die hadden een pittige analyse van de toezichthouder. De VVD gelooft dat de hervorming van het bestel alleen kan slagen met een sterkere en neutrale toezichthouder, die door het ministerie aangesteld wordt, om te zorgen dat de politiek zich niet inhoudelijk gaat bemoeien met de journalistiek.”

Aansluiting bij de samenleving

De afgelopen decennia zijn er vaker voorstellen gedaan om het publieke bestel op de schop te nemen. Maar die liepen steevast stuk op de hechte banden tussen de omroepen en politieke partijen. Vooral christelijke partijen verzetten zich tegen de beperking van de macht van omroepen in Hilversum. „Ik weet niet of de minister, die van ChristenUnie-huize is, het met ons eens is”, zegt Martens-America. „Maar de VVD denkt dat het loslaten van leden de enige manier is om weer aansluiting te vinden bij de samenleving. Zodat het minder gaat over omroepen en bestuurders, en meer over de stromingen in de samenleving en hoe we het bestel zo kunnen inrichten dat we die het beste blijven bedienen.”

Het meest explosieve voorstel is om af te stappen van het idee dat omroepen verenigingen moeten zijn. De recente schandalen bij omroepen laten volgens Martens-America zien dat het verenigingsrecht, dat omroepen grote autonomie geeft, ingrijpen in onfatsoenlijk bestuur in de weg zit. Voordat ze Kamerlid werd, was ze hr-manager in het bedrijfsleven, waaronder bij het Amsterdamse reclamebureau Ace. „Daardoor weet ik hoe je je gezonde checks and balances inricht”, zegt ze. „En er zijn omroepen waar dat nu niet goed is geregeld. Stel je bent een medewerker met een klacht over je leidinggevende die tegelijkertijd ook de enige bestuurder is. Dan kan je met je klacht niet naar een andere bestuurder stappen. Dat is ontzettend onveilig voor medewerkers op de werkvloer.”

Claire Martens is sinds eind vorig jaar lid van de Tweede Kamer voor de VVD.

Martens-America benadrukt dat sommige omroepen hun organisatie bestuurlijk wel goed op orde hebben, met name de fusie-omroepen. „Maar er zijn ook enkele omroepen die een zeer ongezonde bestuursstructuur hebben”, zegt ze. „En daar maak ik me zorgen over, want ze worden wel betaald van belastinggeld. En al die mensen op de werkvloer hebben geen keus. Neem Omroep Max, die al heel lang dezelfde bestuurder heeft [Jan Slagter, red.]. Dat doet verder niks af aan zijn inzet en kwaliteiten. Maar als je echt zegt dat de omroep centraal staat, dan maak je op een gegeven moment plaats voor vernieuwing.”

Qua digitalisering zijn sommige omroepen (zoals PowNed) ook verder dan andere (Omroep Max). En ook dat baart Martens-America zorgen. Want digitaal heeft wel de toekomst. De publieke omroep heeft sinds enkele jaren een eigen streamingsdienst: NPO Start. Maar de app streamt op een veel lagere videoresolutie dan andere diensten. Daarom vraagt de VVD zich af waarom NPO Start in eigen beheer ontwikkeld moet worden. Kleine omroepen klagen over hun online zichtbaarheid en hebben daar geen invloed op.

„Ik begrijp onze ambitie om een eigen streamingsdienst te ontwikkelen niet”, zegt Martens-America. „Want laten we eerlijk zijn: we komen nooit in de buurt van een Netlfix.” Toch vindt ze het te laat om nu nog de stekker uit het project te trekken. Wel denkt ze dat omroepen andere digitale kanalen kunnen gebruiken om hun content uit te zenden. „Waarom kan content niet worden gedeeld via YouTube of Netflix, om jongere doelgroepen te bereiken? De Belgische publieke omroep werkt al nauw samen met Netflix. Digitalisering vraagt veel aandacht, daarom moet dat de komende tijd het hoofdonderwerp in Hilversum worden.”

Hervormen, maar hoe?

Het kabinet-Schoof gaat de landelijke publieke omroep hervormen, zo valt te lezen in het regeerprogramma. De VVD komt deze dinsdag als eerste coalitiepartij met een concreet plan. Hoe staan de andere regeringspartijen erin?

De PVV schrijft in haar verkiezingsprogramma niets over de publieke omroep, maar heeft in het verleden vaak de wens uitgesproken om de ‘linkse’ NPO in zijn geheel op te doeken. Volgens de partij is mediavoorziening geen taak van de overheid

BBB, de kleinste fractie in het kabinet, wil vooral winst behalen door het stelsel van ‘externe pluriformiteit’ om te katten tot een ‘BBC-model’, waarbij de omroepverenigingen nog slechts als leveranciers van tv-programma’s zouden dienen.

NSC wil als enige partij niet snijden in de 900 miljoen euro die de overheid bijdraagt aan het NPO-budget. Wel leven er in de partij ideeën over het stoppen met de derde zender, NPO3, ten faveure van andere vormen van verspreiding.