Malaise hing als een muffe deken over Los Angeles, toen ik er in 1980 voor het eerst rondliep (rugzak, geen auto). Oliecrisis, de nog open wonden van Vietnam en Watergate – het gevoel van nationale neergang was in de straten bijna tastbaar.
Extra deprimerend voor Hollywood: The Eagles, muzikaal symbool van hedonistisch Californië bij uitstek, waren op sterven na dood. En op tv was ook nog eens JR, geliefde schurk uit Dallas, neergeknald. „Door ons”, grijnsde een politieagent die naast mijn tafeltje de stemming erin hield in een nachtelijke eettent op skid row, de achterbuurt.
Het zou allemaal de schuld zijn van één man: ‘pindaboer’ Jimmy Carter. Onder druk van een olieboycot door Arabische landen en kritisch over de ‘narcistische’ cultuur van het land, had de president op tv de noodklok – of de kerkklok – geluid. Hij had de Amerikanen opgeroepen hun materialisme te temperen en zich onzelfzuchtig te wijden aan elkaar en een sobere toekomst. Een beetje zoals Joop den Uyl hier had gedaan in 1973, toen The Eagles nog vlogen, in een toespraak over een tijd die nooit meer zou terugkeren.
Maar een profeet is nooit geliefd in eigen land. Tenzij hij de schuld kan geven aan anderen, wat Carter niet deed.
Zijn speech is nog steeds berucht. Aanvankelijk goed ontvangen, werd hij door Carters politieke tegenstanders al snel neergezet als een teken van defaitisme, een presidentiële witte vlag en grove miskenning van Amerikaans vitalisme. Inflatie en de Iraanse gijzelaarscrisis deden de rest. Carter verloor de verkiezingen en ging de boeken in als bijbelse zeurkous. Zijn speech was de trampoline geworden waarop de immer montere Ronald Reagan het Witte Huis in veerde.
Inmiddels heeft Carter een veel betere pers, ook hier. Na zijn mislukte presidentschap vol politieke blunders – en in het kwadraat na zijn overlijden – hebben de loftuitingen zich opgestapeld over zijn latere bevlogen inzet voor mensenrechten, gezondheidszorg en het klimaat. Maar met zijn tv-preek heeft hij geen gelijk gekregen.
Ja, geweeklaag over verloren gemeenschapszin is tegenwoordig te horen bij elke politieke straatmuzikant. Maar Carters morele appel is verstomd. Snel geld maken – al dan niet met bitcoins en Andrew Tate-spierballen – biedt houvast voor hele generaties in een onzekere wereld. Preken hebben we al genoeg in de kerk van de Gutmensch.
Aan de andere kant, een proleet is nu dus maar wát geliefd in eigen land. De Surinaamse ex-militair en miljonair Desi Bouterse, eveneens recent overleden, bleef zijn leven lang voor grote groepen een volksheld en is dat na zijn dood nog steeds, ondanks zijn criminele conduitestaat.
Waarom? Omdat ‘Baas’ succes had, buiten de gevestigde, en gesloten, politieke orde om. Hij was, in de woorden van Gloria Wekker, een voorbeeld van het Surinaamse „big man-syndroom”: de slimme hosselaar die op eigen houtje fortuin weet te maken en de lieveling van het volk wordt. De loopbaan van selfmade man Bouterse was een opgestoken middelvinger naar de ‘oude politiek’ en naar ‘koloniaal Nederland’ en aan het volk een materialistische uitnodiging: het kán, succes, als je maar doet zoals ik.
Carter en Bouterse, profeet en proleet, waren uitersten. De één ontmoedigde de eigen natie met een overdosis moraal en een gebrek aan dynamiek. De ander had lak aan moraal, roofde zijn land leeg maar liet het volk tegelijk geloven dat dát de route was naar ‘ontwikkeling’.
Toen ik in het najaar van 1992 voor het eerst op reportage voor deze krant Suriname bezocht was de malaise in het land, na ruim tien jaar militaire roofbouw en intimidatie, niet alleen bijna tastbaar – ze lag duimendik op straat.
Nu autoritarisme en illiberale democratie wereldwijd in opkomst zijn, klinkt Carters stem als een verre echo uit het verleden. Toch zou je Suriname nu een bevlogen Carter toewensen. Nederland trouwens ook.
Sjoerd de Jong is redacteur van NRC. Hij schrijft om de week op deze plaats een column.
Slaat Syrië onder zijn nieuwe leider Ahmed al-Sharaa een democratische weg in? Regeringen in Washington en Europese hoofdsteden wachten het antwoord op die vraag gespannen af. Aan de woorden van Al-Sharaa ligt het in ieder geval niet. De leider toont zich een bedreven politiek communicator, die voor zowel media uit het Westen als het Midden-Oosten zijn woordje klaar heeft. NRC analyseerde vier van zijn interviews.
18 december – interview BBC
„Het Syrische volk verdient de kans een vredig leven te leiden. De internationale gemeenschap zou hun sancties moeten opheffen.”
Voor de wederopbouw heeft Syrië middelen en hulp van de internationale gemeenschap nodig. En het land moet vooral af van de verlammende sancties die zijn opgelegd door onder meer de Verenigde Staten en de Europese Unie in het Assad-tijdperk. Daarom laat Al-Sharaa geen kans liggen om op te roepen tot het opheffen van de sancties. Dat doet de Syrische leider, die mediastudies aan de Universiteit van Damascus zou hebben gestudeerd, met het nodige politiek vernuft.
In zijn interview met de BBC spreekt Al-Sharaa met zachte stem. Kritische vragen van journalist Jeremy Bowen over zijn jihadistische verleden beantwoordt hij geduldig en zonder haperingen. Dat hij in 2003 in Irak met Al-Qaida meevocht tegen de VS was om „Irakezen te beschermen” en bovendien „een kwestie uit het verleden”.
Met geen woord rept Al-Sharaa over de sharia, het islamitisch recht. Dat is interessant, want zijn standpunt over deze gevoelige kwestie is vaag. Toen zijn rebellengroep in 2017 aan de macht kwam in de noordelijke stad Idlib noemde HTS het „de enige bron voor wetgeving”. Maar over de jaren heen versoepelde HTS de strenge regelgeving. De moraliteitspolitie, die onder meer vrouwen aansprak op hun kleding, werd na protesten bijvoorbeeld afgeschaft.
Op de vraag of hij gelooft in onderwijs voor vrouwen, antwoordt Al-Sharaa dat aan de universiteiten in Idlib „meer dan 60 procent van de studenten uit vrouwen bestaat”.
Toch blijven de VS en EU op hun hoede. Ze verlangen respect voor de rechten van minderheden en gebruiken het opheffen van de sancties als drukmiddel. Dat is oneerlijk, aldus Al-Sharaa. „Het slachtoffer en de onderdrukker mogen niet op dezelfde manier worden behandeld.”
19 december – interview Asharq-al Awsat (Saoedische krant)
„Syrië zal niet worden gebruikt om andere Arabische landen en Golfstaten aan te vallen of te destabiliseren (…). Door Iraanse milities en invloeden de deur te wijzen, behartigen we de belangen van de hele regio.”
Heeft het nieuwe regime in Syrië een boodschap voor de Golfregio en andere Arabische landen? Dat vroeg de Saoedische krant Asharq al-Awsat aan Al-Sharaa in zijn eerste interview met een niet-Westers medium. Zeker, antwoordde Al-Sharaa. De val van Assad is volgens hem goed nieuws voor de gehele regio omdat het een klap is voor Iran, een geopolitieke tegenstander van onder meer Saoedi-Arabië.
Daarnaast betekent het einde van Assad volgens Al-Sharaa ook het einde van Syrië als captagonfabriek. Onder het Assad-regime waren de synthetische drugs Syrië’s grootste exportproduct, en een hoofdpijndossier voor omringende landen. Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten ontdekten in het verleden zendingen van tientallen miljoenen pillen in onder meer scheepsladingen meel.
De Syrische leider Ahmed al-Sharaa (rechts) schudt de hand van Walid Jumblatt, de Libanese leider van de Druzen, op 22 december.Foto Khalil Ashawi/Reuters
24 december – persconferentie samen met Walid Jumblatt
„We zullen werken om Libanon weer het Parijs van het Midden-Oosten te maken. Beter dan Parijs nog, Parijs is wat oud geworden. Vinden jullie niet?”
Tijdens een bezoek van de Libanees-Druzisch leider Walid Jumblatt, toont Al-Sharaa zich van zijn charismatische kant. Hij grapt over Parijs en vertelt dat zijn overgrootvader aan de zijde van de Druzen vocht tegen de Fransen, die na de Eerste Wereld Oorlog in Syrië de scepter zwaaiden. Net zoals de Druzen in Syrië „deel uitmaakten van de revolutie tegen Assad”.
Zittend naast Jumblatt, wiens vader naar eigen zeggen is vermoord door het Syrische regime tijdens de Libanese burgeroorlog (1975-1990), zei Al-Sharaa dat Syrië dat het verleden „een bron van zorgen en onrust was voor Libanon”. Dat zal niet meer het geval zijn, beloofde Al-Sharaa. De landen zullen voortaan samenwerken.
29 december – televisie-interview met Al-Hadath (Saoedische nieuwszender)
„We willen niet dat Rusland uit Syrië vertrekt op de manier die sommige mensen graag zien (…). Syrië en Rusland delen strategische belangen en hebben hechte culturele banden.”
In zijn „eerste interview op Arabische televisie”, met nieuwskanaal Al-Hadath, toont Al-Sharaa zich een allemansvriend. Hoewel de Russen Bashar al-Assad in Moskou asiel bieden en de rebellen een maand geleden tijdens hun opmars richting Damascus nog bestookten met luchtaanvallen, is Al-Sharaa niet uit op confrontatie. Wel spreekt hij zijn hoop uit dat de oorlog tussen Rusland en Oekraïne snel voorbij is en dat Oekrainers „het recht hebben om in vrijheid en vrede te leven”. Een dag na het interview ontvangt Al-Sharaa de Oekraïense buitenlandminister Andrii Sybiha om te praten over „strategische samenwerking”. Oekraïne stuurt daarnaast vijfhonderd ton tarwemeel naar Syrië.
Opvallend mild is Al-Sharaa ook over Iran en Israël. Ja, Iran heeft „veel wonden achtergelaten in Syrië, door zijn inmenging in de burgeroorlog en steun voor Assad”, zegt hij tegen Al-Hadath, maar Syrië kan simpelweg niet zonder betrekkingen met andere landen. Die betrekkingen moeten volgens hem wel gestoeld zijn op wederzijds respect. Hoewel Al-Sharaa in eerdere interviews Israëls militaire inval in Zuid-Syrië en zijn talrijke luchtaanvallen na Assads val afkeurde, verwacht hij „vreedzame onderhandelingen” met de Israëliers. Syriërs zijn oorlogmoe, zegt hij: „Ik wil niets doen wat andere landen tegen Syrië in het harnas jaagt.”
Lees ook
Het nieuwe Syrië: zijn de mooie beloftes van Al-Sharaa die van een wolf in schaapskleren?
Een villa die in vlammen opgaat achter een grote, met krullen bewerkte poort. Een man die met een tuinslang, bedoeld voor het vullen van zijn zwembad, de bosjes rondom zijn mansion vochtig probeert te houden. Rijen dure auto’s die kriskras geparkeerd staan blokkeren een weg die gehuld is in rode rookwolken. De afgelopen twee dagen keek de wereld mee naar hoe de iconische straten van Hollywood in vlammen opgingen.
130.000 mensen zijn al geëvacueerd, 2.000 woningen verwoest, en er zijn vijf doden gevallen door de brand die dinsdagochtend in Los Angeles begon. Op de website van de brandweer in Californië wordt de mate van controle over de natuurbrand in Los Angeles bijgehouden. Het ziet er twee dagen na het uitbreken van de eerste brand (de Palisades-brand, genoemd naar de wijk waar die begon) nog niet goed uit: drie van de vijf branden zijn voor 40 procent onder controle, de andere drie voor 0 procent.
Vier vragen en antwoorden over de natuurramp.
Hoe zijn de branden ontstaan?
Volgens expert op het gebied van natuurbranden Cathelijne Stoof is het antwoord op die vraag niet eenduidig: zo’n brand ontstaat door een samenloop van oorzaken. En die kwamen op dinsdagochtend om 10.30 uur, lokale tijd in Californië, allemaal samen.
„Voor een brand is brandstof nodig, specifieke weersomstandigheden en een ontsteking, iets dat een vlam kan veroorzaken. De afgelopen winter en de winter daarvoor waren in Californië heel nat, dus zijn daar veel planten gaan groeien. Deze winter is het ontzettend droog, dus nu zijn al die planten uitgedroogd. Combineer dat met een grote storm vanuit de woestijn, en een brand kan zich razendsnel verspreiden.”
De Santa Ana-winden worden gevreesd door Californiërs omdat ze snel, droog en extreem warm zijn – omstandigheden die een kleine vonk kunnen veranderen in een woedende brand.
Over de aanleiding voor de brand is nog niets bekendgemaakt. Wel is het volgens Stoof aannemelijk, gezien de kleine afstand tussen verschillende brandhaarden, dat sommige branden zijn ontstaan door vonkenregens. „Maar de vuren zijn niet begonnen waar je ze zou verwachten gezien de richting van de wind”.
Volgens Stoof is de belangrijkste reden voor de natuurramp helder: klimaatverandering. „We hebben nog nooit zo’n droge winter gezien, en langere periodes van droogte zullen steeds gangbaarder worden.”
Hoe wordt het vuur bestreden?
Door de harde windstoten kan vanuit de lucht boven Los Angeles weinig steun van helikopters worden geboden om het vuur te bestrijden. Maar volgens Stoof worden natuurbranden doorgaans voornamelijk vanaf de grond bestreden. Wel speelt de wind een complicerende rol: „Wegen raken geblokkeerd doordat bomen en elektriciteitspalen omvallen. Dit maakt dat de brandweer niet alleen bezig is met vuurbestrijding en evacuatie, maar ook met het vrijmaken van de wegen.”
De winter is in Californië geen gangbaar seizoen voor zulke grote branden, stelt Stoof. „Dat betekent dat er minder mensen en middelen (zoals vliegtuigen en helikopters) beschikbaar zijn dan in het hoogseizoen.”
Een luchtfoto van de rook boven Los Angeles. Foto Patrick T. Fallon/AFPTen minste vijf mensen zijn overleden als gevolg van de hevige branden in Los Angeles. Foto Zoë Meyers/AFPUitgebrande auto’s in Los Angeles. Foto Mario Tama/AFPBrandweermannen werken vanaf een veranda van een strandtent in Malibu.Foto Etienne Laurent/APRook, gezien vanaf een commerciële vlucht naar Los Angeles. Foto Stephen Lam/AP
Hoe komen mensen weg?
Palisades Drive, de enige grote weg uit de chique wijk Pacific Palisades, stond dinsdagochtend al volledig vast terwijl het vuur aan beide kanten van de weg oplaaide.
Het evacueren van het heuvelachtige gebied verloopt donderdag nog steeds moeizaam. Op de aangewezen evacuatieroutes en in andere delen van Los Angeles staan grote files. In een reportage van ABC7 is te zien dat mensen hun auto achterlaten en proberen te voet het rampgebied te verlaten.
Een ooggetuige vertelt aan de lokale nieuwszender NBC Los Angeles dat de brandweer mensen in stilstaande auto’s verzocht te voet verder te gaan: „Ga uit je auto als je in leven wilt blijven.” Lokale autoriteiten roepen op om sleutels in het contact te laten wanneer ze hun auto verlaten, zodat de voertuigen verplaatst kunnen worden. Op Palisades Drive werden achtergelaten auto’s met een bulldozer van de weg geveegd omdat ze voor ontploffingsgevaar zorgen en de weg versperren voor hulpdiensten.
Los Angeles is de op één na grootste stad van de VS, en is met 3,8 miljoen inwoners erg dichtbevolkt. Op Reddit vragen inwoners zich radeloos af of en hoe ze het gebied kunnen verlaten. „Hoe komen mensen weg met de auto? Het wordt een totaal verkeersinfarct als iedereen op hetzelfde moment de stad uit probeert te komen, zoals we weten van letterlijk iedere apocalyptische film ooit. Ze zouden gewoon bussen moeten sturen om mensen hier weg te krijgen.”
Wordt Hollywood bedreigd?
In de ruim honderd vierkante kilometer die zijn getroffen door de Palisades-brand, ligt een uitzonderlijk aantal landmarks die vooral te maken hebben met Hollywood, centrum van de Amerikaanse filmindustrie. De Hollywood Bowl, het amfitheater in de heuvels, ligt in het gebied dat verplicht moet worden ontruimd, evenals de Walk of Fame en het Dolby Theatre, de bioscoop waar de Oscars worden uitgereikt. De nominatie-deadline voor de Academy Awards is met twee dagen verlengd, evenals de aankondiging van die nominaties, die nu op 19 januari zal plaatsvinden. Reden is dat veel leden van de Academy of Motion Picture Arts and Sciences in Los Angeles en omgeving wonen en dus direct of indirect zijn getroffen door de branden.
Het vuur verwoestte onder meer de ranch van de acterende cowboy en komiek Will Rogers, die was ingericht als museum. Verder ging het Topanga Ranch Motel in vlammen op, ooit eigendom van de krantenmagnaat William Randolph Hearst. Ook de Palisades Charter High School werd verwoest, decor voor tienerfilms als Freaky Friday en Teen Wolf.
Ook niet film-gebonden historische plekken zijn in gevaar. Het huis waar de uitgeweken Duitse schrijver Thomas Mann verbleef in de oorlogsjaren, ligt in een van de brandhaarden. De beherende stichting liet weten dat „in de komende dagen zichtbaar zal worden wat de impact van de branden is”.
Bomen en struiken in de tuin van de Getty Villa, een kunstmuseum met een belangrijke collectie, zijn verbrand, maar de gebouwen en de kunstwerken zijn niet beschadigd, aldus de J.P. Getty Trust. Meer naar het binnenland, op een hoog punt in de heuvels, ligt het Getty Center, een groot museum dat door dezelfde trust wordt beheerd. Ook hier kruipt het vuur langzaam naderbij.
Wat weegt zwaarder: de nationale veiligheid of de vrijheid van meningsuiting? Over die vraag buigt het Amerikaanse Hooggerechtshof zich de komende dagen tijdens een hoorzitting over het aanstaande verbod van TikTok in de Verenigde Staten. Het Amerikaanse Congres nam in april met overgrote meerderheid een wet aan die stelt dat de populaire app van het Chinese bedrijf ByteDance aan een niet-Chinees bedrijf verkocht moet worden, of anders verboden moet worden. De reden is dat app wordt gezien als een bedreiging voor de nationale veiligheid omdat gevoelige gebruikersdata in handen zouden kunnen vallen van de Chinese overheid – wat TikTok en moederbedrijf ByteDance ontkennen.
Om te voorkomen dat de wet op 19 januari van kracht wordt, is TikTok naar het Hooggerechtshof gestapt. Volgens het bedrijf vormt het verbod een ernstige schending van de vrijheid van meningsuiting. Ruim 170 miljoen Amerikanen gebruiken TikTok. De app, die is ontwikkeld voor het maken en delen van korte filmpjes, is vooral populair onder jongeren. Niet alleen wegens de vrolijke dansvideo’s waarmee TikTok groot is geworden. Inmiddels haalt zo’n 17 procent van de volwassen Amerikanen ook nieuws van de app. En dan zijn er nog miljoenen Amerikanen die geld verdienen met TikTok door content te creëren, reclame te maken voor hun bedrijf, of producten te verkopen.
Niet alleen TikTok zelf vecht het dreigende verbod aan. Acht Amerikaanse content creators, onder wie een veehouder uit Texas die in een TikTok-reclame figureerde, een persoon uit Arizona die TikTok gebruikt om lhbti-kwesties onder de aandacht te brengen, en een ondernemer die huidverzorgingsproducten verkoopt op TikTok, hebben in mei een rechtszaak aangespannen tegen de Amerikaanse regering. Net als het bedrijf zelf, in een eerder aangespannen rechtszaak, beroepen zij zich op het eerste amendement van de Amerikaanse grondwet, waarin de vrijheid van meningsuiting is verankerd. Om hun bezwaren te horen heeft het Hooggerechtshof een hoorzitting ingelast, ruim een week voor het verbod zou ingaan.
1 Wat kunnen we van de hoorzitting verwachten?
Op 10 januari zullen zowel advocaten van TikTok als van het ministerie van Justitie een pleidooi houden voor het Hooggerechtshof. TikTok zal zich beroepen op de vrijheid van meningsuiting, die breed gedefinieerd wordt in de VS. Het Hooggerechtshof heeft in eerdere rechtszaken die betrekking hadden op media en de vrijheid van meningsuiting, herhaaldelijk geoordeeld dat de overheid niet mag voorschrijven wat mediabedrijven wel en niet mogen publiceren of hoe die bedrijven redactionele beslissingen nemen. In die zin lijken TikTok en de content creators een sterke uitgangspositie te hebben voor de hoorzitting.
Toch verwachten veel experts dat TikTok de zaak gaat verliezen. Want het vonnis van het hof van beroep in december in dezelfde zaak wordt gezien als een belangrijke graadmeter. De rechters stelden TikTok toen op alle punten in het ongelijk, en oordeelden dat de nationale veiligheid zwaarder weegt dan de vrijheid van meningsuiting. Volgens het hof is het TikTok-verbod gerechtvaardigd door twee „dwingende nationale veiligheidsbelangen”: verhindering van de „pogingen van de Chinese overheid om gegevens van en over personen in de Verenigde Staten te verzamelen” en bestrijding van het gevaar dat de Chinese overheid „heimelijk inhoud op TikTok manipuleert”.
De vrijheid van meningsuiting is niet absoluut. De Amerikaanse overheid heeft in het verleden vaker pogingen gedaan om andere landen uit te sluiten van Amerikaanse communicatie. Neem de radiowet van 1912, die alleen Amerikaanse burgers of bedrijven toestond om een radiolicentie te verkrijgen. Zoals het ministerie van Justitie schrijft in zijn verdediging van het TikTok-verbod: „Het eerste amendement zou niet van onze natie hebben verlangd dat zij tijdens de Koude Oorlog Sovjet-eigendom en -controle van Amerikaanse radiostations zou hebben getolereerd, en het vereist ook niet dat we het eigendom en de controle over TikTok door een buitenlandse tegenstander tolereren”.
2 Vormt TikTok daadwerkelijk een veiligheidsrisico?
Veel Amerikanen zullen zich moeilijk kunnen voorstellen dat TikTok een bedreiging vormt voor de nationale veiligheid. Ze gebruiken immers allerlei apps, ook van Amerikaanse techbedrijven, die net zo goed gebruikersgegevens verzamelen. En die platforms kunnen hun gegevens ook verkopen aan bedrijven die handelen in data, waarna ze kunnen worden doorverkocht aan China. In die zin lijkt het TikTok-verbod enigszins arbitrair. Het Amerikaanse Congres is zich bewust van deze loophole, en heeft daarom tegelijkertijd met het TikTok-verbod een wet aangenomen die de verkoop van Amerikaanse gebruikersgegevens aan landen als China verbiedt.
De meeste Amerikanen zijn niet zo interessant voor de Chinese inlichtingendiensten. Die zullen vooral geïnteresseerd zijn in ambtenaren die belangrijke posities bekleden binnen de overheid, of managers van grote bedrijven die zaken doen met de overheid. Op basis van hun data kunnen inlichtingendiensten een dossier opbouwen voor spionage of chantage. Ook zijn er zorgen dat China TikTok kan gebruiken om de nieuwsvoorziening van Amerikanen te manipuleren in het geval van een internationale crisis, zoals een oorlog tussen China en de VS om Taiwan.
TikTok zal tijdens de hoorzitting betogen dat het geen bedreiging vormt voor de nationale veiligheid. Allereerst omdat het een Amerikaans bedrijf is. De Chinese tegenhanger van het platform heet Douyin. Beiden zijn ontwikkeld door het Chinese techbedrijf ByteDance. Formeel heeft ByteDance geen banden met de Chinese overheid. En de Amerikaanse autoriteiten hebben ook nooit publiekelijk bewezen dat TikTok Amerikaanse gebruikersgegevens heeft doorgespeeld aan de Chinese overheid. Om het vertrouwen van Washington te winnen, heeft TikTok bovendien een datacentrum gebouwd in Texas, waar alle Amerikaanse gegevens zijn opgeslagen.
Maar als het erop aankomt, zeggen critici, zal geen locatie, barrière of procedure de Chinese overheid ervan weerhouden om controle uit te oefenen op TikTok. Want China is een autoritaire politiestaat waar de wil van president Xi wet is. De enige manier om te voorkomen dat de Chinese overheid invloed kan uitoefenen, menen zij, is dat ByteDance zijn Amerikaanse dochter afstoot. Uiteindelijk is de vraag hoe het Amerikaanse Hooggerechtshof de risico’s voor de nationale veiligheid inschat. Een meerderheid van het Congres wilde geen enkel risico nemen met TikTok, en lagere rechtbanken waren niet bereid om tegen het Congres in te gaan.
Lees ook
Huis van Afgevaardigden wil dat TikTok in Amerikaanse handen komt – of sluit
3 Welke rol speelt Donald Trump?
Aankomend president Trump, die op 20 januari geïnaugureerd wordt, speelt in dit dossier een opmerkelijke hoofdrol. Hij was aanvankelijk juist een prominente aanjager van een verbod op TikTok. In augustus 2020 tekende hij een decreet dat ByteDance dreigde met sancties als het bedrijf zijn Amerikaanse belangen niet zou afstoten. Het decreet waarschuwde dat de enorme hoeveelheid data die TikTok verzamelt „de Chinese Communistische Partij toegang dreigt te geven tot de persoonsgegevens van Amerikanen, waardoor China mogelijk de locaties van ambtenaren en contractanten kan volgen, en dossiers over hen kan samenstellen voor chantage en bedrijfsspionage”.
Trumps poging om TikTok te verbieden werd geblokkeerd door een rechter, die oordeelde dat hij zijn bevoegdheden als president had overschreden. Het Congres moest daarom een nieuwe wet indienen. Ondertussen veranderde Trump van mening. Hij ziet de app nog steeds als een bedreiging voor de nationale veiligheid, maar zegt tegelijkertijd dat „jongeren niet zonder kunnen”. Dit lijkt deels ingegeven door zijn succesvolle verkiezingscampagne onder jongeren, mede dankzij zijn populariteit op TikTok, waar hij 15 miljoen volgers heeft. Trumps draai volgde op een bezoek van de Republikeinse megadonor Jeff Yass, die aandelen ByteDance bezit. Vorige maand diende Trump als amicus curiae een verzoek in bij het Hooggerechtshof om het TikTok-verbod uit te stellen, zodat hij als president de tijd heeft om „een oplossing” te vinden voor het platform, een „uniek medium voor vrijheid van meningsuiting”.
Protestbord tegen een mogelijk TikTok-verbod tijdens een demonstratie in Washington in maart 2023. Foto Brendan Smialowski / AFP
4 Hoe kan een verbod worden voorkomen?
Trump kan op verschillende manieren proberen een TikTok-verbod te voorkomen. Om te beginnen kan hij het Congres vragen om de wet in te trekken. Die kans lijkt klein aangezien een grote meerderheid van de Democratische én Republikeinse partij met de wet heeft ingestemd.
Trump kan ook verklaren dat de wet niet zal worden gehandhaafd. Want hoewel het verbod is gericht tegen TikTok, wordt het juridisch niet afgedwongen via het bedrijf zelf. In plaats daarvan mogen app stores zoals van Apple de app niet langer in het aanbod hebben, en mogen cloud service providers zoals Oracle geen diensten meer leveren aan TikTok. Hierdoor kan het bedrijf niet meer opereren in de VS. In theorie zou Trump Amerikaanse bedrijven als Apple en Oracle ervan kunnen proberen te overtuigen dat de wet niet wordt gehandhaafd. De vraag is of ze hoge boetes zullen riskeren op basis van Trumps woord.
Het verbod kan ook worden afgewend als ByteDance TikTok verkoopt aan een Amerikaanse partij. Het probleem daarbij is dat de Chinese wet verbiedt dat technologie wordt verkocht aan het buitenland. Dat geldt ook voor het algoritme van TikTok, dat wordt beschouwd als beter dan dat van de concurrentie. Al zeggen critici dat niet de wet zal bepalen of TikTok wordt verkocht, maar president Xi. Het is immers een kwestie waarmee grote geopolitiek belangen gemoeid zijn. Wellicht dat de verkoop wel wordt toegestaan als het alleen om het platform en het netwerk gaat, en niet om het algoritme. In het verleden zijn er gesprekken geweest met Oracle en Walmart, die een belangrijk aandeel in TikTok wilden nemen. Onduidelijk was hoe groot de invloed van ByteDance zou blijven.
Als het verbod op 19 januari ingaat zullen Amerikanen de TikTok-app niet meer kunnen downloaden en updaten in de appstores
5 Wat gebeurt er als TikTok wordt verboden?
Als het verbod op 19 januari ingaat, dan zullen Amerikanen de TikTok-app niet meer kunnen downloaden en updaten in de appstores. Mensen die de app al op hun telefoon hebben, kunnen hem nog steeds gebruiken. Misschien is hij wel iets langzamer. In het begin kunnen de gevolgen nog meevallen. De prestaties van de app zullen na verloop van tijd slechter worden omdat gebruikers geen software-updates kunnen downloaden die nieuwe features introduceren of bugs bestrijden. Wie echt wil kan de app ook via VPN blijven gebruiken. Maar dat is voor veel mensen ingewikkeld. TikTok zal hoe dan ook veel gebruikers verliezen.
Het verbod kan gunstig zijn voor concurrerende techbedrijven zoals Alphabet (Google, YouTube) en Meta (Facebook, Instagram, WhatsApp). In reactie op het succes van TikTok hebben zij soortgelijke platformen gelanceerd voor het maken en delen van korte video’s: YouTube Shorts en Instagram Reels. Een deel van de TikTok-gebruikers zal na het verbod mogelijk overstappen naar één van deze alternatieven. Dit zal het marktaandeel van deze techgiganten nog verder vergroten – wat Trump met zijn last minute reddingspoging zegt te willen voorkomen.
Lees ook
Trump wil uitstel TikTok-verbod, dat één dag voor zijn inauguratie ingaat
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data126420209-017be8.jpg|https://images.nrc.nl/5L-odyLgjTWmS2l-K49Nns4jvC4=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data126420209-017be8.jpg|https://images.nrc.nl/NJPYFJeCF0kqcXlTb0TfWS1MPWk=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data126420209-017be8.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data126423774-35ae77.jpg|https://images.nrc.nl/2vOrdRgX55tkw_dswggtTe6HSjQ=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data126423774-35ae77.jpg|https://images.nrc.nl/9zJBW9A9HMt2zYJt-HMNJUf9MoI=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data126423774-35ae77.jpg)
