Wie vanaf vliegveld LAX bij Los Angeles naar Anaheim rijdt, zoals ik afgelopen zondag deed in een ‘gele taxi’, krijgt de indruk dat Amerikanen natuur haten. Louter grijze betonnen en stalen bedrijfspanden staan er langs de snelwegen en fly-overs. En staat er toch ergens een boom, dan ligt er afval onder.
Maar wie vervolgens in Anaheim door de stille straten wandelt, ziet bloeiende judasbomen, ruikt bloesem en wordt vriendelijk begroet door mensen die hun hond uitlaten of het gras maaien.
Amerika heeft twee gezichten. En dat geldt ook voor de ‘World Meeting’ van de American Physical Society (APS) in het Anaheim Convention Center en de conferentiezalen van de tegenovergelegen Hilton- en Marriott-hotels. Veertienduizend fysici nemen deel aan deze grootste natuurkundeconferentie ter wereld. Alle nationaliteiten lopen hier door elkaar. En wat ziet iedereen er verzorgd uit! Wat is alles perfect georganiseerd. Hoe brandschoon zijn de zalen en het plein met de palmbomen en de fonteinen.
Jonge fysici zijn overduidelijk trots dat ze deel uitmaken van dit speciale ‘event’. In lange rijen staan ze tussen de middag voor de foodtrucks met burrito’s en salades. De muziek van een dj even verderop versterkt het ‘niets-aan-de-handgevoel’. Maar de mensen die de pleinen vegen en de prullenbakken legen, die de foodtrucks en de koffiepunten bemensen of lunch uitserveren, dat zijn vooral Mexicanen – net zoals de taxichauffeur die me naar Anaheim bracht. En stilzwijgend hoop je maar dat hun papieren in orde zijn, want elke dag brengt nieuws over nog weer grovere deporaties van immigranten.
De nieuwe Amerikaanse politiek drukt ook de sfeer in ‘onze’ Airbnb die aan een van de bloesemrijke straten ligt. ‘We’ zijn de sprekers van een sessie, op uitnodiging van de APS, over de bijdragen van vrouwen aan de ontwikkeling van de quantumfysica. Met zijn vijven vertegenwoordigen we een internationale werkgroep die de afgelopen drie jaar een boek over dat onderwerp in elkaar heeft gezet. In januari noemde wetenschapsblad Nature de presentatie van dat boek, later deze zomer, een van de meest ‘notable events’ van het Internationale Quantumjaar 2025.
Zo’n Trumpiaanse lens
Maar ja, de sessie waarin we later deze week een paar hoofdstukken zullen presenteren, zal óók rijk zijn aan woorden die je volgens de regering-Trump beter niet meer kan gebruikten. ‘Women’ bijvoorbeeld. Misschien zullen we zelfs ‘stereotype’ zeggen. En wanneer je eenmaal door zo’n Trumpiaanse lens kijkt, zijn we sowieso een rommelig gezelschap van Europeanen, Canadezen en Amerikanen.
Ik denk dat onze regering AI gebruikt om zulke termen te turven, zegt een van die Amerikaanse collega’s terloops. Een Canadese collega blijft onophoudelijk ‘doomscrollen’. Voor ons allemaal is het een raar gevoel dat de genuanceerde blik waarmee we naar de geschiedenis van quantum probeerden te kijken, ineens bijna subversief lijkt te zijn.
En tegelijk loopt die conferentie in Anaheim dus onverstoorbaar door, met vlekkeloze lezingensessies en geweldige sprekers. Mijn Canadese collega en ik gaan naar een ervan, over de ontwikkeling van atoombommen tijdens het Los Alamos-project. We horen hoe de Amerikaanse overheid en legerleiding het geheimhouden van onderzoeksresultaten – destijds iets nieuws – niet louter afdwong om te voorkomen dat kennis in vijandige handen viel. Geheimhouding was voor hen net zo goed een middel om de wetenschappers in het project te disciplineren – en een excuus om hun eigen strategieën al helemaal niet te delen.
Sommige wetenschappers weigerden op deze manier te werken. Anderen lieten zich meeslepen door de technologische ontwikkeling en dachten verder niet na. Weer anderen bleven nog heel lang geloven dat een atoombom nodig was om de nazi’s te verslaan, zelfs al wisten militaire strategen allang dat Japan het doelwit zou zijn – en Amerikaanse dominantie het doel.
De spreker citeert de toenmalige voorzitter van de onderzoekscommissie voor defensie die dit beleid bedacht en uitvoerde. „De wereld zal worden geregeerd door degenen die weten hoe je natuurwetenschap moet toepassen”, zei deze Vannevar Bush nog voordat de atoombom uitontwikkeld was. En: „Maatgevend voor onze [Amerikaanse] overwinning is onze dominantie na die overwinning.”
Macht vergaren
Is dat wat de regering-Trump wil? Terug naar die tijd kort na de oorlog toen Amerika inderdaad voor altijd onoverwinnelijk leek? Toen er nog niet zulke grote immigratiestromen waren tussen landen die goedkoop grondstoffen en producten leverden en de rijke VS? Toen vrouwen veel minder rechten hadden dan nu – en lhbtq+’ers nog minder. Willen Trump en de zijnen door voortdurend verwarring te zaaien en druk uit te oefenen, ‘nuttige’ wetenschappers opnieuw voor hun karretje spannen terwijl anderen het zwijgen wordt opgelegd? Willen ze opnieuw macht vergaren met hulp van innovatie, zoals nu AI?
Voorlopig werd hierover na afloop van de lezingen in Anaheim nog – met mate – gediscussieerd. Ook onze sessie gaat straks gewoon door. Maar of het genoeg mensen zal lukken om te blijven nadenken, met rechte rug? Onder de palmbomen op het brandschone plein lijkt de toekomst heel ongewis.
Margriet van der Heijden is natuurkundige en hoogleraar wetenschapscommunicatie aan de TU Eindhoven.
