„Politiek amateurisme”, noemde Jimmy Dijk van de SP het. Henri Bontenbal (CDA) vond het een „beschamende politieke situatie”.
Er werd dinsdagavond door de oppositie hard geoordeeld over de politieke fall-out van wat vorige week even een op een kabinetscrisis leek uit te draaien, toen coalitiepartijen PVV, NSC en BBB een motie van Kamerlid Joost Eerdmans aan een meerderheid hielpen. Het kabinet, zo stelde de motie, moest zich uitspreken tégen het plan van de Europese Commissie om de begrotingsregels op te rekken om meer geld vrij te maken voor Europese defensie. Daarmee was de coalitie verdeeld: de VVD steunt ReArm Europe wél. Bovendien: premier Schoof had tijdens een Europese top al ingestemd met het plan.
Na urenlang crisisberaad had het kabinet vrijdag een wollige brief van zeven kantjes naar de Kamer gestuurd waarin werd gesteld dat de motie „deels wel, deels niet” zou worden uitgevoerd. Komende donderdag en vrijdag zal er op een EU-top opnieuw worden gesproken over de uitwerking van het plan ReArm Europe, maar welke positie Nederland bij deze besprekingen zal innemen, bleef tijdens een debat in de Tweede Kamer onduidelijk.
Geen ‘blanco cheque’
PVV-leider Geert Wilders beweerde dat Schoof „zo vrij als een vogel” was om te in Brussel te onderhandelen, maar behield zich nadrukkelijk het recht voor om zich om zich later alsnog tegen de Europese plannen te keren. VVD-fractieleider Dilan Yesilgöz noemde de motie-Eerdmans „onverantwoord” voor „de veiligheid van Nederlanders”, maar stelde daarna wel vast dat haar partij niet van plan was om Schoof een „blanco cheque” te geven.
Het was daarna Mirjam Bikker (ChristenUnie) die de vinger op de zere plek legde. Het kabinet, zo staat er in de brief over de motie-Eerdmans, „zal niet op voorhand positie innemen” in de onderhandelingen over ReArm Europe. Ondanks al het overleg had de coalitie dus geen nieuwe standpunten geformuleerd over de Europese plannen en had premier Schoof dus geen mandaat gekregen, analyseerde Bikker: „de premier is niet zo vrij als een vogel, maar vogelvrij”.
Lees ook
Hoe de motie van Eerdmans Dick Schoof én Pieter Omtzigt met een enorm probleem opzadelde
De kritiek over het „warrige optreden” van Nederland op het internationale toneel (dixit Bontenbal) en het gekibbel binnen de „Hollandse achterhoedecoalitie” (aldus Laurens Dassen van Volt) kwam daarna vooral op het bordje van Yesilgöz terecht. De VVD-leider heeft de afgelopen weken de steun voor Oekraïne en Europese defensie tot een speerpunt gemaakt, en onderstreepte dat vorige week met een onverwachts bezoek aan de Oekraïense president Zelensky en een speech in het Oorlogsmuseum Overloon afgelopen maandag, waarin ze pleitte voor het verhogen van de defensie-uitgaven naar 3,5 procent van het bbp. Coalitiegenoten Wilders en Van der Plas (BBB) reageerden op X verrast. „Dat wordt dan wel snijden in klimaat en andere VVD-hobby’s”, twitterde de PVV-leider.
Oprecht chagrijn
In de Kamer heerste er oprecht chagrijn over die verdeeldheid, op een moment dat Trump en Poetin – zonder Europa – onderhandelen over Oekraïne. Het kabinet heeft de vorige crisis nog niet bezworen, zo sneerde Timmermans tijdens het debat, of de coalitie ging al weer weer „als kleuters rollebollend over straat.”
D66-leider Rob Jetten wilde van Yesilgöz weten waarom de VVD weliswaar „snoeihard” oordeelt over de coalitiegenoten, maar intussen wél in het kabinet blijft zitten. Yesilgöz was daar niet van de onder de indruk: bij nieuwe verkiezingen, terwijl de oorlog in Oekraïne dreigt te escaleren, was niemand gebaat.
Premier Schoof probeerde het probleem voor zich uit te schuiven. Hoewel de Europese regeringsleiders in principe al hebben ingestemd met ReArm Europe moeten allerlei details nog worden uitgewerkt, aldus Schoof. „Daarna zal het kabinet met een oordeel komen.” Toen Mirjam Bikker daarop constateerde dat het kabinet dus „geen positie” inneemt komende donderdag in Brussel, sprak Schoof dat echter tegen.
Woensdag zal de Europese Commissie meer details van de plannen bekend maken. Op grond daarvan zal het kabinet een „inhoudelijke positie” definiëren, zo zei Schoof. De premier benadrukte nog eens dat Nederland strikte voorwaarden wil voor het loslaten van de Europese begrotingsdiscipline en vooral voor gezamenlijke EU-leningen – waar rechtse partijen een grote afkeer van hebben.
Nieuwe motie Eerdmans
Joost Eerdmans vond dat geen geloofwaardig verhaal: „Wat gaat Nederland dan nog doen? Die Brusselse trein is toch allang vertrokken?”
Aan het einde van het debat diende Eerdmans een nieuwe motie in waarin het kabinet wordt opgeroepen „zich actief te verzetten tegen eurobonds en strikt toe te zien op de naleving van de Europese begrotingsregels”.
Eerdmans zei „goede hoop” te hebben dat zijn motie opnieuw zou worden aangenomen.
