In Litouwen heeft de centrumlinkse oppositiepartij Sociaal Democraten (SD) zondagnacht de verkiezingen gewonnen. Met 91 procent van de stemmen geteld is dat zo goed als zeker. SD zal de komende tijd proberen een meerderheidscoalitie te vormen. Als het aan partijleider Vilija Blinkeviciute ligt, wordt dat een coalitie met twee andere linkse partijen.
Met een linkse coalitie is de kans groot dat Litouwen zich de komende tijd hard blijft opstellen tegen Rusland, met hoge militaire uitgaven om het land te beschermen tegen Russische dreiging en agressie. Het afgelopen jaar ging in Litouwen 3 procent van het bruto binnenlands product naar defensie.
Litouwen grenst aan de Russische enclave Kaliningrad en aan Wit-Rusland, een hechte bondgenoot van Rusland. Een peiling van afgelopen mei wees uit dat driekwart van de inwoners gelooft dat Rusland Litouwen in de nabije toekomst zal aanvallen.
De sociaaldemocraten lieten zondag met 20 procent van de stemmen de huidige regeringspartij (Vaderland Unie Litouwse Christendemocraten) en de populistische partij Dageraad van Nemunas achter zich, met respectievelijk 17 en 15 procent van de stemmen.
Lees ook
‘Wij in Litouwen kennen de Russische agressie’ – NRC
De veertien grote Nederlandse universiteiten behaalden in 2023 gemiddeld een negatief rendement van 1,1 procent, wat neerkomt op een verlies van ruim 100 miljoen euro. Dat schrijft accountants- en adviesbureau EY in de jaarlijkse onderwijsbarometer op basis van jaarrekeningen. Vooral de „sterke toename” van personeelskosten en de stijging van de huisvestingslasten zorgen voor het verlies, dat lager is dan begroot. De onderwijsinstellingen zijn bezig met het opstellen van bezuinigingsplannen.
Ook de komende jaren houden universiteiten rekening met grote verliezen. In 2024 verwachten de onderwijsinstellingen een gezamenlijk verlies van 257 miljoen euro — ruim 2,5 keer zo groot — en een jaar later een tekort van opnieuw circa 100 miljoen euro. In 2026 hopen de universiteiten weer zwarte cijfers te schrijven, blijkt uit de jaarverslagen.
In de meerjarenprognoses zijn de aanstaande kabinetsbezuinigingen nog niet meegenomen. Het Kabinet-Schoof heeft op hoger onderwijs en onderzoek bezuinigingen ingeboekt die oplopen tot ruim één miljard euro per jaar. Minister Eppo Bruins (Onderwijs, NSC) wil onderzoeksbeurzen afschaffen, het aantal internationale studenten terugdringen, een collegegeldverhoging invoeren voor ‘langstudeerders’ en korten op het Fonds Wetenschap en Onderzoek.
Het is de vierde keer dat EY de onderwijsbarometer publiceert. Het is de eerste keer dat de universiteiten gezamenlijk hun jaar afsluiten met een dergelijk verlies. Vier universiteiten hebben vorig jaar echter een positief resultaat behaald, maar uit het onderzoek blijkt niet om welke universiteiten dit gaat.
Spiesbok, zebra, giraffe, waterbok, gnoe en zelfs een mens. Die rijke oogst aan prooidieren rolt uit een analyse van drie losse haren en drie haarballetjes die waren achtergebleven in kapotte tanden van de twee grote mannelijke maar manenloze ‘Tsavo-leeuwen’. En daarbij was de gnoe een grotere verrassing dan de mensenhaar, schrijven Amerikaanse en Afrikaanse onderzoekers in het wetenschappelijke blad Current Biology. Want de twee leeuwen, waarvan de schedels en huiden bewaard zijn in het Field Museum of Natural History in Chicago, staan al 126 jaar bekend als de Tsavo-menseneters. Hun slachtoffers waren Indiase en Afrikaanse arbeiders die werkten aan een spoorbrug over de Tsavo-rivier in Oeganda.
Tussen maart en december 1898 hebben de twee roofdieren minstens 28 maar volgens sommige schattingen wel 70 arbeiders die werkten aan de brug ’s nachts uit hun tent gesleept en opgegeten. De moeizame jacht op de twee beesten door de leider van de bouw, de koloniale Britse luitenant-kolonel John Henry Patterson, werd wereldberoemd, mede door het boek dat hij er zelf over schreef en door de vele films die er door geïnspireerd zijn, als laatste de film Prey, uit 2007. Patterson verkocht zijn jachttrofeeën later aan het Fieldmuseum, voor vijfduizend dollar.
Mensenjacht
Al in de jaren 90 van de twintigste eeuw zag een van de huidige onderzoekers, Fieldmuseumconservator Thomas Gnoske, dat er in de kapotte tanden van de leeuwenschedels vele gebroken haren en haarballetjes zaten. Een eerste microscopische analyse van de haren suggereerde toen nog dat de leeuwen ook wrattenzwijn, impala en stekelvarken zouden hebben opgegeten. Toen ook ontstond de hypothese dat de twee leeuwen indertijd op die voor leeuwen nogal abnormale mensenjacht waren gegaan omdat de gebroken tanden het hen steeds moeilijker maakten om op normale prooien te jagen.
De onderzoekers hebben het mitochondriaal dna (mdna) uit de menselijke ‘haar 4’ niet verder onderzocht op een meer gedetailleerde afkomst. Ten eerste omdat mdna vaak niet zoveel zegt over die afkomst en ten tweede omdat over de mogelijke mdna–variatie bij de koloniale arbeiders aan de brug al helemaal weinig bekend is. En ook vinden de onderzoekers zo’n gedetailleerd onderzoek van menselijke resten ongepast zonder discussie met de lokale bevolking en instituties.
Haarballetje 6
Dat er uit ‘haarballetje 6’ mdna van een gnoe werd aangetroffen is onverwacht omdat aan het einde van de negentiende eeuw in een wijd gebied rond de brug geen gnoes meer voorkwamen. Tussen mei en november 1898 waren er echter geen leeuwaanvallen rond de Tsavo-brug in aanbouw en de onderzoekers opperen dat de leeuw van haarballetje zes alleen, of samen met de ander, in die zes maanden naar een gebied 90 km verderop is getrokken, vol kuddes van gnoes en ook zebra’s.
In hetzelfde haarballetje zes is ook leeuwen-mdna aangetroffen, maar het is niet duidelijk of eigen haar is, of van de andere leeuw. Dat laatste zou niet bijzonder zijn, want leeuwen die samen optrekken vlooien elkaars vacht met hun tanden en allicht blijft dan wel eens een haar in de bek achter. Het gereconstrueerde mdna van beide leeuwen is zo sterk gelijk dat de onderzoekers concluderen dat de leeuwen dezelfde moeder hebben. Mdna erft alleen over via de vrouwelijke lijn.
Masai-giraffe
Voor de zebra hoefden de leeuwen waarschijnlijk niet ver te reizen omdat het zebra-mdna in ‘haarballetje 5’ overeenkomt met een zebra-mdna-variant die bekend is uit het nabije Tsavo West. Het giraffe-mdna uit ‘haarballetje 6’ en ‘haarballetje 7’ kon allebei worden toegewezen aan de Masai-giraffe, een lokale ondersoort van de giraffe. Maar de twee mdna-varianten verschilden wel weer zo sterk dat de onderzoekers zich afvragen of ze tussen de tanden van de oude leeuwen misschien een nieuwe genetische vertakking bij de Masai-giraffe hebben ontdekt. Waterbok-mdna dook op in ‘haarballetje 5’, en spiesbok-mdna in ‘haarballetje 6’ .
Hun onderzoek naar het haar in de oude leeuwenbekken zien de onderzoekers vooral als een bewijs dat het op deze manier mogelijk is om jachtpatronen en prooidieren uit het verleden te onderzoeken. In dat verband noemen ze het opvallend dat geen dna van de buffel is aangetroffen. Dat zou kunnen betekenen dat de runderpest van de jaren 1890, die 90 procent van het Afrikaans rundvee doodde, ook flink heeft huisgehouden onder de wilde buffelpopulatie.
Fleur Agema had plannen met het ziekenhuislandschap. Ze ging het beter inrichten, spreiden, veranderen en aanpassen. Een nieuw landschap creëren. Dat ze de kans kreeg dat te doen was heel erg bijzonder. Daar was ze dan ook zeer dankbaar voor. Ik hoorde het haar zondagmorgen zeggen in Buitenhof (AVROTROS/BNNVARA) en vroeg me af of het aan mij lag dat ik niet begreep wat de zorgminister bedoelde; dat me hetzelfde gevoel bekroop als wanneer ik tien generieke LinkedIn-posts lees van mensen die super dankbaar zijn dat ze aan abstract klinkende uitdagingen mogen beginnen.
De vragen van presentator Twan Huys waren concreet genoeg. Hij wilde zijn gast laten reflecteren op twee zaken: de dreigende uitlatingen van Agema en haar partijleider die steeds het nieuws haalden en samenwerking met andere partijen bemoeilijkten, en de loze toezeggingen die de PVV in verkiezingstijd had gedaan. De partij beloofde toen de zorg in het Zuyderland-ziekenhuis in Heerlen op het huidige niveau te houden, maar nu moest Agema toch mededelen dat een deel van de spoedeisende zorg er niet behouden kon blijven.
Wat dat eerste punt betrof vond Agema het vervelend dat haar woorden als dreigend waren geïnterpreteerd. Dat ze na gemor uit de Eerste Kamer over het ingaan van het staatsnoodrecht had gezegd nog wel eens te willen zien „wie zo stoer is om het tegen te houden”, was natuurlijk niet dreigend bedoeld. Het speet haar dat anderen daar anders over dachten en het speet haar dat het nu over die uitspraak moest gaan, terwijl ze het liever wilde hebben over de zorg.
Want: „Wat wél gelukt is”, zei Agema, „en daar ben ik het ziekenhuis en de zorgverzekeraar heel erg dankbaar voor, is dat als op enig moment het personeelstekort wél wordt opgelost – daar gaat het ziekenhuis zijn enorme best voor doen, maar ook de plannen die ik heb met het landschap om de regio aantrekkelijker te maken om je te vestigen… als het wél lukt om de personeelstekorten op te lossen, wordt in de plannen – dus de nieuwbouwplannen, architectonische plannen en de grondaankoop – rekening gehouden met het bijbouwen van de benodigde gebouwen, en de zorgverzekeraar is dan bereid om de rekening op te pakken.”
Bilhoelahoep
Wat was er gebeurd met de partij van de klare taal? Met afnemend zelfvertrouwen spoelde ik het citaat zes keer terug. Een deel van de zorg moest weg vanwege het personeelstekort, maar mocht dat personeelstekort worden opgelost, dan konden er nieuwe gebouwen worden gebouwd. Klopte dat? Was m’n hoofd misschien al verzadigd van het rijke spelshowaanbod dat het weekend met zich meebracht? Op RTL mochten BN’ers elkaar elimineren (Expeditie Robinson) en executeren (De Verraders Halloween); op SBS6 probeerden semi-bekende Nederlanders zo snel mogelijk zonder handen zure matten op te eten (De Alleskunner: VIPS) en probeerden onbekende Nederlanders te raden of de wereldkampioen hoelahoepen haar eigen record bilhoelahoepen zou verbreken (JA of NEE). Het antwoord was overigens ja. Andrea M. hoelahoepte bijna een uur met haar billen. Het magische was dat ze tot vijf jaar geleden als wetenschapper had gewerkt aan de universiteit. Toen pakte ze plots een hoelahoep op – „And I never looked back”.
Ik had me eraan gelaafd met een overgave die niet goed voor je kan zijn, bedacht ik me zondagochtend somber terwijl Huys begon te citeren uit het PVV-verkiezingsprogramma: „Onze regering reageert op personeelstekorten door de zorg dan maar op te heffen. Dat is niet nodig!” Begreep hij goed dat dat in Heerlen nu wél nodig was? Nee, dat was te kort door de bocht, zei Agema. Bovendien ging zij „als eerste minister ooit onderdelen uit de marktwerking halen”. Ik kon janken van opluchting toen Huys antwoordde: “Wat betekent die zin?”