Sytze van der Zee rookte anderhalf pakje sigaretten per dag en dronk graag een glas whisky, zoals zoveel mannen ‘uit het vak’ met wie hij zich mat, de grote namen uit de journalistiek van de jaren tachtig en negentig. Joop van Tijn van Vrij Nederland. Martin van Amerongen van De Groene Amsterdammer. Martin Bril van de Volkskrant. Ze waren vaak te vinden in café Scheltema op de Nieuwezijds Voorburgwal, waar ooit de grote krantenredacties waren gevestigd, en ze stierven allemaal voortijdig aan slokdarmkanker. Daar had Sytze van der Zee, voorheen hoofdredacteur van Het Parool, geen zin in, zei hij in 2015 in een lunchinterview in NRC. Dus was hij gestopt met roken en slikte hij maagzuurremmers, iets wat volgens hem iedere man van boven de vijfenvijftig zou moeten doen. Hij was ook gaan joggen. Slokdarmkanker heeft hij niet gekregen.
Sytze van der Zee is dinsdagochtend vroeg in Ziekenhuis Amstelland in Amstelveen op 85-jarige leeftijd gestorven aan uitgezaaide longkanker. Dat heeft zijn zoon Olivier van der Zee kort daarna bekendgemaakt. Sytze van der Zee laat een vrouw en twee zoons achter. Met hem is een van de bekendste en productiefste journalisten/schrijvers van zijn generatie heengegaan.
Collega’s noemden hem wel ‘de beul’, omdat hij zo verschrikkelijk hard werkte en dat ook van andere mensen eiste. Een hoofdredacteur zoals je in Amerikaanse films ziet, de mouwen van zijn overhemd opgestroopt, korzelig orders uitdelend, keihard vechtend voor zijn krant. De oplagecijfers van Het Parool, in de Tweede Wereldoorlog begonnen als een verzetskrant, kelderden van 160.000 in 1980 naar 100.000 in 1990 en hij wist dat proces niet te keren. De uitgever van Het Parool dwong bezuinigingen en reorganisaties af, en in 1997 werd de krant te koop gezet. Sytze van der Zee maakte dat niet meer mee. Hij vertrok in 1996. „Ik was 57”, zei hij in datzelfde lunchinterview. „Ik was leeg.” In 1998 deed hij in zijn boek De overkant verslag van de ‘verkwanseling’ van wat in 1945 na de communistische krant De Waarheid het grootste dagblad van Nederland was geweest en zijn strijd om het behoud ervan.
Door iedereen gemeden
Een jaar eerder was Potgieterlaan 7 verschenen, over zijn jeugd. Potgieterlaan 7 was het adres in Hilversum waar hij opgroeide, de jongste van vier kinderen. Zijn vader was een slagersknecht die opklom tot handelsreiziger en zich in 1940 aansloot bij de NSB. Hij meldde zich ook aan voor de WA, de knokploeg van de NSB. Sytzes moeder, huisvrouw, ging eerst niet mee in de keuze van haar man, maar werd later toch collectante voor Winterhulp, de door rijkscommissaris Seyss-Inquart opgerichte organisatie voor maatschappelijke hulpverlening. In Potgieterlaan 7 vertelt Sytze van der Zee wat het betekende om een outcast te zijn, ook na de oorlog, toen zijn vader in een strafkamp zat en zijn moeder het leven niet meer aankon. Het gezin werd door iedereen gemeden, ook door de naaste familie. Op zijn dertiende, in 1953, lag hij met een infectieziekte in ziekenhuis en daar schreeuwde een van de andere kinderen op zaal naar hem: ‘Hé, zijn jullie geen vuile NSB’ers?’
Hij ging naar het gymnasium, maar hij was lui en lastig, schreef hij. Studeren mocht hij niet van zijn vader. Die vond het zonde van het geld. Het werd de journalistiek omdat zijn oudere broer al bij De Telegraaf zat. Vanaf 1968 werkte Sytze van der Zee zeventien jaar voor het Algemeen Handelsblad, later NRC Handelsblad. Hij was correspondent in Bonn, Brussel en Washington voordat hij, in 1988, hoofdredacteur van Het Parool werd. Hij had toen al vijf boeken geschreven, het eerste heette 25.000 landverraders, later opnieuw uitgegeven als Voor Führer, volk en vaderland. In het grootste deel van zijn boeken daarna – bij elkaar zijn het er meer dan twintig – zou het over de Tweede Wereldoorlog gaan.
Beraamde staatsgreep
De grootste ‘klapper’, zoals hij het noemde, was Harer Majesteits loyaalste onderdaan, zijn biografie van François van ’t Sant, de secretaris van koningin Wilhelmina en tijdens de oorlog in Londen hoofd van de geheime dienst. Daarin onthulde hij dat de bekendste Nederlandse verzetsheld, Erik Hazelhoff Roelfzema, in 1947 een staatsgreep had beraamd. Het kabinet zou met geweld worden afgezet, de voorzitter van de Partij van de Arbeid zou worden geliquideerd en oorlogspremier Pieter Sjoerds Gerbrandy zou de nieuwe leider worden. De scoop was voorpaginanieuws en kwam in het NOS Journaal. Het bewijs voor de coupplannen, schreef Sytze van der Zee, had hij gevonden in een koffertje met documenten dat op zolder lag bij een kleinzoon van Van ’t Sant, een uroloog in Zaanstad. François van ’t Sant zou ‘als een echte inlichtingenman’ zijn kleindochter opdracht hebben gegeven om na zijn dood al zijn documenten te vernietigen. Maar deze documenten waren blijkbaar bewaard gebleven.
Het laatste boek van Sytze van der Zee, een biografie van de oorlogsmisdadiger Willi Lages, verscheen eind 2023 en daarin onthulde hij hoe koningin Juliana ertoe gekomen was om Lages gratie te verlenen. Lages, verantwoordelijk voor de deportatie van meer dan zeventigduizend Joden en de dood van zeker vijfhonderd verzetsmensen, was in 1949 ter dood veroordeeld. Dat werd in 1952 omgezet in levenslang.
Willi Lages zat met drie andere Duitse oorlogsmisdadigers opgesloten in de Koepel van Breda, tot zijn vrijlating in 1966 omdat hij terminaal ziek zou zijn. Het leidde tot grote consternatie en Sytze van der Zee was als jonge verslaggever voor het Algemeen Handelsblad naar Duitsland gestuurd om Willi Lages te interviewen. Hij kwam niet verder dan de deur van de wasserij waar de vrouw van Lages werkte. In de biografie schreef Sytze van der Zee dat hij altijd gefascineerd was gebleven door deze man.
Goedemorgen! Verkiezingsdag in de Verenigde Staten en daarmee ook een belangrijke dag voor de wereldeconomie. Op uitslagen is het nog even wachten: pas om 23.00u Nederlandse tijd worden de eerste exitpolls verwacht. Bekijk hier het spoorboekje voor de komende 24 uur.
Wat houden we verder in de gaten?
Wall Street anticipeert inmiddels niet meer op winst voor Donald Trump, zoals tot halverwege vorige week nog wel het geval was. Het aandeel Trump Media & Technologies (DJT) is sindsdien stevig gedaald. De Aziatische beurzen zijn nauwelijks in beweging, in afwachting van een Amerikaanse uitslag. De beursindex van Shanghai staat op 2 procent winst, de Nikkei in Tokio op ongeveer plus 1,5 procent.
Om in Amerikaanse sferen te blijven: koffieketen Dunkin’ Donuts blijft in Nederland. Het bedrijf werd vorige maand in Nederland failliet verklaard, maar de curator heeft nu een akkoord bereikt over een doorstart. Ruim tweehonderd werknemers behouden hun baan.
De staking bij vliegtuigbouwer Boeing in Seattle is na bijna twee maanden ten einde.Werknemers zijn akkoord gegaan met een loonsverhoging van 38 procent verspreid over vier jaar en een eenmalige ‘tekenbonus’ van 12.000 dollar (zo’n 11.000 euro). Door de staking lag de productie van Boeing-vliegtuigen sinds half september stil.
Een opsteker voor het kabinet: van aspirant-Eurocommissaris Christophe Hansen hoeft de veestapel niet kleiner. Dat bleek maandag tijdens zijn hoorzitting in het Europees Parlement. De Luxemburger Hansen gaf aan „liever eerst technische oplossingen uit te proberen voordat we bot een kleinere veestapel afdwingen”.
Het zijn cijfers die menig rechts politicus als muziek in de oren klinken. Nadat Zweden eind 2015 plotseling grenscontroles had ingevoerd, daalde het aantal asielaanvragen van 165.000 in 2015 naar nog geen 30.000 in het jaar erna. In dezelfde tijd intensiveerde Hongarije haar grenscontroles en bouwde muren langs haar westgrenzen met Servië en Kroatië. Het aantal migranten dat binnenkwam, tuimelde van zevenduizend per dag in september en oktober naar enkele tientallen in november en december 2015.
Leiden striktere grenscontroles die her en der worden ingevoerd – vanaf half september in Duitsland en vanaf eind deze maand ook in Nederland – inderdaad tot minder asielzoekers? En tot minder illegale immigratie? Het zijn vragen die komende dinsdag aan bod komen tijdens de behandeling door de Tweede Kamer van de begroting van het ministerie van Asiel en Migratie.
1Wat zijn de effecten van de nieuwe grenscontroles in Duitsland?
De eerste cijfers duiden op een mogelijk afschrikkend effect, al is het nog te vroeg voor echte conclusies. Vrijdag publiceerde de Duitse politie de resultaten van de eerste zeven weken (half september tot en met eind oktober) nieuwe, steekproefsgewijze grenscontroles, ook aan de Nederlandse grens. Die duiden op enige daling in het aantal ongeoorloofde grenspassages omdat migranten niet de juiste of geen documenten konden overleggen. Er waren 7.617 ongeoorloofde grensoverschrijdingen, of pogingen daartoe. In de maanden ervoor waren dat er eveneens zes- a zevenduizend, maar toen was de meetperiode een maand.
Lees ook
De cijfers na zeven weken alomvattende controles wijken amper af van eerdere maanden
Uit de cijfers van de Duitse politie van vrijdag bleek verder dat sinds half september tot eind oktober ongeveer 160 mogelijke mensensmokkelaars werden aangehouden en in voorlopige hechtenis genomen.
2Wat weten we van de effecten van eerdere grenscontroles?
Periodieke grenscontroles tegen illegale migratie werken vooral als ze onderdeel zijn van een breder pakket, zoals een actief uitzetbeleid en dito inlichtingenapparaat dat bijvoorbeeld mensensmokkelbendes opspoort. Als regeringen grenscontroles ook willen gebruiken om vluchtelingen en migranten „af te schrikken”, zoals de PVV lijkt te willen, en daarmee de aantallen asielaanvragen omlaag te brengen, is nog meer nodig. Zweden bijvoorbeeld, realiseerde destijds zijn reductie door een combinatie van grenscontroles en striktere eisen aan gezinshereniging en verkrijging van een verblijfsvergunning.
Politiecommandant Thomas Levén, destijds nauw betrokken bij de grenscontroles in de Zweedse stad Malmö, zei in 2022 tegen NRC: „Grenscontroles in combinatie met een strenger asielbeleid hebben een afschrikkende werking. Al snel na de invoering merkten we dat het aantal asielaanvragen substantieel afnam.” Cruciaal voordeel van de grenscontroles was, aldus Levén, dat de politie meer zicht kreeg op de criminele activiteiten van bendes van bijvoorbeeld mensensmokkelaars en wapenhandelaren.
Lees ook
Hoe Zweden de norm stelde met ‘vriendelijke’ grensbewaking
Ook waren de effecten van de zogenoemde Turkije-deal van 2015 merkbaar. In ruil voor vele miljarden euro’s, ging de Turkse grenspolitie asielzoekers tegenhouden die naar Griekenland of Bulgarije wilden reizen. Dat verminderde de toestroom naar Zweden, maar bijvoorbeeld ook naar Hongarije, enorm. Eenzelfde substantieel effect van internationale samenwerking deed zich onlangs voor aan de deels ommuurde Amerikaanse zuidgrens. Toen de Mexicaanse politie meer grenscontroles ging uitvoeren en de regering-Biden actief illegale migranten ging uitzetten, nam de druk op die grens af.
3Welke factoren bepalen de toestroom van migranten?
Sinds de jaren negentig zijn pieken in het aantal asielaanvragen vrijwel altijd te relateren aan oorlogen en conflicten in de wereld; op de Balkan, in Afghanistan, Syrië en Irak en de laatste jaren bijvoorbeeld uit Soedan, waar een bloedige burgeroorlog woedt. Verder is de economie een zeer belangrijke variabele; als die aantrekt en de vraag naar personeel toeneemt, zorgt dat voor een magneetwerking.
Sinds de jaren negentig zijn pieken in het aantal asielaanvragen vrijwel altijd te relateren aan oorlogen en conflicten
Het onderzoekscentrum van het ministerie van Justitie, het WODC, wees verder op het bestaan van netwerken van landgenoten. Ook daar kan ‘aanzuigende werking’ van uitgaan. Asielzoekers zoeken houvast, veiligheid, huisvesting en werk via landgenoten zoals Turken, Syriërs, Afghanen, Ethiopiërs en Soedanezen. Bijna elk Europees land heeft grote aantallen van deze groepen binnen de eigen landsgrenzen.
Tot slot zet Rusland steeds vaker vluchtelingen in als wapen tegen het Westen. Het regime in Moskou heeft duizenden asielzoekers uit Afghanistan, Syrië en andere landen gehaald en naar het Westen gedirigeerd. In 2015 gebeurde dat naar Noorwegen, vanaf 2022 via Wit-Rusland naar Polen. Het doel was steeds hetzelfde: druk op het westerse asielsysteem veroorzaken en de toch al gepolariseerde discussie aanwakkeren.
4Kan geïntensiveerde Europese grensbewaking deze druk verminderen?
Wel enigszins, maar niet heel veel. De migrant die wanhopig op zoek is naar veiligheid, inkomsten of werk vindt altijd wel een stuk ongecontroleerde grens, een gat in een hek, een verscholen weggetje of iets anders op weg naar zijn of haar nieuwe beloofde land. „Vertel mij maar hoe je dat gaat doen”, zei burgemeester Mark Buijs van de Brabantse Roosendaal deze week tegen NRC over de komende grenscontroles: „als er in mijn gemeente al dertien van dat soort overgangen zijn”.
Een groep van circa 20 migranten probeert, op 6 september 2023, de grens tussen Slowakije en Hongarije over te steken, in de buurt van de Slowaakse plaats Vyskovce Nad Iplom. Foto Robert Nemeti / Getty Images
Het enthousiasme binnen Defensie, waarvan de marechaussee deel uitmaakt, om veel meer aan grenscontroles te gaan doen, houdt niet over. De personeelstekorten zijn groot en de dienst heeft haar handen vol aan andere taken, zoals het bewaken en beveiligen van momenteel sterk uitbreidende militaire faciliteiten. In een recent interview zei commandant Annelore Roelofs van de marechaussee dat voordat begonnen kan worden aan uitbreiding, het stoppen van de huidige uitstroom van het personeel „het allerbelangrijkst” is.
Daarnaast zorgen computers en software geregeld voor kopzorgen. De Zweedse politiecommandant Thomas Levén liep er al in 2015 tegenaan bij zijn controles in Malmö. „Het land van [IT-gigant] Ericsson bleek destijds niet in staat ons goede apparatuur te geven waarmee we verdacht uitziende ID-bewijzen konden scannen”, schamperde hij.
Technologie moet hét wondermiddel zijn voor snelle afhandeling van reizigers
Sindsdien hebben Europese grensbewakingdiensten veel geïnvesteerd in technologie. De verwachtingen zijn groot. IT moet hét wondermiddel zijn voor snelle afhandeling van reizigers, zodat er geen wachtrijen en files ontstaan. Momenteel zijn er hoge verwachtingen van het Entry/Exit systeem dat eind dit jaar in Europa opgeleverd moet worden. Het gaat om een systeem waarmee ‘derdelanders’ die Europa binnenkomen (bijvoorbeeld Afrikaanse studenten die meekwamen met de Oekraïense vluchtelingenstroom) beter geregistreerd worden.
5Dan toch maar simpele grensmuren?
Sinds midden jaren negentig is er een versnelling gekomen in de bouw van grensmuren en -hekken. Aanvankelijk waren ze een geliefd instrument van dictaturen, met de Berlijnse Muur van de DDR als bekendste voorbeeld. Inmiddels hebben ook democratieën de muren en hekken ontdekt, omdat ze vonden dat striktere grenscontroles alleen te weinig opleverden. Aan de oost- en zuidgrenzen van Europa staat, opgeteld, ruim achttienhonderd kilometer aan muur en hekwerk.
„Het opmerkelijkst is misschien wel dat ze worden gebouwd in landen en gebieden waar er eerst veel weerstand tegen was zoals in Europa, of in landen zoals de VS die traditioneel voor vrijhandel waren als basis voor welvaart en stabiliteit” , schreef de Canadese onderzoekster Elisabeth Vallet in 2022. Zij deed een inventarisatie voor het Migration Policy Institute, een Amerikaanse organisatie die migratiestromen al decennia volgt.
Lees ook
Dwalen in het bos op de grens: Wit-Rusland lokt migranten, maar Polen doet alles om hen buiten te houden
Onderzoekers zijn verdeeld over de effecten van muren en hekken op de migratiecijfers. Ja, ze werken, stelt bijvoorbeeld Kristina Korte van de Berlijnse Humboldt Universiteit. Zij evalueerde in 2023 de effecten van de muren en hekken in Hongarije en de VS. De soms immense bouwsels schrikken af, concludeert Korte op basis van interviews met betrokkenen zoals politie en grensbewaking. Ze functioneren op z’n minst als ‘verkeersbumpers’ die het tempo uit migratiestromen halen en de grenspolitie de gelegenheid geven gedocumenteerde van ongedocumenteerde passanten te onderscheiden. Ook vervullen ze volgens Korte een belangrijke, vaak onderschatte symboolfunctie in het politiek discours, namelijk het orde scheppen in een door burgers als wanordelijk ervaren wereld.
De eerder genoemde Elisabeth Vallet is aanzienlijk sceptischer. Migranten en mensensmokkelaars weten de bouwsels op den duur toch weer te omzeilen, schrijft ze. Toen de muren en hekken in Oost-Europa werden aangelegd, verplaatste de stroom zich naar de Middellandse Zee, en later westelijker richting het vasteland van Spanje en de Canarische Eilanden. Daarnaast trof de grenspolitie in menig land allerlei zaken aan om muren en hekken te omzeilen: ladders, klim-apparatuur, ‘ramps’ (oplopende schotten), vervalste documenten voor het passeren van checkpoints, en zaag-apparatuur. „De kartels zagen er gewoon stukken uit”, zei een Amerikaanse activist in Arizona vorige week tegen website Nu.nl over de hekken. Ook investeren bendes extra in het omkopen van – slecht betaalde – beambten bij de politie en grensbewaking. Al in 2016 was hierover een grote corruptiezaak in Bulgarije.
Migranten en mensensmokkelaars weten muren en hekken op den duur toch weer te omzeilen
In het grensgebied tussen de Verenigde Staten en Mexico werden tientallen tunnels onder de grensmuur ontdekt, sommigen voorzien van ventilatiesystemen, verlichting en rails om het transport van mensen en goederen te vergemakkelijken.
Zwakte van muren en hekwerken lijken het gebrek aan uithoudingsvermogen van betrokken regeringen te illustreren. Ze slagen er zelden of nooit in het project af te maken en vervolgens decennialang goed te onderhouden en te moderniseren met bijvoorbeeld seismische apparatuur om tunnelbouw te detecteren. De muur die eerst president Barack Obama en daarna president Donald Trump lieten bouwen in het Zuiden van de VS, werd nooit voltooid. Israël slaagde er niet in de bewaking van hekwerken bij Gaza duurzaam op een hoog peil te houden; die werd op 7 oktober vorig jaar volledig overrompeld door terreurorganisatie Hamas. En een recente reportage uit de Balkan liet zien dat het bijna twee miljard euro kostend prestigeproject van Hongarije en haar leider Viktor Orbán inmiddels vol gaten zit, en talloze lege wachttorens telt. Bendes met hun ‘cliënten’ verdringen zich rond deze plekken, soms met de inzet van wapengeweld.
6Hoe reageren mensensmokkelbendes op verscherpte grenscontroles?
Ze proberen zich aan te passen om hun inkomsten op peil te houden. Zweedse politiemannen vertelden in 2016 de Deense migratie-deskundige Mette Skaarup hoe „criminele organisaties het systeem probeerden plat te leggen door opzettelijk mensen met een vals of geen identiteitsbewijs op de trein te zetten. Dat slorpte zo veel politiecapaciteit op dat de controles tijdelijk moesten worden stopgezet en iedereen moest wachten”. Soms gebeurde dat een paar keer per dag.
Niet alleen politiediensten investeren veel in technologie, bendes doen hetzelfde. Via versleutelde berichten houden informanten lokale bendeleiders op de hoogte van zwakke plekken in controles of hekwerken. Met drones monitoren criminelen de grensbewaking en speuren naar zwakke plekken. Technieken voor het vervalsen van documenten worden verder verfijnd. Daarnaast investeren mensensmokkelaars in snelle en kleine voertuigen en vaartuigen – inclusief jetski’s – om de pakkans te verkleinen.
De criminele investeringen jagen de prijs voor migranten flink op. Dat is niet alleen voor hen een probleem. Bendes willen voorkomen dat ze zichzelf uit de markt prijzen. Te hoge prijzen brengen vluchtelingen op verkeerde gedachten, vinden ze, en geven de doe-het-zelf markt een impuls.
Winkelketens die veel recreatieartikelen verkopen, zoals het Franse Decathlon, merkten daarvan al de gevolgen. Er werden opvallend veel kano’s, opblaasboten en andere vaartuigen in haar Noord-Franse vestigingen (niet ver van Calais) gekocht. Met name (arme) Afrikaanse vluchtelingen uit bijvoorbeeld Soedan probeerden hiermee het Kanaal over te steken. In reactie daarop nam Decathlon een opmerkelijk besluit: het bedrijf verbood voor al zijn vestigingen in Noord-Frankrijk de verkoop van dergelijke artikelen.
Lees ook
Aan de buitengrenzen van Europa: minder migranten en dat heeft een schaduwzijde
MSC Cruises, een van ’s werelds grootste aanbieders van zeecruises, mag in reclames niet langer zeggen dat je met het bedrijf op een duurzame manier op cruisevakantie kunt. De Zwitsers-Italiaanse rederij mag ook niet meer ongefundeerd beweren dat het bedrijf „grote stappen” zet om in 2050 klimaatneutraal te zijn.
Dat stelt de Nederlandse Reclame Code Commissie (RCC) woensdag na klachten van drie Nederlandse klimaatorganisaties. Volgens de RCC zijn de tv-commercials, webpagina’s, YouTube-video’s en Facebook-posts die MSC vorig jaar onder meer in Nederland toonde, in strijd met branche-afspraken over ‘duurzame’ publiciteit.
De RCC is een orgaan van de communicatiebranche dat toetst of reclame eerlijk en herkenbaar als reclame-uiting is. De RCC kan geen boetes opleggen, maar adviseert adverteerders reclames terug te trekken die in strijd zijn met de reclamecode. Eerder berispte de organisatie onder meer luchtvaartmaatschappij KLM en energieconcern Shell om ongefundeerde duurzaamheidsclaims in reclame.
De drie klagers zijn Fossielvrij Nederland, Advocates for the Future en Reclamejagers. Zij stelden dat ze „ten strijde trekken tegen greenwashing” in de reclames van cruisemaatschappij MSC Cruises. De organisaties noemen de uitspraak van woensdag „een beslissing die verstrekkende gevolgen kan hebben voor grote vervuilers”. Maandag meldde een andere Nederlandse klimaatorganisatie, Reclame Fossielvrij, dat ze een klacht bij de RCC heeft ingediend tegen touroperator Sunweb vanwege een tv-reclame voor cruisevakanties.
Lees ook
Reders beloven veel, maar uitstoot groeit alleen maar
Vloeibaar aardgas
De Reclame Code Commissie stelt woensdag onder meer dat de duurzaamheidsclaims van MSC Cruises in recente uitingen consumenten kunnen aanzetten een cruisevakantie te boeken, waar ze dat anders wellicht niet hadden gedaan. In de tv-commercial For a greater beauty laat MSC ‘de oceaan’ onder meer zeggen: „Ik ben er om ontdekt en beschermd te worden. Op de mooiste plekken, bereikt met de nieuwste energie.”
Over deze ‘nieuwste energie’ stelt de RCC dat MSC niet vermeldt dat slechts twee (van de 22) cruiseschepen in zijn vloot varen op vloeibaar aardgas (lng). Dat is bovendien een controversiële brandstof: schoner dan oudere, vuilere scheepsbrandstoffen, met minder uitstoot van bijvoorbeeld zwavel en fijnstof, maar wel een fossiele brandstof die klimaatverandering veroorzaakt. Bovendien lekt bij de productie van lng methaan weg, dat een groter effect heeft op de opwarming van de aarde dan CO2.
Elders noemt MSC lng „een van de schoonste scheepsbrandstoffen”. Volgens de reclamecommissie past „een dergelijk absoluut verwoorde claim” niet bij een fossiele brandstof.
MSC stelt in een andere commercial: „Hopelijk kunnen wij in de niet al te verre toekomst bio- en synthetische lng gebruiken en onze impact op de weg naar netto nul broeikasgasemissies verder verminderen.” Volgens de Reclame Code Commissie is ook deze uiting in strijd met de Nederlandse reclameregels. Naar het oordeel van de RCC adverteert MSC hier met een doel „waarvan redelijkerwijs niet verwacht kan worden dat het haalbaar is”.
MSC Cruises kan in beroep gaan bij de Reclame Code Commissie.
Het aantal jongeren dat zonder een havo-, vwo- of mbo-2 diploma van school is gegaan is de voorbije drie jaar gestegen met ruim veertig procent. Dat blijkt uit cijfers die het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) woensdag heeft gepubliceerd. Medio 2024 had een op de vijf niet-schoolgaande jongeren geen zogeheten startkwalificatie op zak.
Het gaat om zo’n 176.000 personen. Dat zijn 50.000 meer 15- tot 27-jarigen dan de 126.000 jongeren die in 2021 zonder papiertje van school gingen. Al jaren nemen deze aantallen toe, hoewel de trend tijdens de coronacrisis even stagneerde.
Verder blijkt uit de CBS-cijfers dat jongeren met een diploma vaker werk hebben dan jongeren zonder een startkwalificatie. Het grootste deel van deze vroegtijdige schoolverlaters is wel aan het werk, al hebben zij vaker een flexibel contract.
Lees ook
Veel havo 4-leerlingen haken af: ‘Het was alsof de leraren opeens een andere taal spraken’
Mentale problemen zijn vaak een reden om met een opleiding te stoppen. Tijdens corona en daarna heeft „een aanzienlijk deel van de jongeren het mentaal zwaar gehad”, verklaart CBS-socioloog Tanja Traag de cijfers tegenover persbureau ANP. Vanwege de pandemie gingen de centrale eindexamens van 2020 niet door. Het is volgens Traag „goed mogelijk” dat sommige jongeren die zonder eindexamen van school gingen het tijdens een aansluitende mbo-studie „toch niet gered hebben”.
De verbreding van rijksweg A15 en de aansluiting op de A12 tussen Arnhem en Nijmegen kan definitief doorgaan. Nu de Raad van State in een einduitspraak woensdagochtend groen licht heeft gegeven voor dit project, komt er een einde aan de slepende juridische procedure over ‘project ViA15’, een van de grootste infrastructuurprojecten in Nederland.
Rijkswaterstaat, de provincie Gelderland en minister Barry Madlener (Infrastructuur, PVV) zullen de uitspraak met een zucht van verlichting hebben ontvangen – al was het volgens deskundigen groter nieuws geweest als de uitspraak nu nog in het nadeel van het Rijk zou zijn uitgevallen. Op basis van tussenuitspraken lag een positief eindoordeel woensdag in de lijn der verwachtingen.
Toch is het einde van de 7,5 jaar durende rechtszaak een belangrijk moment. ViA15 werd in de stikstofcrisis een slepend juridisch gevecht met een hoge inzet. De hamvraag: mag je met de vrijgekomen stikstofruimte van stoppende boerenbedrijven een nieuw bouwproject realiseren, en zo ja, hoe moet je dan rekenen? De hele praktijk van vergunningverlening in Nederland kwam erdoor op het spel te staan, van vergunningen voor woningbouw tot de aanleg van infrastructuur en de energietransitie.
Megaproject
Het oorspronkelijke tracébesluit uit 2017 betreft het doortrekken van de A15 naar de A12 en het verbreden van beide snelwegen. Nu gaat de A15 bij knooppunt Ressen nog over in een eenbaansweg, om bij het dorp Bemmel in een T-splitsing te eindigen. Die splitsing moet een doorgaande weg worden die uitkomt op de A12 bij Zevenaar.
Het nieuwe stuk snelweg is met een aanneemsom van zo’n 1,5 miljard euro zelfs voor infrabouwers een grote klus. Volgens Rijkswaterstaat is ViA15 hard nodig om de A12 te ontlasten – de snelweg bij Duiven behoort tot de beruchtste filetrajecten van Nederland. Ook komt er door het project een betere verbinding tussen de Rotterdamse haven en Duitsland.
Probleem: het geplande nieuwe asfalt gaat dwars door Natura 2000-gebied Rijntakken. Stikstofneerslag bij aanleg en gebruik van de weg kan die kwetsbare natuur schaden. Volgens Europese regels mag de stikstofneerslag op Natura 2000-gebieden hoogstens gelijk blijven en in elk geval niet stijgen. Rijkswaterstaat en de provincie Gelderland wilden dit oplossen door zes boerenbedrijven op te kopen, wat stikstofruimte vrijmaakt voor de wegwerkzaamheden.
Meer dan veertig natuurorganisaties, bedrijven en omwonenden gingen in beroep, waaronder Mobilisation for the Environment. Zij stelden dat de rekenmethoden van het kabinet bij het opkopen van boerenbedrijven voor stikstofwinst niet deugden. Het ging met name om de rekenmethode met een ‘afkapgrens’ – tot waar een bouwer de neerslag van stikstof moet berekenen voor de aanvraag van een natuurvergunning.
De voor ViA15 verantwoordelijke minister moest de afgelopen jaren meermaals terug naar de tekentafel. Daarbij werd de afkapgrens voor wegverkeer vergroot van 5 naar 25 kilometer en werd rekenprogramma Aerius kritisch tegen het licht gehouden.
Voldoende onderbouwing
In maart van dit jaar maakte de Raad van State in een belangrijke tussenuitspraak een eind aan veel twijfel. Toenmalig minister Harbers (VVD) kreeg van de hoogste bestuursrechter gelijk. De vernieuwde rekenmethoden, inclusief de verruimde afkapgrens, zijn volgens de Raad van State wetenschappelijk voldoende onderbouwd.
Alleen kon ViA15 nog niet doorgaan. De minister moest voor het snelwegproject beter onderzoeken hoe de aanleg de kwaliteit van de omliggende natuurgebieden beïnvloedt.
Omgevingsrechtadvocaat Mathilde van Velzen-de Boer: „De minister moest per natuurgebied inzichtelijk maken welke maatregelen er zijn om te zorgen dat de natuurwaarden behouden blijven of verbeteren. Alleen als er genoeg andere maatregelen overblijven voor de natuur, mag de stikstofruimte van de opgekochte boerderijen worden gebruikt voor de aanleg en het gebruik van de doorgetrokken snelweg.” Kortom: als niet goed onderbouwd is dat er voldoende maatregelen zijn voor natuurbehoud, mag er geen stikstofruimte naar de ViA15.
En dat is nu gebeurd. De Raad van State oordeelt woensdag dat „de nadere onderbouwing volstaat” en geeft groen licht voor ViA15.
Uiteindelijk heeft de langdurige procedure rondom ViA15 bewindslieden beziggehouden in vier opeenvolgende kabinetten. Minister Madlener (Infrastructuur, PVV) mag het dossier nu definitief in de archiefkast opbergen.
Tegen de Amerikaanse rapper Sean Combs (54), beter bekend onder zijn artiestennaam Diddy, liggen nog eens 120 beschuldigingen van seksueel wangedrag en misbruik. Dat meldt de advocaat van de slachtoffers Tony Buzbee dinsdag volgens Amerikaanse media. De helft van de vermeende slachtoffers is vrouw en de andere helft is man. Ook zouden 25 slachtoffers minderjarig zijn ten tijde van het misbruik.
Een persoon beweert zelfs 9 jaar oud te zijn geweest. De beschuldigingen aan het adres van Diddy gaan over de periode van 1991 tot nu. De advocaten van Combs spreken van enkele „ongegronde beschuldigingen” en van een „roekeloos mediacircus”. Combs ontkent elke beschuldiging van seksueel misbruik.
Lees ook
Opnieuw een grote misbruikzaak in de muziekwereld. Wie is Sean ‘Diddy’ Combs?
Advocaat Buzbee zegt daarentegen dat meer dan drieduizend mensen contact hadden opgenomen over vermeend misbruik door Combs. Na een onderzoek hebben advocaten besloten 120 van hen te vertegenwoordigen. Volgens hen vond het vermeende misbruik vooral plaats tijdens feesten van de hiphopartiest in New York of Los Angeles, of tijdens audities. Combs organiseerde seksfeesten, zo bleek uit eerdere aantijgingen.
Jonge mensen
De 54-jarige Combs is een van de bekendste producers en artiesten in de hiphopwereld. Advocaat Buzbee licht in een persconferentie toe dat in de industrie „vooral jonge mensen, mensen die willen doorbreken, gedwongen werden tot dit soort gedrag met de belofte dat ze een ster zouden worden”. De advocaat verwacht dat er komende maand veel rechtszaken worden aangespannen. Het wordt geen collectieve rechtszaak.
Vorige maand kwam Combs al vast te zitten voor afpersing, seksuele uitbuiting en mensenhandel voor prostitutiedoeleinden. In de aanklacht staat dat hij zijn macht gebruikte om vrouwelijke slachtoffers te verleiden tot seksuele optredens tijdens zulke seksfeesten, onder invloed van drugs. Ook zou hij vrouwen hebben bedreigd met wapens. De aanklacht spreekt van een criminele onderneming.
Combs imperium begon af te brokkelen toen zijn ex-vriendin Cassie Ventura hem in een rechtszaak beschuldigde van verkrachting. Daarna rolden de beschuldigingen binnen.
Goedemorgen! Het is even afwachten hoe de Europese beurzen vanochtend gaan reageren op toenemende spanningen tussen Iran en Israël (het laatste nieuws daarover vind je hier).
Dit viel ons verder op vanochtend:
De Iraanse aanval op Israël zorgde gisteren voor een kleine dip op de Amerikaanse beurzen. De S&P 500, waar de grootste beursfondsen onder vallen, daalde vannacht met 0,9 procent. Techbeurs Nasdaq stond 1,5 procent in de min. De olieprijs gaat de laatste dagen omhoog door de oorlog. Een vat Brent-olie, de toonaangevende Europese oliesoort, steeg de afgelopen dagen met ruim 2 procent naar bijna 75 dollar per vat.
Meer olienieuws: de Franse energiereus TotalEnergies gaat definitief olie winnen voor de kust van Suriname. Het project ter waarde van 10 miljard dollar moet Suriname uit de economische malaise trekken.
Het is weer oktober en dus is het stookseizoen begonnen in Nederlandse huizen. Wat kunnen we komende winter verwachten wat betreft de gasprijzen? Er is in ieder geval genoeg voorraad, schrijft energieredacteur Laura Bergshoef in NRC.
Teleurstellende kwartaalcijfers van Nike gisteravond. De schoenenfabrikant boekte van juni tot en met augustus een omzet van 11,6 miljard dollar (10,5 miljard euro). Dat is 10 procent minder dan in dezelfde periode vorig jaar. De nettowinst daalde 28 procent tot 1,1 miljard dollar.
Krak! Leestip voor of tijdens het ontbijt: dit geweldige stukje onderzoeksjournalistiek over waarom er geen megakroepoek meer te krijgen is in Nederlandse supermarkten.
‘Zijn vluchtelingen uit Minnesota hier welkom?”, vragen twee mannen met licht grijzend haar wanneer ze aankloppen bij het Republikeinse hoofdkwartier in La Crosse, Wisconsin. In hun witte pick-up zijn ze dinsdagavond de Mississippi-rivier over gereden om hier, voor de duur van het debat tussen vicepresidentskandidaten J.D. Vance en Tim Walz, ‘politiek asiel’ aan te vragen.
De Democraat Walz is naast running mate van Kamala Harris ook de gouverneur van hun eigen staat. Maar niet dankzij de stem van deze twee verplegers in een groot ziekenhuis. De vijftigjarige Will („mooi niet met mijn volle naam in de krant”) heeft ooit wel eens op een Democraat gestemd, maar is sinds Donald Trump om. En hij vindt J.D. Vance „eigenlijk nog beter”.
Zijn vriend van 48, Nick („ik kan een achternaam verzinnen”) is zijn hele leven Republikein. Hij is „minder dol op glad pratende advocaten” zoals Vance. Toch overtuigt de senator hem vanavond wel. „Trump heeft ondanks zijn 78 jaar nog genoeg energie om het vier jaar vol te houden, maar het is geruststellend om te zien dat hij zo iemand achter hem klaar heeft staan.”
Oude industrie en landbouw
Het duel tussen Walz en Vance is gepresenteerd als de strijd om het Midden-Westen, een gebied met veel oude industrie en landbouwgrond, waar kustbewoners Trump en Harris een minder vanzelfsprekende achterban hebben. Wie de elf uur zou rijden van Vance’s geboorteplaats Middletown, in het Republikeinse Ohio, naar Walz’ thuisbasis Mankato, in het Democratische Minnesota, komt dwars door swing state Wisconsin, en langs La Crosse. Toch leeft ook hier het verkiezingsdebat nauwelijks. Er is zat plek voor Will en Nick. Slechts tien partijgenoten zijn op de watch party met gratis pizza afgekomen.
Lees ook
Politiek? De ‘hillbillies’ in het Middletown van J.D. Vance halen er hun schouders over op
Voor dit kleine publiek staat de winnaar vooraf vast. Toch is het bijzonder in zijn nopjes met het optreden van Vance (40). Die kijkt recht maar ontspannen in de camera, laat zich niet uit de tent lokken door de debatleiders of zijn tegenstander. Vance verdedigt zonder moeite leugens over immigranten en zijn opportunistische draaien op onderwerpen als abortus en zijn mening over Trump. Vance blijkt niet alleen veel te hebben gehad aan zijn rechtenstudie aan Yale, maar ook aan de vele interviews die hij de afgelopen campagnemaanden heeft gegeven.
Zenuwachtige Walz
De zenuwachtige Tim Walz (60) heeft een zichtbaar moeilijkere avond. Hij is als gouverneur en leraar wel gewend om voor een groep te spreken, maar niet in de schijnwerpers van een landelijk debat. Zijn zinnen zijn ingestudeerd. Meer dan eens verspreekt hij zich, bijvoorbeeld wanneer hij zegt dat hij „bevriend is met schoolschutters” als het over wapengeweld gaat.
Walz had Harris tijdens zijn sollicitatiegesprek verteld dat debatteren niet zijn sterkste punt is en dat blijkt niet gelogen. Hij herstelt zich pas als hij over zorg en, uiteindelijk, Trumps bedreiging voor de democratie, kan praten. Zeker wanneer Vance weigert toe te geven dat Trump de verkiezingen van 2020 verloor. „Een vernietigend non-antwoord”, zegt Walz, met een geschokte uitdrukking op zijn gezicht.
Het debat verloopt inhoudelijk fel en vijandig, maar kalm en vol wederzijdse complimenten en oproepen over het vinden van een gezamenlijke overeenkomsten. Een sterk contrast met de confrontatie tussen Harris en Trump vorige maand.
Lees ook
Vicepresidentskandidaten Vance en Walz richten in beschaafd debat hun pijlen vooral op Trump en Harris
Vance is, in tegenstelling tot zijn baas, on message wat betreft het belangrijkste punt dat de Trump-campagne wil maken: Harris „is drieënhalf jaar vicepresident en ze heeft alle kans gehad om alle beloftes die ze nu doet waar te maken”. Dáár zitten de twaalf Republikeinen hier op te wachten.
„Vance is zó veel eloquenter dan Trump. Aan diens toespraken en debatten is vaak geen touw vast te knopen”, zegt Will. Hij denkt dat Vance „veel meer twijfelende kiezers zou kunnen aanspreken die klaar zijn met Trump, maar niet met zijn beleid”. Zijn vriend Nick is daar minder zeker van. „Dit hele debat maakt geen flikker uit. Iedereen heeft allang besloten wat zij gaan stemmen en daar gaat geen potentiële vicepresident verandering in brengen.”
De kandidaten voor het vicepresidentschap van de Verenigde Staten botsten dinsdagnacht over een reeks van thema’s in een gespannen, relatief beleefd debat met een nadruk op beleidsdiscussie en weinig persoonlijke aanvallen. Het was waarschijnlijk de laatste directe confrontatie tussen beide zijden voor de presidentsverkiezingen van 5 november.
J.D. Vance, senator namens de staat Ohio en running mate van de Republikeinse presidentskandidaat Donald Trump, gaf ruim anderhalf uur lang een soepele en cameravriendelijke verdediging van zijn baas. Zijn kalme en zelfverzekerde optreden leek er vooral op gericht het trumpisme een vriendelijk gezicht te geven voor onafhankelijke kiezers.
Tim Walz, gouverneur van Minnesota en running mate van de Democratische kandidaat, vicepresident Kamala Harris, kwam moeizamer op gang en maakte soms een zenuwachtige indruk. In het laatste uur van het debat wist hij echter punten te scoren op het gebied van abortus, gezondheidszorg en de staat van de Amerikaanse democratie.
Beide kandidaten, die elkaar tijdens de campagne fel hebben bekritiseerd, gingen tijdens het debat bij de zender CBS harde persoonlijke aanvallen op elkaar uit de weg. In plaats daarvan richtten ze hun pijlen vooral op Trump en Harris.
Vreedzame overdracht
De 40-jarige Vance prees het presidentschap van Trump aan als een periode van economische voorspoed en relatieve vrede in de wereld; hij schilderde Harris af als een gevaarlijke liberaal, die met haar vicepresidentiële portefeuille van immigratie miljoenen illegale immigranten het land zou hebben binnengelaten via de Amerikaanse zuidgrens en inflatie zou hebben aangewakkerd.
De 60-jarige Walz wees er juist op dat Trump de enige president is in de geschiedenis van de Verenigde Staten die zich, na zijn verkiezingsnederlaag in november 2020 verzette tegen de vreedzame overdracht van de macht. Hij riep Amerikaanse kiezers op „een nieuwe weg vooruit” te kiezen met Harris.
Historisch gezien hebben debatten tussen running mates weinig invloed op de uitslag van de presidentsverkiezingen. Naar het enige debat tussen Vance en Walz werd echter met spanning uitgekeken, omdat Trump en Harris volgens peilingen zijn verwikkeld in een nek-aan-nekrace, zeker in de zeven swing states die naar verwachting de doorslag zullen geven bij de verkiezingen. Er zit al wekenlang zo weinig beweging in die dynamiek, dat zelfs een klein voordeel één van beide kandidaten aan de zege zou kunnen helpen – wellicht dus ook een sterk optreden van zijn of haar running mate.
Lees ook
Vance doet niets liever dan discussiëren, Walz is stikzenuwachtig: wie zal het debat tussen de running mates domineren?
Bovendien is het debat waarschijnlijk het laatste voor de verkiezingen, want er is geen overeenstemming over een tweede debat tussen Trump en Harris, na hun eerste debat op 10 september (Harris heeft een uitnodiging geaccepteerd voor een debat bij CNN op 23 oktober; Trump heeft dat verworpen met het argument dat dat te laat is).
Het debat tussen Vance en Walz kreeg daardoor het karakter van slotpleidooien van beide kampen, terwijl in een aantal staten al kan worden gestemd. Enkele momenten uit het debat:
Midden-Oosten
Het debat begon met een vraag over het Midden-Oosten, na de raketaanval van Iran op Israël van dinsdag. Walz had een weifelend begin, waarin hij wees op de leeftijd van Trump als argument dat hij niet meer in staat is de crisis in goede banen te leiden: „Een bijna 80-jarige Donald Trump die het heeft over de omvang van zijn publiek is niet wat we op dit moment nodig hebben”, zei hij, verwijzend naar een moment uit het debat tussen Trump en Harris waarin zij hem uit de tent lokte over de hoeveelheden toeschouwers bij zijn bijeenkomsten.
Volgens Vance is Trump juist in staat om als een intimiderende president rust op het wereldtoneel te herstellen. „Effectieve, slimme diplomatie en vrede door kracht is hoe je stabiliteit terugbrengt in een zeer gebroken wereld”, zei hij – al gaf hij geen antwoord op de vraag of Trump een fout had gemaakt door tijdens zijn presidentschap het nucleaire akkoord met Iran op te zeggen.
Immigratie
Walz sprak Vance aan op de controverse rond het nepnieuws, mede door Vance verspreid, dat Haïtiaanse immigranten in Springfield, Ohio, honden en katten zouden eten. De gouverneur van de staat moest extra politie inzetten om hen daarna te beschermen na bommeldingen. Walz beschuldigde Vance van „demoniseren”. Vance sloeg terug met de beschuldiging dat onder de regering-Biden illegale migratie zou zijn toegenomen en hij zich „de meeste zorgen maakt om Amerikaanse mensen.”
Lees ook
Anna uit Springfield in Ohio vond haar verdwenen kat snel terug. Maar toen had ze de politie al op haar Haïtiaanse buren afgestuurd
Oude uitspraken
Beide kandidaten gingen in op uitspraken uit het verleden. Vance, die voor zijn verkiezing tot senator in 2022 felle kritiek had op Trump, suggereerde eerder dat Trump „Amerika’s Hitler” zou kunnen worden. „Als je iets verkeerd hebt en je verandert van mening, moet je daar eerlijk over zijn met de Amerikaanse bevolking”, zei hij.
Walz werd geconfronteerd met een misleidende bewering dat hij in Hongkong zou zijn geweest tijdens de onrust rond het bloedbad op het Tiananmenplein in Beijing in 1989. Hij was pas later dat jaar in Hongkong. „Ik ben niet perfect”, zei Walz, die sinds hij in augustus de running mate van Harris werd, is betrapt op enkele andere versprekingen. „Soms ben ik een domkop (‘knucklehead’)”, zei hij.
6 januari
Een van de scherpste confrontaties had betrekking op de bestorming van het Capitool door aanhangers van Trump op 6 januari 2021. Zij wilden de bekrachtiging van de verkiezingsuitslag van 2020 door het Congres belemmeren, nadat Trump zijn verlies weigerde te erkennen. Vance bagatelliseerde de gebeurtenissen door erop te wijzen dat Trump op 20 januari van dat jaar wel uit het Witte Huis vertrok. Walz vroeg hem of hij vond dat Trump de verkiezingen van 2020 had gewonnen. „Ik focus op de toekomst”, antwoordde Vance. „Dat is een vernietigend niet-antwoord”, oordeelde Walz.
