Category: Verder vandaag

Is het nu gedaan met alle klimaatrechtszaken? Of geeft het spraakmakende arrest dat het gerechtshof in Den Haag dinsdag wees in de zaak Milieudefensie versus Shell juist voeding aan nieuwe?

Een dag nadat het hof Shell alsnog gelijk heeft gegeven en het oorspronkelijke vonnis heeft vernietigd waaronder het olie- en gasbedrijf zijn uitstoot fors moest terugdringen, brandt die vraag op de lippen van zowel klimaatactivisten als grote vervuilers. Wereldwijd.

En het lijkt erop dat het antwoord toch niet helemaal geruststellend is voor met name die laatste groep – ook al is dit uitzonderlijke juridische precedent nu van tafel.

Toen de rechtbank in 2021 Milieudefensie tijdens de eerste behandeling op vrijwel alle punten gelijk gaf, bracht dat een schok teweeg in de wereld. Voor het eerst werd een individueel bedrijf door een rechter gedwongen meer te doen tegen gevaarlijke klimaatverandering dan de wet vereiste. Tegenstanders van het vonnis, waaronder Shell, zeiden dat de rechter op de stoel van de politiek was gaan zitten. Die moet immers de regels maken.

De uitspraak geeft voeding aan een trits nieuwe klimaatzaken tegen overheden en bedrijven. Zo zitten milieuactivisten en bezorgde burgers in Duitsland achter energiebedrijf RWE aan, in Italië achter gasbedrijf Eni, in Frankrijk achter olieconcern Total, en in Zwitserland achter cementproducent Holcim.

In Nederland heeft Milieudefensie aangekondigd ook nog achter ING aan te willen. Volgens de milieuorganisatie staat de teller wereldwijd nu op 236 zaken tegen bedrijven. Als het om rechtszaken tegen overheden gaat, gaat het om bijna 3.000 stuks.

Sommige ervan zijn mede geïnspireerd door de zaak van Milieudefensie tegen Shell, en leunen (sterk) op dezelfde juridische argumenten. Je zou dus denken: nu het precedent verdwenen is, staan veel van die zaken op losse schroeven. Toch ligt dat anders, blijkt uit een rondgang langs klimaatjuristen.

Zaken ‘te verschillend’

Harro van Asselt, hoogleraar klimaatrecht aan de Universiteit van Cambridge, wijst er per e-mail op dat „zowel de omstandigheden als de rechtssystemen” in de landen waar klimaatzaken lopen „te verschillend zijn om te concluderen dat er negatieve gevolgen zullen zijn voor die rechtszaken”.

Zo is de rechtszaak tegen het Franse Total volgens hem gebaseerd op een specifieke wet over de maatschappelijke zorgvuldigheid van bedrijven – niet op een ongeschreven zorgvuldigheidsnorm zoals in de zaak van Milieudefensie tegen Shell. Dat maakt de Franse zaak wezenlijk anders.

Daarbij, zegt klimaatjurist Laura Burgers van de Universiteit van Amsterdam, is de rechtbank in de klimaatzaak tegen ING niet verplicht het arrest van het hof in de Shell-zaak van dinsdag te volgen.

Van Asselt ziet in het arrest zelfs „een duidelijk perspectief” voor compleet nieuwe rechtszaken van Milieudefensie tegen Shell. Daarmee doelt hij op opmerkingen van het hof dat Shells plannen om nieuwe olie- en gasvelden aan te boren mogelijk „op gespannen voet” staan met het Klimaatakkoord van Parijs. Shell moet daar volgens het hof ook aan voldoen. Een vordering van Milieudefensie op dat punt zou dus misschien wel kans hebben gemaakt, bedoelt hij. Alleen: dat werd niet gevraagd.

Het hof zet de deur wagenwijd open om een rechterlijk bevel te vragen om nieuwe investeringen in olie en gas te beperken

Met die opmerkingen geeft het hof volgens Van Asselt aan hoe een concrete verplichting voor Shell er „uit had kunnen zien”. Datzelfde geldt voor vorderingen tegen andere bedrijven.

Klimaatjurist Tim Bleeker, verbonden aan de Vrije Universiteit van Amsterdam, beaamt dit telefonisch. „Het hof zet de deur wagenwijd open om een rechterlijk bevel te vragen om nieuwe investeringen in olie en gas te beperken.”

In het bedrijfsleven zijn ze er niet gerust op. VNO-NCW zegt „bezorgd te blijven over dit soort rechtszaken”, die volgens de werkgeversorganisatie „verlammend” werken op bedrijven. „Milieudefensie heeft immers gezegd door te willen blijven gaan met het voeren van dit soort zaken”, aldus de lobbyclub. Inderdaad zei de directeur van Milieudefensie direct na het arrest van het hof tegen journalisten: „Wij blijven doorgaan met het aanpakken van grote vervuilers.”

Verstopt bommetje

Is de opmerking van het hof over aanboren van nieuwe velden inderdaad een verstopt bommetje in het arrest? In een telefonisch interview dinsdagmiddag noemt ook de hoofdadvocaat van Milieudefensie, Roger Cox, het „bijna een uitnodiging” om op dat punt een nieuwe rechtszaak tegen Shell te beginnen. Hij gaat dat wel eerst in „alle rust” bekijken en bespreken met Milieudefensie, zijn opdrachtgever, zegt hij.

Hij ziet ook voor de aangekondigde zaak van Milieudefensie tegen ING „kansen” door deze opmerking. Want leningen aan oliebedrijven voor ontwikkeling van nieuwe velden zijn dan eveneens mogelijk problematisch, stelt hij.

Veel hangt natuurlijk ook af van de vraag of Milieudefensie in cassatie gaat. Als ze dat doet en alsnog wint, is het precedent weer geschapen – en nog sterker, want dan is de uitspraak van de Hoge Raad, de allerhoogste rechtbank.

Cox wil nog niet zeggen of Milieudefensie in cassatie gaat. Zijn opdrachtgever heeft drie maanden om een besluit hierover te nemen, tot 12 februari. Wel ziet hij „genoeg aanknooppunten”.

Zorgplicht

Milieudefensie-directeur Donald Pols zei dat na de uitspraak ook al. Want op veel punten ging het hof wél mee in de redenering van Milieudefensie, benadrukt Cox: Shell is volgens het hof verantwoordelijk voor gevaarlijke klimaatverandering, en het heeft wel degelijk een zorgplicht om burgers daartegen te beschermen, en om zijn uitstoot en die van zijn klanten te beperken. Die plicht kan bovendien verder reiken dan „wat in de wet is neergelegd”.

Het hof legde Shell, anders dan in het eerste vonnis uit 2021, geen reductieplicht op van 45 procent. Omdat internationale klimaatverdragen en wetenschappelijke rapporten „onvoldoende houvast” geven voor zo’n specifieke norm, voor een specifiek oliebedrijf. En ook, aldus het hof, omdat het een te algemene norm is, die geen rekening houdt met verschillen in „haalbare tempo’s” voor verduurzaming in onderscheiden bedrijfstakken. Zo’n reductieplicht is bovendien ook niet effectief, oordeelden de rechters, omdat concurrenten de levering van olie en gas dan gewoon van Shell overnemen.

Volgens Cox verhouden die twee posities zich slecht tot elkaar. „Je kunt niet zeggen: Shell moet bescherming bieden, en vervolgens je handen in de lucht steken en zeggen: ‘we weten alleen niet met hoeveel Shell zijn uitstoot dan moet reduceren, dus leggen we maar helemaal geen doel op’.” Dat strookt volgens de jurist niet met het idee dat het hof burgers moet beschermen. „Een onbegrijpelijke overweging.”

Het hof is met ons meegegaan in allerlei belangrijke stappen op weg naar een reductieverplichting. Nu alleen die laatste stap nog. In die zin is het een mooi arrest

Het arrest „helpt” tegelijkertijd bij andere klimaatzaken, zegt Cox. „Want dit is dus blijkbaar waar je op moet letten bij het voeren van zulke rechtszaken. Het hof is met ons meegegaan in allerlei belangrijke stappen op weg naar een reductieverplichting. Nu alleen die laatste stap nog. In die zin is het een mooi arrest.”

Cassatie mogelijk kansrijk

Ook andere klimaatjuristen menen dan cassatie mogelijk kansrijk is op dit punt. Volgens Tim Bleeker kan de Hoge Raad „bepalen dat bepaalde rapporten toch voldoende autoriteit hebben om invulling te geven aan de ongeschreven zorgvuldigheidsnorm”. Hij verbaast zich er zelfs over dat het hof niet „minstens een ondergrens” heeft benoemd.

Ook Burgers is daar kritisch over. „Waarom heeft het hof geen ondergrens opgelegd? Over percentages per sector kan misschien gediscussieerd worden, maar het is duidelijk dat iedereen vindt dat nul procent reductie niet kan. Bovendien vraag ik mij af waarom Shell mínder zou mogen reduceren dan het benodigde wereldwijde gemiddelde van 45 procent.”

Jilles van den Beukel, een onafhankelijke energie-expert die voorheen bij Shell werkte, vat in een reactie via LinkedIn samen: „Ik denk dat er naast opluchting bij Shell, en bij het Nederlandse bedrijfsleven, ook bezorgdheid is over een mogelijk vervolg. Het hof geeft aan dat emissieverminderingen kunnen worden opgelegd aan een individueel bedrijf. Alleen niet in dit specifieke geval met deze specifieke vorderingen. Het hof laat de deur open voor een vermindering in de CO₂-uitstoot die vrijkomt wanneer klanten […] fossiele brandstoffen verbranden, als die redelijkerwijs kan worden vastgesteld (dat bleek voor de olie- en gassector niet haalbaar) en zinvol is.”

Milieudefensie heeft zich in ieder geval voorbereid op een mogelijke cassatie. De advocaat die deze procedure eventueel gaat doen (een ander dan Cox), zat bij de behandeling van het hoger beroep in de zaal, zei directeur Donald Pols dinsdag tegen NRC.

Gas voor kolen

De Nederlandse directeur van Shell, Frans Everts, zegt in een telefonische reactie dat hij er altijd rekening mee heeft gehouden dat Milieudefensie in cassatie gaat bij verlies. „Als dat zou gebeuren, zou ik niet verbaasd zijn.”

Het hof wijst erop als wij bijvoorbeeld China gas leveren waardoor zij kunnen stoppen met kolen, dat voor de wereld toch de juiste uitkomst is, ook al stijgt onze uitstoot

Hij meent tegelijkertijd dat zo’n procedure moeilijk te winnen is voor Milieudefensie. „Het hof heeft een feitelijke analyse gedaan, en concludeerde: wij kunnen geen reductiepercentage noemen. Dan lijkt het best lastig voor de Hoge Raad om te zeggen: maar wij kunnen wel wat vinden. Die inhoudelijke analyse gaat de Hoge Raad niet overdoen.”

Over mogelijke rechtszaken over aanboren van nieuwe velden zegt Everts dat het hof alleen opmerkt dat die praktijk op gespannen voet ‘zou’ kunnen staan met het akkoord van Parijs. „Het hof zegt niet ‘staat’. Maar sommige mensen lezen dat er wel meteen in.”

Everts: „Het is ook te simpel om te stellen dat het hof zegt: geen nieuwe boringen naar olie en gas meer. Het hof wijst erop als wij bijvoorbeeld China gas leveren waardoor zij kunnen stoppen met kolen, dat voor de wereld toch de juiste uitkomst is, ook al stijgt onze uitstoot. Dat gas hebben we nog heel lang nodig. Dat betekent ook op termijn: nieuwe productie.”

Gaat Shell zelf nog in cassatie? Het arrest bevat immers ook punten, zoals de zorgplicht, waartegen Shell zich stevig heeft verzet. „Wij hebben die beslissing nog niet genomen.”

Niettemin is Shell, aldus Everts, in het algemeen „heel tevreden” met de uitkomst. „Dit is het juiste – hoe gek dat voor sommigen ook klinkt – voor de wereldwijde energietransitie, voor Nederland. En voor ons bedrijf.”

Lees ook

Milieudefensie pakt na Shell nu ING aan via de rechter: ‘Stoppen met olie in 2040? Dat is vijftien jaar te laat’

Delen

Mail de redactie

De NS waarschuwt treinreizigers voor een geplande stakingsactie van medewerkers van ProRail aanstaande vrijdag. De NS voorziet „zeer forse” gevolgen: het treinverkeer van Midden-Nederland, in en rondom Utrecht en Amersfoort, zal namelijk in de ochtendspits tussen 6.00 en 9.00 uur stil komen te liggen. Veel treinverbindingen lopen door of naar deze centraal gelegen steden.

Medewerkers bij de verkeersleidingsposten van ProRail staken deze maand meerdere keren voor een betere cao. Woensdagochtend reden al geen treinen naar en rond Amsterdam en Alkmaar. De gevolgen van de staking vrijdagochtend zullen een stuk groter zijn dan alleen het stakingsgebied, waarschuwt de NS vooraf: ook reizigers naar onder meer de stations Schiphol Airport, Rotterdam en Den Bosch zullen hinder ondervinden.

Lees ook

De spin in het treinenweb gaat staken: woensdagochtend veel uitval en vertraging verwacht

Onvermijdelijk

Spoorbeheerder ProRail en de vakbonden onderhandelen al maanden over een nieuwe cao voor de circa 5.400 medewerkers van ProRail. FNV wil een loonsverhoging van 13 procent, maar ProRail noemt dat niet realistisch. De cao-onderhandelingen zijn hierop vastgelopen.

Minister Barry Madlener (PVV, Infrastructuur) noemde eerder deze week het eindbod van ProRail „reëel” en zei volgens ANP dat er „geen zak geld is om naar de onderhandelingstafel te brengen”. Stakingen zijn volgens hem dus niet te vermijden.

Delen

Mail de redactie

Bij alle grote zorgverzekeraars gaat de premie voor de basisverzekering volgend jaar omhoog. Net voor het verstrijken van de deadline maakten ook de ‘grote vier’ dinsdag tegen het eind van de avond hun premies voor 2025 bekend. De gemiddelde stijging is volgens vergelijkingssite Zorgwijzer 11 euro per maand.

Bij Zilveren Kruis gaat de meest gekozen premie 156,25 euro per maand kosten, een toename van 8,80 euro. Bij VGZ stijgt de basispremie met bijna 12 euro naar 157,30 euro. Iets hoger is de stijging bij CZ, met veertien euro naar bijna 160 euro. Bij Menzis betaal je straks 156,25 euro, een stijging van 9,50 euro.

Het kabinet kondigde de verhoging van de premies al aan in de Miljoenennota. Toen werd voorspeld dat de zorgpremie in 2025 met ongeveer 10 euro per maand zou stijgen. Hoewel enkele zorgverzekeraars met eigen middelen de stijging hebben kunnen dempen, is het gemiddelde bedrag dus hoger uitvallen.

Stijgende kosten

Verzekeraars wijzen, net als het kabinet eerder, naar de gestegen lonen en prijzen in de zorg. 12 november is jaarlijks de dag waarop zorgverzekeraars hun premies bekend moeten maken. In tegenstelling tot eerdere jaren werd tot het laatste moment gewacht met het openbaren van de premies voor het volgende jaar.

DSW maakte zoals gebruikelijk als eerste de premies bekend, bijna twee maanden geleden. Het maandbedrag daar gaat met 9,50 euro omhoog naar 158,50. DSW pleitte toen voor maatregelen om de zorg betaalbaar te houden, onder meer door marktwerking terug te dringen.

Ook Menzis grijpt de bekendmaking van de nieuwe premie aan om het kabinet op te roepen tot het maken van keuzes. De zorgverzekeraar verwacht dat de premies de komende jaren blijven stijgen, onder meer doordat steeds meer mensen zorg nodig hebben. Dit kan leiden tot langere wachtlijsten en overbelasting van medewerkers.

Het kabinet wil het eigen risico in 2027 verlagen van 385 naar 165 euro. De verwachting is dat de zorgpremie daarmee verder zal stijgen.

Delen

Mail de redactie

Een dikke witte wolk hangt sinds begin november over Pakistan en India. Niet een normale wolk, maar smog die zelfs vanuit de ruimte te zien is, zo valt op te maken uit beelden van de NASA. De regio heeft vaker last van schadelijke luchtvervuiling en het najaar staat er bekend als het ‘luchtvervuilingsseizoen’, maar in Pakistan worden sinds het begin van deze maand records gemeten. Scholen en andere openbare gebouwen zijn daarom al meer dan een week gesloten.

In Multan, een Pakistaanse stad met miljoenen inwoners, werd door de internationale Air Quality Index Scale (AQI) een luchtvervuilingsniveau van boven de tweeduizend gemeten – niet eerder hadden bewoners volgens persbureau AFP zo veel luchtvervuiling gezien. Volgens de AQI is alles boven de driehonderd gevaarlijk.

Ook in Lahore, de tweede stad in Pakistan, worden mensen geteisterd door de vervuilde lucht. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) meldde begin november dat daar de luchtvervuiling veertig keer zo hoog was als veilig wordt geacht. „De smog van dit jaar is veel meer dan in voorgaande jaren en de hoeveelheid patiënten die onder de gevolgen lijden ook”, zei een dokter in Pakistan, Qurat ul Ain, tegen AFP.

Volgens data van de Punjab provincie en de Zwitserse groep IQAir werd het hoogste niveau ooit in Lahore gemeten: 1.900, begin november. Dit schrijft onder andere Al Jazeera. Inmiddels heeft de Indiase hoofdstad, New Delhi, Lahore ingehaald als de stad met de hoogste luchtvervuiling ter wereld. Daar ging het over metingen van boven de duizend.

Groene lockdown en kunstmatige regen

Om de gezondheidsschade te beperken, geldt in Lahore, een stad die veertien miljoen inwoners telt, een ‘groene lockdown’. Scholen blijven gesloten tot 17 november in de Punjabprovincie, waarin Lahore ligt. „Kinderen zijn de hele tijd aan het hoesten, ze hebben constant allergieën. Op scholen zagen we dat kinderen ziek werden”, zei Rafia Iqbal, een 38-jarige basisschoollerares tegen AFP.

Ook toegang tot dierentuinen, speeltuinen, museums en parken is verboden tot in elk geval zondag. „We kunnen niet bewegen, we kunnen niet naar buiten, we kunnen niets doen”, zei Muhummad Safdar, Rafia Iqbal’s man.

Deze lockdowns zijn niet ongebruikelijk. Zo sloot de hoofdstad van India New Dehli vorig jaar alle scholen vanwege de smog. Nationale media in India melden dat de de Indiase oppositiepartij BJP op woensdag aan de regering van New Dehli heeft gevraagd om alle scholen te sluiten, maar daar blijven de gebouwen vooralsnog open.

De Indiase overheid zei begin november graag gebruik te willen maken van kunstmatige regen om de luchtvervuiling tegen te gaan, een plan dat vorig jaar ook al op tafel lag, aldus persbureau Reuters. Volgens Pakistaanse media, waaronder Pakistan Today, heeft de overheid van Punjab besloten om op een proefbasis te starten met kunstmatige regen, mits er voldoende wolken zijn in het gebied.

Smog-samenwerking?

In de regio keldert de luchtkwaliteit in het najaar en winter. Dat komt deels door het weer, want door de koude lucht blijft de smog meer hangen. Andere oorzaken zijn de forse uitstoot van verkeer, kolenstook en boeren die hun vorige oogst verbanden, ook al is dit laatste illegaal in zowel India als Pakistan.

Volgens Pakistaanse autoriteiten komt de luchtkwaliteit in Lahore, een stad dicht bij de grens met India, door wind die de lucht van het buurland de stad inblaast. „We lijden in Lahore door de oostelijke wind vanuit India”, zei de Pakistaanse Punjab-minister van klimaat, Raja Jahangir Anwar, tegen CNN begin november. „We geven niemand de schuld, het is een natuurlijk fenomeen”, aldus Anwar.

De minister riep op tot samenwerking, een bijzonder geluid, want Pakistan en India hebben een complexe relatie. „We hebben klimaatdiplomatie nodig als regionale en mondiale kwestie”, zei Anwar. Volgens de minister is samenwerking belangrijk want „de wind weet niet dat er een grens in het midden is.” Tegen Al Jazeera zei Anwar eerder al: „Als dit Pakistan en India dichter bij elkaar kan brengen, waarom zouden we deze kans verspillen?”

Lees ook

Extreme smog zorgt in New Delhi voor gierende hoestbuien, maar nog niet voor een beter milieubeleid

Lees ook

Gelovigen willen baden in de heilige rivier, maar de Yamuna schuimt van het gif

Delen

Mail de redactie

De NRC-podcasts NRC Vandaag en Het Uur hebben een Dutch Podcast Award gewonnen. Dat werd woensdagavond bekendgemaakt in Hilversum tijdens de uitreiking van de jaarlijkse podcastprijzen. NRC Vandaag won in de categorie ‘Dagelijks’ en Het Uur in de categorie ‘Het Beste Interview’.

Over NRC Vandaag oordeelt de jury dat de podcast „al meer dan vijf jaar lang dagelijkse duiding en diepgang biedt bij het binnenlandse – en buitenlandse nieuws” en dat de makers „als geen ander snappen welke vragen er leven rondom de actualiteit”.

Het door Pieter van der Wielen gepresenteerde Het Uur wordt geroemd om „de zeer plezierige en open gesprekken”. De jury is vooral te spreken over de aflevering met slaaphoogleraar Eus van Someren, die was „verrassend en prachtig opgebouwd en laat de jury nooit meer hetzelfde kijken naar slaap”.

De overall winnaar van de door BNR Nieuwsradio georganiseerde Dutch Podcast Awards is Waar is Sarah? van de VPRO. Die zesdelige serie vertelt het verhaal van een drenkeling op de Middellandse Zee, de pasgeboren baby Sarah. „De serie draagt bij aan de vermenselijking van bootvluchtelingen en doet dat op een liefdevolle en zelfs tranentrekkende manier”, oordeelt de jury. Waar is Sarah? was ook de winnaar van de categorie ‘Verhalend’.

Delen

Mail de redactie

Wakker worden in een nieuwe wereld. Vol ongeloof moeten aanzien dat er zich een verandering heeft voltrokken die je echt niet had zien aankomen. De recente roman met dat uitgangspunt, Gebied 19 van Esther Gerritsen, ontving woensdagavond de Boekenbon Literatuurprijs 2024, een van de grote jaarlijkse boekenprijzen van Nederland. En al is daarin de halve wereldbevolking naar een andere, betere planeet verhuisd, de jury noemde het winnende sciencefictionboek behalve „bevreemdend, mysterieus en ongelofelijk” ook „pertinent actueel”.

Daarmee was het nu eens raak, voor het eerst in de carrière van Esther Gerritsen. Na zes niet-verzilverde nominaties hoefde zij woensdagavond niet opnieuw naar huis zonder de prijs te hebben gewonnen. De Boekenbonprijs van 50.000 euro, waarvoor ook Guido van Heulendonk (met De kroon met twee pieken), Bregje Hofstede (met Oersoep), Frank Nellen (met De onzichtbaren) en Frank Westerman (met Zeven dieren bijten terug) op de shortlist stonden, werd uitgereikt in het Haagse cultuurhuis Amare.

Dat Gerritsen ditmaal zou winnen was nog geen uitgemaakte zaak – na eerdere nominaties voor Superduif (2010), Dorst (2012), Roxy (2014), De trooster (2018), De terugkeer (2020) én dit voorjaar voor Gebied 19 voor die andere grote onderscheiding, de Libris Literatuur Prijs. Haar „staaltje sciencefiction in de polder”, zoals de Boekenbonjury het omschrijft, kon rekenen op gemengde recensies. Gerritsen werden onuitgewerkte ideeën en ongeloofwaardigheid verweten; maar deze krant noemde de roman „tóch briljant” na tweede lezing, die „een openbaring en een opwaardering” opleverde. „Gerritsen snijdt, diepzinniger en tegendraadser dan je in één oogopslag ziet, prangende kwesties van onze tijd aan.”

Achterblijvers op aarde

Bij die eerste oogopslag leek het vooral een sterk verhaal, waarin Gerritsen de lezer wil laten geloven: er blijkt, buiten het besef van hoofdpersoon Tomas om, een extra planeet te zijn op honderd lichtjaar afstand, waar de wereldbevolking in één nacht naartoe is getransporteerd en doodgemoedereerd verder leeft. De lezer is aanvankelijk al even ongelovig als de 51-jarige Tomas, wiens vrouw en zoon vertrokken zijn, maar hem achterlieten. Net als flink wat andere achterblijvers: mensen die kennelijk niet genoeg van nut waren om mee te mogen naar de andere wereld of daar gewoon niks van moesten weten.

Om dat ongeloof gaat het Gerritsen: wie gelooft is misschien gelukkiger, maar dat vergt ook het opgeven van scepsis. In de roman is ‘gebied 19’ een hersengebied waarin beelden binnenkomen en beoordeeld worden, waarna die elders in de hersenen worden geïnterpreteerd. Met dat hersengebied is door de overheid in de roman naar verluidt geëxperimenteerd – en Tomas ontdekt de implicaties daarvan. Zouden beelden nooit vérder komen dan gebied 19, dan zouden ze nooit betekenis krijgen. Je zou leven, concludeert Tomas, in „een eeuwig nu zonder samenhang, zonder associaties, zonder herinnering”. Wat wellicht het succes van de nieuwe planeet verklaart én het project ook dystopische trekjes geeft: iedereen is er gelukkig – maar wel in zalige onwetendheid.

„Wat mij interesseert is hoe de werkelijkheid maar net is wat je er zelf van maakt”, zei Gerritsen in 2020 in een interview in de Volkskrant. Dat onderwerp was regelmatig een thema in haar oeuvre: van Roxy, over de gelijknamige hoofdpersoon die al haar zekerheden ziet verkruimelen als haar echtgenoot verongelukt, tot Superduif, over een depressief meisje dat denkt de mensheid te kunnen redden. Die werkelijkheid is ook wendbaar in Gebied 19, waarin invloeden voelbaar zijn van de coronapandemie en Trumps eerste presidentschap. Tegelijk laat de roman zich lezen als een filosofische parabel over geloof en waarheid, over depressie en virtual reality. Dat combineert Gerritsen met haar grote talent voor het neerzetten van geloofwaardige, levensechte mensen, in strakke dialogen en een soepel verhaal. Verraderlijk soepel misschien: zo vlot als Gerritsens boeken lezen, zo gemakkelijk is het ook om over de diepzinnige betekenis heen te kijken.

Delen

Mail de redactie

De fiscale opsporingsdienst FIOD is dinsdag het kantoor van Netflix in Amsterdam binnengevallen na een Europees onderzoeksbevel, dat was uitgevaardigd door de Franse autoriteiten. Dat bevestigt een woordvoerder van het Openbaar Ministerie aan NRC.

Streamingdienst Netflix wordt in Frankrijk verdacht van belastingontduiking. Het bedrijf zou van 2019 tot en met 2021 de inkomsten van Franse abonnees in Nederland hebben geregistreerd, waardoor er in Frankrijk geen omzetbelasting over betaald werd. Dat was mogelijk in strijd met wetgeving die begin 2019 inging, waarbij digitale dienstverleners – zoals Netflix – verplicht werden om in Frankrijk gerealiseerde inkomsten eerst op te geven bij de Franse belastingdienst.

Het internationale hoofdkantoor van het Amerikaanse streamingplatform staat sinds 2014 in Amsterdam. Ongeveer de helft van alle wereldwijde inkomsten loopt via Nederland, vorig jaar ging het om zo’n 15 miljard euro. Het bedrijf registreerde abonnee-inkomsten uit allerlei landen jarenlang rechtstreeks in Nederland: vrijwel iedereen die buiten de VS een abonnement afsloot, ging op papier een overeenkomst aan met de Nederlandse holding.

De inkomsten werden vervolgens doorgesluisd naar belastingparadijzen, waaronder een holding op de Kaaimaneilanden. Dankzij deze fiscale constructie betaalde Netflix wereldwijd tot 2019 nauwelijks winstbelasting, bleek uit onderzoek van Tax Watch UK.

Lees ook

Netflix is een winstmachine. Maar Nederland ziet daar weinig van terug

Constructie opgeheven

Het Franse dochterbedrijf van Netflix meldde in het jaarverslag over 2022 dat er in het land een onderzoek liep naar de belastingaangiftes. Dat bevond zich toen nog in het beginstadium, staat in het jaarverslag. Uit het verslag van een jaar eerder blijkt dat Netflix de fiscale constructie in 2021 ophief. Hierdoor namen de inkomsten die het bedrijf in Frankrijk registreerde in één klap flink toe: van 2 miljoen tot 1,2 miljard euro per jaar. Netflix heeft in Frankrijk meer dan acht miljoen abonnees.

De winst die Netflix vanaf 2022 in Frankrijk registreerde, nam overigens een stuk minder hard toe. Voortaan rekende het platform aan het eigen dochterbedrijf hoge distributiekosten voor het streamen van films en series, waardoor de winst gedrukt werd. Dankzij deze nieuwe constructie vloeit de opbrengst van het Franse filiaal nog steeds grotendeels naar Nederland, en daarna door naar het moederbedrijf in de VS. In Frankrijk, maar ook in bijvoorbeeld het Verenigd Koninkrijk, Italië en Australië, bleef hierdoor de afgelopen jaren slechts 2 procent van de omzet als belastbare winst over.

Of Netflix ook in Nederland verdacht wordt van het overtreden van belastingwetgeving, konden woordvoerders van de FIOD en het Openbaar Ministerie niet zeggen. Zij verwijzen naar de autoriteiten in Frankrijk. Een woordvoerder van Netflix reageerde niet op een verzoek om commentaar.

In het wereldwijde jaarverslag over 2023 meldde Netflix wel dat „verscheidene belastingautoriteiten” onderzoek doen naar de belastingaangiftes van het bedrijf. Daaronder zijn in elk geval de Braziliaanse autoriteiten: volgens het jaarverslag is Netflix in dat land verwikkeld in een belastingzaak waarin een naheffing van 300 miljoen dollar dreigt – waar Netflix zich tegen verzet. Het bedrijf schikte in 2022 al eens een belastingconflict in Italië voor ruim 55 miljoen euro.

Met medewerking van Bart Hinke

Delen

Mail de redactie

Delen van het centrum van Amsterdam en het gebied rondom de Johan Cruijff Arena zijn donderdag vanaf 13.00 uur veiligheidsrisicogebied. Dat heeft de Amsterdamse burgemeester Femke Halsema (GroenLinks) woensdag besloten in samenspraak met het Openbaar Ministerie en de politie. Door de maatregel mag de politie mensen die zich vanaf donderdagmiddag in de aangewezen gebieden bevinden preventief fouilleren.

Het besluit heeft alles te maken met het aangekondigde – en vervolgens verboden – pro-Palestijnse protest voor de wedstrijd tussen Ajax en het Israëlische Maccabi Tel Aviv in de Europa League (aanvang 21.00 uur). Begin deze week kondigde een collectief van pro-Palestijnse actiegroepen het protest voor de ingang van de Johan Cruijff Arena aan, omwille van de oorlogen die Israël voert in het Midden-Oosten.

Mishandeling demonstrant

De harde kern van Ajax is behoorlijk verdeeld over dat onderwerp. De supportersvereniging riep op om „vlaggen van conflictgebieden en andere politieke uitingen” niet mee naar het stadion te nemen en stelde te zullen „ingrijpen waar nodig”. In de F-side, het vak in het Ajax-stadion waar de fanatiekste fans zitten, wordt vaak een Israëlische vlag getoond. Zaterdagavond mishandelde een groep Ajax-fans op Amsterdam Centraal nog een pro-Palestijnse demonstrant, schreef De Telegraaf maandag.

Halsema verbiedt de demonstratie voor het stadion omdat het daar donderdagavond naar verwachting te druk is om de veiligheid van aanwezigen – demonstranten, voetbalfans en concertbezoekers (die naar de David Bowie Tribute in Afas Live gaan) – te kunnen garanderen. Het protest kan alsnog doorgaan op het Anton de Komplein in Amsterdam-Zuidoost, zeven minuten fietsen van het stadion. Het is nog niet zeker of pro-Palestijnse actiegroepen daar gehoor aan geven.

Zorgen over de openbare orde zijn er ook vanwege de om en nabij 2.600 Maccabi-fans die in Amsterdam worden verwacht. Delen van de harde kern van Maccabi Tel Aviv zijn in het recente verleden betrokken geweest bij gewelddadige incidenten. In de zomer sloegen Israëlische fans in Athene een man in elkaar die een Palestijnse vlag droeg.

Delen

Mail de redactie