Category: Verder vandaag

‘Een Hongaarse paprika”, emotioneel en opvliegend, zo omschreef choreografe Krisztina de Châtel zichzelf meermalen. Maar in haar choreografieën waren ongecontroleerde bewegingen juist taboe. Haar hang naar ordening was legendarisch én vormde de grote kracht van haar minimalistische dans. Ze overleed dinsdagmiddag op 81-jarige leeftijd thuis in Amsterdam. De tijd en plaats koos ze zelf. De Châtel was al geruime tijd ziek.

De Châtel kon zich aan van alles groen en geel ergeren, met een onstuitbare, voortbuitelende woordenstroom, soms nauwelijks verstaanbaar door haar Hongaarse accent. Onterechte kritiek, maar vooral ordeloosheid, rommel en gebrek aan discipline deden haar toorn ontvlammen. Die hang naar overzicht was, dacht De Châtel zelf, een erfenis van het communistische systeem waarin zij opgroeide als danslustig buitenbeentje in een familie van Hongaarse intellectuelen.

Het ordelijke leven uit haar Hongaarse jeugd zette ze na 1969 onveranderd en eigenzinning voort – ook toen ze in het vrijgevochten Nederlandse kunstwereldje terechtkwam. Eerst als danseres bij de Stichting Eigentijdse Dans van Koert Stuyf en zijn vrouw Ellen Edinoff, die met hun roemruchte theaterexperimenten in Theater Carré in Amsterdam een schok in dansend Nederland teweegbrachten. Maar al kort na haar korte periode als danseres in een groep brak De Châtel in 1974 door als choreograaf. Danshistoricus Luuk Utrecht vermoedde dat de hang naar overzichtelijkheid die haar choreografieën typeerde de keerzijde was van een sterke emotionaliteit; een soort beveiliging. Misschien vormden ze ook een anker in haar ontwortelde bestaan. „Zodra het persoonlijk wordt, vind ik het link”, verklaarde zij de voorkeur voor formele strengheid. Consistentie en beheersing van het lichaam en de ruimte, van het lichaam ín de ruimte, vormen de rode draad in het oeuvre van de Hongaars-Nederlandse De Châtel.

Nooit lichtvoetig

In haar oeuvre van ongeveer zeventig choreografieën, het grootste deel gemaakt voor het gezelschap dat haar naam droeg, komt een waaier aan stilistische stromingen samen. De naam die zij zelf altijd noemde als belangrijke leermeester was Stuyf met zijn specifieke verwerking van Martha Grahams moderne dans („een stevige techniek”) en zijn anti-expressionistische benadering. Daarnaast zijn andere invloeden aanwijsbaar. De aardse volksdansen uit haar jeugd bijvoorbeeld, de bewegingsanalyse van danstheoreticus Rudolf von Laban, de Nieuwe Zakelijkheid van de Bauhausgroep. De vooroorlogse moderne-danstechnieken ook, zoals die werden onderwezen op de befaamde Folkwang Hochschule in het Duitse Essen van Ausdruckstanz-icoon Kurt Jooss, die altijd hamerde op de intentie achter bewegingen. De Châtel was er vanaf 1963 student, tegelijk met haar artistieke tegenpool, de latere ‘keizerin van het Tanztheater’ Pina Bausch.

Van de naoorlogse postmoderne dans van de Amerikaanse pioniers van de Judson Churchgroep pikte zij vooral de minimal dance op. Lucinda Childs maakte destijds furore met choreografieën als bedwelmende constructies van eindeloos van richting wisselende huppelpassen in geometrische vormen in de ruimte, gezet op de verschuivende muzikale patronen van Philip Glass. Bij De Châtel was van lichtvoetigheid echter geen sprake: haar bewegingstaal was streng, geaard en gebonden. Compact, exact, met vaak felle zwenkingen en uithalen. De gebalde vuist werd tot stijlkenmerk, passen werden ontelbare malen herhaald met minimale veranderingen. Zo metselde zij, onvermurwbaar, een beeld van het lichaam in de ruimte – alsof ze de vluchtigheid van haar kunst wilde bestrijden.

Het allerstrengst waren vroege werken als Lines, Light (beide 1979) en Thron (1984); de eerste twee radicaal minimalistisch, met per deel bijna onmerkbaar veranderende bewegingsfrasen. Thron werd door een recensent een choreografie als een ‘tuchthuis’ genoemd: de danseressen – in haar eerste creaties werkte De Châtel vooral met vrouwen – volgden secuur bewegingsfrasen binnen een geometrisch patroon van vloerplaten; een open ruimte en tegelijk een labyrintische gevangenis. Daarna volgden hoogtepunten elkaar op, voorop Föld, het heroïsche gevecht van zes dansers die met hun bewegingen gaandeweg een ronde, aarden wal slechtten. Ruimtelijke obstakels voedden haar inspiratie; van hoge plexiglas kokers (Paletta), enorme windmachines (Typhoon) tot een ‘krimpende’ ruimte (Staunch). Ook de oneindige buitenruimte stimuleerde haar creativiteit. Fameus is Ló, waarin zij dansers met paarden liet optreden in de duinen van Terschelling. In later jaren trok De Châtel vaker de publieke ruimte in, waar ze choreografieën maakte met vuilnis- of brandweermannen én hun wagens (Zooi en Brand!) of, in de Haarlemse Grote Bavokerk, mensen met een psychiatrische achtergrond (Onderstebavo).

Sociaal-politieke lading

Na de eeuwwisseling kregen haar voorstellingen meer en meer een sociaal-politieke lading. Een goed voorbeeld is Infinite uit 2011, waarin dansers in een straf ritme met zakmaskers over hun hoofd rond strompelden, de armen als gekneveld op de rug, wringend om vrij te komen. Een relatie met de martelpraktijken van onderdrukkende systemen was gemakkelijk gelegd, zeker met de toen net uitgebroken Syrische burgeroorlog. Maar, bezwoer zij, „het gaat bij mij al-tijd éérst om de structuur! Ruimtelijke beheersing is en blijft alles. Daarin ben ik niet minder streng dan toen ik jong was.”

Tot het einde bleef zij nieuwsgierig naar nieuw choreografisch talent. Niet alleen volgde ze haar eigen artistieke Nachwuchs, met voorop Ann Van den Broek, maar ook andere opkomende choreografen hadden haar warme belangstelling. Een deel van haar nalatenschap is dan ook voor hen bestemd. In haar oordeel spaarde ze de roede niet, maar ze kon ook ruimhartig complimenten uitdelen. Haar dansers waren als haar kinderen – De Châtel had zelf geen kinderen gekregen uit de relaties die zij in de loop der jaren had.

Beklijvende liefdes had ze op intellectueel niveau. Buiten de dans kon ze onder anderen architecten, beeldend kunstenaars en schrijvers hartstochtelijk bewonderen. Filosofie was een andere grote liefde. Denken is als dansen, en omgekeerd, betoogde ze in Dans! Denk!, leven en werken van Krisztina de Châtel van filosofe Désanne van Brederode. „Dansen kan evenzeer een vorm van reflectie zijn als filosoferen dat is, en omgekeerd veronderstelt filosoferen beweging”, aldus De Châtel. Het beeld van de volhardend strijdende mens dat oprijst uit haar door vorm gedicteerde choreografische werk bewijst die stelling.

Delen

Mail de redactie

Negentig jaar na zijn dood en 130 jaar nadat zijn affaire een cause célèbre werd, heeft de Franse Assemblée Nationale maandag een wet aangenomen die de joodse officier Alfred Dreyfus bevordert tot brigadegeneraal. Hij werd in 1894 beschuldigd van spionage, veroordeeld en gedeporteerd naar een strafkolonie. Dreyfus was echter onschuldig en was het slachtoffer geworden van het welig tierende antisemitisme in de Franse politiek en legerleiding. Na vijf jaar gevangenschap kreeg hij gratie. De affaire rondom zijn veroordeling deed de Franse Derde Republiek op haar grondvesten schudden.

De wet is ingediend door oud-premier Gabriel Attal, tegenwoordig parlementslid. In de aanloop naar het debat zei hij: „Het antisemitisme dat Dreyfus trof, behoort niet tot een ver verleden. De Republiek moet voortdurend haar waakzaamheid, haar standvastigheid en haar absolute inzet tegen alle vormen van discriminatie bevestigen.” De oproep had succes, want Attals wet werd met algemene stemmen aangenomen. Nu moet de Senaat nog akkoord gaan.

Duivelseiland

De affaire rondom Dreyfus begon op 15 oktober 1894, toen hij gearresteerd werd op beschuldiging van spionage. Hij werkte op dat moment bij de Generale Staf en zou geheimen over nieuw wapenmateriaal op een briefje hebben doorgespeeld aan de Duitse militaire atttaché in Parijs. Op 5 januari 1895 veroordeelde de krijgsraad hem voor hoogverraad en legde hem een levenslange vrijheidsstraf op, die hij moest uitzitten op Duivelseiland, een strafkolonie voor de kust van Frans-Guyana.

Dreyfus hield vol dat hij onschuldig was, maar zijn pleidooi was aan dovemansoren gericht. Het is te danken aan Georges Picquart, een kolonel die enige tijd later aantrad als hoofd van de militaire inlichtingendienst, dat Dreyfus’ zaak een staartje kreeg.

Picquart ontdekte namelijk dat het handschrift op het briefje met geheime informatie dat in een prullenbak van de Duitse ambassade was gevonden, niet van Dreyfus was, maar van majoor Ferdinand Walsin Esterhazy, een officier met een aanzienlijke reputatie. Picquart ging met zijn bewijs naar de legerleiding, maar die weigerde de zaak te heropenen. Toen hij bleef aandringen werd Picquart overgeplaatst naar Tunesië.

J’accuse…!

Hierop lekte uit naar de pers dat Esterhazy de echte schuldige was. Met Alfreds broer Mathieu Dreyfus begon een campagne voor zijn vrijlating. Esterhazy kwam op 10 januari 1898 voor de krijgsraad, die hem vrijsprak nadat de legertop zware druk had uitgeoefend op de rechtsgang. Na de vrijspraak braken in Parijs antisemitische rellen uit.

Drie dagen later publiceerde de schrijver Émile Zola zijn beroemde artikel J’accuse…!, waarin hij de Franse regering beschuldigde van antisemitisme. Zola werd hierop aangeklaagd voor smaad en veroordeeld tot een gevangenisstraf die hij ontliep door naar Londen te vluchten.

Andere intellectuelen namen de zaak op en Dreyfus kreeg in 1899 een nieuw proces. Hij werd wederom schuldig bevonden, hoewel inmiddels duidelijk was dat er geen bewijs tegen hem bestond. Daarop bood president Émile Loubet Dreyfus gratie aan. Die wilde liever officieel worden vrijgesproken, maar accepteerde toch omdat hij bang was dat zijn gezondheid niet langer bestand was tegen de omstandigheden op Duivelseiland.

Het duurde tot 1906 voordat een commissie Dreyfus zuiverde van alle blaam. Hij werd weer toegelaten tot het leger, maar bracht het niet verder dan de rang van luitenant-kolonel. Volgens ex-premier Attal was hij bij een normaal verloop van zijn carrière opgeklommen tot brigadegeneraal. Die rang heeft hij nu alsnog bereikt.

Delen

Mail de redactie

Toen Lee Jae-myung op de avond van 3 december al livestreamend over een hek klom om een spoedvergadering van het door militairen geblokkeerde parlement bij te wonen, zette hij een grote stap naar het presidentschap van Zuid-Korea. De oppositieleider stemde – net als alle 189 andere aanwezige volksvertegenwoordigers – voor opheffing van de militaire noodtoestand die enkele uren eerder was uitgeroepen door president Yoon Suk-yeol, de conservatief van wie Lee de verkiezingen in 2022 met een piepklein verschil verloor. Zijn couppoging luidde het einde in van Yoons presidentschap: hij werd afgezet, en dinsdag koerst Lee af op winst in de stembusstrijd om zijn opvolging.

Dit keer is de marge niet flinterdun: volgens een eerste exitpoll kreeg Lee bijna 52 procent van de stemmen; de nummer twee, zijn conservatieve rivaal Kim Moon-soo bleef steken op zo’n 39 procent. Ondanks dit ogenschijnlijk ruime mandaat is Lee een omstreden figuur, die er een flinke kluif aan zal krijgen het gepolariseerde land te verenigen, terwijl urgente economische en geopolitieke problemen om oplossingen vragen.

Steekpenningen

Lee Jae-myung (61) laat zich graag voorstaan op zijn eenvoudige komaf. Hij groeide op in een arm gezin in Andong, met een moeder die toiletten schoonmaakte en een vader die het huishoudgeld vergokte. Na de basisschool was er geen geld voor een vervolgopleiding. Het gezin verhuisde naar de industriestad Seongnam, waar Lee in een fabriek ging werken. Hij raakte er als dertienjarige gewond aan zijn linkerarm, die hij nog altijd niet goed kan buigen. Door zijn handicap hoefde hij niet in militaire dienst.

Door zelfstudie wist Lee een certificaat te bemachtigen om rechten te studeren in Seoul. Hij werd activist en mensenrechtenadvocaat. Toen een burgerinitiatief voor een nieuw ziekenhuis in Seongnam waarbij hij was betrokken „binnen 47 seconden” werd afgewezen door de gemeenteraad, besloot hij de politiek in te gaan.

Voor hij in 2022 leider van de Democratische Partij werd, was Lee achtereenvolgens burgemeester van Seongnam en gouverneur van de provincie Gyeonggi. Hij maakte indruk door zijn doortastende optreden tijdens de coronacrisis, maar raakte ook verwikkeld in een reeks corruptieschandalen die hem nog altijd achtervolgen. Als burgemeester zou hij voor miljoenen aan steekpenningen hebben geïncasseerd van projectontwikkelaars. Ook wordt hij ervan beschuldigd als gouverneur van Gyeonggi geld naar Noord-Korea te hebben doorgesluisd om een bezoek aan Pyongyang mogelijk te maken, dat zijn imago als staatsman moest versterken. Lee doet de nog steeds lopende onderzoeken af als politiek gemotiveerd.

Een veroordeling van de nieuwe president kan Zuid-Korea in een nieuwe constitutionele crisis storten

Omdat Lee tijdens zijn verkiezingscampagne in 2022 jokte over contacten met een omstreden projectontwikkelaar, werd hij veroordeeld wegens overtreding van de kieswet. Dat had hem zijn passief kiesrecht kunnen kosten, maar een hogere rechter sprak hem vrij, zodat hij toch kon meedoen aan de verkiezingen. Toch hangt deze zaak als een zwaard van Damocles boven zijn presidentschap: het Hooggerechtshof bepaalde onlangs dat de zaak moet worden overgedaan. Een veroordeling van de zittende president kan Zuid-Korea in een nieuwe constitutionele crisis storten.

Parlementariërs van Lee’s Democratische Partij, afgelopen november bij de rechtbank in Seoul die zich boog over de vraag of Lee de kieswet had overtreden. De zaak achtervolgt de dinsdag tot president gekozen Lee nog steeds.

Foto Chris Jung/NurPhoto

‘Xie xie’

Niet alleen die juridische problemen maken hem een omstreden figuur. In het gepolariseerde Zuid-Korea wordt Lee – die op campagne in 2024 door een tegenstander in zijn hals werd gestoken en sindsdien streng wordt beveiligd – door zijn tegenstanders afgeschilderd als pion van communistisch China en Noord-Korea. Ook Yoon verwees naar „antistatelijke, pro-Noord-Koreaanse krachten” in het parlement om zijn couppoging te rechtvaardigen.

Anders dan het conservatieve kamp ziet links meer heil in toenadering tot Pyongyang dan in confrontatie, en hoewel ook de Democratische Partij hecht aan de bescherming door de ruim 28.000 Amerikaanse militairen in Zuid-Korea, balanceert zij tussen Zuid-Korea’s belangrijkste veiligheidspartner en de belangrijkste handelspartner, China.

In interviews met de Washington Post en The Economist zei Lee dat zijn land „een evenwicht” moet vinden, en moet waken voor verslechterende relaties met China „die ons nationaal belang schaden”. Op campagne liet Lee blijken liefst afzijdig te blijven als China Taiwan zou binnenvallen. „Wat maakt het ons uit als Taiwan en China in gevecht raken? We kunnen ‘xie xie’ [dankjewel] zeggen tegen China, en ‘xie xie’ zeggen tegen Taiwan, en het met allebei goed vinden.” Het zal bij de China-haviken in de regering-Trump voor gefronste wenkbrauwen zorgen.

Tegelijk staan Lee na maanden politieke verlamming urgente onderhandelingen te wachten met Washington, dat Zuid-Korea trof met een ‘wederkerig’ invoertarief van 25 procent en heffingen op staal en auto’s. Bovendien liet president Donald Trump meermaals weten dat Seoul wat hem betreft veel meer zou moeten betalen voor de Amerikaanse militaire bescherming. Volgens de Wall Street Journal zouden de VS overwegen 4.500 militairen van Zuid-Korea te verplaatsen naar andere landen in de regio – wat het Pentagon ontkende.

Maar Lee denkt goed met Trump te kunnen samenwerken. Diens voornemen om opnieuw met Noord-Korea te onderhandelen over ontwapening juicht Lee toe. „Ik hoop dat we Trump binnen een jaar voor de Nobelprijs voor de Vrede kunnen nomineren”, hield hij de Amerikaanse president in the Washington Post een worst voor.

Politieke wraakneming

In eigen land moet Lee de kloof overbruggen met de conservatieve oppositie. Om herhaling van de politieke crisis te voorkomen is tempering van de felle polarisatie nodig, maar ook constitutionele hervorming, onder meer om de macht van de president te beperken en die van het parlement te vergroten. Lee zei tijdens de campagne daar voorstander van te zijn.

Maar zijn tegenstanders vrezen een ‘dictatuur van de Democratische Partij’, waarin Lee een barrage van onderzoeken zal instellen naar rechtse politici en bestuurders. Zulke afrekeningen zijn in Zuid-Korea gangbaar na een machtswisseling, en omdat Lee kan rekenen op een ruime meerderheid in de Nationale Assemblee, zou hij op weinig weerstand stuiten. Lee zelf beloofde dat niet te zullen doen. „Ik weet beter dan wie ook hoe schadelijk politieke wraakneming is”, verwees hij naar de vele onderzoeken waarvan hijzelf onderwerp is.

Delen

Mail de redactie

Op een lange, zwarte, glanzende muur prijken ruim 25.000 namen. Het is een granieten aanklacht van zo’n honderd meter, waar het bloedige verleden van El Salvador op haast klinische manier is teruggebracht tot de namen van de slachtoffers uit de burgeroorlog die van eind jaren zeventig tot begin jaren negentig in het land woedde.

Niet alle namen op het monument in de hoofdstad San Salvador zijn van Salvadoranen. Wie geduldig zoekt, ziet vier Nederlandse namen onder jaartal 1982 in het zwarte steen gebeiteld staan. Kuijper. Ter Laag. Koster. Willemsen. Vier journalisten, die destijds werkzaam waren voor omroep IKON. Ze bezochten begin jaren tachtig het Midden-Amerikaanse land om verslag te doen van de bloedige strijd tussen de linkse guerrillastrijders en het militaire regime. Een reis die ze het leven zou kosten.

Hoewel het 43 jaar geleden is, weet Óscar Garza de vier journalisten nog goed voor de geest te halen. Garza zat begin jaren tachtig vast in de beruchte Mariona-gevangenis en werd gemarteld door het militaire regime omdat hij meevocht met de guerrilla. In die gevangenis werd hij bezocht door de Nederlandse filmploeg.

Niemand vroeg ze om naar El Salvador te komen. Toch deden ze dat. Wij zijn ze voor altijd dankbaar

„Ze waren heel geïnteresseerd in ons verhaal”, zegt Garza. „Zij waren de eerste en enige buitenlandse journalisten die toegang tot ons kregen, dus dat schiep een band. Ze namen de tijd voor ons.” Garza, met een olijfgroen shirt en een grote grijze snor, zegt dat het getuigt van dapperheid om tijdens deze periode van repressie journalistiek werk te doen. „Niemand vroeg ze om naar El Salvador te komen. Toch deden ze dat. Om ons verhaal naar buiten te brengen. Wij zijn ze voor altijd dankbaar en blijven naar alle herdenkingsdiensten gaan. Dat is het minste dat we terug kunnen doen”.

Garza vertelt hoe vijf dagen na het bezoek van de journalisten een gevreesde gevangenisbewaker met een grote glimlach naar hem toekwam. „’We hebben ze gedood’ zei hij tegen mij. Ik wist gelijk waar hij het over had”, zucht Garza.

De reis naar Chalatenango

Vijf dagen na het bezoek aan de gevangenis besluit de Nederlandse filmploeg naar de provincie Chalatenango te gaan, ruraal gebied waar de guerrilla het deels voor het zeggen had en waar hard werd gevochten met het regeringsleger. Bij het plaatsje Santa Rita spreken ze af met leden van de guerrilla. Als ze daar op 17 maart aankomen, worden ze door twee leden van de guerrilla opgewacht, zoals afgesproken. Wat ze niet weten, is dat achter een heuvel in het veld dat ze moeten oversteken al sinds de vroege ochtend vijfentwintig militairen liggen te wachten. Op het moment dat de journalisten in de hinderlaag lopen, wordt het vuur geopend. Koos Koster, Joop Willemsen, Jan Kuijper en Hans ter Laag komen ter plekke om het leven.

De moorden schokken Nederland, maar het berechten van de daders blijkt geen makkelijke opgave. Pas als een VN-waarheidscommissie in de jaren negentig onderzoek gaat doen naar de burgeroorlog, komt er schot in de zaak. Onderzoekers weten boven tafel te krijgen wie er achter de moorden zit en vanuit welke kazerne de opdracht daarvoor is gegeven. Een amnestiewet zorgt dat berechting jaren op zich laat wachten. Pas in 2017, een jaar nadat de amnestiewet is ingetrokken, kunnen nabestaanden aangifte doen tegen de hoofdverdachten.

De directe opdrachtgever van de moorden blijkt naar de VS gevlucht. Tegen deze legerkolonel, Reyes Mena, is een uitleveringsverzoek ingediend. De Salvodoraanse regering zegt actief aan de uitlevering te werken. Twee andere verdachten zijn overleden. Twee levende verdachten zijn stokoud.

De gevreesde precedentwerking

De zaak rond de IKON-journalisten is de eerste uit de tijd van de burgeroorlog die door de VN is onderzocht en voor de rechter komt. Oscar Pérez, directeur van mensenrechtenorganisatie Comunicándonos, is vanaf het begin betrokken geweest bij de zoektocht naar gerechtigheid voor de vier Nederlanders.

„De burgeroorlog speelt nog steeds een hele grote rol in deze maatschappij”, zegt Pérez, gezeten naast de lange, zwarte muur met namen van slachtoffers. „Met name buiten de stad hebben heel veel families mensen verloren. Het veroordelen van daders was jarenlang onmogelijk vanwege de amnestiewet. Nu hopen we de eerste stap te zetten door de moordenaars van de IKON-journalisten te laten berechten. We hopen dat daar een precedentwerking van uit gaat”.

Die mogelijke precedentwerking leidt ook tot tegenwerking, vanuit de Salvadoraanse strijdkrachten. De eerste zitting, die eind april gepland was, werd een dag van tevoren uitgesteld omdat de advocaat van de verdachten niet aanwezig kon zijn – naar eigen zeggen vanwege medische redenen. In krantenadvertenties spreken militairen hun steun uit aan de verdachten, die in deze kringen worden gezien als helden. Men vreest dat één veroordeling vele oude wonden zal openrijten en de staat voor de komende decennia in het beklaagdenbankje zal zetten. Ondanks die tegenwerking zeggen Pérez, en verschillende mensenrechtenorganisaties met hem, dat ze zullen doorgaan tot er gerechtigheid is voor de Nederlandse journalisten.

Hoofdstuk afsluiten

Om de herinnering aan de journalisten levend te houden is in Chalatenango, op de plek waar het viertal in 1982 uitstapte om opgehaald te worden door de guerrillastrijders, een monument opgericht. Vier witte kruizen, met daarop de namen en foto’s van de vier journalisten, met daarboven een witte hand die een tulp vast houdt. „Tulpen van hoop”, zo wordt op het monument gerefereerd aan de Nederlanders.

Saskia ter Laag, zus van de doodgeschoten geluidsman Hans ter Laag, bezocht het monument in april. Op de dag dat de rechtszaak had moeten beginnen, ging zij samen met haar zus Sonja en Gert Kuijper, broer van Jan Kuijper, naar Chalatenango. „Ik wil het hoofdstuk vooral afsluiten. Deze daders in de ogen kijken en hen vragen waarom mijn broer en hun collega’s moesten sterven”, zei Ter Laag destijds tegen NRC. Wat een veroordeling voor haar zou betekenen, wist ze niet. „Deze strijd is decennialang deel van mijn leven geweest. Maar we kunnen dan in ieder geval zeggen dat we er alles aan gedaan hebben”.

Ik wil de daders in de ogen kijken en hen vragen waarom mijn broer en hun collega’s moesten sterven

De reis was zwaar, zei Ter Laag. Het is deels de reden dat ze er nu niet bij is. Mede om een teleurstelling als drie maanden eerder te voorkomen, toen ze een dag voor aanvang van de rechtszaak moest vernemen dat de zitting werd uitgesteld.

Saskia ter Laag, de zus van de Nederlandse journalist Hans ter Laag, die omkwam bij een militaire hinderlaag in 1982, bij het monument in San Salvador in april dit jaar.

Foto Rodrigo Sura/EPA

Voor Saskia ter Laag was haar bezoek aan de plek waar haar broer Hans werd vermoord, vermoedelijk de laatste keer dat ze in El Salvador was. „Wat hier is gebeurd, heeft mij het leven lang beziggehouden. Mijn dochter werd er op een gegeven moment gek van. Die wilde eigenlijk niet meer naar huis komen. ‘Mam, het gaat hier thuis altijd over Hans’, zei ze”.

„Ik zou het heel erg vinden als de daders van deze moorden worden vrijgesproken”, zuchtte Saskia Ter Laag. „Hoe ik daarmee moet omgaan, weet ik echt niet”.

Delen

Mail de redactie