Handhavers in Den Haag mogen vanaf 2025 zichtbare religieuze uitingen dragen, zoals een hoofddoek, keppeltje, kruis of tulband. De gemeenteraad nam daarover vorig jaar al een motie aan, nu heeft het college groen licht gegeven. Met het toestaan van de religieuze uitingen gaat de gemeente in tegen landelijk beleid.
In december 2023 diende GroenLinks-raadslid Hera Butt namens GroenLinks de motie in. Die kreeg een meerderheid, maar het college wilde zich er eerst uitgebreid over buigen alvorens het een besluit zou nemen.
Het college geeft gaat nu akkoord omdat het dragen van religieuze uitingen door boa’s „een verbindende rol [kan] hebben in de samenleving”. Het dragen van de uitingen zou bijdragen aan de toegankelijkheid, herkenbaarheid en het vertrouwen in de overheid. Daarnaast moet, zo stelt het college, het de vrije keuze van een boa zijn om een religieuze uiting te dragen.
In het besluit heeft het college meegewogen dat het dragen van religieuze uitingen voor boa’s in de gemeenten Arnhem, Almere en Tilburg al is toegestaan. Ook in een aantal landen is dat het geval, zoals in de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en Zweden. Dat de Nationaal Coördinator tegen Discriminatie en Racisme en de landelijk coördinator tegen racisme en discriminatie van de Nationale Politie ook vinden dat de religieuze uitingen toegestaan zouden moeten worden, woog ook mee in het besluit.
Gemeenten hopen daarnaast dat met het toestaan van de religieuze uitingen ook vrouwen met een hoofddoek zich sneller voor een boa-opleiding willen aanmelden, om zo de tekorten aan boa’s op te vangen. Over de tekorten aan boa’s bestaan geen exacte cijfers. Het college schrijft wel dat er nog geen handhavers zijn die hebben aangegeven religieuze uitingen te willen dragen tijdens hun werk.
Landelijke lijn
Met het toestaan van de religieuze uitingen gaat Den Haag in tegen de landelijke lijn. Als demissionair minister van Justitie en Veiligheid besloot Dilan Yesilgöz (VVD) eind vorig jaar dat wijkagenten en boa’s geen religieuze uitingen mogen tonen. Zij moeten „neutraal” overkomen. Het nieuwe kabinet heeft zich hier bij aangesloten.
Het landelijke beleid kan daarmee verandering brengen in de beslissing van het college. De rijksoverheid kan vastleggen dat religieuze uitingen niet toegestaan worden. „Het ministerie van Justitie en Veiligheid heeft laten weten nog dit jaar met een uitwerking te komen”, schrijft het college. „Dit kan te zijner tijd gevolgen hebben voor het hier voorgaande.”
Lees ook
Mag een boa een hoofddoek of kruisje dragen? Daarover botsen de minister en de gemeenten
Blokker is woensdag op eigen verzoek failliet verklaard door de rechtbank van Amsterdam. Anderhalve week eerder meldde de huishoudwinkelketen al in „acute geldnood” te verkeren en vroeg het bedrijf uitstel van betaling aan. De rechtbank heeft twee curatoren aangesteld die gaan onderzoeken hoe (delen van) het winkelbedrijf alsnog te gelde gemaakt kunnen worden. Daarmee kunnen dan zoveel mogelijk van Blokkers schulden afbetaald worden.
1. Waarom is Blokker nu failliet?
Afgelopen zomer waarschuwde KPMG, de externe accountant van moederbedrijf Mirage Retail Group, al dat er in het najaar een financieel tekort zou zijn. Die voorspelling kwam uit: vorige week zei Blokker zelf in „acute geldnood” te verkeren.
Nieuw zijn die financiële problemen niet: Blokker is al jarenlang verliesmakend. Klanten laten de winkel links liggen en kopen huishoudelijke artikelen liever bij het goedkopere Action. Pogingen om van Blokker een luxere winkel te maken met meer merkproducten, zijn ook niet aangeslagen bij het winkelpubliek. Merkartikelen zijn bovendien minder onderscheidend, consumenten kunnen in de winkel gelijk opzoeken wat hetzelfde product bij bol of Amazon kost en kopen het dan net zo gemakkelijk daar.
2. Wat gebeurt er nu met de winkels?
De 394 fysieke vestigingen van Blokker blijven „voorlopig tot eind van het jaar open”, zo laat het bedrijf weten. De webwinkel werd vorige week al gesloten. Klanten kunnen geen geld meer terugkrijgen als ze een aankoop retourneren, ruilen voor een ander product kan nog wel. Cadeaukaarten kunnen tot eind volgende week nog verzilverd worden in de winkels van Blokker zelf. In de 45 zaken van franchisenemers kan dat niet meer. Die groep valt buiten het faillissement: dat zijn winkels van zelfstandige ondernemers. Zij zeggen door te willen gaan met hun winkels. Wel wordt het voor hen nu moeilijker om aan voorraden te komen.
Het is mogelijk dat de curatoren een partij vinden die met een deel van de Blokker-winkels door wil gaan. Heel groot lijkt die kans vooralsnog niet. Textieldiscounter Wibra liet eerder deze week al weten interesse te hebben in „zo’n honderd” winkellocaties van Blokker. Omdat Blokker al sinds 1896 bestaat, zitten de zaken vaak op hele centrale – en dus gewilde – plekken in winkelgebieden. Vastgoedbeheerder Wereldhave, dat in zeven winkelcentra ruimtes aan Blokker verhuurt, liet eerder al weten de huurcontracten niet meer te zullen verlengen.
3. En de werknemers?
Er werken ruim 3.500 mensen bij Blokker. Van alle medewerkers worden de contracten per 31 december beëindigd, laat een woordvoerder weten. De komende weken wordt winkelpersoneel nog geacht naar het werk te komen. Vakbond CNV wil dat de curatoren zo snel mogelijk duidelijkheid geven aan de werknemers en hen niet langer dan nodig vasthouden. De detailhandel kampt met personeelstekorten, wat de Blokker-medewerkers gewild maakt. De vakbond wil winkeliers die personeel zoeken gaan koppelen aan Blokker-medewerkers.
4. Hoeveel schuld heeft Blokker?
Dat gaan de curatoren nu in kaart brengen. Schuldeisers kunnen zich nog bij hen melden. Over een maand wordt het eerste faillissementsverslag gepubliceerd en zal er meer over de schulden duidelijk worden. Bekend is wel dat Blokker nog voor tientallen miljoenen euro’s aan belasting moet afdragen. Ook sloot het bedrijf afgelopen mei een kredietlijn van maximaal 35 miljoen euro af bij de Amerikaanse durfinvesteerder Gordon Brothers. „We zijn er zeker van dat dit ons de stabiliteit zal geven”, zei Ynse Stapert destijds, de topman van moederbedrijf Mirage. Toch bleek het niet genoeg om alle rekeningen van Blokker te betalen.
5. Komt er een opheffingsuitverkoop?
Bij het noodkrediet van Gordon Brothers dient de voorraad van Blokker als onderpand. Daardoor krijgt die financier voorrang op andere schuldeisers, zoals de Belastingdienst of het UWV. Dat geldt alleen voor de winkelvoorraad zelf, en niet voor opbrengsten die de curatoren uit bijvoorbeeld de verkoop van meubilair of merkrechten weten te halen.
Gordon Brothers heeft veel ervaring met het verkopen van winkelvoorraden. Naast de financieringstak is er een speciale divisie die opheffingsuitverkopen uitvoert. In Nederland was die bijvoorbeeld betrokken bij de opheffingsuitverkoop van V&D begin 2016.
Lees ook
Familieruzie voorlopig beslecht: bewindvoerders krijgen controle over Blokkervermogen
Lees ook
De onzichtbare broer van Jaap Blokker was minstens zo belangrijk voor het bedrijf
De drie laatste aanbieders van de zogenoemde ‘restitutiepolis’ (ASR, Menzis en Aevitae) maakten woensdag bekend per januari te stoppen met die polis. Bij een restitutiepolis betalen verzekerden een hogere premie, waarvoor zij zorg ook volledig vergoed krijgen van aanbieders die geen contract met de verzekeraar hebben. Met de standaardpolis wordt deze zorg slechts vergoed tot 60 à 85 procent van het gemiddelde tarief van gecontracteerde aanbieders.
Lees ook
Lees ook: Zorgpremie voor basisverzekering volgend jaar gemiddeld 11 euro hoger
Steeds minder verzekeraars boden die polis al aan – zij besloten niet-gecontracteerde geestelijke gezondheidszorg (ggz) en wijkverpleging niet meer volledig te vergoeden. Wel kunnen verzekerden nog opteren voor een ‘combinatiepolis’, waarbij andere vormen van niet-gecontracteerde zorg wel nog vergoed worden. In 2023 had 5 procent van de verzekerden een restitutiepolis.
De polis werd onbetaalbaar volgens verzekeraars, omdat verzekerden met die polis bovengemiddeld veel zorg gebruiken. Logisch, zei gezondheidseconoom Xander Koolman eerder tegen NRC: patiënten die weinig zorg gebruiken, kiezen niet voor een duurdere polis. „En zo werd de restitutiepolis totaal verlieslatend.”
Behandeling onderbreken
Maar op het verdwijnen van de polis is kritiek: het perkt de vrije artsenkeuze in omdat verzekerden niet meer kunnen kiezen voor een polis waarbij zij álle zorg vergoed krijgen. Vooral in de ggz zijn vaak lange wachtlijsten, de restitutiepolis bood verzekerden een mogelijkheid tot ontsnapping aan die lange wachtlijsten bij gecontracteerde aanbieders.
Het verdwijnen van de polis kan de wachtlijsten verder doen oplopen, omdat mensen die voorheen een restitutiepolis hadden daar nu ook op terechtkomen. Voor patiënten kan het betekenen dat zij hun behandeling moeten onderbreken. Eerder vertelden verschillende ggz-patiënten in NRC dat het einde van de polis zou betekenen dat hun zorg onbetaalbaar wordt.
Het lag voor de hand dat restitutieverzekerden zouden overstappen naar de drie overgebleven verzekeraars, waardoor die er meer zware zorggebruikers bij kregen en uiteindelijk ook moeten stoppen met de polis.
Lees ook
Lees ook hoe de zorg voor sommige ggz-patiënten onbetaalbaar wordt zonder restitutiepolis
De ‘vader van het moderne drummen’ werd hij wel genoemd. Jazzdrummers keken van Roy Haynes de kunst af. Hij werd geroemd om zijn veelzijdigheid en consequente maathouden, maar juist ook om zijn expressiviteit, wanneer de muziek iets bij hem losmaakte. De 99-jarige Amerikaanse drummer, gisteren overleden in Nassau County, New York, bewees in zijn zeven decennia omspannende jazzcarrière, dat het lang niet alleen om ‘time keeping’ draaide bij het drummen, maar ook om het dragen van de melodie.
De in Roxbury, Massachusetts geboren Haynes swingt hard sinds hij zichzelf op jonge leeftijd leerde drummen. Eerst trad hij op als tiener in de nachtclubs van Boston. Vanaf 1945 trekken de jazzclubs van New York. Hij werd bekend als swing- en bebopdrummer in het Charlie Parker kwintet en werkte vervolgens met nagenoeg alleen maar grote vernieuwers in de jazz: Lester Young, Thelonious Monk, John Coltrane, Miles Davis.
Lang speelde hij in de jaren vijftig ook met zangeres Sarah Vaughan. Daarna schoot hij zelf als bandleider naar voren. Indruk maakte Haynes met vroege albums als We Three (1958) en Out of the Afternoon (1962, met onder meer blazer Rahsaan Roland Kirk). Zijn bijnaam: ‘Snap Crackle’ – het sloeg op zijn energieke manier van spelen. Het was in 1962 ook een nummer op zijn plaat Out of the Afternoon waarin de klappen je direct om de oren vliegen. Vanaf 1968 werkt hij met pianist Chick Corea. Later weten ook ‘nieuwere’ jazzsterren als gitarist Pat Metheny Haynes te vinden.
Geboren entertainer
Haynes was nooit een drummer in de schaduw van de band, hij was een geboren entertainer. Zijn ritmische verkenningen gingen het gesprek direct aan met de solisten: speels polyritmisch, scherp hi-hatwerk met de linkervoet, tempowisselingen en steady als een locomotief.
De Fountain of Youth noemde hij zijn band later, naar het gelijknamige album dat twintig jaar terug lovende kritieken kreeg van de internationale jazzpers. Dat was treffend gekozen. Niet alleen speelde hij graag met generaties jongere muzikanten, het was vooral Haynes die op latere leeftijd geen spoor van vermoeidheid toonde bij zijn optredens, hoe ouder het lijf ook werd. Nog altijd kwamen sierlijke variaties en originele patronen van een energieke bandleider die, met wie hij ook optrad, aanstuurde en opdreef.
Leeftijd was in zijn ogen onbelangrijk, en op het podium had iedereen dezelfde leeftijd, zei hij in interviews. Het ging bovendien om wat je muzikaal te zeggen had en dat hij jong bleef, kwám ook door het drummen. In 2012 kreeg Roy Haynes een Lifetime achievement Grammy. Tot de pandemie vierde Haynes zijn verjaardag op het podium, met een jaarlijks optreden in de Blue Note Jazz Club in New York. Dat ging door tot zijn 94ste.
In voorbereiding op zijn nieuwe regeringsperiode maakte Donald Trump woensdag bekend dat Elon Musk, zijn belangrijkste steunbetuiger, de leiding krijgt over het ‘Department of Goverment Efficiency’. Dat is een fictief ministerie waar Musk, samen met de voormalige Republikeinse presidentskandidaat Vivek Ramaswamy, plannen moet verzinnen om de Amerikaanse overheid efficiënter te laten werken.
Als succesvolste zakenman ter wereld is „The Great Elon Musk” daar als geen ander toe in staat, schreef Trump in een verklaring. Daar is Musk het mee eens. De Tesla-topman belooft 2.000 miljard dollar op het overheidsbudget te kunnen besparen. „Dit gaat een schokgolf veroorzaken in het overheidssysteem”, schreef de multimiljardair. Maar hij heeft meer plannen voor Washington.
1. Gaat de rijkste man op aarde daadwerkelijk een ministerie leiden?
Nee, want dan zou Musk zijn belangen in Tesla, SpaceX en al zijn andere bedrijven op afstand moeten zetten.
De afkorting van Department of Government of Efficiency is DOGE, ook de naam van een door Musk opgeklopte cryptomunt.
De woordgrap voor het ‘ministerie’ kwam opborrelen tijdens een eerder gesprek op X tussen Musk en Trump. Het is een externe adviescommisie die opereert volgens de regels van de Federal Advisory Committee Act. Musk werkt samen met Vivek Ramaswamy, een voormalige Republikeinse presidentskandidaat met extreme ideeën. Zo pleitte Ramaswamy voor een 8.900 kilometer lange muur tussen Canada en de VS, om drugssmokkelaars tegen te houden.
2. Wat is het plan dan ?
Musk denkt 2.000 miljard te kunnen bezuinigen op de overheidsuitgaven. Dat is bijna een vijfde van de jaarlijkse Amerikaanse overheidsuitgaven op basis van schattingen van het IMF (10.000 miljard dollar). Volgens de teller van het ministerie van Financiën gaf de Amerikaanse overheid in 2024 tot nu toe 6,700 miljard dollar uit.
Musks aanpak is ‘delete, delete, delete’, omschreef The Washington Post. Met minder regels, minder mensen en minder grote uitgaven denkt hij de bureaucratie binnen de federale overheid terug te kunnen dringen.
Het is dezelfde bezem-erdoor-aanpak die Musk toepaste bij zijn andere bedrijven. Toen hij Twitter overnam, ontsloeg hij meteen de helft van het personeel. In de biografie van Walter Isaacson komt Musk naar voren als iemand die ‘wettelijke vereisten beschouwt als aanbevelingen’. Al neigen Musks uitspraken soms naar maniakale grootspraak, de roep om minder overheidsbestedingen is niet voorbehouden aan Amerika, en zelfs de percentages die Musk noemt zijn niet uniek. Zo wil het huidige Nederlandse kabinet dat ministeries 22 procent op het aantal ambtenaren besparen.
3. Hoe kwam de ‘bromance’ tussen Musk en Trump tot stand?
Musk werkt sinds 2022 mee aan een campagne om Donald Trump opnieuw tot president te laten verkiezen. Dat begon in 2022 met de overname van sociaal netwerk Twitter, tegenwoordig X. Musk betaalde 44 miljard dollar voor Twitter, onder meer om de verbannen Donald Trump weer op „het digitale dorpsplein van de wereld” toe te kunnen laten.
De afgelopen maanden, sinds de moordaanslag op Trump in juli, bemoeide hij zich intensief met Trumps campagne en steunde hij hem ook financieel. In ruil daarvoor krijgt Musk toegang tot Trumps inner circle. Musk luisterde zelfs mee tijdens een recent telefoongesprek tussen Donald Trump en de Oekraïense president Zelensky.
4. Wat denkt Musk te winnen?
Musk zegt de overheid efficiënter te kunnen laten werken, maar tegelijkertijd wil hij dat de overheid beter voor hem werkt. Hij gebruikt zijn invloed in Washington, om speelruimte te creëren voor zijn bedrijven. Daarvoor probeert hij Trump een team van zijn vertrouwelingen te laten benoemen, onder meer bij toezichthoudende instanties en het ministerie van Defensie. Musk hoopt opdrachten van het Pentagon binnen te slepen, en wil minder restricties voor SpaceX. Ook wil hij minder belemmeringen voor xAI, dat kunstmatige intelligentie ontwikkelt, en Neuralink, dat chips ontwerpt die communiceren met menselijke hersenen.
Tesla hikt bovendien aan tegen een kersvers overheidsonderzoek naar de veiligheid van de ‘zelfrijdende’ rijassistent in 2,4 miljoen auto’s.
Een ander obstakel is de EU, die X wil beboeten omdat het sociale netwerk zich niet aan de regels houdt. Beoogd vicepresident J.D. Vance sprong in september al voor Musk in de bres en suggereerde dat de VS dan maar uit de NAVO zou moeten stappen. „Als je Amerikaanse bescherming wilt, dan moet je de Amerikaanse waarden steunen.”
5. Hoe succesvol is Musks campagne in Washington D.C.?
Walter Isaacsons recente biografie van Musk omschrijft hem als iemand die lijdt onder hevige stemmingswisselingen en gevoelig is voor complottheorieën. Dat maakt zijn invloedrijke positie, los van mogelijke belangenverstrengelingen, onvoorspelbaar.
Zelfs al lukt het Musk niet om de overheid naar zijn hand te zetten, zijn investeringen in de Trump-campagne renderen nu al. Zijn vermogen, dat vooral gebaseerd is op zijn belangen in Tesla en SpaceX, is volgens Forbes sinds Trumps verkiezingswinst met 54 miljard dollar gestegen tot zo’n 310 miljard dollar.
De aankoop van Twitter van 44 miljard dollar was aanvankelijk een financiële misser. Maar de bromance tussen Trump en Musk levert een nieuw publiek op voor X. Als de Amerikaanse president X weer omarmt als zijn voornaamste uitlaatklep – en daar lijkt het wel op – is Musks netwerk de komende vier jaar opnieuw het middelpunt van de belangstelling. En dat is de plek waar Elon Musk zich het prettigst voelt.
Politiek commentator Tom Homan was maandag bij Fox&Friends om afscheid te nemen van de conservatieve talkshow. De afgelopen jaren trad hij daar regelmatig op als expert op het gebied van grenszaken, vanwege zijn voormalige rol als hoofd van de Immigration and Customs Enforcement (ICE), het agentschap verantwoordelijk voor detentie en uitzettingen van immigranten.
„Ik moet teruggaan om te helpen” zei Homan vanuit een kantoor met onder andere een Trump-pet en een bronzen beeldje van de New Yorkse politie achter zich. „Elke ochtend word ik pisnijdig wakker over wat deze regering heeft gedaan met de meest veilige grens die ik ooit heb gekend.”
Homan nam afscheid omdat Donald Trump diezelfde dag op zijn sociale medianetwerk Truth Social aankondigde dat hij Homan tot „grenstsaar” zal benoemen, een positie die de twee volgens Fox&Friends samen hebben bedacht. Homan moet in die functie zowel de ICE als de Customs and Border Protection (CPB) gaan overzien. Dat maakt de nieuwe grenstsaar verantwoordelijk voor de uitvoering van een van de kernbeloftes van Trumps campagne: de deportatie van „miljoenen illegale immigranten”.
Voor Homan komt zijn benoeming niet als een verrassing. Hij had al aan het begin van Trumps campagne toegezegd te zullen helpen „de grootste uitzettingsonderneming te organiseren die dit land ooit zal zien”, schreef The New York Times.
Scheiden kinderen en ouders
De 62-jarige Homan begon zijn carrière als politieagent in New York en werkte daarna ruim dertig jaar voor de grenspolitie. Hij bekleedde daar hoge posities tijdens de regering van Barack Obama en Donald Trump en heeft succesvol, streng én omstreden immigratiebeleid op zijn naam staan.
In 2013 kreeg de voormalig grensbewaker een leidende rol in het Amerikaanse deportatiebeleid. Homan boekte daar succes: in deze periode deporteerden de VS ongekend veel ongedocumenteerde immigranten door het stroomlijnen van het immigratieproces, inclusief de afwijzingen, schreef The Washington Post in 2019.
Onder Trump klom Homan vervolgens op tot directeur van de ICE, van 2017 tot 2018. Hij werd verantwoordelijk voor strenge en omstreden immigratiemaatregelen, zoals het „zero tolerance-beleid”. Ouders werden daardoor in 2017 los van hun kinderen uitgezet waardoor tweeduizend kinderen van asielzoekers gescheiden van hun ouders en vastgehouden werden in detentiecentra.
Toen hij dat beleid in 2019 verdedigde in het Huis van Afgevaardigden, vergeleek hij het met het scheiden van kinderen en hun ouders bij huiselijk geweld. Maar in een interview met televisieprogramma 60 minutes afgelopen oktober zei Homan dat hij dat beleid niet zou willen doorzetten: in plaats daarvan zouden families volgens hem „samen uitgezet” kunnen worden.
De strenge maatregelen tijdens de eerste regeerperiode van Trump maakten het migratieproces niet alleen minder aangenaam, ze verstopten het ook. Daardoor werden minder mensen uitgezet dan onder Obama, schreef The Washington Post.
Onder Joe Biden bleven, afgezien van de gezinsscheiding, veel strenge maatregelen uit het Trump-tijdperk gehandhaafd. Op bepaalde punten scherpte de Democraat het beleid zelfs aan.
Project 2025
Op Homan, een Trump-loyalist, maakt streng migratiebeleid van Democraten weinig indruk. In 2021 beschuldigde hij Biden op Fox News van het „bewust onveilig maken van grensbeveiling”, omdat dat tot meer Democratische stemmen zou leiden. Hij noemde de migratiepiek onder Biden op het kanaal van Fox News onder andere een „invasie” en een „nationale veiligheidscrisis”.
Hij heeft daarnaast namens de conservatieve denktank Heritage Foundation bijgedragen aan het omstreden plan Project 2025. Dat bepleit intensievere grensbewaking en meer geld voor een muur tussen de VS en Mexico – de beloofde muur kwam in Trumps eerste termijn niet af. Maatregelen die legale immigratie bemoeilijken, zoals verhoogde aanvraagkosten voor verblijfsdocumenten en afschaffing van programma’s voor rechtsbijstand van immigranten, zijn ook onderdeel van Project 2025.
In zijn interview met 60 Minutes zei Homan dat hij ook niet-criminele ongedocumenteerde immigranten zou willen uitzetten, met behulp van „gerichte arrestaties”. Ook wil hij massa-arrestaties op werkplekken herintroduceren, een beleidsmaatregel die Biden in 2021 stopte. Veel ongedocumenteerden werken in de bouw, landbouw horeca en tuinbedrijven.
Bovenal is Homan een bekend gezicht voor Trumps achterban. „Ik heb de afgelopen vier jaar buiten het netwerk lopen klagen over wat de huidige regering heeft gedaan met de grens, heb zitten schreeuwen over hoe ze de grens moeten herstellen”, zei Homan bij Fox&Friends. „Dus als de president vraagt of ik het wil doen, natuurlijk doe ik dat.”
Lees ook
De barre omstandigheden in detentiecentra onder Trumps “zero tolerance”-beleid
Spanje bereidt zich voor op nieuw noodweer. De nationale weerdienst Aemet heeft woensdag code rood afgegeven in delen van de regio’s Catalonië en Andalusië. In de Catalaanse provincie Tarragona, ten zuidwesten van Barcelona, kan woensdag in twaalf uur tijd tot 180 millimeter regen vallen. In Málaga kan dat 120 millimeter worden.
Weliswaar zal er naar verwachting veel minder neerslag vallen dan twee weken geleden – op sommige plekken viel toen meer dan 400 millimeter –, toch wordt er opnieuw gewaarschuwd voor overstromingen. Regenwater in meerdere gemeenten kan door verstopte rioleringen moeilijk weglopen. Scholen in onder meer Valencia, Tarragona en Andalusië schorten de lessen op vanwege de aankomende storm, veel sportfaciliteiten blijven dicht.
De overstromingen van twee weken terug kostten zeker 230 mensen het leven. Veel Valencianen gaven regiopresident Carlos Mazón de schuld van dat hoge dodental. De regionale politiek zou veel te laat een noodmelding naar alle burgers van Valencia hebben gestuurd. Meer dan 130.000 inwoners van de stad gingen afgelopen week de straat op om Mazóns aftreden te eisen. De regiopresident legde op zijn beurt de schuld bij de regering van Pedro Sánchez, en zelfs bij de militaire noodhulpeenheid.
Lees ook
Spaanse politici geven elkaar de schuld van chaos rond overstromingen
De Amerikaanse regering zal er in de laatste maanden van het presidentschap van Joe Biden alles aan doen om Oekraïne extra militaire steun te geven. Daarmee moet het land ook na de terugkeer van Donald Trump in het Witte Huis, op 20 januari, sterk genoeg zijn om zich in 2025 te kunnen verweren tegen Rusland.
Dat heeft de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, Antony Blinken, woensdag gezegd tegen journalisten in Brussel. Tijdens zijn bliksembezoek sprak Blinken onder anderen met de secretaris-generaal van de NAVO, Mark Rutte. „President Biden zal ervoor zorgen dat elke dollar die we kunnen uitgeven tussen nu en 20 januari de deur uitgaat”, zei Blinken. De NAVO-landen moeten er volgens hem voor zorgen dat Oekraïne „verzekerd is van het geld, de munitie en de gemobiliseerde strijdkrachten om in 2025 effectief te blijven vechten, of in staat is om over vrede te kunnen onderhandelen vanuit een positie van kracht”.
Miljardensteun VS
In Kyiv en onder de Europese NAVO-bondgenoten bestaat de vrees dat de Verenigde Staten hun militaire steun aan Oekraïne zullen verminderen of zelfs stoppen, zodra Trump terugkeert als president. In Republikeinse kringen bestaat veel weerstand tegen de steunpakketten ter waarde van tientallen miljarden dollars die Washington aan Kyiv heeft gegeven sinds de grootscheepse Russische invasie.
Trump heeft tijdens de verkiezingscampagne regelmatig gezegd dat hij de oorlog in Oekraïne snel zal beëindigen als hij president wordt, maar details over de manier waarop hij dat zou willen doen, gaf hij nooit.
Blinken zei dat hij met Rutte had gesproken over de oorlog in Oekraïne en over de opdracht die de NAVO-landen hebben om hun defensie-industrie te versterken. Blinkens Oekraïense ambtgenoot Andri Sybiha waarschuwde Blinken in Brussel dat de oorlog in Oekraïne een kritiek moment heeft bereikt. „De verdediging van Oekraïne kan niet in de wacht worden gezet”, zei Sybiha naf afloop. „We moeten alle doorslaggevende beslissingen versneld nemen.”
Lees ook
Russische opmars in Oost-Oekraïne: burgers vertrekken, sommigen blijven
De Russische strijdkrachten zijn al het hele jaar bezig met een opmars in het oosten van Oekraïne, vooral in de regio Donetsk. Die opmars verloopt traag en gaat gepaard met enorme verliezen aan materieel en manschappen onder de aanvallers. Maar de laatste maanden neemt het tempo van de Russische veroveringen in de Donbas toe, vooral ten oosten en ten zuiden van Pokrovsk, dat voor de Oekraïense krijgsmacht een logistiek belangrijk knooppunt was. Het spoorwegstadje is nog wel in Oekraïense handen.
Noord-Koreaanse troepen
Internationaal baart ook de Noord-Koreaanse intrede in de oorlog in Oekraïne veel zorgen. Meer dan tienduizend Noord-Koreaanse soldaten zouden inmiddels aan de zijde van Moskou vechten in de Russische regio Koersk, die sinds augustus voor een deel wordt gecontroleerd door het Oekraïense leger.
Blinken noemde de Noord-Koreaanse deelname aan de oorlog een „ingrijpende en buitengewoon gevaarlijke ontwikkeling”. In de eerste plaats „omdat het olie op het vuurt gooit voor de Russische agressie tegen Oekraïne, en dat is een grote zorg bij iedereen binnen de NAVO”. Daarnaast wees hij ook op het feit dat hier sprake is van „tweerichtingsverkeer”. Er bestaat volgens Blinken grote zorg over de Russische hulp aan Noord-Korea als tegenprestatie, bijvoorbeeld bij de ontwikkeling van raketten en het nucleaire programma.
Lees ook
In de bossen van Soemy voelt de strijd tegen Rusland steeds meer als een wereldoorlog
Is het nu gedaan met alle klimaatrechtszaken? Of geeft het spraakmakende arrest dat het gerechtshof in Den Haag dinsdag wees in de zaak Milieudefensie versus Shell juist voeding aan nieuwe?
Een dag nadat het hof Shell alsnog gelijk heeft gegeven en het oorspronkelijke vonnis heeft vernietigd waaronder het olie- en gasbedrijf zijn uitstoot fors moest terugdringen, brandt die vraag op de lippen van zowel klimaatactivisten als grote vervuilers. Wereldwijd.
En het lijkt erop dat het antwoord toch niet helemaal geruststellend is voor met name die laatste groep – ook al is dit uitzonderlijke juridische precedent nu van tafel.
Toen de rechtbank in 2021 Milieudefensie tijdens de eerste behandeling op vrijwel alle punten gelijk gaf, bracht dat een schok teweeg in de wereld. Voor het eerst werd een individueel bedrijf door een rechter gedwongen meer te doen tegen gevaarlijke klimaatverandering dan de wet vereiste. Tegenstanders van het vonnis, waaronder Shell, zeiden dat de rechter op de stoel van de politiek was gaan zitten. Die moet immers de regels maken.
De uitspraak geeft voeding aan een trits nieuwe klimaatzaken tegen overheden en bedrijven. Zo zitten milieuactivisten en bezorgde burgers in Duitsland achter energiebedrijf RWE aan, in Italië achter gasbedrijf Eni, in Frankrijk achter olieconcern Total, en in Zwitserland achter cementproducent Holcim.
In Nederland heeft Milieudefensie aangekondigd ook nog achter ING aan te willen. Volgens de milieuorganisatie staat de teller wereldwijd nu op 236 zaken tegen bedrijven. Als het om rechtszaken tegen overheden gaat, gaat het om bijna 3.000 stuks.
Sommige ervan zijn mede geïnspireerd door de zaak van Milieudefensie tegen Shell, en leunen (sterk) op dezelfde juridische argumenten. Je zou dus denken: nu het precedent verdwenen is, staan veel van die zaken op losse schroeven. Toch ligt dat anders, blijkt uit een rondgang langs klimaatjuristen.
Zaken ‘te verschillend’
Harro van Asselt, hoogleraar klimaatrecht aan de Universiteit van Cambridge, wijst er per e-mail op dat „zowel de omstandigheden als de rechtssystemen” in de landen waar klimaatzaken lopen „te verschillend zijn om te concluderen dat er negatieve gevolgen zullen zijn voor die rechtszaken”.
Zo is de rechtszaak tegen het Franse Total volgens hem gebaseerd op een specifieke wet over de maatschappelijke zorgvuldigheid van bedrijven – niet op een ongeschreven zorgvuldigheidsnorm zoals in de zaak van Milieudefensie tegen Shell. Dat maakt de Franse zaak wezenlijk anders.
Daarbij, zegt klimaatjurist Laura Burgers van de Universiteit van Amsterdam, is de rechtbank in de klimaatzaak tegen ING niet verplicht het arrest van het hof in de Shell-zaak van dinsdag te volgen.
Van Asselt ziet in het arrest zelfs „een duidelijk perspectief” voor compleet nieuwe rechtszaken van Milieudefensie tegen Shell. Daarmee doelt hij op opmerkingen van het hof dat Shells plannen om nieuwe olie- en gasvelden aan te boren mogelijk „op gespannen voet” staan met het Klimaatakkoord van Parijs. Shell moet daar volgens het hof ook aan voldoen. Een vordering van Milieudefensie op dat punt zou dus misschien wel kans hebben gemaakt, bedoelt hij. Alleen: dat werd niet gevraagd.
Het hof zet de deur wagenwijd open om een rechterlijk bevel te vragen om nieuwe investeringen in olie en gas te beperken
Met die opmerkingen geeft het hof volgens Van Asselt aan hoe een concrete verplichting voor Shell er „uit had kunnen zien”. Datzelfde geldt voor vorderingen tegen andere bedrijven.
Klimaatjurist Tim Bleeker, verbonden aan de Vrije Universiteit van Amsterdam, beaamt dit telefonisch. „Het hof zet de deur wagenwijd open om een rechterlijk bevel te vragen om nieuwe investeringen in olie en gas te beperken.”
In het bedrijfsleven zijn ze er niet gerust op. VNO-NCW zegt „bezorgd te blijven over dit soort rechtszaken”, die volgens de werkgeversorganisatie „verlammend” werken op bedrijven. „Milieudefensie heeft immers gezegd door te willen blijven gaan met het voeren van dit soort zaken”, aldus de lobbyclub. Inderdaad zei de directeur van Milieudefensie direct na het arrest van het hof tegen journalisten: „Wij blijven doorgaan met het aanpakken van grote vervuilers.”
Verstopt bommetje
Is de opmerking van het hof over aanboren van nieuwe velden inderdaad een verstopt bommetje in het arrest? In een telefonisch interview dinsdagmiddag noemt ook de hoofdadvocaat van Milieudefensie, Roger Cox, het „bijna een uitnodiging” om op dat punt een nieuwe rechtszaak tegen Shell te beginnen. Hij gaat dat wel eerst in „alle rust” bekijken en bespreken met Milieudefensie, zijn opdrachtgever, zegt hij.
Hij ziet ook voor de aangekondigde zaak van Milieudefensie tegen ING „kansen” door deze opmerking. Want leningen aan oliebedrijven voor ontwikkeling van nieuwe velden zijn dan eveneens mogelijk problematisch, stelt hij.
Veel hangt natuurlijk ook af van de vraag of Milieudefensie in cassatie gaat. Als ze dat doet en alsnog wint, is het precedent weer geschapen – en nog sterker, want dan is de uitspraak van de Hoge Raad, de allerhoogste rechtbank.
Cox wil nog niet zeggen of Milieudefensie in cassatie gaat. Zijn opdrachtgever heeft drie maanden om een besluit hierover te nemen, tot 12 februari. Wel ziet hij „genoeg aanknooppunten”.
Zorgplicht
Milieudefensie-directeur Donald Pols zei dat na de uitspraak ook al. Want op veel punten ging het hof wél mee in de redenering van Milieudefensie, benadrukt Cox: Shell is volgens het hof verantwoordelijk voor gevaarlijke klimaatverandering, en het heeft wel degelijk een zorgplicht om burgers daartegen te beschermen, en om zijn uitstoot en die van zijn klanten te beperken. Die plicht kan bovendien verder reiken dan „wat in de wet is neergelegd”.
Het hof legde Shell, anders dan in het eerste vonnis uit 2021, geen reductieplicht op van 45 procent. Omdat internationale klimaatverdragen en wetenschappelijke rapporten „onvoldoende houvast” geven voor zo’n specifieke norm, voor een specifiek oliebedrijf. En ook, aldus het hof, omdat het een te algemene norm is, die geen rekening houdt met verschillen in „haalbare tempo’s” voor verduurzaming in onderscheiden bedrijfstakken. Zo’n reductieplicht is bovendien ook niet effectief, oordeelden de rechters, omdat concurrenten de levering van olie en gas dan gewoon van Shell overnemen.
Volgens Cox verhouden die twee posities zich slecht tot elkaar. „Je kunt niet zeggen: Shell moet bescherming bieden, en vervolgens je handen in de lucht steken en zeggen: ‘we weten alleen niet met hoeveel Shell zijn uitstoot dan moet reduceren, dus leggen we maar helemaal geen doel op’.” Dat strookt volgens de jurist niet met het idee dat het hof burgers moet beschermen. „Een onbegrijpelijke overweging.”
Het hof is met ons meegegaan in allerlei belangrijke stappen op weg naar een reductieverplichting. Nu alleen die laatste stap nog. In die zin is het een mooi arrest
Het arrest „helpt” tegelijkertijd bij andere klimaatzaken, zegt Cox. „Want dit is dus blijkbaar waar je op moet letten bij het voeren van zulke rechtszaken. Het hof is met ons meegegaan in allerlei belangrijke stappen op weg naar een reductieverplichting. Nu alleen die laatste stap nog. In die zin is het een mooi arrest.”
Cassatie mogelijk kansrijk
Ook andere klimaatjuristen menen dan cassatie mogelijk kansrijk is op dit punt. Volgens Tim Bleeker kan de Hoge Raad „bepalen dat bepaalde rapporten toch voldoende autoriteit hebben om invulling te geven aan de ongeschreven zorgvuldigheidsnorm”. Hij verbaast zich er zelfs over dat het hof niet „minstens een ondergrens” heeft benoemd.
Ook Burgers is daar kritisch over. „Waarom heeft het hof geen ondergrens opgelegd? Over percentages per sector kan misschien gediscussieerd worden, maar het is duidelijk dat iedereen vindt dat nul procent reductie niet kan. Bovendien vraag ik mij af waarom Shell mínder zou mogen reduceren dan het benodigde wereldwijde gemiddelde van 45 procent.”
Jilles van den Beukel, een onafhankelijke energie-expert die voorheen bij Shell werkte, vat in een reactie via LinkedIn samen: „Ik denk dat er naast opluchting bij Shell, en bij het Nederlandse bedrijfsleven, ook bezorgdheid is over een mogelijk vervolg. Het hof geeft aan dat emissieverminderingen kunnen worden opgelegd aan een individueel bedrijf. Alleen niet in dit specifieke geval met deze specifieke vorderingen. Het hof laat de deur open voor een vermindering in de CO2-uitstoot die vrijkomt wanneer klanten […] fossiele brandstoffen verbranden, als die redelijkerwijs kan worden vastgesteld (dat bleek voor de olie- en gassector niet haalbaar) en zinvol is.”
Milieudefensie heeft zich in ieder geval voorbereid op een mogelijke cassatie. De advocaat die deze procedure eventueel gaat doen (een ander dan Cox), zat bij de behandeling van het hoger beroep in de zaal, zei directeur Donald Pols dinsdag tegen NRC.
Gas voor kolen
De Nederlandse directeur van Shell, Frans Everts, zegt in een telefonische reactie dat hij er altijd rekening mee heeft gehouden dat Milieudefensie in cassatie gaat bij verlies. „Als dat zou gebeuren, zou ik niet verbaasd zijn.”
Het hof wijst erop als wij bijvoorbeeld China gas leveren waardoor zij kunnen stoppen met kolen, dat voor de wereld toch de juiste uitkomst is, ook al stijgt onze uitstoot
Hij meent tegelijkertijd dat zo’n procedure moeilijk te winnen is voor Milieudefensie. „Het hof heeft een feitelijke analyse gedaan, en concludeerde: wij kunnen geen reductiepercentage noemen. Dan lijkt het best lastig voor de Hoge Raad om te zeggen: maar wij kunnen wel wat vinden. Die inhoudelijke analyse gaat de Hoge Raad niet overdoen.”
Over mogelijke rechtszaken over aanboren van nieuwe velden zegt Everts dat het hof alleen opmerkt dat die praktijk op gespannen voet ‘zou’ kunnen staan met het akkoord van Parijs. „Het hof zegt niet ‘staat’. Maar sommige mensen lezen dat er wel meteen in.”
Everts: „Het is ook te simpel om te stellen dat het hof zegt: geen nieuwe boringen naar olie en gas meer. Het hof wijst erop als wij bijvoorbeeld China gas leveren waardoor zij kunnen stoppen met kolen, dat voor de wereld toch de juiste uitkomst is, ook al stijgt onze uitstoot. Dat gas hebben we nog heel lang nodig. Dat betekent ook op termijn: nieuwe productie.”
Gaat Shell zelf nog in cassatie? Het arrest bevat immers ook punten, zoals de zorgplicht, waartegen Shell zich stevig heeft verzet. „Wij hebben die beslissing nog niet genomen.”
Niettemin is Shell, aldus Everts, in het algemeen „heel tevreden” met de uitkomst. „Dit is het juiste – hoe gek dat voor sommigen ook klinkt – voor de wereldwijde energietransitie, voor Nederland. En voor ons bedrijf.”
Lees ook
Milieudefensie pakt na Shell nu ING aan via de rechter: ‘Stoppen met olie in 2040? Dat is vijftien jaar te laat’
De NS waarschuwt treinreizigers voor een geplande stakingsactie van medewerkers van ProRail aanstaande vrijdag. De NS voorziet „zeer forse” gevolgen: het treinverkeer van Midden-Nederland, in en rondom Utrecht en Amersfoort, zal namelijk in de ochtendspits tussen 6.00 en 9.00 uur stil komen te liggen. Veel treinverbindingen lopen door of naar deze centraal gelegen steden.
Medewerkers bij de verkeersleidingsposten van ProRail staken deze maand meerdere keren voor een betere cao. Woensdagochtend reden al geen treinen naar en rond Amsterdam en Alkmaar. De gevolgen van de staking vrijdagochtend zullen een stuk groter zijn dan alleen het stakingsgebied, waarschuwt de NS vooraf: ook reizigers naar onder meer de stations Schiphol Airport, Rotterdam en Den Bosch zullen hinder ondervinden.
Lees ook
De spin in het treinenweb gaat staken: woensdagochtend veel uitval en vertraging verwacht
Onvermijdelijk
Spoorbeheerder ProRail en de vakbonden onderhandelen al maanden over een nieuwe cao voor de circa 5.400 medewerkers van ProRail. FNV wil een loonsverhoging van 13 procent, maar ProRail noemt dat niet realistisch. De cao-onderhandelingen zijn hierop vastgelopen.
Minister Barry Madlener (PVV, Infrastructuur) noemde eerder deze week het eindbod van ProRail „reëel” en zei volgens ANP dat er „geen zak geld is om naar de onderhandelingstafel te brengen”. Stakingen zijn volgens hem dus niet te vermijden.
