Category: Verder vandaag

De voorgenomen btw-verhoging op boeken van de aankomende coalitie zorgt voor onrust bij onderwijsinstellingen. De verhoging geldt namelijk ook voor school- en studieboeken, blijkt uit een rondgang langs de beoogde coalitiepartijen PVV, VVD, NSC en BBB.

In het hoofdlijnenakkoord en de bijbehorende financiële bijlage is de btw-maatregel niet specifiek uitgewerkt voor school- en studieboeken. Maar onlangs zei NSC-leider Pieter Omtzigt in een Kamerdebat dat ook de btw op deze boeken „inderdaad” omhoog gaat. Omtzigt: „Dat betekent dat een studieboek dat nu 40 euro kost, straks 44 euro zal kosten.”

BBB-Kamerlid en onderhandelaar Henk Vermeer bevestigt dit. „De btw-verhoging geldt ook voor studieboeken. Dat plan is definitief, tenzij de nieuwe ministersploeg er een andere invulling aan geeft. Maar dat moet dan wel gepaard gaan met een alternatieve dekking.” VVD-Kamerlid en onderwijswoordvoerder Daan de Kort laat weten „de exacte uitwerking van dit detail” over te laten aan de nieuwe bewindsploeg, die het hoofdlijnenakkoord moet omzetten in een regeerakkoord.

Gratis schoolboeken voor mbo

Uit een lijst met mogelijke bezuinigingsmaatregelen om de overheidsfinanciën op termijn gezond te houden die het huidige, demissionaire kabinet in december 2023 ontving, blijkt dat het voortgezet onderwijs jaarlijks zo’n 300 miljoen euro uitgeeft aan het (gratis) verstrekken van schoolboeken. In het primair onderwijs gaat het jaarlijks om een bedrag van rond de 200 miljoen euro. Door de ingeplande btw-verhoging loopt het totaalbedrag voor primair en voortgezet onderwijs jaarlijks op met naar schatting ruim 50 miljoen euro. Een uitgave die ten koste gaat van de besteding aan bijvoorbeeld de aanstelling van extra docenten of ondersteunend personeel als compensatie daarvoor uitblijft.

Ook de ruim 470.000 mbo-studenten zullen de gevolgen merken, al zijn de extra kosten nog niet berekend. Saillant detail is dat huidig en toekomstig regeringspartij VVD eind 2022 nog een amendement aan een Kamermeerderheid hielp om minderjarige mbo-studenten financieel tegemoet te komen. Met D66, ChristenUnie en het CDA zorgden de liberalen ervoor dat voor deze groep de schoolboeken voor de vakken taal, rekenen en burgerschap vanaf het studiejaar 2024/2025 gratis ter beschikking worden gesteld. „Hiermee wordt de drempel naar mbo-onderwijs verlaagd, omdat de kosten voor de student om een opleiding te volgen met deze maatregel zullen dalen”, luidde de tekst van de onderbouwing. Onbekend is of de aanpassing die door minister van Onderwijs Robbert Dijkgraaf (D66) werd overgenomen, zal worden nagekomen door het komende kabinet.

Tien euro extra per boek

Ook in het hoger onderwijs is de kostenverhoging voor rekening van de studenten zelf. „Een eerste inschatting is dat een studieboek gemiddeld zo rond de tien euro extra zal gaan kosten”, zegt een „teleurgestelde” woordvoerder van de belangenorganisatie Universiteiten van Nederland. Financiële pijn die per studie verschillend zal uitpakken. De Vereniging Hogescholen laat weten dat zij op dit moment de extra kosten nog niet kan inschatten.

Wel is duidelijk dat de instellingen in het hoger onderwijs ook zelf het effect van de maatregel gaan voelen, onder meer bij de aanschaf van wetenschappelijke tijdschriften en boeken voor de bibliotheek. Ook de kosten daarvan zijn nog onbekend.

Delen

Mail de redactie

„Vul via deze link het bezwaarformulier in als u er níét mee instemt dat wij vanaf 26 juni al uw gegevens gebruiken om algoritmen te trainen.” Een mail met die strekking ging afgelopen week naar alle Europese gebruikers van Facebook en Instagram. Moederbedrijf Meta kondigde daarmee een belangrijke wijziging van de gebruikersvoorwaarden aan. Wat betekent dat? Zes vragen.

1
Waarom stuurt Meta zo’n mail?

Beelden en teksten die mensen produceren zijn voor bedrijven heel interessante data waarmee ze algoritmen kunnen trainen. Dat is onderdeel van de verdere ontwikkeling van kunstmatige intelligentie, of AI. Meta, het bedrijf achter Facebook, WhatsApp en Instagram, zit op bergen van die data. Dat wil Meta graag kunnen gebruiken. Met de mail van 31 mei kondigt het bedrijf aan dat het dat gaat doen. Het verwijst daarmee naar het „gerechtvaardigd belang” dat het bedrijf zou hebben om dit zonder expliciete toestemming van gebruikers te doen. Het gaat overigens niet om Whatsapp-berichten, alleen om wat gebruikers zichtbaar op Instagram en Facebook doen.

2
Netjes dat ze het even aankondigen, toch?

Als je gebruikersvoorwaarden verandert hoor je dat gebruikers te laten weten, maar het is de vraag of zo’n mededeling in dit geval genoeg is. Volgens privacywaakhond NOYB in elk geval bij lange na niet. NOYB staat voor Non Of Your Business en is een Europese ngo die opkomt voor privacy van burgers online. Volgens NOYB moet Meta gebruikers expliciet vragen of ze ermee instemmen dat hun data worden gebruikt. Nu biedt Meta alleen de mogelijkheid van een ‘opt-out’. Je wordt dan omgeleid naar een formulier, waarop je onder meer een reden moet aangeven voor je weigering. waarna Meta beslist of die gegrond genoeg is. Dat is volgens NOYB de omgekeerde wereld.

Donderdag 6 juni heeft NOYB bij elf Europese datatoezichthouders een klacht tegen Meta ingediend. Het roept de toezichthouders op in een spoedprocedure een beslissing te nemen, zodat er duidelijkheid is voordat de nieuwe gebruikersvoorwaarden op 26 juni in gaan. Een van de elf klachten ging naar de Nederlandse Autoriteit Persoonsgegevens.

3
Gaat de Autoriteit Persoonsgegevens nu iets tegen Meta doen?

Nee. „Omdat de Europese hoofdvestiging van Meta in Ierland zit, is de AP niet bevoegd om een onderzoek te beginnen naar Meta; dat is alleen de Ierse Data Protection Commissioner (DPC)”, schrijft een woordvoerder. De AP vraagt wel „opheldering” aan de Ierse collega. Die reageerde donderdag niet op vragen van NRC. Toezichthouders zijn niet verplicht klachten in behandeling te nemen. Een andere route is via de rechter.

Meta reageert wel. Een woordvoerder van het bedrijf schrijft ervan overtuigd te zijn dat „onze benadering in overeenstemming is met de privacywetten en consistent met hoe andere techbedrijven hun AI beleving in Europa ontwikkelen en verbeteren.” Dat is een indirecte verwijzing naar Google en Open AI en hun gebruik van data. De aanpak van Meta zou bovendien vooraf zijn afgestemd met de toezichthouder.

Lees ook
Ja/Nee/Weiger alles: de ondraaglijke zinloosheid van de cookiepop-ups

4
Maar mag het, wat Meta doet?

Het is een grijs gebied, zegt jurist Peter Kager van ICT Recht. Over het gebruik van data voor AI is nog geen duidelijke wet met voorwaarden. In de praktijk bepaalt een toezichthouder achteraf of een bedrijf correct heeft gehandeld en in dit geval zijn er nog geen harde uitspraken van toezichthouders die houvast bieden. Meta heeft gebruikers geïnformeerd. En over de interpretatie van het ‘gerechtvaardigd belang’ van een bedrijf kun je discussiëren. Daar denken ook niet alle toezichthouders hetzelfde over.

5
Zit het dan dus wel goed?

Dat wil Kager ook niet zeggen. Dat een bedrijf zich aan de letter van de wet houdt zegt lang niet alles. „Hun toelichting op hoe ze je data willen gaan gebruiken is heel breed en vaag. We moeten nu maar hopen dat ze een AI-systeem gaan trainen op basis van netjes gebruik van onze gegevens. Maar Meta heeft niet de beste privacy-reputatie. Ze hebben al een paar tikken op de vingers gehad. Als je naar hun geschiedenis kijkt staan ze met 2-0 achter.”

6
Wat maakt het uit als Meta je foto’s en berichten gebruikt?

„Het probleem is hoeveel we niet weten”, zegt Max Schrems, de oprichter van NOYB. Meta is volgens hem veel te vaag over het doel. Op die manier geeft het bedrijf zichzelf alle vrijheid met de data die het al sinds 2007 van gebruikers verzamelt. Dat zijn wereldwijd zo’n vier miljard mensen. „De Europese privacywet beschermt in theorie in elk geval de Europeanen.”

Schrems denkt telefonisch hardop: „Misschien begint het onschuldig, maar spelen algoritmes getraind met data van Facebook en Instagram in de nabije toekomst een rol in online scores, of wie toegang krijgt tot bepaalde diensten.”

Online platformen die verdienen aan gepersonaliseerde advertenties kunnen dat in de toekomst nog veel verfijnder gaan doen, voorspelt hij. Nu zijn advertenties vaak op een specifieke doelgroep gericht, straks alleen op jou, omdat bedrijven zoveel van je weten. „Microtargeting met de turbo erop.”

Delen

Mail de redactie

Carel Stolker, oud-rector van de Universiteit Leiden, noemt het „aantoonbaar onwaar” dat vorige colleges van bestuur klachten over machtsmisbruik van een hoogleraar archeologie en haar man „onder het tapijt hebben gemoffeld”. Dat schrijft hij in een brief aan de universiteitsraad, waaruit universiteitsblad Mare donderdag citeert. Ook is hij naar eigen zeggen nooit door de huidige collegevoorzitter, Annetje Ottow, aangesproken op de kwestie, zoals zij zei in een interview met NRC.

Eerder dit jaar voerde een interne commissie onderzoek uit naar jarenlang machtsmisbruik door hoogleraar archeologie Corinne Hofman en haar man Menno Hoogland vanwege „langdurig” ongewenst en „veelal grensoverschrijdend” gedrag. De commissie bracht daarin een beeld naar voren van aanhoudend machtsmisbruik dat twee decennia kon voortduren.

Naast herhaaldelijk pestgedrag en intimidatie van medewerkers werd ook gesproken van meerdere vormen van discriminatie. In totaal kwamen negentien meldingen binnen, zoals NRC in april onthulde. De universiteit is van plan de hoogleraar te ontslaan.

Lees ook
‘Als universiteit hebben we steken laten vallen. Dat moffelt dit huidige bestuur níét onder het tapijt’

Ook bij de rol van Stolker als rector worden in het rapport vraagtekens geplaatst. Zo zou Jan Kolen, de decaan van de faculteit Archeologie, hem al in april 2019 op de hoogte hebben gesteld van de kwestie. De oud-rector, die in het rapport al stelde zich niet te kunnen herinneren de meldingen ooit te hebben besproken, verzet zich in de brief van deze week opnieuw tegen die beweringen.

Intimidatie en ongewenst gedrag

Het is was niet het eerste geval van sociale onveiligheid op de universiteit dat aan het licht kwam. In 2022 werd bekend dat de Leidse hoogleraar theoretische sterrenkunde Tim de Zeeuw zich langdurig schuldig had gemaakt aan „intimiderend en ongewenst gedrag” tegen vrouwelijke collega’s, waaronder ook seksueel grensoverschrijdend gedrag. Hij werd op non-actief gesteld.

Collegevoorzitter Annetje Ottow zei in NRC dat zij Stolker op de meldingen van sociale onveiligheid heeft aangesproken. „Ik heb weleens tegen hem gezegd: ik vind het heel jammer dat er nu zoveel zaken naar boven komen en dat we dus nu met z’n allen dit probleem moeten oplossen.” Ze ging niet in op de vraag hoe Stolker daarop zou hebben gereageerd. „Dat blijft tussen ons. Het gaat erom wat dit college nu doet.”

Volgens Stolker heeft dit gesprek nooit plaatsgevonden. In de brief waaruit Mare citeert schrijft hij: „Ik heb met mijn opvolger nooit over sociale veiligheid gesproken.” Ook heeft hij kritiek op het onderzoek. „Het beeld in het rapport dat er vaak ‘meldingen’ binnenkwamen waarmee vervolgens niets werd gedaan, klopt niet.” Hij zou niet in de gelegenheid zijn gesteld om op het concept-rapport te reageren voor het gepubliceerd werd.

Lees ook
Op non-actief gestelde hoogleraar Universiteit Leiden is prominent archeoloog

Delen

Mail de redactie

Beleggers zien er al zeker een half jaar naar uit, en de bewegingen op en neer van de hypotheekrente van de laatste tijd hebben er alles mee te maken: de eerste renteverlaging van de Europese Centrale Bank in krap vijf jaar tijd.

Donderdag was het zover. De bestuursraad van de centrale bank van de eurozone verlaagde de rentetarieven met 0,25 procentpunt. Het belangrijkste tarief, de rente voor banken die deposito’s aanhouden bij de ECB, gaat van 4 naar 3,75 procent.

Daarmee komt een einde aan het hoogste niveau ooit van de depositorente sinds de invoering van de euro (1999) – een niveau dat sinds september vorig jaar gold. Maar gaat de rente dit jaar nog verder dalen? Die vraag stond de voorbije weken centraal op de financiële markten – en ook tijdens de persconferentie die ECB-president Christine Lagarde na de bestuursvergadering in Frankfurt gaf.

De boodschap van Lagarde: de ECB zal zich „niet vastleggen” op „een bepaald rentepad”, want de ontwikkeling van de inflatie is onzeker. Dat vergt dat de ECB wendbaar blijft in haar monetaire beleid.

Die boodschap heeft gevolgen voor burgers en bedrijven. De ECB-rente werkt door in marktrentes. Verlagingen van de hypotheekrente, van de rentes op ander bankkrediet en van spaarrente zijn de komende maanden niet vanzelfsprekend.

Het draaien aan de renteknop is het belangrijkste middel voor de ECB om de inflatie te beïnvloeden. De centrale bank streeft naar 2 procent inflatie op jaarbasis. Hoe hoger de rente, hoe onaantrekkelijker het voor burgers en bedrijven wordt om geld te lenen. Dat drukt de economische activiteit, en uiteindelijk de prijsstijgingen. De inflatie in de eurozone schoot omhoog in de nasleep van de pandemie en de Russische inval in Oekraïne en piekte op 10,6 procent in oktober 2022. De ECB reageerde op de inflatiegolf met een agressieve reeks renteverhogingen, waardoor marktrentes eveneens opliepen. De inflatie ebde weg – wat op de financiële markten de speculatie op gang bracht wanneer de rente weer kon gaan dalen.

Inmiddels ligt het inflatiecijfer voor de eurozone weer dicht bij de doelstelling van de ECB: het kwam in de maand mei uit op 2,6 procent, zo rapporteerde Eurostat vorige week.

Hogere inflatie in mei

Dit cijfer was evenwel niet helemaal geruststellend. Het was hoger dan in april (2,4 procent) en ook hoger dan de meeste economen hadden verwacht. Bovendien bleek dat de onderliggende inflatiedruk was toegenomen. De zogeheten ‘kerninflatie’ – waarvan de wispelturige energie- en voedselprijzen zijn uitgezonderd – steeg van 2,7 naar 2,9 procent op jaarbasis. De prijzen van diensten stegen met 4 procent – herkenbaar voor iedereen die een knipbeurt bij de kapper afrekent of een loodgieter moet betalen.

Het maakte het besluit van de ECB van donderdag lastiger. Op een renteverlaging was door ECB’ers lang en breed gezinspeeld, onder meer door Klaas Knot, de chef van De Nederlandsche Bank. Allemaal zeiden ze te verwachten dat de inflatie zou blijven dalen. Beleggers rekenden op een renteverlaging, en dus kon de ECB er eigenlijk niet meer onderuit. Géén renteverlaging zou zelfs „ernstig reputatieverlies” voor de centrale bank betekenen, schreef ING vorige week in een analyse.

Een depositorente van 3,75 procent is overigens nog steeds hoog, in de zin dat met zo’n rentestand de economie – en dus de inflatie – wordt afgeremd, alleen wat minder hard dan voorheen. In monetair jargon heet dat een „restrictieve” rentestand. De rentestand blijft „voldoende restrictief zo lang als dat nodig is”, zei Lagarde.

Zoeken naar de juiste timing

Monetair beleid is altijd een oefening in de juiste timing, want de ECB-rentes werken met vertraging door in de economie. De inflatieontwikkeling verloopt bovendien vaak grillig. Bij de vraag of de inflatie de komende maanden structureel verder daalt, is de ontwikkeling van de lonen cruciaal. Blijven die te veel oplopen, dan zal dat doorwerken in de prijzen van producten en diensten. De gemiddelde loongroei in de eurozone in het eerste kwartaal van dit jaar bedroeg 4,7 procent op jaarbasis, een fractie hoger dan in het laatste kwartaal van vorig jaar. „De loongroei blijft op een hoog niveau liggen”, zei Lagarde.

In ramingen die de ECB donderdag vrijgaf, komt de inflatie dit jaar uit op 2,5 procent, om daarna af te nemen naar 2,2 procent in 2025 en naar 1,9 procent in 2026. Die cijfers liggen een fractie hoger dan de vorige ramingen, in maart. Maar als de inflatieontwikkeling van de afgelopen jaren iets heeft laten zien, is het dat de op allerlei modellen gebaseerde ramingen van centrale banken vaak helemaal niet uitkomen. Daarom blijft de ECB voorzichtig.

Centrale banken, ook bijvoorbeeld de Amerikaanse Federal Reserve, zijn meer belang gaan hechten aan actuele data over de daadwerkelijke inflatieontwikkeling. En tot frustratie van beleggers die naar houvast zoeken, zijn ze terughoudend geworden in het doen van prognoses over hun eigen beleid.

Voor marktpartijen blijft het daarom gissen naar de verdere renteontwikkeling dit jaar. ABN Amro ging vóór donderdag nog uit van in totaal vier renteverlagingen dit jaar, nu nog maar van drie. Maar in feite is het ook voor zo’n bank koffiedik kijken: niemand weet precies wat de inflatie gaat doen.

Lees ook
dit interview met DNB-chef Klaas Knot (april): ‘Ik heb steeds meer vertrouwen dat de inflatie verder zal afnemen’

Delen

Mail de redactie

Er moet snel een grootschalig onderzoek komen naar de behandeling van ernstige posttraumatische stressstoornis (PTSS) met mdma, de werkzame stof in de uitgaansdrug xtc. Dat adviseert de Staatscommissie MDMA in het rapport ‘Voorbij de extase’, dat donderdag werd overhandigd aan demissionair minister voor Medische Zorg Pia Dijkstra (D66).

Mensen met ernstige PTSS kunnen baat hebben bij behandeling met dit middel, maar dat is nu nog verboden. Met een grootschalige studie kan dit wetenschappelijk worden onderzocht en kunnen mensen met ernstige PTSS mogelijk worden geholpen.

De commissie concludeert dat de behandeling „binnen een klinische, gecontroleerde setting” veilig en effectief is, en wijst op Amerikaans onderzoek waaruit blijkt dat 50 tot 70 procent van de patiënten na afloop van de behandeling geen ernstige klachten meer heeft. Behandeling met mdma is niet in strijd met Europese wet- en regelgeving en internationale verdragen, constateert de commissie.

De behandeling waar de commissie naar keek bestaat uit twee tot drie sessies waarbij een patiënt mdma krijgt, gevolgd door therapeutische sessies. Bij alle sessies zijn twee behandelaren aanwezig.

Het advies druist in tegen dat van een wetenschappelijke commissie in de Verenigde Staten. Die twijfelt aan de betrouwbaarheid van bestaande onderzoeken en adviseerde dinsdag het voedsel- en medicijnenagentschap FDA om mdma niet te gebruiken bij de behandeling van PTSS. De Amerikaanse commissie vindt de risico’s groter dan de mogelijke voordelen.

In Australië is de therapie onder voorwaarden wel toegestaan voor de behandeling van PTSS en depressie. Over die beslissing waren wetenschappers verdeeld.

Lees ook
Een ‘love drug’ om van je oorlogstrauma af te komen

‘Ambigue resultaten’

Psychiater Jim van Os, hoofd van de divisie Hersenen in het UMC Utrecht, is ook kritisch. „De studies naar deze behandeling laten ambigue resultaten zien, ze zijn slecht opgezet. Het is ook vrijwel onmogelijk om ter controle een goede placebobehandeling te ontwerpen.”

Een bekend kritiekpunt, zegt psychiater Tijmen Bostoen. „Maar ik vind niet dat je kunt zeggen dat hierdoor de uitkomst van de studies ongeldig is.” Hij behandelde acht mensen met ernstige PTSS met de mdma-psychotherapie in het ARQ Nationaal Psychotrauma Centrum, het enige centrum in Nederland dat dit onderzoek mag doen. Bij deze patiënten had geen van de bestaande behandelingen geholpen. „De effecten van de behandeling zijn enorm. Die kunnen zeker versterkt zijn doordat de patiënten verwachten dat de therapie zal helpen. Maar je moet ook naar de lange termijn kijken. Na drie maanden en na een jaar zie je dat de effecten behouden blijven. Dat is niet alleen maar te verklaren door een placebo-effect.”

„Mensen met PTSS hebben schokkende gebeurtenissen doorgemaakt, zoals seksueel geweld of oorlogsgeweld, die ze steeds herbeleven”, zegt Bostoen. „Mdma zorgt dat mensen met zachtheid kijken naar die nare ervaring, onder begeleiding van psychotherapeuten. Na twee of drie sessies met het middel volgen meerdere therapeutische sessies waardoor mensen de ervaring achter zich kunnen laten. Mensen pakken hun leven weer op, hun werk, kunnen weer bij hun gezin wonen.”

Bostoen raadt het recreatief slikken van mdma af voor mensen met ernstige psychische klachten. „Je kunt er slechter van worden zonder die psychotherapeutische context.”

Psychiater Robert Schoevers van het UMC Groningen vindt het advies om meer onderzoek te doen een goed idee. „Op deze manier kun je het middel geven aan patiënten die geen andere opties hebben, en ondertussen gegevens verzamelen en ervan leren. Dat ontslaat het veld niet van de plicht om grote studies met goede controlegroepen te doen.”

Bij de presentatie van het rapport kondigde minister Dijkstra aan dat de regering 2,6 miljoen euro ter beschikking stelt voor onderzoek het gebruik van psychedelica bij psychiatrische aandoeningen.

Delen

Mail de redactie

De afgelopen jaren leefde de Poolse lhbti-activist Bart Staszewski (33) in angst. Dat begon in 2019. Eerst vlogen er stenen langs zijn hoofd tijdens een gaypride in het Oost-Poolse Lublin. Daarna kwamen de online doodsbedreigingen, de bommeldingen die in zijn naam werden gedaan én werd hij op de publieke zender TVP – een propagandakanaal onder de vorige nationalistisch-conservatieve PiS-regeringen (2015-2023) – regelmatig neergezet als vijand van Polen.

Staszewski zag hoe Polen onder het bewind van de PiS (Recht en Rechtvaardigheid) veranderde. Van een land waar „de rechten van lhbti-ers vóórdat PiS aan de macht kwam slechts werden genegeerd”, naar een land waarbij lhbti’ers te maken kregen met „een heksenjacht”. Homofobie werd onder PiS zelfs geïnstitutionaliseerd: een derde van de gemeenten, districten en provincies in Polen verklaarde zichzelf sinds 2019 tot ‘lhbti-vrije zone’. Deze gebieden, voornamelijk gelegen in het conservatievere zuidoosten, waanden zich vrij van „homoterreur” en „lhbti-ideologie”.

In bijna vijftig van deze gebieden plaatste Staszewski verkeersborden met daarop in vier talen de tekst ‘lhbti-vrije zone’. Soms portretteerde hij ook lhbti’ers met het verkeersbord, om deze gemeenschap een gezicht te geven.

Meer dan twintig lokale overheden spanden rechtszaken aan tegen hem wegens smaad. De Poolse Katholieke Kerk zei dat Polen na „een rode communistische plaag” nu met een „nieuwe regenboogplaag” te maken had. President en PiS-loyalist Andrzej Duda zei dat „de lhbti-ideologie erger is dan het communisme” en Staszewski werd door politici en regeringsgezinde organisaties neergezet als Russisch agent en pedofiel. Hij was continu bang „voor mezelf én mijn vriend.”

Toch kreeg hij ook steun. Voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen stelde in 2020 in een toespraak dat er „geen plaats is in de Europese Unie” voor lhbti-vrije zones. Dat was voor Staszewski en zijn Poolse mede-activisten „het eerste moment dat we voelden dat we niet alleen waren”.

Slechtste land voor lhbti’ers

Dat die steun van buiten Polen moest komen, is veelzeggend voor het land dat al jarenlang wordt bestempeld als slechtste EU-land voor lhbti’ers om in te wonen. Stellen van hetzelfde geslacht mogen zich niet registreren als partners, laat staan trouwen. Een naamsverandering als transgender kan alleen als beide ouders het goedkeuren – ook als volwassene. En veel uitkeringen en toeslagen zijn alleen gericht op heteroseksuele gezinnen. Lhbti’ers zijn op hun werk wel beschermd: ze mogen niet vanwege hun geaardheid ontslagen worden. En sinds een paar jaar mag de publieke televisie ook geen homodiscriminatie uitzenden. „Dankzij wetgeving van de EU”, lacht Staszewski op een terras in het oude centrum van Warschau.

De uitspraak van Von der Leyen was een keerpunt voor homofobie in Polen, zegt Staszewski. Ambassades, EU-instellingen en ngo’s richtten hun aandacht op Staszewski en zijn mede-activisten. Landen dreigden geen cent meer te geven aan de plaatsen die zichzelf ‘lhbti-vrij’ noemden. Ze moesten kiezen tussen homofobie of geld voor de renovatie van straten. „Alleen al van de dreiging geen EU-geld te ontvangen, werden ze bang.” Al snel trokken de meeste plekken hun verklaring van een ‘lhbti-vrije zone’ in. Staszewski: „De Europese Unie staat bekend als traag, maar hier trad ze snel op.”

Afgelopen najaar won de pro-democratische coalitie van Donald Tusk verrassend de verkiezingen en sindsdien waait er een nieuwe politieke – meer lhbti-vriendelijke – wind door Polen. Staszewski zag die uitslag niet aankomen, maar was ontzettend opgelucht. Dat gevoel hield maar even aan. In Polen gebeurt er sinds het aantreden van de nieuwe regering op het gebied van lhbti-rechten nog weinig.

Radicaal-rechts

Staszewski kijkt met gemengde gevoelens naar de Europese verkiezingen, die tot 2019 nooit meer dan een kwart van de Poolse stemgerechtigden op de been brachten. Zo is het vrijwel zeker dat Europarlementariër Robert Biedron, die openlijk homoseksueel is, herkozen wordt en in Brussel blijft. En ook zijn partner Krzysztof Smiszek, momenteel vice-minister van Justitie, staat op de kieslijst en vertrekt hoogstwaarschijnlijk naar Brussel. Dat wordt ze in Polen niet in dank afgenomen.

„Biedron zit al jaren in Brussel en doet daar niet veel voor ons”, zegt Staszewski. Toch is hij vooral teleurgesteld in Biedrons partner. „Smiszek is een hoge politicus en we waren blij dat we een lhbti-persoon op zo’n plek hadden”, zegt Staszewski. „En nu vertrekt hij. Hoe moeten wij ons in Polen veilig voelen als mensen op hoge posities vertrekken voordat de problemen hier opgelost zijn?”

Bovenal is Staszewski bang voor Von der Leyens handreiking naar radicaal-rechtse partijen in Europa voor een mogelijke samenwerking na de verkiezingen. „Deze partijen zijn de bedenkers achter homofobe praktijken, zoals de lhbti-vrije zones”, zegt Staszweski. „Zij dehumaniseren lhbti’ers. Is dat niet een politieke grens die we niet mogen overschrijden?” Op dit moment staan PiS en de huidige Poolse regeringspartij allebei op 31 procent in de peilingen.

Na acht jaar PiS ademt Staszewski weer „frisse lucht”. Maar, waarschuwt hij: van „lucht kun je niet eten”. Polen wil een rolmodel zijn: na acht jaar autocratisch PiS-bewind weer terugkeren naar de democratie. „Maar als het alleen bij woorden blijft, dan zal Polen een rolmodel worden voor een ramp. Als de liberalen dingen beloven, maar geen maatschappelijke verandering teweeg brengen, dan zal dat radicaal-rechts alleen maar verder helpen.”

Lees ook
Seksuele voorlichting op school ? Niet in de ‘lhbt-vrije’ zones van Polen

Delen

Mail de redactie

De Soedanese paramilitaire Rapid Support Forces heeft woensdag bij een dubbele aanval op een dorp in de noordoostelijke staat Gezira mogelijk „honderden mensen” gedood. Dat blijkt uit informatie van Wad Madani Resistance, een lokaal verzetscomité. Het precieze dodental van de aanval, die op het dorpje Wad Alnoura plaatsvond, is voor NRC niet te achterhalen, noch te verifiëren.

Gezira, een landbouwstaat ten noordoosten van de hoofdstad Khartoem, is al langer doelwit van de paramilitaire strijdkrachten, die al ruim een jaar in oorlog zijn met het nationale leger van president Omar al-Bashir. Afgelopen december nam de RSF Wad Madani, de hoofdstad van de staat, onder controle. De RSF bevestigde woensdag de aanval, maar maakte daarbij geen melding van burgerslachtoffers. Het nam naar eigen zeggen leger- en geallieerde militiebases in het gebied onder vuur.

Wad Madani Resistance zegt in haar communicatie getuige te zijn van een genocide in het gebied en beschuldigde de RSF van het gebruik van zware artillerie tegen burgers, plundering en het verdrijven van vrouwen en kinderen naar de nabijgelegen stad Managil. De groep deelde onder meer beelden van tientallen ingepakte lichamen, verzameld op een plein. Naar eigen zeggen zou het Soedanese leger vooralsnog niet zijn ingegaan op het verzoek om hulp te bieden aan de onder vuur genomen regio.

Hongersnood

Sinds het Soedanese regeringsleger april van vorig jaar verwikkeld raakte in een gewelddadige machtsstrijd met RSF, zijn inmiddels duizenden mensen gedood en raakten ruim een half miljoen mensen ontheemd. Eerder dit jaar beschuldigde Human Rights Watch de RSF en andere geallieerde milities al van genocide in verschillende Soedanese regio’s. Zo zou de milities meerdere niet-Arabische gemeenschappen permanent willen uitroeien en verdrijven uit de gebieden. De Verenigde Naties hebben al vaker gewaarschuwd op een „onmiddellijk risico” op hongersnood voor de gehele Soedanese bevolking.

De oorlog in Soedan is een gevolg van een machtsconflict waarvan de mislukte militaire integratie van het RSF in het nationale leger aan de basis lag. Sindsdien heeft de RSF naast de hoofdstad Khartoem grote delen van westelijk Soedan veroverd. De afgelopen tijd bewegen de RSF-milities zich steeds meer naar het centrum van het land.

Delen

Mail de redactie