Chipmachinefabrikant ASML mag zijn hoofdvestiging nabij een woonwijk in Veldhoven verder uitbreiden, zo heeft de Raad van State woensdag bepaald. Eerder hadden twee buurtbewoners de plannen van het bedrijf, die eind 2022 door de gemeente Veldhoven werden goedgekeurd, aangevochten bij het rechtsorgaan. De raad legde de bezwaren van de omwonenden vanwege geluidsoverlast, verkeershinder en beperking van hun uitzicht naast zich neer.
De fabrikant is al langer gevestigd in het Brabantse dorp, dat zo’n 48.000 bewoners telt en zijn hoofdvestiging de afgelopen jaren voortdurend heeft uitgebreid. De aangespannen zaak gaat specifiek om de plannen voor de Run 7000, een gebied tussen een lokale straat en de snelweg A67, dat al voor een deel aan ASML toebehoort. In de zogeheten ASML-City, waar inmiddels 18.000 mensen werken, wil het bedrijf cleanrooms bouwen. Die zuiveringsruimtes, waar stofdeeltjes uit de lucht worden gefilterd, zijn bedoeld om de productie van chipmachines te faciliteren.
De eisers die ten noorden van het ASML-terrein wonen, wilden onder meer dat de ruimtes gedeeltelijk ondergronds zouden worden gebouwd, om de hoogte van de nieuwbouw te beperken. De Raad van State zag daar woensdag geen mogelijkheid toe, vanwege de complexiteit van het bedrijfsproces van ASML. De machines van de fabrikant worden volgens de rechter gemaakt met een „ongekende verfijning en bijbehorende gevoeligheid”, waardoor productieruimten op een „volstrekt gelijke hoogte” moeten liggen. Bovendien blijft de geluidshinder afkomstig van de fabriek — een ander bezwaar van de eisers — naar verwachting lager dan het verkeersgeluid van het nabijgelegen wegverkeer.
Lees ook
Hoe het kabinet met Operatie Beethoven het vertrek van ASML wilde voorkomen
Orkaan Beryl bereikt waarschijnlijk deze woensdag het eiland Jamaica. Het Amerikaanse National Hurricane Center waarschuwt voor „levensbedreigende winden en stormvloeden”, net als afgelopen weekend, toen de orkaan op de Bovenwindse Eilanden afraasde. Daar richtte Beryl op een aantal eilanden een ravage aan. Zover bekend zijn er twee mensen overleden, een op Grenada en een op Saint Vincent.
1 Waarom is Beryl zo bijzonder?
Omdat hij verschillende records heeft gebroken. Niet eerder heeft zich zo vroeg in het orkaanseizoen op de Atlantische Oceaan (van 1 juni tot 30 november) zo’n krachtige orkaan kunnen ontwikkelen. Afgelopen zondag, 30 juni, was Beryl uitgegroeid tot een categorie-4-orkaan, en maandagavond bereikte hij zelfs de zwaarste categorie, 5. Volgens de definitie treedt er bij categorie 4 „catastrofale schade” op met knakkende bomen, stroomuitval en ernstige schade aan woningen. Er horen windsnelheden bij van 209 tot 251 km/u – bij categorie 5 is dat 252 km/u of meer.
Het vorige record stond op naam van orkaan Dennis, die op 8 juli 2005 de categorie-4-status had bereikt, zo meldde meteoroloog Philip Klotzbach van de Colorado State University op X. De tot nog toe vroegste categorie-5-orkaan was Emily, van 17 juli 2005.
Wat orkaanspecialist Nadia Bloemendaal, verbonden aan de Vrije Universiteit in Amsterdam en het KNMI, verder nog bijzonder vindt aan Beryl, is dat hij in het weekend „binnen 48 uur explodeerde” van een tropische storm tot categorie-4-kracht. „Dat is heel snel. We noemen dat rapid intensification.” Bloemendaal legt uit dat Beryl is ontstaan uit een cluster onweersbuien die zich voor de kust van Afrika hadden gevormd, en die door de passaatwinden in westelijke richting dreven. „70 procent van de orkanen op de Atlantische Oceaan ontstaat daar.”
2 Hoe kan Beryl zo vroeg in het orkaanseizoen zijn ontstaan?
Omdat het oceaanwater nu al temperaturen van 28, 29 graden Celsius heeft, zegt Bloemendaal. „De meeste tropische stormen en orkanen ontstaan in augustus, september en oktober als het zeewater warmer is dan 26,5 graden Celsius en er veel clusters van onweersbuien boven Afrika ontstaan”, schreef Bloemendaal eerder dit jaar in een nieuwsbericht over het waarschijnlijk actieve orkaanseizoen dat de Cariben te wachten staat – het KNMI monitort dat gebied. Hoe warmer het zeewater hoe meer verdamping, opstijgende lucht en wolkenvorming. Er kan dan een lagedrukgebied ontstaan. Als die depressie zich kan blijven voeden met de energie uit warm zeewater kan die, in combinatie met het corioliseffect (door de draaiing van de aarde buigt de baan van een wolkenmassa), uitgroeien tot een storm, en verder tot een orkaan.
De Atlantische Oceaan is al ruim een jaar extreem warm. Daarom was er vorig jaar ook een actief orkaanseizoen. Dat was in zekere zin een verrassing, zegt Bloemendaal, want vorig jaar deed zich in de Stille Oceaan ook een El Niño voor. Die zorgt ter plekke voor extra warmte en een hoge luchtvochtigheid, maar ook voor dalende, relatief droge lucht boven de Atlantische Oceaan. En dat belemmert daar juist de vorming van orkanen. „Maar het water was er zo warm, en bevatte zoveel energie, dat de opstijgende, vochtige lucht door de blokkade van de dalende, droge lucht brak”, zegt hij.
Inmiddels is deze El Niño voorbij. De komende maanden is de kans groot dat zijn tegenhanger, een La Niña, zich aandient, zo verwacht het NOAA. Dat zorgt voor een omgekeerd effect, zegt Bloemendaal. „Op de Atlantische Oceaan gaat de opstijgende lucht dan juist in de overdrive.” Daarom wordt ook voor dit jaar weer een zeer actief orkaanseizoen verwacht.
3 Waarom is de Atlantische Oceaan al ruim een jaar zo warm?
Welke factoren hier allemaal aan hebben bijgedragen, is nog niet duidelijk, zegt Dewi Le Bars, KNMI-collega van Bloemendaal. Hij schreef er vorige maand een nieuwsbericht over. Klimaatverandering verklaart een deel. De oceanen nemen 90 procent op van de extra warmte die aan het aardoppervlak blijft hangen door de almaar toenemende concentratie broeikasgassen in de atmosfeer.
Maar er speelt meer. Wellicht heeft de positie van het Azorenhoog ook een rol. Dat is een hogedrukgebied in de Atlantische Oceaan dat windpatronen beïnvloedt. „Als je zwakke wind hebt mengt het warmere water aan het oppervlak minder met het koudere, diepere water”, zegt Le Bars. En dat is wat wetenschappers zien: vooral de bovenste 50 meter van de Atlantische Oceaan was afgelopen jaar uitzonderlijk warm. Wat daarin ook nog kan hebben meegespeeld, zegt Le Bars, is een toename van inkomende zonnestraling. Schepen stoten sinds 2020 minder vervuiling uit, waardoor de lucht schoner is. Ook zagen wetenschappers vorig jaar april en mei relatief weinig Saharastof boven de oceaan.
En wellicht is het ook de extreem warme Atlantische Oceaan die in Nederland al maanden voor die aanhoudende regen zorgt. Er zit veel waterdamp in de lucht boven de oceaan, en westenwind kan die onze kant opbrengen, schreef het KNMI drie weken geleden. Le Bars: „Maar we hebben nog geen solide studie die al die regen verklaart.”
Hongkong: tweede ronde. Rotterdam: eerste ronde. Doha: eerste ronde. Indian Wells: eerste ronde. Madrid: tweede ronde. Rome: tweede ronde. Roland Garros: eerste ronde. Den Bosch: eerste ronde.
De eerste helft van 2024 zal Botic van de Zandschulp snel willen vergeten. Daarom kwam zijn zege op de Brit Liam Broady, maandag in de eerste ronde van Wimbledon, als geroepen: 6-2, 4-6, 6-3 en 6-2. Woensdag speelt hij tegen de als zestiende geplaatste Fransman Ugo Humbert.
Na zijn vroege uitschakeling in de eerste ronde van Roland Garros twijfelde de voormalig nummer 22 van de wereld openlijk over zijn toekomst. „De allerslechtste wedstrijd”, noemde hij zijn verlies in straight sets: 1-6, 1-6, 5-7. Misschien moest hij zijn racket maar eens opbergen. „Ik kijk totaal niet uit naar het spelen van wedstrijden. Vandaag was een lijdensweg voor mij.”
Die ontboezemingen ontglipten Van de Zandschulp, die niet graag de schijn ophoudt. Hij vindt het vervelend dat journalisten er steeds weer over beginnen. Ook in die zin was zijn eerste overwinning op een grandslam in tien maanden belangrijk; zoiets kan het narratief veranderen. Niet de man die tegen de bierkaai vecht, maar die naar een opwaartse lijn zoekt.
Vooral mentaal oogde Van de Zandschulp (28) tegen Broady sterk. Hij was in staat zichzelf moed in te spreken als het tegenzat. Liet zich niet ontmoedigen toen hij op 4-4 in de tweede set gebroken werd en daarna twee breekkansen onbenut liet. Bleef gefocust nadat hij geen van de negen breekkansen in een lange game halverwege de derde set had weten te verzilveren. Kort daarna trok hij de set naar zich toe.
In de vierde set werkte hij een aantal breekpunten weg door goed te serveren en alert te reageren aan het net. Hij liet zich niet afleiden door het joelende publiek en won zijn eerste van drie matchpoints.
EK kijken met bekenden
„Wisselvallig” noemde hij zijn optreden in een perszaaltje twee uur later. Het liefst had hij de eerste set niet met 6-2 gewonnen, maar met 6-0 of 6-1, want zo geef je je tegenstander het gevoel „dat er niets te halen valt”, zei hij. Soms speelt hij te aanvallend, soms te verdedigend, het is moeilijk een balans te vinden.
Maar vanaf het begin was hij fris tegen Broady, zei Van de Zandschulp. En met name zijn service liep goed, waardoor hij veel gratis punten kon scoren. „Ik had op een gegeven moment het gevoel dat er iets heel geks moest gebeuren wilde ik het nog uit handen geven.”
Van de Zandschulp nam voor Wimbledon twee weken vrij en dat heeft hem goed gedaan. Sinds het toernooi in Miami (in maart) heeft hij veel gereisd en veel gespeeld, vertelt zijn coach Peter Lucassen. „We hebben die twee weken getraind, zo rustig mogelijk, maar verder heeft Botic vooral tijd thuis met bekenden doorgebracht. Het EK voetbal was net begonnen, hij is gek van voetbal.”
Of hij de wedstrijd tegen Broady als een ommekeer ziet? „Ommekeer is misschien een groot woord”, zegt Lucassen. „Botic heeft twee jaar geleden natuurlijk ook de vierde ronde op Wimbledon gehaald. Maar belangrijk is het wel dat hij deze horde heeft genomen. Het was geen makkelijke partij. Elke wedstrijd voelt op dit moment als een soort finale voor hem.”
Dat hij na die breekpunten zijn rug recht hield, noemt Lucassen „knap”. Het is een teken dat Van de Zandschulp goed in zijn vel zit, want hij wordt vaker emotioneel op dat soort momenten. „Zo van: potverdorie, het lukt niet.”
De wedstrijd tegen Humbert, van wie Van de Zandschulp dit jaar twee keer verloor, in Madrid en Miami, wordt „een goede uitdaging”, zegt Lucassen. „Na deze winstpartij kijkt hij daarnaar uit.”
Zeker 87 mensen zijn dinsdag door vertrapping om het leven gekomen tijdens een religieuze bijeenkomst in de Indiase deelstaat Uttar Pradesh. Dat meldt het Indiase nieuwsmedium NDTV. Het dodental lijkt nog op te lopen. Volgens een ruwe schatting van gezondheidsdiensten zijn 150 mensen in het ziekenhuis beland.
In het dorp Ratibhanpur had een grote hoeveelheid mensen zich verzameld voor een viering van de Hindoeïstische god Shiva. De hoogste minister van het district Hathras, monnik Yogi Adityanath heeft een onderzoek ingesteld naar de oorzaken van de verdringing, melden Indiase media. Ook heeft hij de betaling van 200.000 Indiase roepie (2.231 euro) aangekondigd ter compensatie voor nabestaanden.
Dodelijke vertrappingen komen in India vaker voor bij vergelijkbare religieuze evenementen, waar grote groepen mensen samenkomen met weinig veiligheidsmaatregelen. In 2013 kwamen 115 mensen om het leven door verdrukking bij een tempel in de deelstaat Madhya Pradesh, en in 2016 stierven 112 mensen door explosies van verboden vuurwerk bij de viering van het hindoeïstische nieuwjaar.
De Kazachse journalist en oppositieactivist Ajdos Sadykov is dinsdagavond in Kyiv overleden aan zijn verwondingen na een aanslag op zijn leven. Op 18 juni schoot een aanvaller hem midden op de dag in zijn auto door het hoofd . De schutters vluchtten naar Moldavië, zo bleek uit beelden van bewakingscamera’s.
De 55-jarige Sadykov woonde sinds 2014 in Kyiv, waar hij en zijn vrouw Natalja Sadykova een vluchtelingstatus kregen. Beide werden strafrechtelijk vervolgd in zaken die zij en hun aanhangers als politiek gemotiveerd beschouwen. Vanuit Oekraïne runden ze samen een nieuwskanaal op YouTube genaamd Base. Zijn echtgenote zat naast Sadykov toen hij werd neergeschoten. Hij laat drie kinderen achter.
Sadykova en andere oppositieleden zien op de aanslag vingerafdrukken van de Kazachse regering. „Zijn dood drukt op het geweten van [president Kassym-Jomart] Tokajev”, schreef zij woensdag op Facebook. „Tokajev nam wraak omdat Ajdos de Kazachen hielp opkomen voor hun rechten en dieven en leugenaars ontmaskerde”.
De moord en het ogenschijnlijke gemak waarmee de daders Oekraïne wisten te ontvluchten zijn uitermate pijnlijk voor Kyiv. Het land in oorlog is in staat van opperste paraatheid. Het kent daardoor veel straatcontroles, checkpoints en aangescherpte grenscontrole. Oekraïense rechercheurs zijn dan ook boven op het onderzoek gedoken. De veiligheidsdiensten bieden nu persoonsbeveiliging aan de familie Sadykov.
Lees ook
‘Of de president nu Tokajev of Nazarbajev heet, het is één pot nat en ze werken allemaal voor Poetin’
Geheime diensten
Oekraïne verdenkt twee Kazachse staatsburgers van de moord, Altaj Zjakanbajev (36) en Mejram Karatajev (33). Zij zouden de journalist sinds begin juni hebben geobserveerd.
Volgens de Radio Azattyk – het Kazachse portaal van Radio Free Europe – zijn er aanwijzingen dat de twee vermeende daders in opdracht van de Kazachse staat opereerden. Via hun telefoonnummers zou te achterhalen zijn dat ze actief zijn bij de buitenlandse tak van de geheime dienst KNB. Karatajev zou ook (oud-)politieagent zijn.
De moord en het ogenschijnlijke gemak waarmee de daders Oekraïne wisten te ontvluchten, zijn uitermate pijnlijk voor Kyiv
De verdachten zijn op de internationale opsporingslijst gezet. Zjakanbajev is sinds 22 juni in hechtenis in Kazachstan, hij zou zichzelf drie dagen na de aanval bij de autoriteiten hebben gemeld. Oekraïne heeft Kazachstan om hun uitlevering gevraagd. Het land heeft dit verzoek geweigerd, omdat het Kazachen naar eigen zeggen nooit aan andere landen uitlevert.
President Tokajev heeft niet gereageerd op de beschuldiging dat zijn diensten achter de moordaanslag zitten. Wel stelde hij diplomaten en veiligheidsfunctionarissen naar Kyiv te sturen „om zich aan te sluiten bij het onderzoek en te helpen bij het identificeren van de waarheid” en zegt hij dat zijn land Sadykovs familie bescherming zal bieden. Weduwe Sadykova noemt deze uitspraak „het toppunt van cynisme”.
Algemeen directeur van Vitesse Edwin Reijntjes heeft dinsdag een toelichting gegeven bij het turbulente overnameproces van de noodlijdende club. Maandagavond laat bereikten de Amerikaanse investeerder Coley Parry en ondernemer Guus Franke een akkoord over een overname, waardoor de club voorlopig in leven wordt gehouden. Daarbij past Franke het ontbrekende geld in de clubbegroting voor komend seizoen bij.
„Het was een hele, hele rare dag,” beschrijft Reijntjes dinsdag op het trainingscomplex Papendal de hectiek van de dag ervoor. Afgelopen week nam de licentiecommissie van de KNVB de proflicentie van Vitesse voor komend seizoen af. De Arnhemse club ging in beroep en had tot maandagavond 23.59 uur de tijd om plannen in te leveren bij de commissie om de licentie alsnog rond te krijgen.
Lees ook
Hoe Vitesse slachtoffer werd van mannen die een plek in de voetbalhemel beloofden
„We waren bezig met de voorbereidingen van alle stukken, tot rond 15.00 uur het bericht kwam dat er geen deal zou komen. Dat kwam als een redelijke shock”, aldus Reijntjes. Een paar uur later bleek er alsnog onverwachts een opening voor een overeenkomst. Meer details van de deal wilde Reijnders dinsdag niet kwijt. Het is nu aan de KNVB-licentiecommissie om een oordeel te vellen over de aanvraag van Vitesse. „Als er geen licentie is, is het klaar”.
Hoewel de deal positief is voor de club blijft de financiële situatie van Vitesse zorgelijk, benadrukt Reijntjes. Wel is de club volgens de directeur nu gezond genoeg om het volledige komende seizoen in de eerste divisie uit te kunnen spelen. „Wij hebben aangeleverd wat we moeten aanleveren,” zegt Reijntjes, waarbij hij verwijst naar de ingediende stukken bij de licentiecommissie.
In de nacht van maandag op dinsdag zijn bij meerdere luchtaanvallen van de Israëlische krijgsmacht op de Gazaanse stad Khan Younis ten minste negen Palestijnen gedood. Dat melden internationale persbureaus op basis van bronnen bij hulporganisatie Palestijnse Halve Rode Maan en zorgpersoneel in een ziekenhuis in Khan Younis.
250.000 Palestijnen ontvluchten Khan Younis
De aanvallen kwamen slechts een paar uur na een massa-evacuatiebevel van de Israëlische krijgsmacht voor de Palestijnse burgerbevolking in het oostelijke deel van Khan Younis.
Dinsdagochtend waren volgens de UNRWA zo’n 250.000 Palestijnen op de vlucht uit Khan Younis. Dat is bijna tien procent van de hele Gazaanse bevolking. Een deel van hen ontvluchtte Khan Younis al eerder, vanwege hevige aanvallen eerder dit jaar, maar keerde terug omdat ook andere „humanitaire zones” niet veilig bleken, zoals Rafah. Khan Younis ligt door de eerdere aanvallen al volledig in puin.
Al acht maanden op de vlucht
Sinds het begin van de Israëlische aanvallen in Gaza vorig jaar oktober zijn Palestijnen massaal op de vlucht voor het geweld. Keer op keer riep het Israëlische leger burgers op om zich naar „humanitaire zones” te begeven, waarna Israël die plekken alsnog bombardeerde.
Gezondheidsautoriteiten bij de UNRWA vragen zich hardop af waar Palestijnen naartoe moeten, „nu ze opnieuw hun thuis moeten ontvluchten”. „Nergens in Gaza is het veilig”, zei de UNRWA op X. Israël heeft het vluchtelingenkamp al-Mawasi aan de Gazaanse kust aangewezen als nieuwe humanitaire zone, maar volgens de UNRWA is dat tentenkamp „allang overbevolkt” en zijn er „nauwelijks meer basale faciliteiten.”
Palestijnen die uit Khan Younis vluchten nemen hun bezittingen mee op een wagen om vee te vervoeren. Foto Mohammed Salem/Reuters
Met barbecues, vuurwerk en een lang weekend vrij zullen de VS donderdag hun Onafhankelijkheidsdag weer groots vieren. Maar voor progressieve Amerikanen zal deze 4th of July deels overschaduwd worden door het oordeel dat het Hooggerechtshof maandag velde in ex-president Donald Trumps verzoek om bescherming van strafvervolging. Het hof verleende hem die immuniteit gedeeltelijk. En 248 jaar nadat ze zich ontworstelde aan het koloniale juk van de Britse monarchie, zou de Amerikaanse republiek daarmee een ‘koning’ hebben: de president.
Zo luidde althans het minderheidsstandpunt dat de drie progressieve leden van het hof innamen in deze zaak, die Trump had aangespannen wegens de federale aanklacht tegen hem voor zijn rol bij de Capitoolbestorming van 6 januari 2021. „De verhouding tussen de president en het volk dat hij dient is onherroepelijk veranderd”, schreef de linkse hoge rechter Sonia Sotomayor. „Bij elk gebruik van zijn officiële macht is de president nu een koning die boven de wet staat.”
Dat ‘Amerika weer een koning heeft’ was maandag hét terugkerende argument in de linkse kritiek op het baanbrekende immuniteitsvonnis. „Dit land is gesticht op het principe dat er geen koningen zijn in Amerika”, sprak Democratisch president Joe Biden in een vijf minuten durende televisierede. „Iedereen, iedereen is gelijk voor de wet. Niemand, niemand staat boven de wet. Zelfs de president niet.”
Uitspraak met grote gevolgen
Ook Michael Waldman van het gerespecteerde juridische kenniscentrum Brennan Center for Justice kwam tot die conclusie. Het hof verleent presidenten weliswaar ‘slechts’ immuniteit voor daden begaan binnen zijn constitutionele macht en niet voor „onofficiële” daden buiten zijn rol als president. „Maar het liet daarbij na duidelijk te maken dat het proberen te dwarsbomen van de grondwettelijke machtsoverdracht geen officiële daad betreft.” Trumps aanhang bestormde begin 2021 het Capitool in een ultieme poging de vaststelling van Bidens verkiezingszege nog te saboteren.
Lees ook
Hof VS: Trump geniet geen immuniteit voor strafvervolging, maar vonnis verleent hem wel mogelijk cruciaal uitstel
De schade die het wekenlang talmende hof met deze uitspraak aanricht, gaat veel verder dan de cruciale tijdswinst die het Trump verleent in zijn race terug naar het Witte Huis, aldus Waldman. Zo bepaalde het hof dat rechters bij het maken van een onderscheid tussen officiële en onofficiële daden de motieven van de president niet in ogenschouw mogen nemen.
Ook zou een jury geen kennis mogen nemen van andere delen van een criminele samenzwering wanneer officiële daden van de president daar deel van uitmaakten. Dit laatste ging zelfs de (door Trump voorgedragen) conservatieve hoge rechter Amy Coney Barrett te ver: natuurlijk moet de context van een criminele daad in ogenschouw kunnen worden genomen, stelde zij in een afwijkende deelvonnis.
In feite, stelt Waldman, gaat het hof mee in Richard Nixons beruchte verweer gedurende het Watergate-schandaal: ‘Als de president het doet, kan het niet onwettig zijn’. Een halve eeuw geleden stelden de hoge rechters Nixon op dat punt nog in het ongelijk (en dwongen ze hem zijn geluidsopnames uit het Oval Office over te dragen, waarmee zijn lot bezegeld werd). De jaren zeventig waren dan ook een tijd dat beide partijen de decennialang gegroeide macht van de president wilden insnoeren.
Het huidige hof keert die trend. Zo somde Sotomayors minderheidsoordeel voorbeelden op waarin de president voortaan geen strafvervolging meer zou hoeven vrezen. „Een elite-eenheid van de mariniers opdracht geven om een politieke rivaal te executeren? Immuun. Een militaire coup organiseren om de macht te behouden? Immuun. Smeergeld aannemen in ruil voor een pardon? Immuun. Immuun, immuun, immuun.”
Originele lezing van de Grondwet
Het wantrouwen van links Amerika tegen de ‘supermeerderheid’ van zes, door Republikeinse presidenten voorgedragen conservatieve hoge rechters, was al voor maandag groeiende. Trump (78) had tijdens zijn eerste – en vooralsnog enige – ambtstermijn (2017-2021) het geluk dat hij drie justices kon vervangen, die in de VS voor het leven benoemd worden. In een langlopend opinie-onderzoek van peilingbureau Gallup zei in september vorig jaar nog maar 41 procent van de ondervraagden het werk van het hof te waarderen – een historisch dieptepunt.
De conservatieve opperrechters kunnen de VS nog decennialang op allerlei vlakken naar rechts sturen: van vrij wapenbezit tot het uitkleden van de macht van federale agentschappen
Het hof nam de afgelopen jaren enkele baanbrekende besluiten die lijnrecht ingingen tegen de politiek-maatschappelijke consensus. Dieptepunt voor veel Amerikanen was de vernietiging van het federale grondrecht op abortus, in juni 2022. Door die kwestie weer neer te leggen bij de individuele staten, is abortuszorg in een twintigtal conservatieve staten fors ingeperkt of bijna totaal verboden.
Bij deze en andere controversiële besluiten beroepen de conservatieve rechters zich echter op hun zo letterlijk mogelijke interpretatie van de Grondwet. Met die ‘originele’ lezing van de constitutie kunnen ze de VS nog decennialang op allerlei vlakken naar rechts sturen: van vrij wapenbezit tot het uitkleden van de macht van federale agentschappen.
Schandalen, vlaggen en vrouwen
De twee meest uitgesproken ‘originalists’ zijn Clarence Thomas en Samuel Alito. En juist zij kwamen de afgelopen jaren in opspraak door veronderstelde belangenverstrengeling. Ze bleken zich met snoepreisjes, collegegeld voor een kind of via een dubieuze vastgoedtransactie te hebben laten fêteren door miljardairs die ook zaken voor het hof hadden lopen. Eind vorig jaar nam het hof in reactie op deze onthullingen nieuwe ethische regels aan, maar een mechanisme om die te handhaven is er niet.
Ook kwamen beide rechtse houwdegens in opspraak via hun respectievelijke echtgenotes. Thomas’ vrouw Ginny bleek als fervent Trump-aanhangster in opmaat naar de Capitoolbestorming te sms’en met de stafchef van de president over manieren om de verkiezingsuitslag nog ongedaan te maken. Alito’s vrouw Martha-Ann vocht in diezelfde verhitte transitieweken een politieke burenruzie uit door de Amerikaanse vlag op z’n kop te hangen als S.O.S.-signaal nu Trump niet herkozen was.
Beide rechters negeerden oproepen van links om zich vanwege deze privé-incidenten terug te trekken in Trumps immuniteitskwestie. Maar zelfs als zij zichzelf gewraakt hadden, was het vonnis van maandag nog met 4-3 tot stand gekomen.
Schaduwmacht achter de troon
Links Amerika panikeert inmiddels dat een andere hoeksteen van hun republiek snel erodeert: de trias politica. De drie progressieve hoge rechters schreven maandag in hun minderheidsoordeel dat het immuniteitsvonnis niet alleen de wetgevende macht van het Congres insnoert en de uitvoerende macht van de president uitbreidt, maar dat het Hooggerechtshof ook zijn eigen rechtsprekende macht vergroot. Commentator Joy Reid van de linkse nieuwszender MSNBC vergeleek het hof met ‘de hand van de Koning’, een machtige adviseur achter de troon, bekend uit de populaire tv-serie Game of Thrones.
Die schaduwmacht wordt gepersonifieerd door Leonard Leo. Met zijn ultrakatholieke Federalist Society was deze invloedrijke lobbyist de afgelopen decennia dé belangrijke gangmaker achter de benoeming van honderden conservatieve rechters op zowel federaal als staatsniveau.
Leo zou, volgens onthullingen van journalistiek platform ProPublica, betrokken zijn geweest bij het fêteren van hoge rechter Alito met een luxueus vistripje naar Alaska door een miljardair. De Democraten in de justitiecommissie van de Senaat hebben hier al een onderzoek naar geopend en Leo gedagvaard om informatie te verstrekken. Dat weigert hij. Mocht deze kwestie voor het Hooggerechtshof belanden, dan kan Leo gerust zijn: vijf van de hoge rechters hebben banden met zijn Federalist Society.
De kracht van orkaan Beryl in de Caribische Zee blijft verder toenemen, en is maandagavond opgeschaald naar de zwaarste ‘categorie 5’. Dat meldt het National Hurricane Center (NHC) in de Verenigde Staten. De orkaan bereikte maandag de eilanden Grenada en Saint Vincent en de Grenadines, die deel uitmaken van de Bovenwindse Eilanden. Beryl is onderweg naar Jamaica.
Een orkaan van categorie 5 heeft aanhoudende windstoten van meer dan 252 kilometer per uur, is volgens het NHC „extreem gevaarlijk” en veroorzaakt „catastrofale schade”. Beryl zwakte maandag even af naar een orkaan van categorie 3, maar inmiddels is de kracht toegenomen met windsnelheden tot 270 kilometer per uur. Bij een orkaan van deze categorie zal een groot deel van sterk gebouwde huizen worden verwoest, waarbij het dak volledig bezwijkt en muren instorten.
Op Grenada is zeker één dode gevallen, meldde premier Dickon Mitchell maandag. „Binnen een half uur werd Carriacou met de grond gelijkgemaakt”, zei hij tijdens een persconferentie. Het dodental kan nog oplopen. De informatievoorziening loopt namelijk achter omdat communicatielijnen eruit liggen op de eilanden Carriacou en Petite Martinique.
Dit weekend groeide Beryl uit tot een orkaan van categorie 4, waarmee records al werden gebroken. Nog nooit ontstond zo vroeg in het orkaanseizoen, van juni tot september, een orkaan van deze kracht in de Atlantische Oceaan. De vroegste orkaan van categorie 4 was Dennis op 8 juli 2005. Emily werd datzelfde jaar op 17 juli de vroegste orkaan van categorie 5.
Voorbode
„Beryl is ongekend vreemd”, zegt orkaanmeteoroloog Jeff Masters tegen persbureau AP. „Ze staat zo ver buiten de verwachtingen uit klimatologie dat je ernaar kijkt en zegt: ‘Hoe is dit in juni gebeurd?”
Klimaat- en orkaanexperts verwachtten maanden geleden al een roerig orkaanseizoen, vergelijkbaar met recordjaren zoals 2005, met orkaan Katrina. Dat komt onder meer door de temperatuur van de zee, die nu al hoger is dan normaal gesproken in september, en door weersfenomeen La Niña. Ook het KNMI verwacht een „ongekend actief orkaanseizoen”.
Op de Nederlandse eilanden in de Caribische Zee is weinig overlast, schreef het Antilliaans Dagblad zondag. De kans op tropische stormomstandigheden is klein, wel kunnen Sint Eustatius, Saba en Bonaire overlast krijgen door zware buien.
Brazilië telde in de eerste helft van dit jaar een recordaantal bosbranden in het Amazonegebied. In 2024 vonden er tot nu toe 13.489 branden plaats, het hoogste cijfer in twintig jaar. Dat meldt persbureau AFP dinsdag. Deskundigen schrijven de stijging volgens het persbureau vooral toe aan de historische droogte in het Braziliaanse tropisch regenwoud. Alleen in 2003 en 2004 beleefde dit gebied meer bosbranden, respectievelijk 17.143 en 17.340, blijkt uit gegevens van het Braziliaans Instituut voor Ruimteonderzoek (INPE), dat de cijfers sinds 1998 bijhoudt.
De afgelopen dagen kleurde de lucht ook rood boven de Zuid-Amerikaanse Pantanal, het grootste drasland ter wereld, en de Ceredo-savanne, waar het aantal bosbranden het afgelopen half jaar eveneens recordhoogtes bereikte. De meeste gebieden ervaren waterstress als gevolg van een gebrek aan neerslag, aldus de woordvoerder van de Braziliaanse tak van Greenpeace Romulo Batista tegen AFP. „De omgeving wordt droger en drogere vegetatie is kwetsbaarder voor branden.” Hij is echter van mening dat „de meeste branduitbraken niet spontaan zijn”, maar worden veroorzaakt door „menselijk handelen”. De branden die expres worden gesticht, zijn onder meer het gevolg van de queimada, boeren die stukken bos afbranden om ruimte te maken voor de veeteelt.
Luiz Inacio Lula da Silva, de linkse president van Brazilië, heeft beloofd om illegale ontbossing in 2030 een halt toe te roepen. Onder zijn extreemrechtse voorganger Jair Bolsonaro (2019-2022) was deze illegale ontbossing juist enorm toegenomen. Zijn strategie heeft meteen succes: van 1 januari tot 21 juni is de ontbossing ten opzichte van het eerste half jaar van 2023 met ruime 40 procent verminderd. Dat is een belangrijke factor in de strijd tegen de opwarming van de aarde, omdat de opname van CO₂ uit het grootste regenwoud ter wereld daar een grote rol in speelt.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data117955168-da902d.jpg|https://images.nrc.nl/5cCZMSh1HJSR9A5r9tyY3JujLpY=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data117955168-da902d.jpg|https://images.nrc.nl/EHDQRH_XdDBVFRYj5Ez0CRrCnEo=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data117955168-da902d.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data117955174-ad6c8d.jpg|https://images.nrc.nl/femG9fq-FKogv-QvV7yB88BiEZo=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data117955174-ad6c8d.jpg|https://images.nrc.nl/MXbjoMUI4H-DREcTMTn7IPIW5oQ=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data117955174-ad6c8d.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data117955171-2d3195.jpg|https://images.nrc.nl/qmmt7xyKAhB9Ux-DR68rnT0TtSs=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data117955171-2d3195.jpg|https://images.nrc.nl/56CicpoT91G_Rlg4HowXoahhzPc=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data117955171-2d3195.jpg)
