De negentienjarige Helmi Hirez maakte de afgelopen maanden talloze verschrikkingen mee. Zaterdag was hij opnieuw getuige van de gevolgen van een Israëlische luchtaanval, dit keer op al-Mawasi. „Een ezelkar bracht steeds opnieuw dekens met daarin stukken vlees. Meer was er niet van mensen over”, vertelt hij enkele uren later telefonisch vanuit Gaza. Kort na de aanval stond hij bij tenten van de Palestijnse Rode Halve Maan, waar gewonden en doden naartoe werden gebracht. Op karren, bij gebrek aan ambulances.
„Het nieuws over een mogelijk staakt-het-vuren volgden we de afgelopen dagen op de voet, en toen gebeurde dit bloedbad”, zegt Hirez. Hij komt uit Gaza-stad en vluchtte achtereenvolgens naar Rafah en al-Mawasi. Tijdens verschillende bombardementen op Rafah verloor hij eerst veertien familieleden en toen zijn moeder. Met zijn vader, tweelingbroer en zus verblijft hij sinds enige maanden in een tent in al-Mawasi. „We kunnen nergens anders heen. Een veilige plek bestaat niet in Gaza.”
Zaterdagochtend voerde Israël luchtaanvallen uit op al-Mawasi, een gebied in Gaza ten westen van Khan Younis waar zeker een miljoen ontheemden veelal in tenten verblijven. Volgens de Gazaanse gezondheidsautoriteiten zijn er zeker 90 doden en 300 gewonden gevallen. Door Israël was het gebied eerder tot zogenaamde ‘humanitaire zone’ verklaard, volgend op ‘evacuatiebevelen’ voor andere gebieden in Gaza.
Militaire leider Hamas
Volgens Israël was de aanval bedoeld om de militaire leider van Hamas, Mohammed Deif, uit te schakelen. Hij wordt verantwoordelijk gehouden voor de planning van de aanval op 7 oktober in Israël. Ook Rafa Salama, een Hamas-commandant in Khan Younis, was volgens het Israëlische leger doelwit. De Israëlische premier Benjamin Netanyahu zei op zaterdagavond dat nog niet duidelijk is of Deif is gedood. Het Israëlische leger maakte zondag bekend dat Salama is gedood, maar zegt naar Deif nog onderzoek te doen.
Hamas-leider Khalil al-Hayya zei echter tegen nieuwszender Al Jazeera dat Deif nog in leven is. Hamas noemde de Israëlische beweringen dat het hun leiders aanviel „vals”, en een legitimatie voor de aanval op al-Mawasi. Zondag vertelde een Hamas-functionaris aan persbureau AFP dat Hamas zich terugtrekt uit de indirecte onderhandelingen over een staakt-het-vuren met Israël. De terugtrekking werd later op zondag echter ontkend door het politieke bureau van Hamas.
Er kwamen binnen korte tijd 130 gewonden binnen, terwijl alle 38 eerste hulp-bedden al bezet waren
Na de aanval op zaterdag stroomde het nog maar beperkt functionerende Nasser-ziekenhuis in Khan Younis vol met gewonden. Directeur van UNRWA in Gaza, Scott Anderson, bezocht die middag het ziekenhuis. „Het was een van de vreselijkste dingen die ik de afgelopen maanden in Gaza heb gezien”, vertelt hij telefonisch aan NRC. „Ik zag een twaalfjarige met een dubbele amputatie. Een gewonde peuter. Twee meisjes die verlamd waren. Gewonde en getraumatiseerde ouders. Hen was verteld dat het veilig zou zijn.”
De situatie in het ziekenhuis was „heel chaotisch”, zegt Anderson. „Er kwamen binnen korte tijd 130 gewonden binnen, terwijl alle 38 eerste hulp-bedden al bezet waren.” Er is een gebrek aan ontsmettingsmiddelen, prothesen, hygiëne en ventilatie door gebrek aan brandstof en elektriciteit.
Lees ook
Ook in Gaza-Stad laait de strijd weer op na terugkeer Hamas
De Nederlandse Abed Al Attar (33) uit Almere, die al sinds oktober vastzit in Gaza, hoorde zaterdag vanuit het nabijgelegen Deir al-Balah, waar hij met 16 familieleden in een half kapot huis verblijft, de bommen op al-Mawasi vallen. Onlangs was er nog een bombardement vlakbij hun huis. „Het voelt alsof ik ieder moment kan doodgaan”, zegt hij telefonisch.
Op zaterdag werden bij een Israëlische luchtaanval op het al-Shati-vluchtelingenkamp in Gaza-Stad 20 mensen gedood. Zondagochtend vielen er bij een nieuw bombardement op Gaza-Stad 17 doden en 50 gewonden.
Spanje kan vanavond voor de vierde keer Europees kampioen voetbal worden. Dat lukte de Zuid-Europeanen eerder in 1964, 2008 en 2012. De jaren tussen 2008 en 2012 gelden als een gouden periode, want in 2010 werd Spanje voor de eerste en tot nu toe enige keer wereldkampioen. Ze wonnen toen met 1-0 van het Nederlands elftal.
Engeland wacht nog altijd op de eerste Europese titel. Drie jaar geleden waren de Engelsen er dichtbij, maar in de finale in eigen land, op Wembley, werd tegen Italië verloren na strafschoppen. In 1996 bereikte Engeland de halve finale van het EK, maar het verloor na strafschoppen van latere winnaar Duitsland. In 1966 werd Engeland wel wereldkampioen.
Meerdere spelers van zowel Spanje als Engeland maken nog kans om topscorer van het toernooi te worden. Dani Olmo (Spanje) en Harry Kane (Engeland) staan momenteel bovenaan met drie doelpunten, maar moeten hun eerste plek delen met vier spelers van uitgeschakelde landen, onder wie Cody Gakpo.
Aan Spaanse kant heeft Fabian Ruiz daarnaast tot nu toe twee keer gescoord dit toernooi, Jude Bellingham deed hetzelfde voor Engeland. De UEFA bevestigde vrijdag aan Engelse media dat de topscorerstitel wordt gedeeld bij een gelijk aantal goals.
De Amerikaanse actrice Shannen Doherty is zaterdag op 53-jarige leeftijd overleden aan kanker. Dat laat Leslie Sloane, de publicist van de actrice, zondag weten aan het Amerikaanse tijdschrift People. Doherty leed al jaren aan kanker.
Doherty was onder meer bekend vanwege haar rol als Brenda Walsh in de serie Beverly Hills, 90210. Ze was van 1990 tot 1994 te zien in die serie. Doherty speelde een student die als nieuwkomer moeite had om zich aan te passen aan haar klasgenoten in het rijke Beverly Hills. In 2008 en 2019 keerde ze terug als het personage voor nieuwe seizoenen van de serie. Ook speelde Doherty een van de hoofdrollen in de serie Charmed.
„Het is met pijn in het hart dat ik het overlijden van actrice Shannen Doherty bevestig. Op zaterdag 13 juli verloor ze haar strijd tegen kanker na vele jaren vechten tegen de ziekte”, zegt publicist Sloane. Doherty was op het moment van sterven samen met haar familie.
De fundamentalistische Palestijnse organisatie Hamas trekt zich terug uit de onderhandelingen met Israël over een wapenstilstand. Dat heeft een Hamas-official zondag gezegd tegen persbureau AFP.
Het afbreken van de onderhandelingen volgt op de aanslag door Israël op het vluchtelingenkamp al-Mawasi bij Khan Younis, waarbij zaterdag zeker negentig mensen om het leven kwamen. Ismail Haniyeh, de politiek leider van Hamas, heeft bemiddelaars Qatar en Egypte laten weten dat de onderhandelingen met Israël gestaakt worden, meldt onder andere Al Jazeera.
De nieuwe onderhandelingen over een bestand tussen Israël en Hamas leken eerder deze maand op gang te komen. De Israëlische minister van Defensie Yoav Gallant zei begin juli in een tv-uitzending dat een deal over het terugbrengen van gijzelaars „dichterbij dan ooit” zou zijn. Hamas houdt op dit moment vermoedelijk nog 116 mensen gegijzeld, die werden meegenomen bij de aanval op 7 oktober 2023.
Het Israëlische leger dringt volgens internationale media bij premier Benjamin Netanyahu aan op een deal met Hamas, ook als dat zou betekenen dat Hamas voorlopig in de Gazastrook zou kunnen blijven zitten. Volgens de militairen is een bestand de beste manier om de resterende gijzelaars in handen van Hamas vrij te krijgen.
Bij een aanval op het vluchtelingenkamp al-Mawasi bij Khan Younis zijn zeker negentig doden gevallen. Foto Haitham Imad/EPA
De tocht die migranten en vluchtelingen door het Afrikaanse continent maken langs de Sahara richting de zuidelijke oevers van de Middellandse Zee, wordt vanwege toenemend geweld steeds gevaarlijker. Dat blijkt uit een vrijdag gepubliceerd rapport van de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR en de internationale organisatie voor migratie IOM. De onderzoekers spreken van een „grimmige realiteit” voor de 30.000 migranten en vluchtelingen die ze in de periode tussen 2020 en 2023 voor het onderzoek hebben gesproken.
In het rapport wordt een lange reeks aan mensenrechtenschendingen genoemd gericht tegen vluchtelingen en migranten, waaronder martelingen, seksueel geweld, ontvoeringen en willekeurige detenties. Daarvoor zijn zowel lokale autoriteiten als criminele bendes verantwoordelijk. Honderden zouden ongewild in de orgaanhandel belanden. Een groot deel werd gedwongen zijn organen te verkopen om te overleven. In andere gevallen werden migranten en vluchtelingen gedrogeerd en vervolgens beroofd van hun organen.
IOM en UNHCR registreerden tussen 2020 en mei 2024 zeker 1.180 omgekomen vluchtelingen op de route van de Hoorn van Afrika en West-Afrika richting de Middellandse Zee. Omdat nog veel documentatie ontbreekt, wordt aangenomen dat dit aantal veel hoger ligt. Volgens gegevens van de UNHCR in Tunesië zouden in 2023 dubbel zo veel migranten de gevaarlijke tocht langs de Sahara hebben gemaakt in vergelijking met 2020. De VN-onderzoekers zien lokale conflicten in de Sahelgordel, waaronder de oorlog in Soedan, als grootste drijvende kracht achter de toenemende migratie op de route. Maar ook klimaatverandering en groeiend racisme, met name gericht op mensen uit sub-Sahara Afrika, zorgen ervoor dat mensen op de vlucht slaan.
‘Totale straffeloosheid’
De vaststellingen uit het rapport zijn in lijn met eerdere bevindingen van mensenrechtenorganisaties, waaronder Human Rights Watch, over systematische geweld en onmenselijke behandeling van landelijke autoriteiten, waaronder Tunesië, gericht tegen vluchtelingen. De VN-organisaties hekelen in het vrijdag gepubliceerde rapport de „totale straffeloosheid” hiervan en benadrukken de noodzaak tot internationale bescherming voor deze groep vluchtelingen en migranten. De internationale gemeenschap zou haar verontwaardiging voor de mate van geweld op de Sahel-route niet mogen verliezen, aldus UNHCR-directeur Vincent Cochetel.
Veel van de vluchtelingen die de Sahara doorkruisen proberen via de vaarroute over de Middellandse Zee Europa te bereiken. Op die gevaarlijke tocht, waar zich jaarlijks duizenden mensen aan wagen, zouden sinds 2020 zeker 7.115 mensen zijn omgekomen of vermist.
Consumenten betalen in Nederland te veel voor internet, zegt de Consumentenbond. Dit komt doordat veruit de meeste Nederlanders een abonnement hebben bij KPN en Ziggo en die bedrijven producten leveren voor bijna dezelfde prijs.
Samen bezitten Ziggo en KPN volgens de bond zo’n driekwart van de markt. Maar de productprijzen van de twee bedrijven verschilden de afgelopen vijf jaar nauwelijks. Alleen Odido zou internet aanbieden voor een prijs die zo’n zes tot acht euro lager is. Als alle klanten van KPN en Ziggo zouden overstappen naar Odido zou dat volgens de bond jaarlijks 468 miljoen euro schelen.
Lees ook
Het tijdperk van het multigig internet is aangebroken, maar hoeveel gigabit heb je echt nodig?
Ook haalt de consumentenbond een Europese internetprijspeiling aan waaruit blijkt dat Nederland een van de duurste landen is wat betreft internet. De gemiddelde kosten van internet in Nederland zijn 30 euro per maand, zo’n tien euro hoger dan het Europees gemiddelde. Alleen in België en Portugal betalen consumenten meer dan in Nederland.
Ondanks de hoge prijzen van KPN en Ziggo stappen de meeste mensen volgens de Consumentenbond niet over naar goedkopere aanbieders. Dat zou onder andere komen doordat het te veel moeite zou zijn om over te stappen, er te weinig prijsvoordeel zou zijn, of omdat mensen hun mailadres niet kwijt willen raken. De bond roept markttoezichthouder ACM op om in te grijpen en de prijs van internet weer omlaag te brengen.
Lees ook
5G veiling: frequenties snel internet brengen 174 miljoen op
Een grote vissersboot met vermoedelijk 170 migranten is maandag gezonken voor de kust van Mauritanië, meldden Mauritaanse functionarissen donderdag volgens persbureau AFP. De boot was op weg naar Europa, maar kapseisde vier kilometer van de West-Afrikaanse kust. De Mauritaanse kustwacht heeft volgens het staatspersbureau van Mauritanië de lichamen van 89 mensen geborgen, en heeft negen mensen kunnen redden. 72 mensen worden nog op het water vermist.
Boten van mensensmokkelaars zijn vaak overvol en van slechte kwaliteit, wat de reis riskant maakt. Toch leggen migranten veel geld neer om die te ondernemen. De laatste grootste migranten-scheepsramp vond plaats in juni, toen een boot met Somalische en Ethiopische vluchtelingen zonk. De VN-organisarie Internationale Organisatie voor Migratie (IOM) kon toen 71 van de 260 vluchtelingen uit het water redden.
Lees ook
Al kalft de kust af en verzilt de rivier, toch aast Gambia op olie
De vissersboot vertrok vanuit West-Afrika. Volgens data van het Spaanse ministerie van Binnenlandse Zaken is het aantal migranten dat de route van West-Afrika naar de Canarische Eilanden nemen afgelopen jaar gestegen met 1.000 procent. Armoede en werkloosheid maken dat mensen uit die regio de gevaarlijke tocht langs de westkust naar de Canarische Eilanden en Spanje wagen. De regio kampt met de gevolgen van klimaatverandering en een geschiedenis van politieke instabiliteit.
Lees ook
Senegalezen vochten voor hun democratie – en wonnen
‘Als je een kunstenaar van de Balkan bent, gaan ze er buiten de Balkan meteen vanuit dat je werk altijd over de oorlog gaat.” Dat was hoe kunstenaar Selma Selman drie jaar geleden haar positie als Bosnische kunstenaar typeerde. Voor haar speelt haar Roma-afkomst minstens een even grote rol. Het is precies wat de jury van de ABN Amro Kunstprijs voor vrouwelijk talent in Nederland aanspreekt in het werk van Selman. Aan Selman is woensdag de twaalfde ABN AMRO Kunstprijs toegekend. Ze is volgens de jury „een inspirerende kunstenaar wier werk heldhaftig is én kwetsbaar, overweldigend én intiem.”
Selman, geboren in 1991 in Bihac (Bosnië en Herzegovina), behaalde een bachelor schilderkunst aan de Universiteit van Banja Luka en een master Visual en Performing Arts aan de Universiteit van Syracuse (NY). Ze valt op met haar Paintings on Metal, waarop ze het leven van zichzelf en haar familie verbeeldde. Haar werk is een reactie op het patriarchale systeem waarin ze opgroeide. Ook in haar performances becommentarieert ze dat leven, met een vaste rol voor de vrouw, die soms niet eens de ruimte krijgt een eigen identiteit te vormen.
Voorbeelden zijn de performances met titels Selfportraits 1, 2 en 3. Daarin hakt ze in op een wasmachine (het eerste zelfportret), stofzuigers (tweede) en sloopt ze met haar vader en broers (ze komt uit een familie van schroothandelaren) een Mercedes (derde zelfportret). De eerste twee staan symbool voor het werktuig van de vrouw, de derde voor het kapitalisme. De drie vormen een groot contrast met haar geweldloze tien minuten durende performance Viva La Vida, waarin ze – in een lange jurk op een geweven vloerkleed zittend – traag een watermeloen leegeet. De combinatie van de drie – Roma jurk, Balkankleed, kwetsbare meloen – tonen de combinatie van afkomst en geboorteland.
Defend Yourself
Behalve haar afkomst wordt ook de oorlog in het voormalige Joegoslavië verwerkt. Bij de kunstmanifestatie Manifesta twee jaar geleden in Kosovo, had ze een performance waarin ze een half uur achter elkaar herhaalde ‘You Have No Idea!’ Ze schreeuwde het, zei het gelaten – en de toeschouwers beseften andermaal dat ze inderdaad geen idee hebben hoe het is om op te groeien tijdens een oorlog of om tot een minderheidsgroep te horen. In een andere performance confronteert ze het publiek door vlakbij ze te gaan staan terwijl ze bokshandschoenen aan heeft en zichzelf tegen het hoofd stoten uitdeelt terwijl ze ‘Defend Yourself’ schreeuwt.
Haar kunst belichaamt de strijd tegen onderdrukking, vastgeroeste waarden uit het verleden, trauma’s en geweld. De jury schrijft over haar werk: „Het zijn confronterende acties, waarmee ze op verschillende niveaus vragen stelt over economische structuren, minderheden en sociale verwachtingen.” Daarnaast prijst de jury Selman voor de manier waarop ze haar werk inzet om de positie van vrouwen en meisjes in de Roma-gemeenschap te verbeteren. Vanaf januari krijgt Selman, die tot 2023 resident was bij de Rijksakademie in Amsterdam, een solo-expositie in het Stedelijk Museum Amsterdam en in de ABN Amro Kunstruimte op de Zuidas. Ook wordt er door de bank werk aangekocht voor de kunstcollectie.
Weinig grote verrassingen staan in het advies over de rijkssubsidie voor de belangrijkste culturele instellingen van het land, woensdag uitgebracht door de Raad voor Cultuur. En dat is op zichzelf ook geen verrassing, want voormalig staatssecretaris Cultuur en Media Gunay Uslu vond dat de sector toe was aan rust na de ontwrichtende coronapandemie.
Toen zij vorig jaar de subsidieregeling maakte voor de instellingen die het rijk voor de periode 2025-2028 onmisbaar acht voor het Nederlandse cultuurlandschap, bleef er vooral veel hetzelfde: geen nieuwe categorieën, eisen of aantallen instellingen. Om diezelfde rust-reden had de Raad voor Cultuur eerder geadviseerd de subsidieperiode te verlengen tot 2026 in plaats van 2024. Maar omdat de cultuursector ook behoefte had aan ruimte voor vernieuwing, ging dat niet door.
Lees ook
Spannende dag voor culturele instellingen: wie krijgt de subsidies?
Het vierjaarlijkse advies van de Raad over de zogenoemde ‘basisinfrastructuur’ (bis) gaat over de rijkssubsidies die rechtstreeks van het ministerie van OCW komen. Daarnaast hebben ook de zes rijkscultuurfondsen woensdag hun meerjarige subsidies woensdag bekend gemaakt. Doorgaans wordt het advies van de Raad voor Cultuur overgenomen door in dit geval cultuurminister Eppo Bruins. De regels voor de cultuursubsidie van 2025-2028 staan vast, die kan het nieuwe kabinet niet met terugwerkende kracht wijzigen.
Nieuwkomers, afvallers
Rust dus, zo blijkt ook uit de beoordeling. Van de 181 aanvragen voor de ruim 250 miljoen euro jaarlijkse subsidie zijn er 115 gehonoreerd. Er is overvraagd, maar minder dan in de vorige periode: toen kregen 107 van 220 een positief advies.
Bij de afvallers nu zitten geen grote namen of publiekslievelingen, zoals in de vorige ronde het Scapino Ballet en Eurosonic Noorderslag, hoewel veel cultuurliefhebbers bijvoorbeeld cultuurinstelling BAK, Holland Baroque en het HipHopHuis zullen missen in de lijst met positieve adviezen. Ter vergelijking: in de vorige subsidieronde van 2021-2024 waren er 55 nieuwkomers, en dus ook meer afvallers.
Een ander doel was een betere geografische spreiding. Daarmee is in de vorige subsidieperiode al een grote stap gezet, toen nam het aantal instellingen buiten de randstad toe met negentien. De provincies Groningen, Friesland, Gelderland en Limburg hebben vanaf 2025 elk één bis-instelling meer in dit nieuwe advies, in Utrecht vallen er juist drie weg. De spoeling blijft dun in Drenthe met één instelling, en Zeeland en Flevoland met elk twee. Het zwaartepunt van bis-instellingen ligt nog altijd in Noord-Holland en Zuid-Holland.
Duidelijk signaal
Een duidelijk signaal krijgt het Internationaal Theater Amsterdam. Het ensemble valt uit de categorie ‘grote theaterinstellingen’, omdat er binnen de grote gemeenten Amsterdam, Rotterdam en Den Haag maar twee plekken zijn voor grote theaterinstellingen, die ieder 3,3 miljoen euro subsidie kunnen krijgen. Die plekken zijn voor Het Nationale Theater in Den Haag (dat was vorige ronde ook al ‘groot’) en Theater Rotterdam, dat voorheen als middelgroot werd beoordeeld – met het bijbehorende lagere subsidiebedrag.
Nu zal ITA – dat volgens advies van de Amsterdamse Kunstraad jaarlijks wel 11,4 miljoen euro aan gemeentesubsidie moet krijgen – 2 miljoen euro rijkssubsidie krijgen per jaar, in plaats van 3,3 miljoen. Volgens de Raad voor Cultuur waren de plannen van ITA kwalitatief minder dan die van plaatsvervanger Theater Rotterdam, is het reisbeleid te beperkt – de voorstellingen zijn vrijwel alleen in Amsterdam en het buitenland te zien – en worden codes voor de werkvloer onvoldoende nageleefd. Dat betekent ook dat ITA waarschijnlijk de subsidie voor internationale producties verliest, hoewel de Raad wel positief is over de internationale reputatie en kwaliteit van ITA.
Wat beter gaat, ziet de Raad, is het naleven van de codes voor diversiteit en inclusie, eerlijke betaling en goed bestuur. De culturele instellingen moesten in voorgaande aanvraagronde voor het eerst aangeven hoe ze die werkafspraken in de praktijk brengen. In haar advies van 2020 sprak de raad nog over een „een zwoegende, zwetende en vooral zoekende sector”. Nu ziet de raad „veelal voldoende aandacht”, al is de aandacht voor de codes „bij de een meer intrinsiek gemotiveerd dan bij de andere”.
Het advies in acht categorieën:
1Theater
De negen theatergezelschappen die aanspraak maken op rijkscultuursubsidie, zoals het Nationale Theater Den Haag, Theater Oostpool in Arnhem en het Noord Nederlands Toneel in Groningen, blijven ongewijzigd. Bij het Fonds Podiumkunsten (FPK), dat dit jaar nog forser overvraagd werd dan vier jaar geleden, vallen hardere klappen. Gerenommeerde gezelschappen als Orkater, De Warme Winkel, Wunderbaum, BOG. en Bambie worden ofwel negatief beoordeeld, ofwel ‘positief buiten budget’. Dat betekent dat ze alleen meerjarig geld zullen ontvangen als er vanuit de overheid meer geld voor het FPK komt. Orkater krijgt overigens wel meerjarige subsidie vanuit de bis-regeling als instelling voor talentontwikkeling.
De theaterfestivals die al rijkscultuursubsidie ontvingen, zoals het Holland Festival en Oerol, blijven gehandhaafd en gaan er ca. dertig procent op vooruit. Dat zal een opluchting zijn voor jeugdtheaterfestival Tweetakt, dat onlangs zijn subsidie in Utrecht kwijtraakte. Bij de jeugdtheatergezelschappen zijn het Bredase dansgezelschap De Stilte en het Amersfoortse Holland Opera negatief beoordeeld. In plaats daarvan treden muziektheatergezelschap Oorkaan en het piepjonge gezelschap De Horde toe tot de basis van het Nederlandse jeugdtheater.
ITA Foto Yentl Slik
2Dans
Bij de dansgezelschappen verandert in grote lijnen niets. Wel had de Raad graag gezien dat er ruimte was voor toevoeging van het hiphopgezelschap ISH Dance Collective, maar de aanvraag kan niet worden gehonoreerd wegens de eis van de regionale spreiding; ISH vraagt aan in dezelfde regio als Het Nationale Ballet.
Het Holland Dance Festival wordt niet gehonoreerd door dezelfde spreidingsafweging ten opzichte van de Nederlandse Dansdagen. NDD vraagt ook aan in Regio Zuid, de afweging pakt in hun voordeel uit.
De toekenningen van het Fonds Podiumkunsten bevatten vrij veel nieuwkomers: Lloydscompany van Lloyd Marengo, Man Co, Oxygen, Body of Art en ARK/Connor Schumacher. Dit gaat ten koste van Kalpanarts, David Middendorp, OFF Projects/Amos Ben-Tal en Arno Schuitemaker.
Soweto Skeleton Movers met Lloyd Marengo (r). Foto Andreas Terlaak
3Film
In de filmsector verdeelt de Raad voor Cultuur jaarlijks 5,8 miljoen euro over vier filmfestivals van internationaal allure. In het huidige advies moet vooral het Internationaal Film Festival Rotterdam (IFFR) inleveren. De Raad spreekt zijn vertrouwen uit in de organisatie en leiding, maar mist een strategisch plan. De bijna twee miljoen euro per jaar lijkt een pas op de plaats, maar is gezien de inflatie een aderlating.
De drie andere filmfestivals blijven op niveau. Het Nederlands Film Festival (NFF), dat zijn subsidie van ruim een half miljoen euro van gemeente Utrecht dreigt te verliezen, ziet de rijksbijdrage met bijna 3 ton stijgen tot bijna 1,1 miljoen. Jeugdfestival Cinekid, vier jaar geleden nog het zorgenkindje, groeit met bijna 3 ton tot 1,17 miljoen euro. Het Internationaal Documentaire Festival Amsterdam (IDFA) krijgt bijna 1,5 miljoen, ruim 2,5 ton extra.
Het Haagse Movies that Matter, dat hoopte 550.000 euro te krijgen, treedt niet toe tot de culturele basisinfrastructuur omdat het vooral thematisch opereert – mensenrechten, milieu – en een oneigenlijk beroep doet op de regeling documentaires terwijl het aanbod voor de helft uit speelfilms bestaat. Het EYE Filmmuseum krijgt uit een ander potje – internationale filmpromotie – conform de aanvraag bijna 2,5 miljoen euro.
Het Nederlands Film Festival. Foto Jeroen Jumelet/ ANP
4Klassieke muziek
Bij de symfonieorkesten verandert er weinig. De Raad geeft het Metropole, Noord Nederlands en Rotterdams Philharmonisch een pluim voor „sterke, bevlogen aanvragen” met „elan, helderheid en zelfbewustzijn”. Het Concertgebouworkest krijgt kritiek, want het vraagt „vooral aandacht voor de financiële situatie ten koste van aandacht voor zijn artistiek-inhoudelijke plannen”.
Bij de ensembles en koren is plek voor vijf gezelschappen: Amsterdam Sinfonietta, Nederlands Blazers Ensemble, Nederlandse Bachvereniging, Asko|Schönberg en Nederlands Kamerkoor. Holland Baroque krijgt van de Raad een negatief advies – het is „organisatorisch en financieel kwetsbaar”, dus „minder stabiel”. Het krijgt ook geen meerjarige subsidie van het FPK.
Bij het FPK zijn er afvallers van naam. Om te beginnen Camerata Trajectina, hoeder van het Nederlandse muzikale erfgoed. Maar ook vernieuwers als Club Classique, Pynarello en het Matangi Quartet. Opvallende nieuwkomers: harpist Remy van Kesteren, componist Martin Fondse, cellist Maya Fridman en musicaljournalist Andrea Voets.
De Raad adviseert om de Nederlandse Reisopera (5,6 miljoen), Opera Zuid (1,9 miljoen) en De Nationale Opera en Ballet (30,7 miljoen) de gereserveerde bedragen toe te kennen. Het Festival Oude Muziek krijgt positief advies van de Raad, maar het FPK draait bij enkele festivals van naam de geldkraan dicht: het Bachfestival Dordrecht, het Grachtenfestival, The Big Sing (voorheen de Koorbiënnale), de Strijkkwartet Biënnale en de Zeister Muziekdagen.
5Pop en jazz
Is De Staat nou een rockband, of ‘een instelling voor popmuziek’, zoals de Raad de Nijmeegse groep noemt? Voor een derde vierjarige periode op rij ontvangt de band structurele steun, nu met 275.000 euro – een kwart ton meer dan de vorige periode. Weinig rockbands – of instellingen voor popmuziek – lijken hun voorbeeld te volgen. Voor het eerst is in de basisinfrastructuur wel jazz en bigbandmuziek vertegenwoordigd, met het Jazz Orchestra of the Concertgebouw. Opvallende afvaller is de Amsterdam Klezmer Band, die de vorige periode geld kreeg van het FPK, maar nu zowel daar als voor de basisinfrastructuur werd afgewezen. De band ontplooit geen „activiteiten op het gebied van talentontwikkeling”, schrijft de Raad in het BIS-advies.
Bij de festivals valt ADE buiten de boot van het rijk, maar ze worden opgevangen door het FPK, waar ze de komende jaren 237.500 euro ontvangen voor de bedrijfsvoering. Bij het rijk wordt deze keer wel Eurosonic Noorderslag gesteund met acht ton.
Vier jaar terug werden ook drie hiphop-instellingen toegelaten tot de basisinfrastructuur: Emoves (Eindhoven), Dox (Utrecht) en HipHopHuis (Rotterdam), als instellingen voor talentontwikkeling. Eigenlijk te weinig, vond de Raad, maar er valt er nu nog een af: HipHopHuis is te weinig „toonaangevend” en er is aanhoudende twijfel over de kwaliteit van het bestuur.
6Beeldende kunst
Behalve de ruim vijfentwintig rijksmusea die vanuit de erfgoedwet al vaste subsidie krijgen – zoals het Rijksmuseum Amsterdam, Het Loo in Apeldoorn, Zuiderzee Museum in Enkhuizen – omvat de bis ook subsidies voor regionale musea, verspreid over de provincies. De meeste provincies droegen dezelfde musea voor als vier jaar geleden. Alleen Overijssel koos nu niet voor de Fundatie uit Zwolle, maar voor De Museumfabriek uit Enschede. Maar net als het Groninger Museum krijgt De Museumfabriek geen subsidie toegekend.
De Fair Practice Code, die eerlijke omstandigheden en redelijke vergoeding nastreeft, wordt goed nageleefd, concludeert de Raad. Zo niet de Code Diversiteit & Inclusie. Diversiteit is wel terug te zien in de programmering, publieksbereik en het betrekken van verschillende partners, maar het diversifiëren van het vaste personeel gebeurt nauwelijks. Wel positief is de Raad over het openbreken van het westerse perspectief: „Kunstinstellingen lijken zich er steeds meer van bewust dat het niet voldoende is om kunstenaars van buiten West-Europa binnen de traditionele westerse kaders te plaatsen.”
Zes presentatie-instellingen krijgen subsidie, één per grote gemeente. In Amsterdam is dat, net als vier jaar geleden, Framer Framed, De Appel valt buiten de boot. In Den Haag viel West ondanks een positieve beoordeling vier jaar geleden buiten de bis, nu is er wel subsidie. Dat gaat ten koste van de Nest Foundation.
Groningen komt er ook bij de presentatie-instellingen bekaaid vanaf. Fotografie Noorderlicht krijgt geen subsidie. Het Hem in Zaandam en BAK, basis voor actuele kunst Utrecht krijgen ook geen subsidie. Van het Mondriaan Fonds krijgen De Appel en Nest wel 450.000 euro subsidie.
7Letteren
Net als vier jaar geleden zet de Raad flink in op leesbevordering. De activiteitenplannen van Stichting Lezen (3.530.600 euro), De Schrijverscentrale (1.110.300 euro) en De Schoolschrijver (625.200 euro) zijn een voortzetting van de vorige subsidieperiode. De aandacht voor literatuur ziet de Raad afnemen, des te belangrijker is dus de gehonoreerde aanvraag van Het Literatuurhuis (654.600 euro), waar het festival ILFU onder valt. Hoewel de Raad het belang van debatcentra benadrukt, is er in de bis maar plek voor één. Dat wordt, net als vorige keer, De Balie (298.700 euro). Pakhuis De Zwijger, dat vorige ronde na een rechtszaak ook subsidie kreeg, valt er nu uit.
Een kunstinstallatie gemaakt van 10.000 lichtgevende boeken door het Spaanse kunstcollectief Luzinterruptus ter gelegenheid van het Internationaal Literatuurfestival Utrecht (ILFU). Foto Jeroen Jumelet/ ANP
8Ontwikkelfunctie
Meest overvraagd is de categorie ‘Ontwikkelinstellingen’ (totaal budget: 11.100.300 euro), voor organisaties die zich richten op talentontwikkeling. Er is ruimte voor zestien instellingen, terwijl 49 organisaties een aanvraag deden. De Raad voor Cultuur signaleert dat er in de podiumkunsten veel aandacht is voor talentontwikkeling, maar dat het bij andere genres soms ‘nog zoeken is’.
Opvallend is het afvallen van vier van de vijftien instellingen die de vorige periode wel meerjarige rijkssubsidie kregen, vaak (mede) door bestuursproblemen: BioArt Laboratories, MusicalMakers, Likeminds en Hiphophuis. De Raad beoordeelt het ontwikkelproject van het Eindhovense BioArt Laboratories (voor kunstenaars die werken met biologisch materiaal) als te onduidelijk en moeilijk te peilen.
De uitscheiding van stikstof en fosfaat uit dierlijke mest is afgelopen jaar gedaald, maar de uitstoot is nog altijd te hoog om onder het ‘mestplafond’ te blijven dat vanaf volgend jaar geldt. Dat blijkt uit woensdag gepubliceerde cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek.
Vorig jaar kwam uit onder meer koeien-, kippen- en varkensmest 464 miljoen kilo stikstof vrij. Dat is 26 miljoen kilo onder het stikstofplafond dat voor 2023 gold. In 2025 geldt echter een maximum van 440 miljoen kilo. De uitscheiding van fosfaat was 147 miljoen kilo, 3 miljoen kilo onder het fosfaatplafond dat voor 2023 gold. Komend jaar wordt het fosfaatplafond 135 miljoen kilo.
Het mestplafond werd eind 2022 door toenmalig minister Piet Adema (Landbouw, ChristenUnie) verlaagd om daarmee aan aangescherpte eisen te voldoen vanuit de Europese Commissie. Nederland moet van ‘Brussel’ zijn waterbeheer verbeteren. Het grond- en oppervlaktewater is hier sterk vervuild door te veel fosfor en nitraat, vooral afkomstig van mest uit de landbouw.
Lees ook
De mestcrisis jaagt boeren op kosten
Sinds 2017 is de stikstofuitscheiding van de Nederlandse veestapel afgenomen met 48 miljoen kilo, en de fosfaatuitstoot met 22 miljoen kilo. Het grootste deel van die daling komt door de melkveehouderij, die minder koeien is gaan houden. De afschaffing van het melkquotum in 2015 en het daarna gestegen aantal melkkoeien zorgde in 2017 juist voor een piek in de uitstoot.
Een andere factor in de uitstoot via mest is het voer dat de dieren krijgen. Zo stootten melkkoeien in 2023 wat meer stikstof uit en minder fosfaat, omdat het gras dat zij gevoerd kregen door weersomstandigheden meer stikstof bevatte en minder fosfor.
