Category: Politiek Den Haag

Wim Klever, zo gaat het familieverhaal, was veertien toen hij op Bevrijdingsdag van zijn fiets geschoten werd. „Hij rolde de dijk af en hield zich stilletjes”, zegt zijn jongste broer Arnold. „Dat was zijn redding.” Ernstig gewond was Wim niet. Arnold, een baby nog toen het gebeurde, weet dat zijn broer met een verband gauw geholpen was in het ziekenhuis in Oudewater.

De gebeurtenis van bijna tachtig jaar geleden werd actueel bij de hoorzitting in de Tweede Kamer van beoogd PVV-minister Reinette Klever (Buitenlandse Handel en Ontwikkelingshulp), vorige maand. Ze verdedigde daar de term ‘omvolking’ als omschrijving van een „demografisch fenomeen”. Maar ze verwierp associaties met nazi-gedachtegoed.

Haar grootouders van moeders kant hadden, vertelde zij, nota bene onderduikers en haar eigen vader werd „door de SS neergeschoten en heeft zijn verwondingen ternauwernood overleefd”. Dat laatste is opvallend, want op Facebook schreef haar vader vier jaar geleden zelf dat „men kon volstaan met pleisters en een wasbeurt” in het ziekenhuis. Hij kon zelf op de fiets naar huis.

Arnold denkt er het zijne van. Voor hem is het geen verhaal voor in de politiek, „maar dat moet zij weten”. Wel staat vast dat het is gebeurd, zegt hij. Op de oprit van de woning waar hij al zijn hele leven woont vertelt hij hoe het ging. De bevrijding werd al gevierd toen vanuit Montfoort een groep SS’ers naar Oudewater trok. Onderweg dwongen ze bewoners de Nederlandse vlag weg te halen, zoals bij de Klever-boerderij. Verderop in de polder kwam het tot een vuurgevecht met leden van de verzetsalliantie Binnenlandse Strijdkrachten. En net daar fietste Wim.

Spinoza-kenner

Reinette Klever (1967) groeide op in Capelle aan den IJssel. Haar moeder was medisch analist, haar vader hoofddocent aan de Erasmus Universiteit. Mensen spreken die de nieuwe minister goed kennen blijkt lastig. Een zus wil niet praten en ook geen verzoek neerleggen bij vader Wim, een Spinoza-kenner die nog op hoge leeftijd actief is op het sociale medium X. Thuis werd NRC gelezen, maar na zestig jaar als abonnee zwoor vader Wim de krant af. „Hij is vrij eigenzinnig”, zegt Arnold Klever. „Dat merk je ook wel aan z’n dochter. Die gaat d’r eigen gang.”

De felle toon in debatten zegt veel over de gedrevenheid waarmee u uw opvatting verdedigde en het PVV-geluid liet horen

Ook mensen die met haar samengewerkt hebben, willen niet praten. Collegabestuurder Arnold Karskens van omroep Ongehoord Nederland (ON) heeft nauw contact met Klever en vergezelde haar tijdens de hoorzitting in de Tweede Kamer. Als de verslaggever hem daar aanspreekt, reageert hij met krachttermen. Opiniemaker Rutger van den Noort, oprichter van een Nexit-denktank waar Klever zich in 2019 bij aansloot, past ervoor om „over de rug van Reinette” mee te werken aan een artikel waarvan de „gure progressieve conclusie al op voorhand geschreven is”. De Ermelose ondernemer Nienke van Herksen, plaatsgenoot van Klever en lid van de Raad van Toezicht van ON, bedankt voor het verzoek.

Als minister zal Klever geopolitieke dossiers onder zich krijgen rond bijvoorbeeld ASML, speelbal in de chipmachine-oorlog tussen VS en China. En ze gaat 2,4 miljard euro bezuinigen op ontwikkelingshulp, zoals vastgesteld in het hoofdlijnenakkoord. Donderdagavond diende GroenLinks-PvdA twee moties van wantrouwen (verworpen) in tegen Klever en collega-minister Marjolein Faber vanwege het gebruik dan wel relativering van de term ‘omvolking’, die onder meer in ON-uitzendingen voorbijkwam.

Na haar studie bedrijfseconomie klom Klever op tot regiomanager Midden- en Zuid-Amerika voor rederij NedLloyd, in Chili. Mensen uit die tijd die NRC benaderde, vinden het te lang geleden om in detail over haar te praten, maar herinneren zich een „slim” en „streberig” iemand. Vanaf 2004 beheerde ze het vermogen van haar man, die een succesvol IT-detacheringsbedrijf opzette.

Na een jaar in de allereerste PVV-senaatsfractie wordt Klever in 2012 verkozen in de Tweede Kamer, waar ze het woord voert over zorg en energie. Ook laat ze zich gelden in het zogenoemde Bulgarenfraude-debat in 2013, nadat gebleken is dat bendes duizenden euro’s aan toeslagengeld opstrijken. In een motie verzoekt ze de regering „morgen nog af te reizen naar Bulgarije” om het geld „tot en met de laatste cent terug te halen en tot die tijd geen Bulgaar meer in Nederland toe te laten”. Ook stelt ze met Lilian Helder (toen PVV, nu BBB) Kamervragen over de Nationale Ombudsman, als die zegt dat het „met fraude wel meevalt” in Nederland. Een belediging voor mensen die „wel netjes” betalen, vinden de PVV’ers.

Ook in de zorg richt ze zich op fraude en wanbetaling. Ze stelt dat de solidariteit van het zorgstelsel „onder druk staat door massa-immigratie” en wil bij de bestrijding van wanbetaling „niet voor iedereen dezelfde aanpak”. Ze stelt op basis van CBS-cijfers dat „allochtonen drie keer vaker wanbetaler zijn dan autochtonen”. Klever: „Is de cultuur bepalend? Is het misbruik of wat dan ook? Dan moet je daar naar kijken en dat aanpakken”. Ook stelde ze voor het geld voor ontwikkelingssamenwerking te gebruiken om het eigen risico in de zorg af te bouwen.

De „felle toon” van Klever in debatten „zegt veel over de gedrevenheid waarmee u uw opvatting verdedigde en het PVV-geluid liet horen”, zegt Kamervoorzitter Khadija Arib in haar afscheidswoord. In 2017 stopt Klever na de verkiezingen, om meer bij haar gezin in Ermelo te zijn. Ze heeft drie amendementen door de Kamer gekregen: een record binnen de PVV-fractie. Twee gaan over meer transparantie in de zorg.

Ongehoord Nederland

Drie jaar later voegt ze zich bij de rechts-radicale omroep Ongehoord Nederland van oprichter Arnold Karskens. Als zakelijk directeur gaat ze onder meer over personeelsbeleid en ledenwerving. Een van haar dochters werkt er ook. Klever schuift zelf als politiek duider aan in Ongehoord Nieuws. Eerder presenteert ze online video’s zoals het Zwarte Pietenjournaal. Na de toetreding in 2022 tot het omroepbestel houdt het NPO-bestuur plannen voor zo’n journaal tegen. Internationaal is weinig begrip voor deze vorm van ‘blackfacing’, maar op dienstreizen „neem ik Zwarte Piet niet mee”, zegt Klever tijdens de hoorzitting.

Veel (oud-)ON-betrokkenen reageren niet op vragen. Eén van hen, die niet met naam in NRC wil, zegt dat Klever „zichzelf in tegenstelling tot Arnold onder controle heeft en het geheel goed overziet”. Ze werkte met twee juristen aan de vele beroepsprocedures in de geschillen tussen de NPO en de aspirant-omroep. Eind december blijkt staatssecretaris Gunay Uslu (Media, D66) het NPO-bestuur niet te volgen bij het verzoek om de erkenning van ON in te trekken.

Voor hun werk krijgen de ON-bestuurders, onder wie Klever, in 2023 een vergoeding die tienduizenden euro’s hoger ligt dan het jaar ervoor. De maximering die zij zichzelf hadden opgelegd in hun beleidsplan – niet meer dan 50 procent van de balkenendenorm – blijkt vorig jaar uit de statuten gehaald, ontdekte NRC. „Hun mensen lopen op straat de klappen op”, zegt Ahmed Aarad, voormalig presentator van ON. „Krijgen die er ook zoveel bij?”

In Hilversum geldt ze als de evenwichtige bestuurder naast Karskens, maar die reputatie loopt een kras op als ze vorige zomer NPO-bestuursvoorzitter Frederieke Leeflang bij een besloten omroepbijeenkomst filmt voor een campagnespotje om leden te werven. „Een zware integriteitsschending”, stelt Leeflang in een mail waarin ze aankondigt ON te schorsen uit NPO-overleggen. Klever kaatst terug. „Ik voel mij onheus bejegend, gekleineerd, onder druk gezet en geïntimideerd”, schrijft ze aan de NPO na een kennelijk heftig gesprek met Leeflang. „Ik zal dan ook, als ik enigszins van de ergste schok ben bekomen, stappen ondernemen” en hiervan „melding doen”. Of dit is gebeurd, is onduidelijk. „Daar is verder niks over te melden”, aldus een NPO-woordvoerder.

Als parlementariër droeg Klever een speldje met de Prinsenvlag, een symbool dat omstreden is omdat de NSB deze vlag gebruikte tijdens de Tweede Wereldoorlog. „Die vlag heeft voor mij een speciale betekenis”, zegt Klever in de hoorzitting. Haar familie van moeders kant vocht aan de zijde van Willem van Oranje en daar verwijst de vlag voor haar naar. Klever ziet haar ministerschap als grote verantwoordelijkheid. „En ik ben in het bijzonder vereerd om Nederland te dienen in het licht van mijn familiegeschiedenis.”

Delen

Mail de redactie

Ze combineert de zorg voor haar vader, die hersenkanker en epileptische aanvallen heeft, met een studie audiovisuele media aan de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht. Pittig, vertelt Myrthe Faaij (18) uit Driebergen-Rijsenburg, omdat die mantelzorg zich niet laat plannen: „Ineens kan ik een appje krijgen tijdens de les dat het thuis niet goed gaat.” Voorlopig hoeft eerstejaarsstudent Myrthe niet te vrezen voor een mogelijke collegegeldverhoging, want studeren gaat haar goed af. Maar dat het nieuwe kabinet studeren duurder wil maken voor langstudeerders, bezorgt haar wel stress: „Mijn vader kan plotseling achteruitgaan en ik wil niet alle druk op de schouders van mijn moeder en zus leggen.”

De nieuwe coalitie van PVV, VVD, NSC en BBB wil vanaf het studiejaar 2025/2026 een maatregel van kabinet-Rutte I herinvoeren: een collegegeldverhoging voor langstudeerders, in de volksmond ook wel ‘langstudeerboete’ genoemd. Studenten die meer dan een jaar studievertraging oplopen, moeten 3.000 euro boven op hun collegegeld betalen, is het idee. De coalitie verwacht dat ze dan sneller afstuderen én denkt dat het plan 282 miljoen euro per jaar oplevert.

Momenteel betalen Nederlandse studenten ruim 2.000 euro collegegeld per jaar en legt de overheid jaarlijks tot 10.000 euro per student bij. In 2022 telde Nederland 37.000 langstudeerders, volgens het ministerie van Onderwijs. Na kritiek op het plan gaf NSC-leider Pieter Omtzigt in het debat over het coalitieakkoord aan dat hij „zorgvuldig” wil kijken of sommige studenten uitgezonderd kunnen worden van de verhoging, bijvoorbeeld degenen die een bestuursjaar doen of kampen met een langdurige ziekte. Rob Jetten (D66) opperde ook studerende topsporters en mantelzorgers uit te zonderen.

Lees ook

‘De groeten met je boete’ roepen honderden studenten in Utrecht

Klasgenoten

Ook als de collegegeldverhoging níét voor mantelzorgers gaat gelden, worden daarmee niet al Myrthes zorgen weggenomen. Problematischer dan de kans op een langstudeerboete is dat ze op haar studie te weinig erkenning en begeleiding krijgt. „Als ik een les mis en klasgenoten om een update vraag, antwoorden ze soms: had je maar bij de les moeten zijn.” En toen Myrthe bij een docent aanklopte voor hulp, kreeg ze de vraag of ze voorgetrokken wilde worden. „Sommige studenten en docenten weten niet hoe intensief mantelzorg kan zijn en denken dat ik een luie leerling ben”, zegt ze.

Volgens koepelorganisatie MantelzorgNL moeten mbo’s, hbo’s en universiteiten momenteel „allemaal zelf het wiel uitvinden”, omdat landelijk niets is geregeld voor de begeleiding van studerende mantelzorgers.

Een (variant op de) topsportstatus, die bijvoorbeeld uitstel voor tentamens mogelijk maakt of extra studiebegeleiding, zou Myrthe uit de brand helpen. Afgelopen maart steunden alle partijen een motie die kabinet-Rutte IV opriep afspraken te maken met de koepelorganisaties Vereniging Hogescholen en MantelzorgNL om de combinatie mantelzorg en studie „haalbaar” te maken. Onlangs kreeg MantelzorgNL een uitnodiging om op 8 juli met het ministerie in gesprek te gaan: „We hebben bijna vier maanden moeten wachten, maar het is fijn dat we nu om de tafel kunnen”, zegt woordvoerder Fleur Kusters.

Sommige studenten en docenten weten niet hoe intensief mantelzorgen is en denken dat ik een luie leerling ben

Niet alleen studerende mantelzorgers hebben behoefte aan extra studiebegeleiding. Uit een recent

rapport, opgesteld in opdracht van het ministerie van VWS, blijkt dat de mentale gezondheid van jongeren tussen de 12 en 25 jaar nog altijd slechter is dan voor de coronacrisis. Vier op de tien heeft last van psychische klachten en eenzaamheid. Op de Haagse Hogeschool, waar bijna de helft van de bachelorstudenten langstudeerder is, kampen leerlingen door de lockdowns met leerachterstanden. Voor een deel van die groep is een vierjarige bachelor afronden in vijf jaar tijd „geen reëel perspectief”, zegt bestuurslid Arend Hardorff. Hij noemt de langstudeerboete een „zwaard van Damocles” dat het studentenwelzijn niet gaat bevorderen.

Over de precieze invulling van de maatregel mag minister Eppo Bruins (Onderwijs, NSC) zich buigen. Hij vindt de collegegeldverhoging „te verdedigen”, omdat studeren in Nederland relatief goedkoop is en studenten pas meer hoeven te betalen als ze een jaar uitlopen. Partijgenoot Rosanne Hertzberger zegt dat langstudeerders „geen boete” krijgen, maar dat hun basis- en aanvullende beurs „deels wegvallen”. Ze stelt dat „de belastingbetaler” voor veel studies het „vijfvoudige” betaalt van wat de student zelf bekostigt: „Ook daar moeten we als samenleving rekening mee houden.”

Slagkracht

De Nederlandse samenleving krijgt volgens hbo-bestuurder Hardorff voor dat geld ook veel terug, onder meer sociale mobiliteit. „Het hbo is – nog meer dan de universiteit – een emancipatiemotor”, stelt hij. En de Haagse Hogeschool heeft veel studenten die als eersten van hun familie studeren: „In veel gevallen studenten met één of twee ouders met een migratieachtergrond”, aldus Hardorff. Via de hogeschool „stoten ze door” naar het hogeropgeleide gedeelte van de samenleving, waar een nieuw deel van de arbeidsmarkt voor ze wordt ontsloten, zegt de bestuurder, die zelf eerstegeneratiestudent was.

Deze groep heeft geen hoogopgeleide ouders, die vaak als ervaringsdeskundigen kunnen bijspringen als studievertraging dreigt. Ook hebben ouders van eerstegeneratiestudenten „gemiddeld gezien” minder financiële slagkracht, zegt Hardorff. Nadelig als extra collegegeld moet worden betaald of voorgeschoten.

Door de voorgenomen invoering van de langstudeerboete in 2012, die werd teruggedraaid door kabinet-Rutte II, haalde een deel van de studenten „daadwerkelijk sneller” een diploma, zegt Anja Hulshof van de Rijksuniversiteit Groningen. Ze noemt het niet „ondenkbaar” dat een nieuwe boete hetzelfde effect heeft. Afstudeerders betreden dan gemiddeld genomen „iets eerder” de arbeidsmarkt dan nu. Volgens Hulshof kan dat vanuit de krappe arbeidsmarkt „wellicht” als voordeel worden beschouwd, maar als sneller afstuderen „ten koste gaat” van zelfontwikkeling (bijvoorbeeld via een bestuursfunctie) of het volgen van extra vakken, is het de vraag wat van dat voordeel overblijft, aldus Hulshof, omdat studenten ervaringen kunnen mislopen die waardevol zijn op de arbeidsmarkt.

Lees ook

Uit rancune korten op de wetenschap is geen goed idee

Delen

Mail de redactie

Wanneer Mark Rutte dinsdagmiddag de sleutel van het Torentje overdraagt aan Dick Schoof, gaat het hoogste politieke ambt na veertien jaar over van een zeer ervaren premier naar een topambtenaar zonder politieke ervaring die zes weken geleden nog niet wist dat hij premier zou worden. Dat contrast symboliseert de grote en onvoorspelbare politieke omwenteling waar Nederland voor staat. Deze dinsdag staat het kabinet-Schoof op het bordes, met daarin voor het eerst in de geschiedenis de radicaal-rechtse PVV. En waar de machtsoverdracht in Den Haag bijna altijd gepaard gaat met de wens voor een andere koers, wil het nieuwe kabinet zowel inhoudelijk als qua politieke cultuur een heuse breuk forceren met het tijdperk-Rutte.

Drie van de vier partijen – de PVV, NSC en BBB – hebben hun electorale succes van de laatste jaren te danken aan hun kritiek op de kabinetten-Rutte en aan de groeiende onvrede over de politiek. De trage en gebrekkige afhandeling van de Toeslagenaffaire en de schade door de gaswinning in Groningen zijn smetten op het premierschap van Rutte, iets waarvoor hij afgelopen dagen in afscheidsinterviews en in een toespraak het boetekleed aantrok. De nieuwe coalitie belooft met name op het vlak van goed bestuur beterschap, getuige het hoofdlijnenakkoord. „Politiek en bestuur hebben ondanks goede bedoelingen de afgelopen jaren steken laten vallen, door de zorgen van mensen niet altijd serieus te nemen. Wij slaan een nieuwe weg in.”

En zo komt het dat nu een NSC’er, staatssecretaris Nora Achahbar, en een BBB’er, de Groninger Eddie van Marum, in het nieuwe kabinet verantwoordelijk worden voor de afhandeling van de toeslagen en Groningen. Zij moeten op deze voortslepende dossiers beter presteren, wat nog niet gemakkelijk zal zijn. De hersteloperatie rond de toeslagen is een complexe nachtmerrie voor de uitvoering gebleken. Ook iemand van NSC, partijleider Omtzigt speelde een belangrijke rol om de affaire bloot te leggen, kan dat niet zomaar oplossen. En staatssecretaris Van Marum neemt het stokje over van D66’er Hans Vijlbrief, een van de weinige bewindspersonen die zich de laatste jaren in Groningen juist wel populair maakte door zijn betrokkenheid.

Lees ook

Van Zuidas-advocaat tot ‘Boer zoekt Vrouw’-kandidaat: deze staatssecretarissen en ministers vormen de regering

Minder ambtenaren

De ambitie voor beter bestuur moet wel tot stand komen met minder ambtenaren, op het eerste gezicht een van de opvallendste tegenstrijdigheden in het akkoord. De groei van het aantal ambtenaren en ingehuurde externen van de afgelopen jaren (circa 22 procent) moet „meer dan teruggedraaid”, waarbij uitvoerende diensten „worden ontzien”. De vraag is of dat laatste ook echt mogelijk is. In het eindverslag van formateur Richard van Zwol van maandag staat dat bij de bezuiniging geprobeerd zal worden om in het bijzonder de toezichthoudende inspecties en het diplomatieke postennetwerk in het buitenland te ontzien.

Naast de bestuurscultuur wil de nieuwe coalitie ook op een aantal andere dossiers, zoals het asielbeleid en de landbouw, breken met het beleid van Rutte IV. Ongetwijfeld wordt die stijlbreuk dinsdag zichtbaar in de overdracht tussen staatssecretaris Eric van der Burg (VVD) en minister Marjolein Faber (PVV) op het ministerie van Justitie. Faber wil „het strengste asielbeleid” ooit gaan voeren, terwijl Van der Burg afgelopen jaren zei dat Nederland al het maximale deed om de komst van asielzoekers te beperken. Komende periode moet blijken wie gelijk heeft, en of de crisismaatregelen die Faber wil nemen, standhouden bij de rechter en de aantallen asielzoekers daadwerkelijk beïnvloeden.

Zal het kabinet de plannen zelf schrijven? Of denken de coalitiepartijen volop mee?

Iets soortgelijks speelt op het ministerie van Landbouw, waar VVD-minister Christianne van der Wal de laatste jaren probeerde de stikstofuitstoot serieus te verminderen en Piet Adema (ChristenUnie) tevergeefs de agrarische sector probeerde te hervormen. Beide bewindslieden geloofden dat een transitie noodzakelijk was, om de natuur te beschermen en juridisch ruimte te bieden aan andere economische sectoren en woningbouw.

Het ministerie van Landbouw komt nu in handen van BBB, een partij die het stikstofprobleem jarenlang heeft ontkend en in Brussel wil gaan wedijveren voor een terugkeer van de soepele mestregels voor Nederlandse boeren. Interessant wordt of de stikstofcrisis doodleuk voorbij kan worden verklaard, of dat de woningbouw en infrastructurele projecten nog meer zullen lijden onder het gebrek aan stikstofruimte.

Lees ook

Staatssecretaris verliet Den Haag en zocht de Groningers op: ‘Hans heeft zijn belofte waar gemaakt’

Weinig kabinetservaring

Ook de drang binnen het kabinet om politiek te vernieuwen is een risico. Dat het kabinet veel nieuwkomers bevat is logisch omdat drie van de vier partijen voor het eerst landelijk gaan besturen en er, vanwege het ‘extraparlementaire’ karakter, ook buiten Den Haag is geworven. Het gevolg is wel dat alleen vicepremier Mona Keijzer (Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening, BBB) en staatssecretaris Mariëlle Paul (Onderwijs, VVD) kabinetservaring hebben, hoewel de andere drie vicepremiers wel langjarige ervaring in de Tweede Kamer hebben. De vraag is of het genoeg is om de onervaren kabinetsploeg, die aantreedt op een moment van grote internationale spanningen, bestuurlijk effectief en daadkrachtig te laten opereren.

Daar komt bij dat het nog onduidelijk is hoe zelfstandig het kabinet gaat functioneren, en of premier Schoof zijn stempel kan drukken. Komende woensdag spreekt hij de regeringsverklaring uit in de Tweede Kamer, en zal hij voor het eerst zijn visie op Nederland kunnen neerzetten. Een belangrijk en spannend moment voor Schoof, die bij eerdere publieke optredens in de formatie nog wat voorzichtig en verlegen leek in zijn nieuwe rol in de spotlights. Na het debat met de Kamer, waarvoor twee lange dagen zijn uitgetrokken, gaan de nieuwe bewindslieden het coalitieakkoord uitwerken in een volwaardig ‘regeerprogramma’. Dat moet, zo blijkt uit het eindverslag van Van Zwol, ruim voor Prinsjesdag aan de Kamer worden voorgelegd.

In het debat woensdag en donderdag moet duidelijk worden of het kabinet dat programma echt zelf schrijft, of dat de coalitiepartijen toch ook meedenken. Nu PVV-leider Geert Wilders geen premier mocht worden, zit hij samen met de andere coalitieleiders – Dilan Yesilgöz, Pieter Omtzigt en Caroline van der Plas – in de Tweede Kamer. Als de partijen zuiver dualistisch handelen, bemoeien zij zich deze zomer en daarna weinig met het kabinet, maar dat is gezien de strakke afspraken uit het akkoord en al meerdere vertrouwenscrises tijdens de formatie, bijna ondenkbaar. Tegelijkertijd is bij te veel bemoeienis het risico dat onduidelijk is wie nu echt de baas is (Schoof of de coalitie), een situatie die de kans op politieke ongelukken vergroot.

Voordeel van de twijfel

Veel Nederlanders zullen blij zijn dat dinsdag, ruim zeven maanden na de verkiezingen, een nieuw kabinet aan de slag kan. Het kabinet-Schoof krijgt het voordeel van de twijfel, blijkt uit recent onderzoek van Ipsos I&O. Vier op de tien Nederlanders zijn tevreden, en daarmee scoort de nieuwe coalitie licht beter dan Rutte IV bij haar aantreden (34 procent). Bij de achterbannen van de coalitiepartijen is het sentiment heel wisselend. Waar PVV- en BBB-kiezers behoorlijk positief zijn over dit kabinet is dat percentage onder VVD- en NSC-kiezers al behoorlijk geslonken. Zij vragen zich of dit kabinet de rit zal uitzitten en voor een stabiel landsbestuur kan zorgen. Opvallend is dat VVD- en NSC-kiezers vooral deze praktische bezwaren hebben, in plaats van principiële of rechtsstatelijke.

Partijleiders Omtzigt (NSC) en Yesilgöz (VVD) hadden de afgelopen maanden soms praktische én principiële bezwaren over dit nieuwe kabinet. De inschatting bleef dat de rechtse coalitie gezien de verkiezingsuitslag geprobeerd móést worden voordat zij eventueel weer mag mislukken. VVD en NSC hopen dat de bewindslieden van PVV, en in mindere mate BBB, hun toon daadwerkelijk matigen en constructief gaan meebesturen. Daarvan zal mede afhangen of het grote politieke experiment dat het kabinet-Schoof is een succes kan worden.

Lees ook

Van Zuidas-advocaat tot ‘Boer zoekt Vrouw’-kandidaat: deze staatssecretarissen en ministers vormen de regering

Delen

Mail de redactie

‘Als PVV’ers Marjolein Faber en Reinette Klever op het bordes staan, zeg ik mijn VVD-lidmaatschap op”, belooft Pim Tolmeijer, bestuurslid van de liberale jongerenvereniging JOVD. Voor hem is de grens dan bereikt. „Eerst leugens over de rug van asielzoekers met de nareis-op-nareis van Yesilgöz. En nu samen met extreemrechtse types in een kabinet. Door deze PVV-politici een plek in het centrum van de macht te geven, beschouw je ze als legitieme samenwerkingspartners. Ik kan niet meer met droge ogen beweren dat de VVD een liberale partij is om op te stemmen”, zegt hij.

Tolmeijer zit op een bank in het Haagse kantoor van de liberale jongerenorganisatie, die werd opgericht in 1949 en veel VVD-prominenten voortbracht. Met schuin tegenover hem Mauk Bresser, de voorzitter. De twee laten zich vaker kritisch uit over de koers van de moederpartij, maar op dit moment gaat „de discussie niet meer over hoeveel belasting we willen betalen en hoe hard je mag op de snelweg, maar over het bewaken van de absolute democratische ondergrens”, zegt Bresser.

Niet altijd wordt hun kritiek de twintigers in dank afgenomen. Nadat Bresser onlangs voorbijkwam in televisieprogramma’s Nieuwsuur en De Hofbar kreeg hij dreigmailtjes. „Niet helemaal waarvoor ik dit ben gaan doen”, zegt hij eufemistisch.

Toch wil de voorzitter blijven „spiegelen”, zoals hij dat noemt: de VVD wijzen op liberale kernwaarden zoals verdraagzaamheid en verantwoordelijkheid. Hij wil zijn medebestuurder niet afvallen, maar hij kiest er juist nu voor om lid van de VVD te blijven. „Als niemand zich uitspreekt tegen de populistische koers, dan gaat de VVD nog veel harder de verkeerde kant op”, vindt Bresser. Voorheen wist hij niet of hij de politiek in wilde, maar nu voelt hij een grotere drang dan eerst „om me er tegenaan te bemoeien”.

Lees ook

‘We zijn te populistisch aan het worden’, klinkt het tijdens het JOVD-diner

Kern

Voor JOVD-bestuurder Tolmeijer is de VVD in de huidige vorm geen alternatief meer. Hij vindt dat de partij lijkt te verworden tot een populistische partij met „her en der een liberaal tintje”, terwijl ze volgens hem met een eigen vooruitstrevend verhaal zou moeten komen. „Niet blindstaren op asiel, dat doen andere partijen al, maar meer inzetten op groenrechts klimaatbeleid en het toekomstig verdienvermogen van Nederland, en terug naar de liberale kern.”

Binnen de JOVD wordt veel gediscussieerd over de koers van de moederpartij, maar buiten zijn liberale bubbel merkt Tolmeijer dat mensen niet in de gaten hebben dat de VVD naar „rechts opschuift”. Hij wordt niet kritischer op zijn VVD-lidmaatschap aangesproken dan vier jaar geleden, terwijl hij zelf vindt dat de partij populistischer is geworden.

Ik wil niet claimen dat als wij iets zeggen de VVD-top ook luistert, maar onze bijdrage in die discussies leidt wel tot concrete stappen

Tolmeijer verwacht overigens niet dat het kabinet-Schoof langer dan twee jaar regeert. „Ze beloofden extraparlementair, maar we kregen extra racistisch”, zegt hij.

Tolmeijer grapt dat politiek leider Dilan Yesilgöz, die de huidige VVD-koers mede bepaalt, baat zou hebben bij een JOVD-verleden: „Puur redeneren vanuit het klassieke liberalisme wordt er echt ingeramd bij onze leden. VVD’ers die hier niet hebben rondgelopen, redeneren sneller vanuit de onderbuik, electoraal gewin en eigenbelang”, vindt hij.

Grondbeginselen

De jonge bestuurders wijzen de VVD-top graag op de liberale grondbeginselen wanneer populisme de kop opsteekt. „We hebben als JOVD geen zetels of ministers, maar we kunnen wel een discussie aanwakkeren.” De jongerenpartij pleitte tijdens de formatie voor het onderwerp groene groei, tegen Wilders als premier en adviseerde de moederpartij om mee te regeren. „Ik wil niet claimen dat als wij iets zeggen de VVD-top ook luistert, maar onze bijdrage in die discussies leidt wel tot concrete stappen”, stelt Bresser. „Er kwam een ministerie Klimaat en Groene Groei, Schoof werd premier en de VVD regeert mee.”

Die discussie is nodig omdat de partij mensen afstoot, merken ze. „De VVD kan niet uitleggen wat ze doet voor jongeren. Een langstudeerboete van 3.000 euro ís ook niet uit te leggen! Studenten willen niet bij een partij horen die ze een financiële strop om de nek wil hangen”, stelt Bresser.

De hoop is nog niet verloren, er zijn veel competente VVD’ers

Het valt de bestuurders ook op dat steeds minder leden carrière willen maken bij de VVD. Bij de JOVD loopt inmiddels van alles rond: „Volters, D66’ers, JA21’ers en zelfs af en toe een verdwaalde GroenLinks-PvdA’er”, aldus Bresser.

Hoe de VVD liberale jongeren terug kan winnen? „Niet zo terughoudend zijn!”, adviseert Bresser. Hij vindt dat de partij vaker van zich af mag bijten. „Een minister als Faber is een uitstekende reden om het kabinet te laten klappen, dat zullen mensen begrijpen! De partij moet kunnen uitleggen waarom wat ze doen liberaal is en zich niet laten leiden door peilingen”, zegt Bresser. „De hoop is nog niet verloren, er zijn veel competente VVD’ers, dus hopelijk komt de partij bij zinnen”, sluit Tolmeijer af.

Lees ook

JOVD-voorzitter: ‘De VVD speelt in op het onderbuikgevoel’

Delen

Mail de redactie

Een ontspannen eerste kennismaking tussen mensen die elkaar nog helemaal niet kennen: „Hallo, ik ben Mona en kom uit Volendam.” Een vergadering met een strikt formele agenda. Maar vooral: een moment waarop direct hard onderhandeld moet worden.

Deze maandagochtend komt het aanstaande kabinet-Schoof voor het eerst bijeen op het ministerie van Algemene Zaken, voor het zogeheten constituerend beraad. Dat is de officiële oprichtingsvergadering van de nieuwe regeringsploeg, nog vóór zij dinsdag op het bordes aan het volk wordt gepresenteerd. Omdat de bewindslieden nog niet beëdigd zijn, vindt het beraad niet in de Trêveszaal plaats – die is voorbehouden aan de ministerraad – maar in de aanzienlijke minder statige zaal van de Rijksvoorlichtingsdienst (RVD). Daar zijn de kandidaat-bewindslieden nog even ambteloos burger.

Bij deze vergadering, onder leiding van formateur Richard van Zwol, worden nadere afspraken gemaakt over portefeuilleverdeling tussen ministers onderling en tussen ministers en staatssecretarissen. Ook wordt een vervangingsregeling vastgesteld wie voor welke bewindspersoon inspringt bij diens afwezigheid.

Onderlinge verhoudingen

Op papier is het een formaliteit, maar het constituerend beraad kan op onderdelen bepalend zijn voor het functioneren van nieuwe bewindslieden en voor de onderlinge verhoudingen in het kabinet. Afspraken over de taakverdeling kunnen van minuscuul belang lijken – welke bewindspersoon op het ministerie van Onderwijs, Welzijn en Cultuur doet de Archiefwet en wie het Nationaal Archief – ze kunnen grote gevolgen hebben. Zo maakten de twee ministers op ‘Landbouw’ bij de start van Rutte IV een duidelijk onderscheid: minister Henk Staghouwer (Landbouw, ChristenUnie) zou over ‘gehouden dieren’ gaan, zijn collega Christianne van der Wal (Natuur en Stikstof, VVD) kreeg ‘wilde dieren’ in haar portefeuille. Ogenschijnlijk een detail, maar de VVD’er kreeg daarmee de politiek gevoelige discussie over de wolf op haar bordje. En Staghouwer – evenals diens opvolger Piet Adema – de perikelen rond de intensieve veehouderij.

Wie tijdens het beraad even wegdommelt, kan dossiers en geld verliezen

„Je moet heel goed opletten”, zegt scheidend minister Hanke Bruins Slot, die twee jaar geleden in Rutte IV op Binnenlandse Zaken begon en vorige zomer overstapte naar Buitenlandse Zaken. „Het gaat erom goed vast te leggen wat er de komende jaren gaat gebeuren. Je zult als minister meteen scherp moeten zijn.”

„Als je een beetje slim en politiek handig bent”, zegt Ank Bijleveld, minister van Defensie in Rutte III, „dan kun je er heel wat binnenhalen.”

Tijdens het constituerend beraad kunnen aankomende ministers – de vergadering is alleen toegankelijk voor ministers – een lastige portefeuille op hun departement bewust overlaten aan hun tweede minister of staatssecretaris, of juist gewichtige dossiers naar zich toetrekken en zich daarvoor al de nodige financiële middelen toe-eigenen. Zo lukte het minister Roger van Boxtel (Grote steden- en integratiebeleid) in het kabinet-Kok II wel een eigen budget vast te leggen, terwijl Ella Vogelaar, zijn latere opvolger in Balkenende IV, dat niet lukte.

Ander bekend voorbeeld: VVD-minister Melanie Schultz van Haegen van Infrastructuur en milieu in Rutte II schoof bij het constituerend beraad in 2012 de spoorwegen door naar haar niet aanwezige staatssecretaris Wilma Mansveld. De PvdA’er kreeg kort erna te maken met de chaos rond de aanleg van de hogesnelheidslijn met Fyra-treinen; Mansveld trad in oktober 2015 af na een vernietigend rapport van de parlementaire enquêtecommissie hierover.

Wel de stikstofopgave, geen geld

Bij het constituerend beraad van Rutte IV, in januari 2022, zou er een soortgelijke weeffout zijn ontstaan tussen de twee genoemde bewindslieden op het minister van Landbouw, natuur en voedselkwaliteit. Minister Staghouwer realiseerde zich pas in de loop van de kabinetsperiode dat hij weliswaar een grote stikstofopgave had in de agrarische sector, maar dat het geld dat daarvoor was uitgetrokken in de portemonnee zat van de andere bewindspersoon: minister Van der Wal beheerde het Transitiefonds ter waarde van 25 miljard. Zij kon met vastgelegde ‘doorzettingsmacht’ bepalen wat andere ministers daarmee moesten doen.

Al was het niet zo dat deze afspraak pas bij de oprichtingsvergadering is gemaakt, het stond met zoveel woorden ook al in het coalitieakkoord dat de vier partijen van Rutte IV een maand eerder hadden gesloten. Van der Wal: „Het was duidelijk dat ik als vragende partij voor alle stikstofdoelen het beheer over het fonds kreeg.”

Piet Adema heeft voor zijn opvolger deze maandag een welgemeend advies: „Zorg ervoor dat je goed weet wat er in het akkoord is afgesproken en ook welke mondelinge afspraken er tussen de onderhandelaars zijn gemaakt.”

Ook dit keer zijn de nodige spanningen tussen ministers te verwachten. De zestien aanwezigen zijn allemaal nieuw in hun functie en hebben nooit eerder een constituerend beraad meegemaakt. Mona Keijzer (BBB) was alleen staatssecretaris in Rutte III en zat er destijds dus niet bij. Het helpt dat ze als secondant nauw betrokken is geweest bij de langdurige onderhandelingen tussen de vier coalitiepartijen, net als de andere beoogd bewindslieden Fleur Agema van de PVV, Sophie Hermans (VVD) en Eddy van Hijum (NSC).

Tweede complicatie is dat er geen gedetailleerd coalitieakkoord ligt maar een hoofdlijnenakkoord, waarin op veel beleidsterreinen nog veel open ligt. Assertieve ministers kunnen hiervan profiteren door dossiers (en geld) te claimen: wie even wegdommelt kan zomaar iets verliezen.

Ambtelijk voorkoken

Lastig is ook dat de coalitie drie nieuwe ministeries wil oprichten, waardoor enkele grote dossiers automatisch bij andere departementen worden weggetrokken: Asiel en migratie (weg bij Justitie), Volkshuisvesting (weg bij Binnenlandse zaken) en Klimaat (weg bij Economische Zaken). In het ambtelijk vooroverleg dat doorgaans tussen de aanstaande ministersploeg en hun toekomstige secretarissen-generaal plaatsvindt, zullen hier al de nodige zorgen en wensen over zijn geuit.

Alleen: de drie bewindslieden van de nog op te richten ministeries – Marjolein Faber (PVV), Hermans en Keijzer – hebben nog helemaal geen departementale staf, dus is er nog niets ambtelijk voor te koken.

Lees ook

Van Zuidas-advocaat tot ‘Boer zoekt Vrouw’-kandidaat: deze staatssecretarissen en ministers vormen de regering

Hoe ingewikkeld en heftig de besloten vergadering deze maandagochtend ook zal zijn, formateur Van Zwol zal er binnen twee uur een eind aan willen maken: om 12 uur wordt hij verwacht bij de voorzitter van de Tweede Kamer om zijn eindverslag aan te bieden.

Delen

Mail de redactie

De Nederlandse overheid kan niet voorkomen dat in Nederland geproduceerde onderdelen voor het F-35 jachtvliegtuig terecht komen in Israël, zo blijkt uit een verklaring van het ministerie van Defensie. Volgens Defensie zijn de Verenigde Staten niet bereid om hier afspraken over te maken.

Afgelopen februari beval het Haagse gerechtshof de staat om alle export van F-35-onderdelen naar Israël te staken, vanwege het risico van „ernstige schendingen van het humanitair oorlogsrecht” bij de aanhoudende Israëlische luchtaanvallen op Gaza, waarbij veel Palestijnse burgers omkomen. Daarop heeft het kabinet de export vanuit Nederland naar Israël stil gelegd.

Volgens Oxfam Novib, The Rights Forum en Vredesbeweging Pax doet Nederland echter onvoldoende om te voorkomen dat Nederlandse onderdelen via een derde land alsnog in Israël belanden. De drie organisaties eisen vrijdag in een kort geding extra maatregelen van de overheid, op straffe van een dwangsom.

Nederlandse bedrijven zijn nauw betrokken bij het F-35-programma en leveren onderdelen voor de bouw en het onderhoud van het Amerikaanse gevechtsvliegtuig. Als het gaat om de bouw van nieuwe toestellen is GKN Fokker zelfs sole source supplier, de unieke leverancier van bepaalde onderdelen.

Zeven andere bedrijven leveren reservedelen die ook door andere bedrijven buiten Nederland worden gemaakt. Demissionair minister Liesje Schreinemacher (Buitenlandse Handel, VVD) schreef eerder aan de Tweede Kamer dat het kabinet het „niet aannemelijk” acht dat er sinds het arrest in Nederland geproduceerde onderdelen in Israëlische F-35’s zijn terechtgekomen.

Om dit standpunt nader te onderbouwen heeft de staat een deels vertrouwelijke verklaring van het ministerie van Defensie ingebracht in het kort geding van vrijdag. In het stuk schrijft Defensie dat op grond van de (weggelakte) planning er de komende tijd geen nieuwe Israëlische F-35’s zullen worden geproduceerd. Als het gaat om reserve-onderdelen is het echter onmogelijk een totaaloverzicht te krijgen.

Lees ook

Nederland kan niet meer de trouwe wapenleverancier van Israël zijn

Opslagplaats in Woensdrecht

Nederlandse bedrijven leveren aan de Amerikaanse hoofdaannemers Lockheed Martin en Pratt & Whitney in de VS, die de onderdelen daarna inbrengen in een zogenoemde Global Spares Pool, een wereldwijde voorraad voor álle F-35-gebruikers. Deze voorraad ligt opgeslagen in grote en kleinere opslagplaatsen over de hele wereld, zoals in het European Regional Warehouse op vliegbasis Woens-drecht.

Na de uitspraak van het hof is de export vanuit Woensdrecht naar Israël gestopt. In Nederland geproduceerde onderdelen die in andere depots liggen kunnen echter nog wél naar Israël worden verscheept, zo blijkt uit het stuk. Alle onderdelen in de Global Spares Pool zijn Amerikaans eigendom, en er is geen ‘track and trace’ systeem waarin de herkomst van een onderdeel wordt bijgehouden. „Het is niet mogelijk om de bewegingen van specifieke onderdelen in de Global Spares Pool (…) te traceren of te voorkomen”, schrijft Defensie: „Vanuit Nederland geleverde onderdelen kunnen niet worden onderscheiden van onderdelen (…) die vanuit andere landen zijn geleverd.”

Intensief gebruikt

Volgens Defensie zijn de VS niet bereid en in staat om maatregelen te nemen waardoor de ‘Nederlandse’ onderdelen alsnog kunnen worden getraceerd Volgens Defensie is het daarom onmogelijk „te voorkomen dat Nederlandse onderdelen vanuit Nederland aan Israël worden geleverd”. Het stoppen van de Nederlandse leveringen aan de Amerikaanse producenten zou het hele F-35-programma stilleggen, aldus het stuk.

Sinds het uitbreken van de Gaza-oorlog op 7 oktober worden de 39 F-35’s waarover Israël beschikt intensief ingezet. Volgens Aviation Week hebben de toestellen vijf keer meer vluchten uitgevoerd als normaal. Door het intensieve gebruik is een grote hoeveelheid reserve-onderdelen nodig. Om de Israëlische F-35’s operationeel te houden hebben de VS de stroom aan reserve-onderdelen sterk verhoogd, zo meldde de Amerikaanse staatssecretaris William LaPlante eerder aan het Amerikaanse Congres.

Lees ook

De discussie barst weer los na Iraanse aanval: wel of geen F-35-onderdelen leveren aan Israël?

Delen

Mail de redactie

Carola Schouten (46) zit met haar woordvoerder in het poffertjesrestaurant aan de rand van het Malieveld in Den Haag, dicht bij haar werkplek. Het is ochtend en nog rustig. Straks bestelt ze poffertjes, zegt ze, na het gesprek.

Schouten, vicepremier en demissionair minister voor Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen (ChristenUnie), was op dinsdag naar de Tweede Kamer geroepen voor het wekelijkse vragenuur. Daarna moest ze een uur lang vanuit het kabinetsvak de stemmingen volgen. Dat schrijven de regels van de Tweede Kamer voor. Schouten: „Dan zit je een uur om je heen te kijken en na te denken over wat er allemaal is gebeurd. Ik heb zesenhalf jaar in de Kamer gezeten en zesenhalf jaar in het kabinet. Dat trok aan me voorbij.”

Waar dacht u aan?

„Aan 2011, mijn eerste jaar als Tweede Kamerlid. Ik had, denk ik, drie moties aangenomen gekregen die niet eens veel voorstelden. En ik had er het hele najaar zo veel tijd in gestoken. Ik zat op een dag met Arie Slob, die toen partijleider was, in het restaurant van de Tweede Kamer. En ik zei: ‘Waarom zit ik hier? Ik krijg helemaal niks voor elkaar.’ Hij zei: ‘Wacht maar, er komt een moment dat je ook het onmogelijke kunt bereiken. Maar dan moet je wel het goede moment herkennen.’”

En gebeurde dat ook?

„Vrij snel na dat gesprek, in april 2012, viel het kabinet-Rutte I [van CDA en VVD, met gedoogrol voor de PVV]. En belandden wij als kleine oppositiepartij aan tafel. Toen telden we opeens mee.” Haar partij, de ChristenUnie, was voor de regeringspartijen VVD en CDA nodig, in de periode dat het kabinet demissionair was. Om meerderheden te vinden in het midden van de economische crisis. De ChristenUnie kon in ruil eisen stellen, bijvoorbeeld over gokken. „Ik had lang gestreden tegen de liberalisering van de gokmarkt. De wet leek allang geregeld. Maar ik dacht: dit gaat echt heel veel mensen negatief beïnvloeden, die wet moet weg. En dat is gelukt. Tot die tijd was de sfeer in Den Haag: o ja, de ChristenUnie roept weer wat, prima. Opeens werd ik door allerlei lobbyisten gebeld, ik had geen idee dat er zo veel waren.”

Was dat ruiken aan de macht?

„Zo zou ik het niet noemen. Je leert wanneer je invloed kunt hebben. Dat is politiek.”

Voelde u zich in Den Haag serieus genomen?

„Toen ik net in de Kamer zat, speelde de steun aan Griekenland, in de eurocrisis. Ik nam in de commissie Financiën een afwijkend standpunt in, ik wilde de schulden van de Grieken kwijtschelden. Dat viel op. En ik merkte dat in zo’n commissie dan een mechanisme werkt. Een apenrots. Zo van: jij komt hier net binnen en je roept iets anders, wie ben jij wel niet? Iedereen gaat zich groot maken als je jong bent, een afwijkende mening hebt…”

Als een vrouw met stemverheffing spreekt, is ze emotioneel. Een man is dan gepassioneerd. Ik snap wel dat vrouwen zeggen: daar heb ik geen zin in

En als je vrouw bent?

„Er zaten alleen mannen in die commissie, ja.”

Dat is u vaak overkomen.

„Ja, niet alleen in die commissie. In 2017 zat ik als enige vrouw aan tafel bij de formatie van het kabinet-Rutte III [met VVD, CDA, D66 en ChristenUnie]. En ik herinner me een onderhandeling in het kabinet-Rutte II toen ik een keer aan tafel zat met, ik meen, achttien tot twintig politici en ambtenaren. Allemaal mannen. Een politicus, ik zeg niet wie, vroeg hoeveel kostwinners er nog in Nederland waren, en dat was hard afgenomen. Nou, zei hij, dan gaat het best goed met de emancipatie in Nederland! Toen zei ik: pardon? Kijk eens om je heen.”

Waarom is Den Haag zo’n mannenwereld?

„Het gaat er hier vrij hard aan toe. Zeker tegen vrouwen. Als wij met stemverheffing spreken, zijn we emotioneel. Een man is dan gepassioneerd. Ik snap wel dat vrouwen zeggen: daar heb ik geen zin in en dat is superjammer. En je bent een publiek persoon, je wordt vaak op je uiterlijk beoordeeld.”

Ook dat overkwam u vaak?

„De eerste keer dat ik in een talkshow zat, bij Knevel & Van den Brink, zat ik enorm mijn best te doen op de inhoud. Maar veruit de meeste berichten op sociale media gingen over mijn uiterlijk. Wat ik aanhad. Mijn bril. Ja, mijn bril was altijd een geliefd onderwerp.”

Trok u zich dat aan?

„Ik kijk niet meer naar reacties op sociale media, anders gaat het onder mijn huid zitten. Ik heb daar geen zin in. Ik wil mijn werk goed doen.”

U draagt geen bril meer.

„Dat klopt, ik heb lenzen genomen. Maar dat is het wel wat betreft mijn aanpassingen, denk ik.”

Vrouwen in het kabinet zeiden een paar jaar geleden dat premier Mark Rutte hen anders behandelde. Dat hij hen minder vaak liet uitpraten.

„Ik ken die discussie, ja. Een aantal vrouwen had dat zo ervaren. Ik heb er zelf nooit veel last van gehad. Als vicepremier zit ik ook recht tegenover hem in de Trêveszaal. Dus voor mij was het makkelijker om contact met hem te krijgen. En hij heeft zelf ook gezegd dat hij er beter op moest letten.”

Lees ook

Hoe ga je als vrouwelijke lijsttrekker om met seksisme?

Carola Schouten was minister in de afgelopen twee kabinetten-Rutte. In Rutte III ging ze over landbouw, in dit kabinet over armoedebeleid. En altijd was de ChristenUnie de kleinste coalitiepartner.

Mensen die u goed kennen, zeggen dat u zich weleens zorgen maakt of u als politicus een steen heeft verlegd, iets blijvends heeft kunnen veranderen.

„Een steen? Op onderdelen heb ik dingen kunnen bereiken. Het mensbeeld in de politiek is veranderd.”

U was aan het begin van uw politieke carrière tevreden over uw eerste grote resultaat: het stoppen van de liberalisering van de gokmarkt. Nu stopt u als minister en het land hangt vol met gokreclames.

„Dat klopt.”

Doet dat pijn?

„Ja, zeker. Want later is die liberalisering alsnog ingevoerd. Dat heb ik niet tegen kunnen houden. In de politiek heb je momenten dat je echt iets kan realiseren. Maar je moet ook altijd beseffen dat er weer tijden aanbreken dat jij weer in de minderheid zit en alles niet gaat zoals jij het wil. Daar kan ik me bij neerleggen. Maar in het geval van gokken is het heel problematisch. Ik zie het steeds opnieuw, het brengt jongeren in de problemen.”

Lees ook

Keer op keer werd de minister gewaarschuwd, en nu heeft Nederland 450.000 nieuwe gokkers

U zegt dat u het mensbeeld in de politiek hebt helpen veranderen. Waar zien we dat in terug?

„In wetten en regels zijn we afgestapt van het idee dat de mens een volkomen rationeel wezen is, dat alles overziet. Ook op mijn terrein, armoede- en schuldenbeleid. Ik heb dat beeld altijd heel wonderlijk gevonden, het heeft geleid tot hardvochtig beleid. Toen wij gingen meeregeren, zijn we daar in het kabinet intensief over gaan discussiëren.”

Waren dat ingewikkelde discussies met Mark Rutte, die juist gelooft in de kracht van het individu?

„Wij hebben het daar echt veel over gehad, bijvoorbeeld over mensen in schulden. Ik vroeg: er zijn toch ook mensen die níét door hun eigen schuld in de problemen komen? Kun je het ook eens zo bekijken? Soms, zoals bij de coalitievorming van 2017, konden we echt een laag dieper gaan. Dat was mooi. Het was nog een tijd waarin alles door de lens van fraude werd gezien. Dat beeld is langzaam gekanteld.”

Maar veel mensen zullen bij de kabinetten-Rutte denken aan de Toeslagenaffaire, een wantrouwende overheid en de Groningse gaswinning. Is dat inzicht wel op tijd gekomen?

„Nee, dat denk ik niet. Ik heb me heel vaak over de toeslagen afgevraagd: waarom heb ik dat zelf niet gezien? Toen ik het kabinet inging, werd ik minister van Landbouw, maar toch. Ik vind het nog steeds onbegrijpelijk van mezelf dat ik dat niet heb gezien. Dus nee, dat is niet op tijd geweest. Ik had het heel graag voorkomen.”

Wanneer had u het moeten zien?

„In 2017 had de Nationale Ombudsman er een rapport over geschreven, we waren toen aan het formeren en zaten in een cocon. Dat rapport had ik gemist.”

Denkt u nog vaak terug aan dat moment?

„Ja, regelmatig.”

Drukt het op u?

Ze denkt even na. „Ik zit er niet de hele dag over na te denken. Maar toen ik in de Tweede Kamer kwam, zag ik het als mijn missie om juist op te komen voor de mensen die geen stem hadden. Of mensen die in een kwetsbare positie zaten. Nou, hoe duidelijk wil je het hebben? En toch zag ik het niet.”

Komt het hierdoor dat veel kiezers zich hebben afgekeerd van de partijen die de laatste jaren geregeerd hebben?

„Nou ja… we zitten hier naast het Malieveld.” Op het Malieveld protesteerden in 2019 boeren tegen de stikstofplannen die Schouten als minister moest uitvoeren. Het kabinet moest op last van de Raad van State de uitstoot van stikstof verlagen, met grote gevolgen voor de landbouw. De jaren erna was de plek het toneel van coronademonstraties.”

Waar denkt u aan als u het Malieveld ziet?

„Vooral aan de eerste demonstratie van de boeren in oktober 2019. Het was een moeilijke tijd, met grote maatschappelijke spanningen.”

En grote verdeeldheid in de coalitie.

„Ja. En het rare was: de uitspraak van de Raad van State over stikstof was al een half jaar eerder gedaan, maar wat hij betekende, drong pas veel later door. Ook tot het kabinet. Ik zei: dit is echt een heel grote uitspraak, hier moeten we wat mee. En toen langzaam duidelijk werd dat we het verlenen van allerlei vergunningen moesten stopzetten, ontstond er een giftige cocktail.”

U doelt op Tweede Kamerlid Tjeerd de Groot van D66, die zei dat de veestapel gehalveerd moest worden?

„Als je dat zegt, horen mensen: de boerenstand moet gehalveerd worden. In de politiek formuleren we vaak op een manier die de oplossing niet makkelijker maakt.”

Ik vroeg aan Rutte: sommige mensen komen toch níét door hun eigen schuld in de problemen? Kun je het ook eens zo bekijken?

Vindt u dat die uitspraak de polarisatie in Nederland vergrootte?

„Ik heb altijd geprobeerd om duidelijk te zijn in mijn uitspraken. Het heeft geen zin om zoete broodjes te bakken. Maar je moet mensen wel meenemen in je verhaal en bereid zijn om te luisteren.”

Kan dat nog in de Haagse politiek zoals u die achterlaat?

„Politiek is wel verhard. Wat er nu in debatten in de Tweede Kamer wordt gezegd… Toen ik net in de Kamer zat, ging het over ‘Doe eens normaal man’ van Geert Wilders. Daar waren we toen helemaal ondersteboven van, het was de opening van het NOS Journaal.”

Kan er iets aan die verharding gedaan worden, denkt u? Bijvoorbeeld rondom het Gaza-conflict?

„Ik ben twee keer bij een bijeenkomst in Israël geweest, georganiseerd door een organisatie die Combatants for Peace heet.” Schouten woonde enige tijd in Israël en heeft een half-Israëlische zoon, die ze alleen heeft opgevoed. „Ze herdenken daar de Israëlische en Palestijnse slachtoffers van het conflict. Dat is heel beladen. De eerste keer dat ik daar was, stonden daar twee vrouwen op het podium, een Palestijnse en een Israëlische moeder. Ze stonden allebei te huilen, want ze hadden allebei een kind verloren. En juist zij begrepen elkaar het beste. Dat is het beeld dat ik steeds voor ogen probeer te houden. Hoe belangrijk het is dat je blijft proberen om elkaar te begrijpen, met elkaar blijft praten. En dat wens ik het nieuw kabinet ook heel erg toe, dat dat lukt. En dat ze er voor iedereen in Nederland zijn.”

En wat denkt u, lukt dat met dit kabinet?

„Daar kan ik nu nog niks over zeggen. En het was ook ónze taak, hè, om aan mensen duidelijk te maken dat je elkaar moet blijven zien, dat je met elkaar moet blijven praten. Dat is ons op veel momenten ook niet gelukt. In de coronatijd zijn we als samenleving uit elkaar gegroeid. Dus het is een taak voor iedere politicus, op elk niveau, om te luisteren en kritisch na te denken over jezelf.”

Gaat u dat straks doen als burgemeester van Rotterdam? Het is een publiek geheim dat u interesse heeft.

„Ik hoop dat Rotterdam een goede burgemeester krijgt. Het is een heerlijke stad. Eerlijk, zonder opsmuk. Ik woon er met heel veel plezier.”

Bent u voor Feyenoord?

„Ons huis is een beetje verdeeld. Mijn zoon is een enorme Feyenoorder, ik ben meer voor Sparta. Ik heb mijn doctoraalscriptie over Sparta geschreven, ik word altijd gelukkig als ze winnen.”

Lees ook

De ‘stikstofchef’ die moet laveren tussen landbouw en natuur

Delen

Mail de redactie

„Doe dit niet, doe dit niet, doe dit niet”, hoorden NSC’ers in de Tweede Kamer de afgelopen dagen van Eva Brandemann (19). De voorzitter van de politieke jongerenbeweging JSC, gelieerd aan de partij van Pieter Omtzigt, vindt dat NSC „al op voorhand” de benoeming van Marjolein Faber als minister van Asiel en Migratie had moeten blokkeren. Faber noemde de islam eerder een „verwerpelijke ideologie” en verbond migratie aan omvolking, een racistische complottheorie.

Brandemann: „NSC had veel duidelijker vooraf een grens moeten trekken. Nu is het niet alleen vaag waar die grens nog ligt, het is alsof we die helemaal niet hebben.”

Wat krijgt u van NSC’ers in Den Haag te horen als u zegt: doe dit niet?

„Dezelfde boodschap die ze aan de buitenwereld verkondigen: dat zij het ook niet ideaal vinden, maar het gewoon maar gaan doen. Dat ze ervan uitgaan dat Faber als minister niet dezelfde teksten gaat uitkramen.” Verontwaardigd: „Maar ergens van úítgaan, dat vind ik een loze belofte. Zeker na de hoorzitting van Reinette Klaver van vrijdag.”

Beoogd minister van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingshulp Reinette Klever, voorgedragen door Geert Wilders (PVV), wilde in die hoorzitting geen afstand nemen van onder meer door haar verspreide tweets van anderen over omvolking. De kandidaat-bewindspersoon noemde omvolking een „feitelijke omschrijving van een demografische ontwikkeling”. Brandemann: „Ze neemt niks terug en lijkt dus nog voor dezelfde ideeën te staan. Daar maken we ons echt heel veel zorgen over. Als het aan ons zou liggen, dan zouden Faber en Klever volgende week niet op het bordes staan.”

Lees ook

Bij de PVV willen ze geen woord terugnemen, behalve de excuses voor het slavernijverleden

PVV’ers willen geen uitspraken uit het verleden „recenseren” en alleen nog „vooruitkijken”.

„Wat je in het verleden hebt gezegd, heeft wel degelijk gevolgen voor het heden. De vrijheid van meningsuiting is een groot goed, maar dat betekent niet dat uitspraken geen consequenties hoeven te hebben. Wilders heeft in de oppositie uitspraken gedaan die hem nu niet geschikt maken als premier. Hetzelfde zou voor Faber en Klever moeten gelden.”

Liever een paar zeteltjes minder, dan in zee gaan met een partij die de rechtsstaat om zeep helpt

Pieter Omtzigt is bijna woordelijk de teksten van de liever vooruitkijkende PVV’ers gaan herhalen. Ook hij wil niks „recenseren”.

„Ik zou het zelf niet zo gezegd hebben. Bij de presentatie van het coalitieakkoord, nog voordat er kandidaat-ministers waren, werd gezegd dat kiezers in alles terug zouden zien dat de coalitie bestaat uit vier verschillende partijen en dat die verschillen goed benadrukt zouden worden. Dit was een kans om dat te doen. Omtzigt had scherper kunnen zijn, door de uitspraken van Faber te noemen wat ze zijn: achterlijk.”

Dat deed hij niet. Waar leidt dat toe?

„Als ministers doorhebben dat ze alles kunnen zeggen, zonder consequenties omdat partijen niet in het openbaar grenzen durven te stellen, dan gaan ze daarmee door. Misschien dat ze zich de eerste drie maanden rustig houden en een beetje de grenzen aftasten. Maar als niemand een grens stelt, de fractie en bewindspersonen niet, dan lopen de PVV’ers over ze heen.”

Wat bedoelt u met het stellen van grenzen?

„Als een minister na de beëdiging ‘omvolking’ nog steeds een feitelijke constructie noemt, dan hoop ik dat de Kamer – met de fractie van NSC voorop – zegt: we sturen je weg. En dat dus niet gezegd wordt: we kijken het nog even aan. Als het stelselmatig blíjft gebeuren, dan heb ik zoiets van: trek de stekker er maar helemaal uit. Liever een paar zeteltjes minder, dan in zee gaan met een partij die de rechtsstaat om zeep helpt.”

Wat je in het verleden hebt gezegd, heeft wel degelijk gevolgen voor het heden

U vraagt van de fractie om op te treden. Tot nu toe valt vooral op hoe stil NSC-Kamerleden hierover zijn.

„Er is niemand in de fractie die staat te springen om deze coalitie. Ik hoop dat ze het zomerreces gebruiken om zich te beraden over hoe ze zich gaan opstellen. In de plenaire zaal zie je nu nog dat ze bij vragen doorverwijzen naar de onderhandelaars, of dat ze zeggen dat ze het niet over personen willen hebben. Ik hoop echt dat ze er scherper in gaan zitten.”

NSC wordt gepeild op een halvering. Hoe verklaart u dat?

„We hebben ons geprofileerd op bestaanszekerheid en goed bestuur. Met dat eerste zijn onze Kamerleden goed bezig. Maar ik kan me goed voorstellen dat kiezers denken: wat is hier nog goed bestuur aan? Wel denk ik dat we die kiezers terug kunnen krijgen. Door te laten zien dat we wel degelijk ruggengraat hebben. Door mensen weg te sturen als ze over de schreef blijven gaan, als rechters of journalisten in twijfel worden getrokken. En anders zelf uit de coalitie stappen.”

Lees ook

Het liveblog over de hoorzittingen met beoogd bewindspersonen

Delen

Mail de redactie