In de sympathieke serie ‘Over leven’ spreekt Coen Verbraak met allerlei mensen, over hoe hun leven gelopen is na iets ingrijpends. Ik luisterde een paar oude afleveringen terug, altijd fijn als je aan het koken bent, en hoorde Jolande Withuis vertellen over haar communistische jeugd en hoe ze, anders dan haar klasgenootjes, wel van alles wist te vertellen over het Beleg van Leningrad en de Slag om Stalingrad, maar nauwelijks gehoord had van D-day. Daar ging het thuis niet over.
„Wanneer kwam je erachter dat je zo’n gefilterd wereldbeeld had?”, vroeg Verbraak. Logische vraag, iedere strenggelovige, en Withuis beschreef het communistische milieu waarin ze opgroeide niet anders dan zoals kinderen uit bijvoorbeeld orthodox protestantse gezinnen dat doen, heeft nu eenmaal een door het geloof in een waarheid gestuurd en gefilterd wereldbeeld.
Wie niet in zo’n wereld leeft is er al gauw van overtuigd dat-ie zelf een veel ruimere blik heeft, ongefilterder. Daar boffen we dan maar mee.
In het boeiende interview dat Michel Kerres en Steven Derix hadden met de voormalige chef van de Britse inlichtingendienst Alex Younger, zei die: „We zullen – hoe moeilijk dat ook is – moeten erkennen dat Rusland vreest voor zijn veiligheid en daar zullen we naar moeten luisteren, als we tot een langetermijnoplossing willen komen. Maar dat ontslaat ons niet van de noodzaak om Poetin onder druk te zetten.”
Dat is een leerzame mengeling van kracht en openheid. Het is heel gewoon om te vinden dat Rusland zich niet onveilig heeft te voelen (‘Onzin!’), ook al weten we dat het weinig zin heeft om zulke gevoelens met min of meer rationele argumenten uit ons eigen wereldbeeld te benaderen. Er zijn nu eenmaal emoties, historische gegroeidheden, angsten en overtuigingen die zich niets aantrekken van ‘Ja maar dat is toch niet lógisch’.
Het besef dat je er niet altijd komt met je eigen logica en je eigen visie (die, daar is het je eigen visie voor, de waarheid nu eenmaal behoorlijk dicht benadert) helpt niet altijd om nu eens werkelijk ongefilterd en ruim naar de wereld te kijken. Spionnen (zo noemde Younger zichzelf) moeten dat wel kunnen.
Wij natuurlijk ook. Het is gek dat wij op school heel veel hoorden over D-day en Normandië en de Amerikanen en de Canadezen, maar niet dat Stalingrad een keerpunt in die oorlog was dankzij enorme Russische inzet en even zo enorme verliezen. Dat was niet waar het om ging. Ze waren tenslotte de vijand geworden tijdens de Koude Oorlog.
In het piepklein is het al moeilijk om mensen met andere overtuigingen of mensen die eens iets verkeerd hebben gedaan toch aardig te vinden. Een goede vriendin zei laatst: ‘Ik heb me voorgenomen om niemand meer bij leven te verliezen’. Dat betekent niemand van je meer of minder nabije vrienden meer verwaarlozen of uit ergernis niet meer zien, of tot een ruzie komen die niet bijgelegd wordt. Kortom niet je blik op hen laten filteren door een mening die je voor de waarheid houdt.
Je zet je mening vaak in als een rechtvaardiging voor je gedrag, dan ben je mooi van allerlei verplichtingen af, ook van die tot het in stand houden van een vriendschap, als je dat tenminste als een verplichting wilt zien. Dan heb je weer een waarde met de kracht van waarheid te pakken waar je in wilt geloven, al hoeven waarheden niet geloofd te worden die hoef je alleen maar te zien. Door een ongefilterde blik…
Zonder filters, zonder waarden, gaat het simpelweg niet, we kunnen geen wereld waarnemen zoals die er is zonder onze blik. Maar het is wel goed dat geregeld te proberen. Even de bril afzetten en zien dat veel wazig is.
