Category: Ondertussen

In september zijn we al weer mensen, week 36 van 2024. Libi gaat fast als je niet oplet. Ook trouwens wanneer je wel oplet, maar goed. September voelt voor mij altijd als het begin van het jaar. Agenda’s maken weer hun start op vele gebieden. Zij ’t nou binnen het schoolsysteem of binnen het medialandschap, op verschillende terreinen is september de start van een nieuwe seizoen. Voor mij voelt september meer als een nieuwe start dan januari, behalve dat het jaar daadwerkelijk haar nul telling meet in januari.

Het begin betekent het einde van iets, en het einde dus ook weer het begin. In dat opzicht lijken die twee dingen heel erg op elkaar, het begin en het einde. Het zijn als twee kanten van dezelfde munt. Als ik er zo over nadenk is al het levende hetgeen wat zich begeeft tussen begin- en eindpunten. Beiden zijn het momentopnames, het een inleidend en het ander afsluitend. Dat is ook hoe ik denk over de dood. De dood hoort evenveel bij het leven als het leven zelf. En hoewel niemand op de dood zit te wachten zou ik me ergens ook niet voor willen stellen dat er aan het leven geen eind komt. Op een gegeven moment is de koek ook gewoon op toch? Eindeloze dingen worden op een gegeven moment moeizaam, want het leven is vergankelijk in zijn essentie. Sinds a youngin zeg ik tegen mezelf dat ik wel de negentig zou willen aantikken in dit leven, maar de honderd hoeft voor mij niet. Dan is de koek voor mij ieder geval allang op.

Het einde van iets is altijd het begin van iets nieuws. Het is maar hoe je naar die gang van zaken kijkt. Zelf heb ik weinig moeite met het einde. Soms heb ik alleen niet door dat het eindpunt is aangebroken. Maar zodra dat kwartje valt, ben ik er snel klaar mee. Ik ben niet iemand die lang vasthoudt aan dingen. Alles heeft z’n tijd, en tegelijkertijd om die reden ook z’n eindtijd. Loslaten maakt ook ruimte voor nieuwe dingen. Ik weet nog dat ik de dag na het overlijden van mijn vader voor het eerst een nieuw neefje van me zag, van wie ik vandaag de dag peetvader ben. Die dag keek ik zo lang in dat joch z’n gezicht, en besefte gewoon there and then dat leven gewoon doorgaat, man. Nieuwe mensen komen, en oude mensen gaan.

Zie het als do re mi fa sol la si do. Die tori begint en eindigt met do. Het begin en het einde, twee kanten van dezelfde munt. Waarom ik het hier over heb is omdat deze om de wekelijkse rubriek van de Smibanese University ook vandaag ten einde komt. Sinds begin dit jaar schreef ik om de week een stuk waarin ik jullie lezers inzage gaf in hoe het Smibologische denkpatroon in z’n werking gaat. Vorig jaar kwam ik wekelijks met de Smibologische wetenschap, gericht op de Smibanese taal die wij gemachtigd zijn. En nu houdt het op, snappie? Vanaf volgende maand kan je vanuit een ietwat andere invalshoek nog steeds stukken van mij lezen, alleen verhuis ik naar NRC Magazine. Het was mij een genoegen, en ik hoop dat jullie door mijn Smibologische verslaggevingen wat wijzer zijn geworden. Dat hoeft niet per se, want als het een plezier was om te lezen ben ik daar al gelukkig mee. Nou goed, dat was het dan. Bij dezen maak ik ruimte voor het volgende wat hier op de Achterpagina plaats zal nemen. Away with the old, and in with the new. Laaaaateeeeeer!

Prof. Soortkill is oprichter van Smib Worldwide, een creatieve organisatie uit de Bijlmer. En van de Smibanese University, waarvoor hij het Smibanese woordenboek 2.0 schreef en Smibologie. Each one, teach one.

Delen

Mail de redactie

Mijn twee dochters vertrokken naar Indonesië om daar samen rond te reizen. Ik weet, ze lopen niet in zeven sloten tegelijk. En via Polar Steps kan ik met ze meereizen. Maar toch, toen na het bericht „geland in Jakarta!” verdere updates uitbleven, begon het bij mij wat te broeien. In mijn hoofd speelden zich allerhande desastreuze scenario’s af. Ik ben niet gelovig, toch deed ik hardop een smeekbede: „Hou ze veilig en laat ze mij een teken geven.” Een paar minuten later komt een appje van mijn oudste dochter binnen: „de paus reed net voorbij.”

Lezers zijn de auteurs van deze rubriek. Een Ikje is een persoonlijke ervaring of anekdote in maximaal 120 woorden. Insturen via [email protected]

Delen

Mail de redactie

Eduard Douwes Dekker (1820-1887) wordt vaak als de grootste schrijver van Nederland gezien, en dat komt vooral door zijn debuutroman Max Havelaar. Maar hij was bovenal een meester in het genre van het ikje, en dat al lang voor dat genre een naam had. Douwes Dekkers pseudoniem Multatuli was zelf misschien al het kortst mogelijke ikje. Het betekent ‘ik heb veel geleden’ in het Latijn, in ieder geval volgens de schrijver zelf, en dat is natuurlijk een klein verhaaltje. Dat de specialisten die term potjeslatijn vonden, vond hij van minder belang.

Het eerste woord van Douwes Dekkers debuutroman Max Havelaar is ook al ik („Ik ben makelaar in koffie”). Daarna schreef hij een oeuvre bij elkaar dat op het eerste gezicht bestaat uit romans, toneelstukken, gedichten en essays, maar bij nader inzien vooral uit aan elkaar geplakte korte stukjes, observaties over het dagelijks leven, die je zo op de Achterpagina zou kunnen plaatsen.

Laatste liefde

Douwes Dekker was dan ook dol op kranten. Hij dacht dat ze hem in contact zouden brengen met grote scharen lezers. Ze beloofden hem daarnaast een relatief betrouwbare bron van inkomsten. Jarenlang schreef hij een buitenlandrubriek voor de Opregte Haarlemsche Courant. Omdat hij in die rubriek alleen mocht citeren wat buitenlandse kranten over allerlei kwesties schreven, verzon hij een eigen krant, de Mainzer Beobachter, die altijd welsprekend Multatuli’s eigen mening bleek te verkondigen.

Omgekeerd waren de kranten overigens niet zo dol op de schrijver. Zijn bijdragen aan Het Noorden werden in 1870 binnen twee maanden gestaakt omdat „de lezers niets begrepen” van het inderdaad nogal kronkelige feuilleton Miljoenenstudieën dat hij er publiceerde in plaats van de beloofde ‘reisindrukken’.

Het duidelijkst blijkt Douwes Dekker fascinatie met kranten uit zijn bundels Ideeën. Dat waren verzamelingen kortere en langere stukken, die de schrijver ooit als een eenpersoonskrant had willen uitgeven, en die hij de ‘Times van mijn ziel’ noemde.

Uiteindelijk verschenen ze weliswaar in afleveringen, maar zeer onregelmatig – soms viel er jarenlang een gat als de schrijver te gedeprimeerd was om te schrijven.

Die Ideeën borrelden als ze wel verschenen van de anekdoten – uit Douwes Dekkers eigen leven én dat van zijn tijdgenoten. Ze pasten het best bij Douwes Dekkers springerige denken en zijn aandacht voor details.

Ze stonden zo vol met ik, dat de schrijver er klachten over kreeg. Op die klachten reageerde hij dan weer in zijn Ideeën: „Ja. Ik ben m’n laatste liefde. Ik had lang en veel en vurig bemind voor die liefde geboren werd. Maar nu ze er eenmaal is… en de laatste…”

Oproerkreet

Een onderdeel van de Ideeën was de zogeheten Wouter-geschiedenis, een onvoltooide roman over een Amsterdamse jongen in de eerste helft van de 19de eeuw, die barst van de ikjeswaardigheid, met de extra sjeu dat ze een inkijkje geven in het dagelijks leven van tweehonderd jaar geleden: „Intussen was Wouters verveling op kantoor, op de zolders, en in ’t magazijn, niet gemakkelijk te beschrijven. Het pijnlijkste daarbij was dat hij zich altijd moest aanstellen alsof hij wat uitvoerde. Want meneer Wilkens beweerde dat er voor een jongmens altijd iets te doen was: ‘leer dát van mij!’”

Een van de beste ikjes komt ook uit die Wouter-geschiedenis en beschrijft de typisch Nederlandse anarchistische manier van kinderen opvoeden die kennelijk onder de betere kringen in de de negentiende eeuw al opgeld deed. Wouter, die zelf thuis kort is gehouden, komt bij vriendjes over de vloer waar het helemaal anders is:

„- Weg met de ouders! Roep mee, papa!

– Weg, weg, weg met…met de kinderen, smokkelde papa er tussen.

Maar Sietske betrapte hem op die vreselijke wanklank. Wat moet ik horen, sakkerloot! Geen schelmenstreken, lieve vader! Orrrde… orrrde!

O, die vaders, die vaders! Toe, papa, wees gezeggelijk, en roep mee: leve de kinderen!

Ja, ja… uit volle borst, papa!

Leve de dierbare… papa’s, riep de vader, en hij werd voor dien oproerkreet weer duchtig gestraft.”

Aanmaken

De laatste jaren van zijn leven viel Multatuli in het openbaar stil, maar hij bleef wel ikjes schrijven, die hij verwerkte in de brieven waarvan vele gelukkig door zijn correspondenten werden bewaard. Ze zijn sinds enkele jaren na te lezen op de website multatuli.online. Ook die brieven geven af en toe een ongekend inkijkje in het leven van een kind aan het begin van de negentiende eeuw:

„Verbeeld je, reeds voor 54, 52 of 50 jaar heb ik in ditzelfde logement met m’n moeder gelogeerd. Misschien in deze zelfde kamer! Ik herinner me nog wat ’n man die als dokter voer op een koopvaardijschip, over Japan vertelde. En hoe ’n paar zeeofficieren biljart speelden. En hoe voornaam ik dit vond. En hoe gek ik ’t vond dat een overste van de marine tot de hofmeester zei: ‘Geef hier de sla, jij hebt er geen gezicht naar om sla aan te maken.’ Ik begreep ’t verband niet tussen gezicht en sla aanmaken.”

Marc van Oostendorp is hoogleraar Nederlands en Academische communicatie aan de Radboud Universiteit en Meertens Instituut-medewerker.

Delen

Mail de redactie

Een vakantie waarin je je vrouw naar het verpleeghuis moet brengen, is geen vakantie meer. Dat is een beproeving – voor haar in de eerste plaats. En je weet: het zal een beproeving blijven.

Op een hete zomerdag, twee jaar geleden, kreeg mijn vrouw in het ziekenhuis de gevreesde diagnose: alzheimer. Gevreesd door mij, háár leek het niet zo erg te raken, ze vond het vooral ‘rot’ voor mij. Enkele weken eerder had ze een dagje met allerlei geheugentesten in hetzelfde ziekenhuis gelaten ondergaan. Voor mij was er toen al weinig twijfel meer. Haar geheugen haperde lang voor we het onderzoek in het ziekenhuis aanvroegen. De gebruikelijke verschijnselen: voorwerpen die voortdurend zoek waren, problemen met tijdsbesef en oriëntatie.

Toen we kort daarvoor een nieuwe kat hadden genomen, vermoedde ik het al. Waarom dan toch die nieuwe kat? Omdat ze zielsveel van katten hield en het haar juist afleiding kon bieden in wat de moeilijkste fase van haar leven zou worden. Dat zei ik er uiteraard niet bij, maar ik dacht het wel terwijl ik luisterde naar het eindeloze gesprek dat ze met de fokker voerde – snel ter zake komen was er ook al niet meer bij.

Onze vorige kat was een doodziek beestje geweest dat ze urenlang in haar armen kon wiegen, stil voor zich uit starend. Dat had ik pas later met terugwerkende kracht verontrustend gevonden.

Alzheimer laat zich niet meteen in de kaart kijken, het is een ziekte die ook het geheugen van de partner uitdaagt: wanneer besefte die voor het eerst dat er iets mis was?

Na de diagnose volgde een onwerkelijke periode waarin ik de ziekte aftastte alsof het een onberekenbare doodsvijand was die ergens in hinderlaag lag. Hoe en in welk tempo zou hij toeslaan? Mijn vrouw leek eerder toeschouwer dan deelnemer aan dat gevecht. Ze begreep steeds minder waar ik me zo druk om maakte: alles ging toch nog goed, misschien niet zo secuur en snel als vroeger, maar dat hoefde toch ook niet meer?

Spanningen werden onvermijdelijk: ik was de bedilzuchtige mantelzorger geworden, zij de afhankelijke patiënt. „Hoe vaak moet ik dat nou nog zeggen?’’ „Hoe vaak je het ook zegt, het blijft beláchelijk.”

Toch bleven we ons aan elkaar vastklampen als drenkelingen in een barre zee. Zolang we samen waren, konden we ons nog een hele tijd redden. In de twee jaar die volgden werd ze onrustiger en had ze geleidelijk meer hulp nodig. Onlangs, wéér op zo’n mooie zomermiddag, we hadden rustig op ons balkon zitten praten, glipte ze opeens weg, de drukke stad in. De terugweg zou ze nooit meer zelf kunnen vinden, wist ik uit ondervinding.

Een jaar eerder toen we het centraal station van Amsterdam verlieten, had ze gevraagd: „Hee, dit is toch Eindhoven, wat doen we hier?” We hadden die dag in Eindhoven, haar geboorteplaats, doorgebracht.

De Amsterdamse politie ging meteen met haar signalement („klein vrouwtje, grijs haar”) aan de slag, twee boomlange dienders brachten haar binnen een kwartier terug. Nooit meer ook maar één kwaad woord over de Amsterdamse politie. Tegelijk besefte ik, samen met mijn kinderen, dat het onherroepelijke onherroepelijk was geworden. Het grote vergeten liet zich niet langer tegenhouden, mijn vrouw was nu een gevaar voor zichzelf.

Delen

Mail de redactie

Wegens overcompleet bied ik mijn oude golfset aan in een streekblaadje ‘Ter overname: tas met complete golfset, inclusief driver, houten, ijzers en putter.’

Er komt een man kijken en hij vertelt ondertussen uitgebreid dat zijn zoontje dol is op vogeltjes en er graag een wil hebben.

Dan ziet hij mijn uitrusting en zegt: „Maar daar kom ik niet voor! Ik wil een puttertje voor mijn zoon!”

Lezers zijn de auteurs van deze rubriek. Een Ikje is een persoonlijke ervaring of anekdote in maximaal 120 woorden. Insturen via [email protected]

Delen

Mail de redactie

Op de Groninger Grote Markt vraagt een hoogblonde dame : „Entschuldigen Sie, sprechen Sie deutsch?” Ik steek diskreet een vingertje op: „Hallo, hier.” Haar dochter is student, en woont in Söfiusstraße, zegt ze. Ik ken de stad nog goed, maar de Söfiusstraße klinkt niet bepaald Gronings. Söfius? Nooit van gehoord. Een Duitse theoloog misschien? „Müsste hier am Markt sein” zegt de Duitse vrouw , wapperend met een plattegrond waar iets omcirkeld staat. „Dann zeigen Sie mal her”, zeg ik. Ze tikt op de cirkel. En daar staat het: Soephuisstraatje.

Lezers zijn de auteurs van deze rubriek. Een Ikje is een persoonlijke ervaring of anekdote in maximaal 120 woorden. Insturen via [email protected]

Delen

Mail de redactie

Je kunt in mijn Noord-Groningse gemeente weliswaar ruim wonen voor een lage prijs maar de brede welvaart is ook nergens in het land zo laag, volgens onderzoek van onderzoeksbureau Atlas Research waarover onlangs in NRC bericht werd. Uit een ander bericht bleek dat er bij ons, tegen de trend in, géén bevolkingsgroei plaatsvindt, zelfs lichte achteruitgang. Dus de mensen lijken het nogal zeker te weten: er is daar niets te beleven.

Overigens geldt die lichte achteruitgang ook voor de gemeente waar ik de maand augustus heb doorgebracht: Bergen, Noord-Holland. Daar zijn de huizenprijzen juist torenhoog; het lage, lelijke huis waar ik in het voorbijlopen een afkeurende blik op wierp, bleek 3,5 miljoen te moeten opbrengen. In mijn regio staat er zegge en schrijve één (1) huis te koop van meer dan een miljoen.

De brede welvaart in Bergen hoort dan weer wel bij de top 5 van Nederland. Ik voelde me ineens het arme nichtje uit de provincie dat bij de welgestelde oom en tante op bezoek is. Kijk eens scharminkeltje, zo kan het ook.

Ik ga nu natuurlijk niet hooghartig zeggen dat ik niet begrijp waarom het er zo fantastisch zou zijn. Er staan huizen op plekken … oeioeioei, hoe geweldig. De duinen vlakbij, de zee waar de zon schittert op het water of het witte zand langs grauwe golven stuift, en dan het dorpje met twee (!) boekhandels en talloze terrassen en winkels waar je zeer lekkere spullen kunt krijgen ¬– niets van dat alles is in Loppersum of elders in mijn regio te vinden. Delfzijl ligt weliswaar aan zee, maar dat is de Wadden-, en er hoort bepaald geen wit zandstrand bij. Kwelders en blubber.

Dus dan ga je denken: wat vind ik dan thuis zo aantrekkelijk? De mensen die er wonen hebben het er toch wel naar hun zin. Het is er stil en weids. (Veel stiller dan in Bergen). Het is er ruim en rustig. (Daar zijn óveral mensen.) De prijzen zijn er anders: bij ons kun je niet van die heerlijke brie krijgen, noch het hele assortiment van Brandt en Levie of van Franks Smokehouse, maar we betalen dan ook weer geen 1,47 euro voor één (1) citroen of 9 euro voor een bakje bessen. Nee: 1 euro voor een grote zak pruimen langs de weg.

Dat ik in de vergelijking een defensieve toon aansla, heeft ook te maken met het merkwaardige fenomeen dat je altijd denkt dat zulke onderzoeken ‘de waarheid’ openbaren. Niet hoe jij het nu toevallig ziet, maar hoe het ís. Het ís er gewoon niet aantrekkelijk, daar bij jou.

En inderdaad ik heb geen onderzoek gedaan naar baanzekerheid en de afstand wonen-werken. Noch heb ik ooit bovenaan mijn lijstje gezet dat ik onder geen beding de Randstad wenste te verlaten. Want het onderzoek van Atlas Research kijkt naar wat mensen doen, wat ze bereid zijn te betalen voor een huis, en dát, zeggen ze, maakt de uitkomst nu juist zo realistisch.

Hm. NRC berekende al dat als je ruimte wilt, in en om je woning, Noord-Groningen ongeveer de alleraantrekkelijkste regio van het land is. Willen de mensen geen ruimte? Of weten ze gewoon, dankzij dit soort onderzoeken, dat je in de grensregio’s nog niet dood gevonden willen worden? Wonen hun vrienden, familieleden en kennissen er immers ook niet?

Ik hoef me echt niet uit het veld te laten slaan door zo’n onderzoek. Dat onderzoek weet niet hoe het is, bij ons. Het is er heerlijk. En in het westen is het druk en duur. Zo!

Zo klopt alles tenminste weer.

Delen

Mail de redactie

Ik hield mijn vrouw stevig tegen me aan. Het was slecht nieuws. Het bobbeltje in de borst bleek kanker te zijn. Haar wereld stortte in. Biopten moesten de ernst van de ziekte uitwijzen.

„Ik wil de bruiloft van onze kleinzoon meemaken”, snikte ze.

Een week later kwam de uitslag. Trage kanker, geen uitzaaiingen en goed te opereren. Haar zon ging weer schijnen.

„Nu kan ik ook bij zijn scheiding zijn”, lachte ze tegen mij.

Lezers zijn de auteurs van deze rubriek. Een Ikje is een persoonlijke ervaring of anekdote in maximaal 120 woorden. Insturen via [email protected]

Delen

Mail de redactie