Category: Niet te missen

Plato zag er helemaal niks in: democratie. De Griekse wijsgeer (427-347 v.Chr.) meende dat de deelname van het volk (demos) aan de politiek maar tot één ding kon leiden: de tirannie van de massa, die zich opgehitst door een volksmenner zou overgeven aan haar laagste impulsen.

Populisten worden dit soort politici tegenwoordig genoemd. Zij zetten de wil van ‘het volk’ tegenover het optreden van ‘de elite’, die deze volonté générale saboteert. Dat blijkt de afgelopen jaren een succesvolle electorale strategie. Onder meer Donald Trump, Marine Le Pen, Nigel Farage en Geert Wilders plukten er de vruchten van. Het optreden van de PVV-leider deze maandag bij een demonstratie in Zwolle tegen de bouw van een azc paste in het populistisch sjabloon: „Welke gek verzint zoiets?”, riep hij door een megafoon.

Wetenschappers situeren het ontstaan van het moderne populisme aan het eind van de negentiende eeuw, maar de wortels gaan verder terug – tot het oude Athene. Daar was een eeuw vóór Plato de politicus Themistocles (524-459 v.Chr.) actief. Hij wordt wel de eerste populist van de geschiedenis genoemd.

Themistocles kwam niet uit een van de vooraanstaande families van Athene, maar speelde zich in de kijker door tijdens processen en de volksvergadering veelvuldig het woord te nemen. Met zijn oratorische gaven wist hij het volk „tot allerlei ondernemingen over te halen”, volgens de historicus Plutarchus.

Zoom in

Het ging erin als koek

Themistocles was niet de laatste populist op de Akropolis. De filosoof Aristoteles schreef bijvoorbeeld over de volksmenner Cleon (?-422 v.Chr.): „Hij was de eerste die ging schreeuwen tijdens het toespreken van het volk, hij gebruikte beledigende taal en hij sprak de vergadering toe met zijn gewaden hoog opgetrokken terwijl het de gewoonte was netjes gekleed te spreken.” Deze optredens gingen erin als koek bij toehoorders „die hier zaten om met spreekkunst vermaakt te worden”.

De Atheense democratie ging ten onder en het Romeinse Rijk groeide hierna uit tot dé grote macht rondom de Middellandse Zee. Tussen 503 voor en 27 na Christus was Rome een republiek waar de burgers via verkiezingen van magistraten invloed hadden op het beleid. De democratie was er dus niet zo direct als in Athene, waar de hoogste macht bij de volksvergadering lag.

In de tweede en eerste eeuw voor Christus ontstonden er grote spanningen tussen de optimates en de populares. De eerste groep bestond uit de vooraanstaande families van rijke senatoren, de tweede behartigde de belangen van het plebs, het gewone volk. De broers Tiberius en Gaius Gracchus hoorden bij de laatste partij.

Het duo was zelf ook van voorname komaf, maar gebruikte zijn functie als tribuun van de plebs – jaarlijks werden er daarvan tien gekozen – om politiek carrière te maken. Tiberius stelde een ingrijpende landhervorming voor om de armste burgers van Rome voldoende grond te geven om in hun levensonderhoud te kunnen voorzien. Hij passeerde de senaat en richtte zich rechtstreeks tot het volk. Dat bleek een gevaarlijke strategie, want de optimates vermoordden hem in 133 v.Chr.

Zoom in

Gladiatorengevecht op de markt

Zijn jongere broer Gaius nam de populistische mantel over. Hij verkocht zijn dure huis op de Palatijn en ging in de buurt van de markt wonen. Toen daar een keer een gladiatorengevecht werd gehouden, bouwden enkele rijke Romeinen er tribunes omheen. Zo hadden ze zelf beter zicht – en wie ook wat wilde zien, moest een plekje huren.

Gaius stak een stokje voor deze streek van de Romeinse elite. Hij liet de tribunes ’s nachts afbreken, zodat iedereen de volgende dag gratis en voor niks de gevechten kon zien. Het volk vond het prachtig, schrijft Plutarchus, maar de elite was woedend over Gaius’ „gewelddadige en aanmatigende bemoeienis”.

Vergeleken met Gaius waren de andere sprekers in de stad „niet beter dan kinderen”, aldus Plutarchus. Die andere sprekers besloten daarom maar in 121 v.Chr. ook hem te vermoorden, nadat hij had voorgesteld gratis graan aan het volk uit te delen.

Met het verdwijnen van de Romeinse republiek was het ook voor een tijd gedaan met het populisme. Immers: zonder democratie – hoe gebrekkig ook – heeft het bespelen van de volkswil weinig zin. In de tijd van het feodalisme, met zijn keizers en koningen, lag de macht bij de gekroonde hoofden.

De journalist Jean-Paul Marat donderde tegen de elites van wie het hoofd moest worden afgehakt

Toch overleefde het idee dat de soevereiniteit van magistraten en die van het volk twee verschillende dingen zijn. Dat kwam omdat geleerden in de Middeleeuwen het Romeins recht, waarin deze afzonderlijke principes waren vastgelegd, bleven bestuderen. Toen in de achttiende eeuw de Verlichting opkwam, maakte ook het populisme een comeback.

Het idee van een volonté générale vloeide in 1755 uit de pen van Jean-Jacques Rousseau. De wil van het individu moest volgens deze filosoof ondergeschikt worden gemaakt aan die van het collectief, het volk.

Zoom in

Tijdens de Franse Revolutie (1789) en de bloedige Terreur erna lag de macht bij die politicus die erin slaagde sans-culottes, de laagste klasse Parijzenaars, voor zijn karretje wist te spannen. Iemand als de journalist Jean-Paul Marat donderde in zijn krant L’Ami du Peuple tegen de elites van wie het hoofd moest worden afgehakt.

Het moderne populisme ontstond, zoals gezegd, aan het eind van de negentiende eeuw. In Rusland gingen toen de zogenoemde narodniki naar het volk op het platteland om dat op te zetten tegen de autocratie van de tsaar, terwijl in de Verenigde Staten mensen in het geweer kwamen tegen de rijkdom en almacht van de robber barons als Andrew Carnegie, Cornelius Vanderbilt en John D. Rockefeller.

Belangen van kleine boeren

De People’s Party – die ook wel de Populist Party of kortweg de Populists werden genoemd – ontstond in de jaren 1890 in het zuiden van de Verenigde Staten. Daar behartigde ze de belangen van kleine boeren. Zo stelde de jonge politicus William Jennings Bryan voor de inflatie op te laten lopen zodat deze mensen minder leden onder hun schulden. „Niemand zou moeten lijden op een kruis van goud”, vond hij.

De People’s Party verdween begin twintigste eeuw weer van het toneel, mede omdat de Democratische partij sommige standpunten overnam. Niemand deed dat vuriger dan Huey Long uit Louisiana, die in 1928 gouverneur van die staat werd en later als senator naar Washington ging.

Zoom in

Long stond bekend om zijn sappige quotes. „Een man is geen dictator als hij een opdracht van het volk krijgt en die uitvoert”, was er eentje. Een ander: „Elke man een koning – dat is mijn motto.” En: „Wij vinden niet dat er geen rijken mogen zijn. Wij stellen alleen dat een man genoeg heeft als hij meer bezit dan hij, zijn kinderen en hun kinderen kunnen uitgeven.”

Long koesterde een excentriek imago. Zo ontving hij soms gasten gekleed in een pyjama. Hij werd in 1935 vermoord door de zoon van een politieke opponent. Er kwamen 200.000 mensen naar zijn begrafenis in Baton Rouge.

Volk tegenover elite

Dit soort links populisme was aan het eind van de twintigste en begin van de eenentwintigste eeuw vooral populair in Zuid-Amerika – denk aan politici als de Argentijnse president Juan Perón en meer recent Hugo Chávez in Venezuela en Evo Morales in Bolivia. In de Verenigde Staten en Europa kreeg het populisme in deze periode een rechts, nativistisch karakter waar populisten het eigen volk tegenover de door de elite binnengelaten migranten zetten.

In 2010, toen Donald Trump voor het eerst overwoog de politiek in te gaan, zette adviseur Steve Bannon een winnende strategie voor hem uit: hij moest opkomen voor de gewone man en zich afzetten tegen de elite die achter de schermen aan de touwtjes trekt. Trump: „Dat vind ik prachtig. Dat ben ik: een popularist.” Bannon: „Nee, nee, het is populist.” Trump: „Ja, ja, popularist.”

Het populisme blijkt dus zelfs voor wie de term niet goed kan uitspreken een vruchtbare politieke strategie. Argwaan ten opzichte van de gevestigde orde en economische onzekerheid in een veranderende wereld blijken anno 2025 nog even goed aan te boren als in Athene, drieduizend jaar geleden.

Zoom in

Delen

Mail de redactie

Nee, ik zal niet de hele zomer over Nederlandse talkshows gaan schrijven. Beloofd. Al is het maar omdat de enige serieuze van het moment, die van Humberto (RTL), vervangen gaat worden door RTL Boulevard Summernight (vanaf maandag 14 juli). Ja, met de focus op B&B Vol Liefde. Nu is dat programma doorgaans een prachtig darwinistisch epos, maar de zomer is geen komkommertijd meer. Sterker, de campagne voor de Tweede Kamerverkiezingen is in volle gang. Wilders was zelfs op de radio.

Op 538 kwam Wilders in de ochtend vertellen dat hij het wel heel vreemd vond dat hij geen premier was geworden. Maar ach, het land was belangrijker dan zijn eigen belang, en daarom had hij met zijn hand over het hart gestreken. Wilders sloot zijn bliksembezoek af met de vraag of de dj „dalijk nog een keer K3” voor hem wilde draaien. Als een volleerde r&b-zanger beet hij op zijn droge onderlip. Het daaropvolgende, hysterische lachsalvo van de dj en zijn sidekicks was van verbazingwekkend hoog geluidsniveau. We zitten dik drie maanden voor de verkiezingen, maar de eerste suikerlaag wordt alweer om de leider van het polderfascisme heen gewikkeld.

De Amerikaanse filosoof Harry Frankfurt schrijft in zijn boek On Bullshit (2005) dat het onvermijdelijk is dat er bullshit wordt geproduceerd als iemand zich gedwongen voelt om een mening te hebben over iets waar hij geen verstand van heeft. Dat maakt bullshit volgens Frankfurt gevaarlijker dan leugens, want bullshit ondermijnt het belang van de waarheid. Bullshit normaliseert een discours waarin het niet meer uitmaakt of iets klopt, of echt ergens over gaat.

Podcaster Victor Vlam, sidekick bij De Oranjezomer (SBS), is fan van Wilders. „Wat ik goed vind aan Wilders, en dat mis ik dus bij Yesilgöz en bij heel veel andere politici, hij zegt echt wat-ie vindt. Ik vind ook dat je zó veel van die holle frases te horen krijgt. Ik denk dat mensen snakken, en dat is ook volgens mij de aantrekkingskracht van Trump, hij zegt waar het op neerkomt. En dat waarderen mensen.” Ja, knikte Trumpkenner Raymond Mens instemmend, waarop presentator Van Groningen opmerkte dat Wilders zijn PVV’ers had uitgenodigd om met hem naar de Efteling te gaan, en dat hij een Nintendo had gekocht en nu Mario Kart speelt. Volgens Mens was het nog niet zeker dat het uitje door zou gaan, want de Efteling wist van niks. „Het zou toch ook wel heel treurig zijn als hij niet naar de Efteling kan?”, reageerde Van Groningen. „Die man heeft ook een treurig leven. Dat weet je toch?”, zei Mens. „Ja. Nobelprijs voor de Vrede zal-ie ook wel niet krijgen.”

Scherp

Welmoed Sijtsma en Sam Hagens bespraken bij Goedenavond Nederland (NPO 2) ook de ochtendshow van 538, en Sijtsma begon, terecht, over het harde gelach van de dj’s. Lachen met Wilders, dat doen we niet. Oh nee, ze zei hard gelag. Met een g. „Voor Sven Kockelmann, die al het hele seizoen een stoel voor Wilders vrij heeft gehouden in zijn Café Kockelmann, en ineens duikt hij hier op!”

Politiek verslaggever van WNL Tessa van Viegen reageerde scherp: „Nee, want Wilders schuift eigenlijk nooit aan in praatprogramma’s, dat weet ik van vrijwel alle programma’s die eigenlijk politici zouden willen interviewen, maar ja, hij komt nooit! En nu opeens vanmorgen dook die dus op in het 538-ochtendprogramma en werd er gesproken over K3, werd er gesproken over van alles, maar werd het niet heel erg inhoudelijk. Hij werd ook niet heel erg streng aangepakt. Misschien dat dat ook wel de reden is dat-ie juist daar gaat zitten.”

Zonder Humberto hoeven politici niet bang te zijn voor kritiek op de inhoud. Die gaan een makkelijke campagnezomer tegemoet. Sam Hagens gaf daarom toe: „Deskundigen twijfelen aan de haalbaarheid van het land.” Helaas, een verspreking. Deskundigen zouden twijfelen aan de haalbaarheid van het plan om fatbikes te verbieden in Enschede. Gelukkig begint B&B Vol Liefde bijna. Misschien zit er wel een Hongaarse B&B bij. Dan schuift Wilders vast aan.

Delen

Mail de redactie

Ruim negenduizend keer hebben Russische troepen de afgelopen jaren in Oekraïne verboden chemische strijdmiddelen ingezet, zo blijkt uit onderzoek van onder meer de Nederlandse inlichtingendiensten MIVD en AIVD. Demissionair minister Ruben Brekelmans (Defensie, VVD) en vice-admiraal Peter Reesink, hoofd van de MIVD, stelden vorige week in NRC dat de inzet van chloorpicrine aan de orde van de dag is op het slagveld in Oekraïne, op instructie van de legertop in Moskou.

De inzet van chloorpicrine, een giftige stof die kan leiden tot ernstige verwondingen en ademhalingsproblemen, is verboden volgens het internationale Verdrag Chemische Wapens (CWC), een conventie uit 1993 die mede is ondertekend door Rusland. De Russen zetten het chemische strijdmiddel in om Oekraïense soldaten uit hun loopgraven en andere beschermende ruimtes te drijven, zodat ze gemakkelijker kunnen worden aangevallen.

Het is pijnlijk te constateren dat weinigen nog verrast zijn door de onthulling dat Rusland ook hier de internationale wetten aan zijn laars lapt. Wie de Russische oorlog tegen Oekraïne volgt, ziet in het hart van Europa een eindeloze stroom aan getuigenissen over aanvallen met drones en raketten met clustermunitie op appartementsgebouwen, scholen en ziekenhuizen, executies van krijgsgevangenen of de ontvoering van kinderen. De openbare aanklager in Kyiv documenteert ze: inmiddels zijn meer dan 150.000 vermoedelijke oorlogsmisdaden beschreven sinds de Russische invasie van de Krim in 2014.

Helaas staan de dagelijkse Russische wandaden niet op zichzelf. De oorlog van het nietsontziende bewind van Vladimir Poetin is mede de aanjager van een nieuwe wereldorde waarin internationale wetten en verdragen in schrikbarend tempo terzijde worden geschoven of opgezegd. De genocidale Israëlische oorlog tegen Gaza en de ‘preventieve bombardementen’ tegen Iran getuigen van een vergelijkbare mentaliteit van internationale wetteloosheid.

Tekenend is ook dat de secretaris-generaal van de NAVO, Mark Rutte, zich twee weken geleden verguld toonde met de Amerikaanse bombardementen op Iraanse doelen met de zwaarste conventionele wapens die de wereld ooit heeft gezien. Die bunker busters waren afkomstig van hetzelfde land dat weigert de Russische invasie in Oekraïne te veroordelen. De Verenigde Naties worden daarbij volkomen genegeerd.

Dergelijk haviksgedrag staat haaks op wat de slinkende groep democratieën in de wereld tot de laatste snik zouden moeten verdedigen: de internationale rechtsorde, of wat daar nog van over is. Want veel meer internationale afspraken staan onder druk, en het is nog maar de vraag of de geopolitieke glijdende schaal ooit nog waterpas kan worden getrokken.

Bijna geruisloos stappen de Baltische staten, Polen, Finland en Oekraïne binnenkort uit het Verdrag van Ottawa van 1997, dat het gebruik van antipersoonsmijnen verbiedt. Het belangrijkste argument is dat deze buren van Rusland hun territoriale integriteit niet langer kunnen garanderen zonder dit soort paardenmiddelen. ‘Oekraïne’ toont immers aan dat Moskou er niet voor terugdeinst veroverde gebieden direct te annexeren onder dreiging van de inzet van kernwapens.

Wie bedreigd wordt door Rusland kan moeilijk worden verweten naar middelen te grijpen die in vreedzamer tijden onwenselijk zijn. Maar ook hier loopt de bescherming van burgers klappen op, en dat is betreurenswaardig. Hoe moeilijk dat in het huidige tijdsgewricht ook is, uiteindelijk moet respect voor mensenrechten en internationale afspraken de wereld uit deze periode van chaos en wetteloosheid leiden.

Delen

Mail de redactie

Je bent een van de grootste rechtsgeleerden aller tijden. Al op je elfde ging je studeren, op je zestiende ben je begonnen als advocaat. Niet voor niets noemt de Franse koning je ‘het Mirakel van Holland’. Je legt de basis voor het volkenrecht, het oorlogsrecht, het zeerecht. Je wordt internationaal geëerd als Grotius – veel erudieter dan De Groot. En toch kennen je eigen landgenoten je vier eeuwen later vooral als ‘die man van de boekenkist’.

Sorry Hugo.

Vandaag ben ik onderweg naar de plek waarvandaan je in 1621 wist te ontsnappen. Het uiterste zuidwestpuntje van Gelderland, ingeklemd tussen de Waal en de Afgedamde Maas. Vlakten vol boerenwormkruid, ooievaars, een kudde konikpaarden. En natuurlijk die imposante burcht waar je door prins Maurits gevangen werd gezet. Slot Loevestein.

Je zou landverraad hebben gepleegd met je steun aan Johan van Oldenbarnevelt. Revolutionaire ideeën, barstjes in een nog jonge Republiek.

Ook ik ben hier vanwege barsten, zij het van andere aard. Ik heb een afspraak met twee rotslawine-experts van de Universiteit Utrecht, Tjalling de Haas en Daniel Draebing. Die hebben hun werkterrein in de Alpen tijdelijk verruild voor de vestingwal. In de eeuwenoude muren zitten scheuren, en niemand weet precies hoe dat komt. Misschien zijn het temperatuurverschillen, misschien zijn het de lage waterstanden in de Waal. Worden de scheuren groter, dan kan zo’n muur bezwijken – dat willen de geologen vóór zijn.

In zekere zin zijn de metingen aan jou te danken, Hugo. Als kind al kwam Tjalling in Loevestein, betoverd door de riddergevechten én jouw boekenkist. Uit nostalgie nam hij zijn eigen kinderen mee en zo raakte hij met de beheerder in gesprek over de scheuren. „Die werden wel af en toe opgemeten, maar niemand wist of het om dagelijkse of blijvende veranderingen ging.”

Met speciale apparatuur controleren ze nu nauwgezet hoeveel beweging er van uur tot uur plaatsvindt. Eens per half jaar worden de meters uitgelezen. Boven op de vestingmuur downloadt Daniel de data op zijn laptop. „Pas na verloop van tijd kunnen we trends ontdekken.” Naar beneden kijken doet hij zo min mogelijk: een rotslawine-expert met hoogtevrees. „Ik vertrouw bergen meer dan gebouwen.”

En jij, Hugo? Was je bang in die kist, had je last van claustrofobie?

En jij, Hugo? Was je bang in die kist, had je last van claustrofobie? Interim-directeur Theo Meereboer toont ons de kamer waar je gevangen zat. Best riant; je vrouw en kinderen kwamen er vrijwillig bij. De boekenkist in de hoek is een replica. Ook in het Amsterdamse Rijksmuseum staat er één, en in Het Prinsenhof in Delft. Of een van die twee wél de echte is weet niemand. „Als je het mij vraagt hebben ze het origineel direct na de ontsnapping in de sloot gegooid”, zegt Theo.

Komend najaar is in je voormalige gevangenis een expositie gepland over De Iure Belli ac Pacis – het is precies 400 jaar geleden dat je beroemde boek verscheen. Over het recht van oorlog en vrede. Waar de rechtspraak tekortschiet begint het geweld, schreef je.

Of de mens al wijzer is geworden? Ach Hugo, je zou je omdraaien in je kist.

Gemma Venhuizen is biologieredacteur en doet elke woensdag ergens vanuit Nederland verslag.

Delen

Mail de redactie

Omdat u en ik kalme, serieuze mensen zijn, beginnen we met Erasmus, en met zijn bewering dat we voor bestudering van de cultuur terug moeten naar de bronnen. Naar de Grieken en Antieken, zoals hij het noemt. En dus keren we uit pure plichtsbetrachting terug naar het VPRO-programma Zomergasten met Piet Vroon.

In 1991 zei Piet Vroon dat menselijk gedrag onvoorspelbaar is, wild, chaotisch. De overheid wil „met een soort klemmende macht” proberen de samenleving in haar greep te krijgen en zet de mens „tot aan zijn huig in de regelbrij”. Maar regels zijn strijdig met het chaotisch functioneren van onze hersenen, met als gevolg dat wij op regels reageren door ze te overtreden, te negeren en te doen alsof ze er niet zijn.

De overheid reageert op die chaos met nog meer regels en nog meer beleid, wij met nog meer ongehoorzaamheid. Zelf reed hoogleraar psychologie Vroon graag te hard en hij betaalde in 1991 zijn verkeersboetes niet meer, want de overheid had toch de menskracht niet om ze te innen. Zeker 95 procent van de regels en reglementen kon je maar beter afschaffen, opperde hij blijmoedig. Een anarchie functioneerde veel beter. Dat van die chaos speelt nog steeds en de wens om de chaos van buitenaf te temmen idem dito. Met verkiezingen in aantocht zie je eerbiedwaardige professionals met beleidsoplossingen komen voor alle problemen van onze tijd. „Wij zijn een groep van experts die de handen ineen hebben geslagen”, glundert Denktank Nederland 2040. ‘Lange termijn’, ‘gezond verstand’, ‘hoopgevend beeld’: de verzamelde deskundigen menen het serieus met Nederland en ze komen met „37 aanbevelingen voor een nieuw kabinet”.

Maar zit zo’n kabinet straks wel te wachten op oplossingen? Op beleidsaanbevelingen? Of heeft het chaotische functioneren van onze hersenen Den Haag nu definitief in de greep? Inmiddels lijken zelfs kabinet en Tweede Kamer niet in beleid te geloven, ze willen geen gezond verstand en lange termijn, ze willen regels en verdragen afschaffen, ze willen wetten die niet aan het internationaal recht voldoen, ze willen geen beleid maken en geen beleid uitvoeren, ze willen problemen, omdat die spannender zijn dan oplossingen.

Kabinet en Kamer willen problemen omdat die spannender zijn dan oplossingen

In 1991 had Piet Vroon nog de oprechte hoop dat mensen in een anarchistische situatie zonder structuur vanzelf socialer en intelligenter zouden gaan functioneren. „De mens heeft tien tot honderd miljard zenuwcellen en die zijn tot heel veel in staat.” Maar sindsdien is met het internet het grootste anarchistische experiment in de geschiedenis opgetuigd, en de ervaringen daarmee geven Vroon niet bepaald gelijk in dat optimisme.

Ja, het is een illusie dat je met overheidsbeleid het ongrijpbare gedrag van mensen perfect kunt aansturen, maar, nee, zonder aansturing gedragen mensen zich niet automatisch intelligent en sociaal. Nog een bron erbij pakken? Esther Perel dan maar. Psychotherapeute Perel legt uit hoe het wilde, chaotische functioneren van onze hersenen uitpakt in onderlinge relaties.

Enerzijds worden we bewogen door altruïsme en de verbondenheid van de liefde, anderzijds door egoïsme en de distinctiedrift van het verlangen. Die twee zitten elkaar danig in de weg. Verlangen gaat namelijk gepaard met jaloezie, bezitsdrang, agressie, macht, dominantie, ondeugd en onheil. „In principe zullen de meesten van ons ’s nachts opgewonden raken van dezelfde dingen waartegen we overdag demonstreren.”

Kijk, dat is een verhelderend beeld. Als je niet probeert het evenwicht te bewaren, wint de nacht het van de dag, in persoonlijke, maar ook in politieke relaties. Den Haag is nu meer een plaats voor nachtelijke opwinding dan voor de overtuigingen van overdag. Een plaats voor schandalen en verraad, voor harde straffen, voor politici die groot worden door te klieren op X.

Campagnestrateeg Bas Erlings heeft voorheen gebruik gemaakt van inzichten in de werking van ons brein om de VVD groot te maken. Met dank aan het werk van psychologen en neurowetenschappers kunnen campagnestrategen de anarchistische ruimte online benutten door aandacht van kiezers te kapen, ze te laten griezelen, ze tegen elkaar op te zetten en ze een kant op te sturen die ze zelf niet hebben gekozen.

Geschrokken van zijn eigen succes en van de ellende die daaruit is voortgekomen, heeft de VVD-strateeg nu met anderen de beweging Voor ons Nederland opgestart. Van buitenaf willen ze de politiek weer de andere kant op te sturen: „Het landsbestuur is geen Temptation Island.” En dat is beslist braaf. Maar om de wetgever zijn rol van wetgever weer te laten oppakken is meer nodig dan berouw van een enkele bekeerling en 37 aanbevelingen van een denktank. Het vraagt om een Kamerbrede psychotherapeutische interventie.

Delen

Mail de redactie

In Zwitserland maakte in de eerste week vooral regerend wereldkampioen Spanje indruk. Portugal (5-0) en België (6-2) werden door de Spaanse speelsters van de mat geveegd. De Spanjaarden zijn daarom nu al zeker van een plek in de kwartfinale. Welke andere toplanden zich daarbij gaan voegen, zal de komende dagen blijken. De ogen zijn daarbij met name gericht op poule D: de twee recentste Europees kampioenen (Nederland in 2017 en Engeland in 2022) strijden daarin met Frankrijk, drie jaar geleden halve finalist.

Na een moeizame voorbereiding openden de Oranje Leeuwinnen het toernooi afgelopen weekend perfect, door debutant Wales met 3-0 te verslaan. Opsteker voor Nederland was ook dat topspeler Vivianne Miedema, die al jaren worstelt met blessures, zich liet zien en haar honderste interlandgoal scoorde. Woensdagavond wacht de eerste grote test: tegen titelhouder Engeland, dat wordt geleid door de Nederlandse coach Sarina Wiegman. Zondag wacht Frankrijk. Nederland moet zeker één van die twee wedstrijden winnen om naar de kwartfinales te gaan – en wie weet wel verder.

Zoom in

Zoom in

Zoom in

Zoom in

Zoom in

Zoom in

Zoom in

Zoom in

Foto’s EPA/MICHAEL BUHOLZER, REUTERS/Bernadett Szabo, REUTERS/Piroschka Van De Wouw TPX IMAGES OF THE DAY

Zoom in

Zoom in

Zoom in

foto’s REUTERS/Annegret Hilse, REUTERS/Piroschka Van De Wouw

Zoom in

Zoom in

Delen

Mail de redactie

Een orgie in een jacuzzi, een „pijpkoningin” en „iedereen is van iedereen”. Het elfde seizoen van Ex on the Beach: Double Dutch , dat deze week zijn finale beleeft, wordt door het publiek bestempeld als een van de heftigste ooit. Dankzij het sensationele haalt dit soort „lovereality”, zoals RTL het noemt, steeds weer hoge kijkcijfers. Ex on the Beach staat het hele seizoen al in de top-10 best bekeken series op streamingdienst Videoland. Waarom blijven zo veel mensen kijken, ondanks de kritiek?

In het datingprogramma op een tropische locatie („de hel van liefde lust en drama”) worden de deelnemers geconfronteerd met hun „pittige” ex’en. Dat staat garant voor seks, roes en ruzie. „Dit seizoen is heel heftig, maar daardoor vind ik het wel super leuk”, zegt Ayleen Bella, oud-deelneemster van het programma. „Dit is Ex on the Beach zoals we het kennen van vroeger, zoals het hoort te zijn”. Bella smult net als een groot deel van Nederland van de lovereality. „In de afgelopen seizoenen gebeurde niet echt iets. Seizoen vier en vijf waren ook heftig, al is dit seizoen nog wat heftiger op seksgebied. Maar ja, seks doen we allemaal, toch?”

Lovereality ligt al langer onder vuur. In 2023 meldden dertien oud-deelnemers van het vergelijkbare programma Temptation Island zich met klachten: de opnames hadden hen psychische klachten bezorgd. Temptation Island werd door RTL opgeschort. Het programma was „niet meer van deze tijd”, zei RTL-programmadirecteur Peter van der Vorst toen. Overigens werd in april bekend dat het programma misschien toch doorgaat, met een andere producent.

Dit seizoen is heel heftig, maar daardoor vind ik het wel super leuk

Efrain Balochie was één van de deelnemers die zich toen uitsprak over zijn heftige ervaring in het programma: „Temptation Island is gebaseerd op psychische manipulatie die moet zorgen voor sensatie. Ik heb tijdens de opnames verschillende situaties meegemaakt waarin mijn grenzen zijn overschreden. De productie doet er alles aan om de uitspraken en beelden te krijgen die ze willen hebben voor de uitzending.”

Kunnen dit soort programma’s dan nog wel? Tv-netwerk MTV en producent No Pictures Please willen niet reageren op vragen over Ex on the Beach. RTL zei vorige maand wel tegen het AD dat er een groot verschil is tussen Temptation Island en Ex on the Beach: „Temptation vinden we niet meer van deze tijd omdat mensen hun relatie in de weegschaal stellen. Dat is een wezenlijk ander uitgangspunt dan andere lovereality-titels.”

Wat is de behoefte van kijkers om seks drama en liefde op tv te zien? Bjarne Timonen, die als mediapsycholoog bij diverse tv programma’s voor en achter de camera werkte, zegt dat kijkers nou eenmaal houden van sensatie: „Dat is altijd wel zo geweest en dat zal ook wel zo blijven.” Volgens hem is kijken naar sensatieprogramma’s een manier om even je eigen zorgen te vergeten. Het is leedvermaak: „Genieten van het lijden van een ander zodat we ons beter voelen over onszelf. Als je zit te kijken naar zo’n programma als Ex on the Beach, dan hoop je niet dat het goed gaat met die mensen. En daar worden die programma’s ook op toegespitst.”

Snijvlak van ethiek

Maar de vraag of het ethisch blijft, moet volgens Timonen wel centraal blijven staan. „Dit soort programma’s bevinden zich op het snijvlak van ethiek. Ze moeten zeker wel gemaakt kunnen worden, maar er moet goed worden gecontroleerd of de deelnemers wel geschikt zijn om mee te doen. Ze moeten zich bewust zijn van de gevolgen van hun deelname. Je wordt in deze programma’s genadeloos aangepakt en afgestraft, en vervolgens krijg je de reacties op sociale media ook nog over je heen.”

Bij die weerbaarheidscontrole gaat het vaak mis, ziet Timonen. „Om een kwetsbare deelnemer eruit te kunnen pikken moet je niet alleen klinische ervaring hebben, maar ook kennis van de media. Dat zou alleen gedaan moeten worden door BIG-geregistreerde psychologen.” Ook tijdens het programma is betrokkenheid van een psycholoog belangrijk. „Iemand moet de programmamakers op hun vingers kunnen tikken wanneer ze te ver gaan. Deelnemers kunnen niet altijd zelf zien wanneer hun grens wordt overschreden.”

OnlyFans

Die grenzen worden steeds verder opgerekt, mede doordat programmamakers steeds meer uit de kast moeten trekken om de aandacht van het publiek te behouden. „Het publiek is door sociale media steeds meer gewend aan snelle content. Je moet de kijkers dan wel blijven boeien in een aflevering van een uur. Maar het hoeft niet per se steeds heftiger, daar moeten de programmamakers wel een grens aan stellen.”

Dat de deelnemers aan loverealityprogramma’s zoals Ex on the Beach zich steeds heftiger gaan gedragen is logisch, zegt oud-deelneemster Bella. „Als er niks gebeurt, is het seizoen gewoon saai’. Ze verwijst naar Love or Leave – de ‘onschuldigere’ spin-off van Temptation Island. Volgens haar was dat „één grote flop”.

Daarnaast weet je als deelnemer van Ex on the Beach waar je aan meedoet, vindt Bella. „De deelnemers kiezen er zelf voor om zichzelf zo neer te zetten. Het is voor veel mensen een manier om bekend te worden, maar daarvoor moet je wel opvallen.” Diverse deelnemers konden dankzij hun tv-bekendheid influencer worden, in clubs optreden, of bijvoorbeeld hun geld verdienen op OnlyFans, een platform voor betaalseks. Zelf heeft Bella geen negatieve ervaringen gehad met de productie van Ex on the Beach. „De productie was er altijd voor mij. Ze hebben me nergens toe gedwongen.”

Temptation-deelnemer Efrain Balochie betreurt dat lovereality zo populair blijft: „Drank, vreemdgaan, seks, dat is wat mensen willen zien. Het boeit de kijkers niet of het te ver gaat, ze willen gewoon smullen”. Daarom verwacht hij ook geen verbetering in de toekomst. „De enige grens die er getrokken kan worden, is dat er geen programma meer is.”

Delen

Mail de redactie

De vijand heet Wendy Jones. Wendy Jones is model en influencer en ze heeft Jessica’s vriend gestolen, Zev. Zev en Wendy Jones wonen nu samen en ze zijn verloofd, precies het gelukkige script dat dertiger Jessica voor zichzelf had uitgedacht. Jessica tiert en huilt en trekt zich tijdelijk terug in het huis van haar oma, waar ook haar gescheiden moeder en haar verlaten oudere zus bivakkeren. Je moet meer kleine bewegingen maken, dan leef je langer, zegt haar gymmende moeder. Dat is shaming, zegt haar lethargische zus. Zev is zó grappig, zegt oma, en hij heeft zo’n erotische geur. Je kunt hem vast wel terugkrijgen.

Jessica’s baas bespeurt een mentale inzinking en stuurt haar tijdelijk naar Londen – en meteen heeft ze een volgend scenario in haar hoofd: ze zal een pastorale romance à la Jane Austen beleven, of tenminste iets spannends als in Spice World.

Natuurlijk loopt het anders. Jessica belandt in een schemerige flat met luidruchtige buren. Haar in sarcasme verpakte openhartigheid botst aanvankelijk hard met de Britse stiff upper lip. De liefde dient zich vrijwel meteen aan in de persoon van Felix, een weinig succesvolle punkmuzikant – maar in Too Much, een nieuwe romcom op Netflix, hebben Felix en Jessica tien afleveringen de tijd nodig om met hun eigen emotionele bagage in het reine te komen.

Wie houdt van een comedy vol extravagante personages en niet vies is van wat seks en drugs kan zijn hart ophalen bij Too Much. Meg Stalter en Will Sharpe dragen hun hoofdrollen als Jessica en Felix moeiteloos, al is het soms lastig om van hun personages te houden, ze zitten behoorlijk vast in zichzelf. De bijrollen zijn geweldig, van Andrew Scott als een narcistische regisseur tot Stephen Fry als Felix’ problematische vader. En wie ligt daar boos in bed, omdat haar man „therapeutisch ketamine gebruikt en experimenteert met pansexualiteit”? Dat is Lena Dunham, het brein achter Too Much, dat losjes gebaseerd is op haar eigen leven. Net als Girls, haar voorlopige magnum opus. Maar deze keer wilde Dunham niet meer zelf de hoofdrol spelen.

Zoom in

Girls

Dunham’s carrière begon stormachtig. Haar debuutfilm Tiny Furniture (2010) trok zoveel aandacht in het festivalcircuit dat zender HBO de toen 23-jarige een contract aanbood om een serie voor ze te ontwikkelen. Als begeleider kreeg ze ervaren showrunner Jenni Konner toegewezen, en vermaard comedy-regisseur Judd Apatow diende zich spontaan als mentor aan. Maar Girls (2012-2017) was en bleef heel erg Dunham’s creatie en verbeeldde New York zoals zij het kende, vol afgestudeerde, dolende twintigers voor wie geen enkele zekerheid meer gold.

In Girls zijn de banen onderbetaald en zielloos, de appartementen klein en duur, de relaties verwarrend en stekelig. Geen wonder dat de generatie ná de millennials over wie Girls heette te gaan de serie nu herontdekt en elkaar middels TikTok-filmpjes op de beste scènes wijst: de omstandigheden waarin twintigers zich een plek in de wereld moeten zien te veroveren zijn bepaald niet gemakkelijker dan ze tien jaar geleden waren.

Girls is ook bij terugzien uitzonderlijk goed; beter nog dan Too Much, waarin ondanks alle seks en drugs een conventioneler pad wordt bewandeld, al is de casting vele malen diverser. Too Much is vrolijk, minder cynisch, meer uitgesproken theatraal. In Girls waren de gesprekken zo geloofwaardig dat de actrices zo’n beetje werden vereenzelvigd met hun personages. Dat gold bovenal voor Dunham, die hoofdpersoon Hannah Horvath bewust neerzette als een egocentrische millennial die haar eigen talenten overschat, maar die zelf alle irritatie daarover opving.

In een uitgebreid interview met The New Yorker vorig jaar keek Dunham terug op de Girls-jaren als een wilde, gevaarlijke rit die haar volledig uitputte. „Op een gegeven moment schoot ik in vier weken tijd een Vogue-cover, ik presenteerde Saturday Night Live, gaf een speech op festival South by Southwest en vloog daarna naar een prijzengala. Om te zeggen dat ik gebroken was, is een understatement.” Waarom ze zich zo liet leven? „De sfeer was er een van: vrouwen zijn nu in de mode, dus gaan, gaan, gaan. En ik geloofde dat. Ik geef niemand daar specifiek de schuld van. Ik had aardige, fijne collega’s. Het is gewoon de aard van het beest.”

Het gekke is dat Dunham in haar topjaren geen seconde de indruk wekte dat ze de controle kwijt was. Ze verscheen met een hippe entourage bij talkshows en premières, maakte naast Girls ook een nieuwbrief en een podcast, incasseerde een exorbitant voorschot voor haar memoir Not That Kind of Girl en postte onvermoeibaar op Twitter en Instagram. Als zelfverklaard „dwangmatig openhartige” jonge vrouw deelde ze alles: haar obsessief-compulsieve aanleg, haar endometriose, het laten verwijderen van haar baarmoeder. De niet malse kritiek die ze kreeg pareerde ze snel en gevat, met seksisme als stokpaardje om tegenstanders de mond te snoeren. Die vlieger ging niet altijd op: statements als „Ik wou dat ik een abortus had gehad” vielen totaal verkeerd, al waren ze dan feministisch bedoeld. Een paar seksueel geladen jeugdherinneringen uit haar boek wekten zoveel woede dat online nog altijd met de term kindermisbruik geschermd wordt als het over Dunham gaat.

In 2018 bleek dat Dunham in het volle licht van de schijnwerpers een zware pillenverslaving had opgelopen; ze kickte af in een kliniek. „Ik herinner me vooral dat ik zo doodsbang was om mensen teleur te stellen dat ik dacht: als ik deze drugs nou neem om meer mezelf te zijn, dan is dat toch beter?” vertelde ze in 2021 aan tv-host Drew Barrymore. Er veranderde meer: Dunham verhuisde naar Londen en vond daar in betrekkelijke anonimiteit een nieuwe liefde, muzikant Luis Felber. Vogue deed verslag van het huwelijk en Dunham’s vriendin Taylor Swift was erbij, maar van een groot showbizz-gebeuren was geen sprake. Felber werkte mee aan Too Much, onder meer als componist, en spreekt vol bewondering over Dunham’s manier van werken.

Na een aantal jaar van kleine filmprojecten staat Dunham sinds haar Netflix-deal van afgelopen januari weer op het hoofdpodium. Als regisseur en scenarist heeft ze plannen te over – ze draait deze zomer een romcom in New Jersey met Natalie Portman in de hoofdrol; Meg Ryan en Mark Ruffalo doen ook mee – maar als actrice stelt ze voorlopig scherpere grenzen. Haar verhouding met haar eigen lichaam is veranderd: ze heeft het syndroom van Ehlers-Danlos, met pijn en blessures tot gevolg, en is nu veel zwaarder dan in de Girls-jaren vol fat-shaming. Dat dat verder niemand iets aangaat en dat ze zichzelf ook mag beschermen tegen de wrede blik van vreemden, is voor Dunham een nieuw inzicht. Het kan haar werkplezier alleen maar ten goede komen.

Delen

Mail de redactie

Negen van de tien partijen in de gemeenteraad van Zwolle stemden maandagavond voor de komst van een azc. De lokale Swollwacht, de enige partij die tegen stemde, was niet per se tegen een azc, maar wilde de opvang kleinschaliger regelen. Een welhaast unaniem besluit, kortom, van een democratisch gekozen, lokale regering. Goed nieuws, zou je zeggen.

Toch liet Nieuwsuur (NPO 2) in een korte reportage iets anders zien. Het enige raadslid dat aan het woord kwam was Evelina Bijleveld van Swollwacht, en de enige buurtbewoner een vrouw met „grote zorgen”, die insprak in de vergadering. „Mijn kinderen [kunnen] straks niet vrij en onbezorgd opgroeien in hun eigen buurt.” Ook het deel van de publieke tribune dat luidruchtig opstapte tijdens de vergadering van de gemeenteraad, kreeg veel zendtijd.

Natuurlijk, Geert Wilders was vanuit Den Haag als een dolle stier naar Zwolle gestormd om de menigte voor het stadhuis op te jutten, en op te roepen om het besluit van de gemeenteraad niet te accepteren. Logisch om daar verslag van te doen, maar journalistieke objectiviteit is echt iets anders dan alleen de ophef in beeld brengen. Nu mag Wilders zijn campagne via Nieuwsuur uitrollen. Dat lijkt me na de rellen in Coevorden van vorige week toch niet de bedoeling. Die gemeente kon de veiligheid van veertien minderjarige meisjes, gevlucht uit oorlogsgebied, niet garanderen. Een regering op onrechtmatig wijze (bijvoorbeeld met geweld) dwingen om een handeling te verrichten, is volgens de definitie van de Europese Unie een vorm van terrorisme.

Gelukkig werd er wel gelachen in safaripark de Beekse Bergen bij De Oranjezomer (SBS), waar VVD-leider Dilan Yesilgöz aan tafel zat. Of ze zaterdag bij festival Gelderpop was geweest. Douwe Bob had daar namelijk voor het eerst opgetreden sinds Yesilgöz hem van pure Jodenhaat had beschuldigd. Er werd een filmpje getoond van het optreden. „Zullen we het vandaag over leuke dingen hebben?”, zei hij tegen het publiek. „Genoeg drama, jongens!”

Tot tien tellen

Die opdracht nam de immer gezellige presentator Thomas van Groningen, die het stokje van Johnny de Mol overnam, uiterst serieus. „Kunt u tot tien tellen?”, vroeg Van Groningen aan Yesilgöz. „Zeker. Zeker. Ik kan zeker tot tien tellen. Ik ben niet voor niks minister van Justitie en Veiligheid geweest. Ik heb mijn werk altijd goed gedaan. En af en toe is het ongepolijst en ziet het er zo uit. […] Maar je hebt ook mensen nodig die staan voor onze manier van leven. En het ook zien als er iets onder druk staat. Maar dan heb je ook verantwoordelijkheid, en die trek ik mij aan, om het op een goede manier te brengen, en dat heb ik nu niet gedaan.”

Vervolgens ging de leider van de partij met steeds minder zetels in de peilingen verder over het steeds erger wordende antisemitisme, dat volgens Yesilgöz vooral zit „bij extreemlinks, extreemrechts en delen van de islamitische gemeenschap”. En dus: „Je moet voorkomen dat dat soort antidemocratisch gedachtengoed via buitenlandse televisie of hele conservatieve imams ons land binnenkomt. Ik heb een heleboel dingen al voor elkaar kunnen krijgen in het kader van het aanpakken van Jodenhaat, maar ik zou willen dat we één stap verder gaan en onze vrijheden nog meer gaan beschermen.” Welke vrijheden, en van wie, had Van Groningen kunnen vragen. Maar hij richtte zich tot Noa Vahle, de dochter van Linda de Mol, die om onverklaarbare redenen de hele avond ver weg in haar eentje aan een lege bar zat: „Noa, is dit te veel Buitenhof wat ik nu doe?”

„Een tikkie”, reageerde Vahle met een knipoog. „Formule 1 doen?”

„Max kan goed op regen, toch?”

Daarna ging het nog over F-35’s naar Polen, over bezuinigingen en de NAVO-top, en toen liep er een giraffe achter de studio langs. „Ingehaald door Henri Bontenbal”, merkte Van Groningen ineens op. „Tja, dat kan”, zei Yesilgöz. Geen woord over Netanyahu, die die nacht met Trump in het Witte Huis over Gaza zou spreken. Maar wel: genoeg drama jongens. Genoeg drama.

Delen

Mail de redactie