Category: Economie

Voor Mirjam van Velthuizen is de stoptrein van Roermond naar Nijmegen een trip down memory lane De financieel bestuurder (cfo) van spoorbeheerder ProRail groeide op in Nederweert, niet ver van station Roermond.

„Als kind nam ik lang niet altijd de trein”, zegt ze, terwijl de stoptrein van Arriva stipt om 14.34 uur vertrekt. „Ik reed vaak mee met mijn vader als hij de auto pakte voor zijn werk in Nijmegen. Maar bij slecht weer namen we de trein. Dan is het spoor veel zekerder, zei hij altijd.”

Die zekerheid wankelt, zegt Van Velthuizen tijdens de rit op de Maaslijn naar Nijmegen. ProRail moet opnieuw bezuinigen, terwijl het Nederlandse spoor volgens haar juist schreeuwt om meer investeringen.

In een uur – plus 17 minuten vertraging – blikt ProRail’s cfo terug op 2024 en vooruit op de komende jaren. Ze wilde niet afspreken op het hoofdkantoor in Utrecht, maar op een plek waar je kan zien wat de maatschappelijk waarde van het spoor is, en hoeveel moeite je moet doen om dat belang te waarborgen.

De Maaslijn, met 22.000 reizigers per dag een van de drukste regionale lijnen van Nederland, wordt vanaf volgende maand gerenoveerd. Eindelijk – al dertig jaar is gesproken over elektrificatie en uitbreiding. Het aanvankelijke budget van 100 miljoen euro is opgelopen tot naar schatting 358 miljoen. Onduidelijk is nog wie opdraait voor de laatste 12 miljoen die het project sinds de voorlaatste raming duurder uitvalt, het Rijk of de provincies Limburg, Noord-Brabant of Gelderland.

Zo blijft het spoor in Nederland worstelen met de kosten. „En nu dreigt opnieuw een bezuiniging”, zegt Van Velthuizen terwijl de trein een paar minuten stilstaat voor een rood sein bij Venray. „Vanaf 2030 moeten we waarschijnlijk 13 miljoen euro structureel inleveren.” Dat komt neer op 6 procent van de kosten voor de bedrijfsvoering van ProRail. In eerste instantie zou die besparing ten koste gaan van de eigen organisatie. „Maar dat is nu van tafel”, zegt Van Velthuizen. Nu dreigt volgens haar de reiziger de dupe te worden, bijvoorbeeld als onderhoud daardoor moet worden uitgesteld.

In Duitsland zie je wat er gebeurt als je te lang te weinig investeert. Zonder structurele investeringen in vervanging, digitalisering en cyberwaakzaamheid komen we stil te staan

De nieuwe bezuiniging is zuur, zegt ze. Vorig jaar heeft ProRail al een uitgebreid besparingsprogramma tot 2030 afgesproken met Infrastructuur en Waterstaat. Samen definieerden ProRail en het ministerie een ‘basiskwaliteitsniveau spoor’, een ondergrens voor de staat van het Nederlandse spoor. ProRail krijgt nu jaarlijks ruim 2 miljard euro van het Rijk voor beheer, onderhoud en treinverkeersleiding.

Kleinere besparingen waren al bekend: van afschakelen van wisselverwarmers in de winter tot minder onderhoud aan weinig gebruikte fietsenstallingen en wachtruimtes. Vorige week meldde ProRail zijn medewerkers dat honderd banen verdwijnen (van de ruim vijfduizend arbeidsplaatsen) en regio’s worden samengevoegd. Zo wil het 19,6 miljoen bezuinigen op de eigen organisatie. „Besparingen doen altijd pijn”, zegt Van Velthuizen. „Tegelijkertijd zie ik elke dag de noodzaak om dit te doen: de kosten blijven stijgen en we moeten het spoor betaalbaar houden.”

Maar vanaf 2030 nog eens bezuinigen vindt Van Velthuizen niet acceptabel. „We hebben net het absolute minimum vastgesteld, dat kan je niet nog eens doen.” Vanmiddag praat de Tweede Kamer opnieuw over het spoor.

Publieke belang

In die opeenvolgende besparings-opdrachten mist Van Velthuizen de waardering voor het publieke belang van het spoor, de snelwegen en de vaarwegen. „Waar ik me de grootste zorgen over maak, is dat we in Nederland vergeten hoe cruciaal infrastructuur is voor de samenleving. Omdat het systeem meestal functioneert, voelt het als vanzelfsprekend. Maar dat is het niet.”

Kijk naar Duitsland, zegt ze. „Daar zie je wat er gebeurt als je te lang te weinig investeert. Het spoor is essentieel voor onze mobiliteit, economie en duurzaamheid. Zonder structurele investeringen in vervanging, digitalisering en cyberwaakzaamheid komen we stil te staan. Zie onze defensie. Die zijn we toch een paar jaar vergeten. En ineens denken we: ‘O jee!’ Zover moet het niet komen met het spoor.”

De trein rijdt langs Cuijk. Ze wijst op een fietsenstalling in de open lucht. Die zie je niet zo vaak meer, er moet eigenlijk een dak op. „In de Voorjaarsnota ben ik de post ‘infrastructuur’ niet echt tegengekomen. Ja, de Nedersaksenlijn, maar dat is geen nieuw geld voor infrastructuur. Dat was voor de Lelylijn. Het zijn politieke keuzes. En om de goede keuzes te maken, moet je het maatschappelijk belang van infrastructuur onderkennen. De vraag is of we dat altijd serieus genoeg doen.”

Was dat afgelopen jaar zichtbaar?

„We kijken terug op een bijzonder jaar; 2024 was het eerste jaar waarin we de piek in onze projecten echt voelden. We zagen een stijging van 17 procent in de omvang van onze projecten, bovenop eerdere jaren van groei. Dat betekende extra druk, zeker in een markt die worstelt met personele capaciteit, ecologische beperkingen en leveringsproblemen. Toch hebben we het merendeel van onze doelstellingen gehaald, ondanks de uitdagingen. Dat geeft vertrouwen.”

U zegt trots te zijn op de prestaties van ProRail in 2024, maar reizigers ervoeren juist veel hinder.

„Dat spanningsveld herken ik goed. Ik moet het ook vaak uitleggen op feestjes of aan vrienden die weinig met het spoor te maken hebben. De reiziger merkt de hinder van werkzaamheden, terwijl wij intern juist zien dat we steeds beter grip krijgen op het werk. De punctualiteit in de treinenloop is sinds zomer 2024 flink verbeterd. Dat is positief, maar we zijn er nog niet.”

Heeft u wel goed zicht op de oorzaken van die hinder?

„Het is een combinatie van factoren. We hebben werkzaamheden vaak te strak gepland, vanuit de wens zoveel mogelijk treinen te laten rijden. Dat maakt kwetsbaar. Als je dan uitloopt, bijvoorbeeld met een paar uur, zit je meteen in de ochtendspits. Daarnaast hadden vervoerders zoals NS te maken met materieel- en personeelstekorten. Dat versterkte de problematiek.”

Wat heeft u hieraan gedaan?

„Er is meer ruimte ingebouwd in de planning. Liever één dag voorspelbare hinder dan onverwachte uitval. Ook hebben we 32 tijdelijke snelheidsbeperkingen [TSB’s, door ernstige problemen in de infrastructuur] opgeheven. Vijf hardnekkige gevallen zijn opgenomen in de dienstregeling, zodat de reiziger weet waar hij aan toe is.”

We rijden over de Maaslijn. Waarom is dit een voorbeeldproject?

„Deze lijn is van groot belang voor de regio, maar nog niet geëlektrificeerd. Dat maakt het ingewikkeld. We werken aan elektrificatie, spoorverdubbeling, stationsvernieuwing.

„Allemaal binnen een kwetsbaar ecologisch gebied. Denk aan dassen, vleermuizen, beschermde plantensoorten. Dat het budget is opgelopen, komt deels door inflatie, maar ook doordat het project is uitgebreid en beter is uitgewerkt.

„Overigens zijn de regionale spoorlijnen in het noorden en oosten ook nog diesellijnen. De komende jaren worden ze opnieuw aanbesteed. Dit is hét moment om de elektrificeren te regelen.”

Plotseling wijst Van Velthuizen naar buiten. De trein rijdt langs een bosje. „Daar, een van de dassenburchten die wij hebben gemaakt. En daar nog een.”

Hoe kijkt u naar alle ecologische regels? Zijn die een belemmering?

„Ik ben blij dat we in Nederland de natuur serieus nemen. Maar soms slaan regels door. Het ‘ecologisch traject’ van de Maaslijn kost 20 miljoen euro. Neem de dassenburchten. Het gaat goed met de das – en dat is fijn – maar de bescherming is zo strikt dat projecten weken of maanden vertraging oplopen. We willen zorgvuldig omgaan met flora en fauna, maar wel met gezond verstand. Gelukkig werken we goed samen met natuurorganisaties om creatieve oplossingen te vinden.”

ProRail heeft het altijd over de ‘maakbaarheid’ van plannen. Is dat die nog realistisch?

„De piek in het werk houdt nog een paar jaar aan. Dat is spannend. Zeker als je weet dat het spoorsysteem gemiddeld veertig jaar oud is.

„Ook wat personeel betreft, zijn we nu op orde, maar de vergrijzing maakt vernieuwing noodzakelijk. Daarom investeren we in digitalisering, zoals lasrobots, om toekomstbestendig te blijven.”

De trein hobbelt over een serie wissels. Een passagier op het balkon bij de deuren schrikt en valt half van zijn klapstoel. Hij schiet in de lach.

We geven maar 0,2 procent van het bnp uit aan spoor. Daarmee zitten we aan de onderkant in Europa. De verhouding tussen kosten en kwaliteit is in Nederland gunstig

Het beheer van wissels – eigenlijk de hele treinbeveiliging – wordt de komende jaren gedigitaliseerd. Dat is het European Rail Traffic Management System. Het zou in Nederland 2,5 miljard euro kosten, nu 4 of misschien 5 miljard. Is dat ERTMS nog steeds een goed idee?

„ERTMS is noodzakelijk. Het huidige systeem, ATB, is bijna tachtig jaar oud. De overstap naar ERTMS is afgesproken in Europees verband. Het vergt enorme investeringen, maar we hebben geen keuze.

„Het huidige systeem moet vervangen worden. Wat het duur maakt, zijn de kabels en leidingen in de grond. In de toekomst hopen we met draadloze communicatie kosten te besparen. Maar dat vraagt om een Europese standaard die er nu nog niet is.”

Zoveel miljarden… is ERTMS nog wel een investering die je publiek kan verantwoorden?

„Ja, de baten zitten niet direct in opbrengsten, maar in betrouwbaarheid, veiligheid en interoperabiliteit in Europa. We moeten dit project slim uitvoeren, in tranches, en telkens leren. Voorlopig moeten we nog werken met traditionele bekabeling.”

Wordt het spoor in Nederland te duur?

„We geven jaarlijks ongeveer 300.000 euro uit per kilometer spoor. Dat klinkt veel, maar het Nederlandse spoor wordt extreem intensief gebruikt. Dat maakt het onderhoud intensiever en duurder. Maar als percentage van het bbp geven we maar 0,2 procent uit aan spoor. Daarmee zitten we aan de onderkant in Europa. De verhouding tussen kosten en kwaliteit is in Nederland gunstig.”

Het spoor in Zwitserland dient altijd als voorbeeld. Wat doen de Zwitsers beter dan wij?

„Nou, in de eerste plaats besteden zij meer geld aan het spoor: 0,33 procent van het bnp. Verder houdt het Zwitserse spoorbedrijf alles in één hand: vervoer, railbeheer, onderhoud, nieuwbouw. In Nederland is daarentegen heel veel uitbesteed aan de markt.

„Dat geeft soms winst, meer efficiency. Maar onze vijfjarige contracten met aannemers zijn niet ideaal. Soms is het voor een aannemer aan het eind van een onderhoudscontract logischer iets op te lappen in plaats van fundamenteel te vernieuwen. Dat is iets anders dan: ik heb zoveel geld en ik ga dat op de allerbeste manier inzetten om het allerbeste spoor te krijgen.”

Delen

Mail de redactie

Toepasselijk was het wel: op de dag dat NSC-boegbeeld Pieter Omtzigt afscheid nam van de Tweede Kamer, liet zijn partijgenoot Agnes Joseph zien dat ook zij zich, in Omtzigts navolging, kan vastbijten in dossiers en niet opgeeft bij tegenslag. En dat bij een thema dat Omtzigt na aan het hart ligt: pensioenen.

Joseph wil werknemers en gepensioneerden instemmingsrecht geven bij de verhuizing van hun tot nu toe opgebouwde pensioengeld naar het nieuwe stelsel. De pensioenfondsen, toezichthouders en wetgevingsadviseur de Raad van State hebben zich er allemaal tegen gekeerd.

En ook haar partijgenoot Eddy van Hijum, vicepremier en minister van Sociale Zaken, ontraadde haar voorstel. De minister had fundamentele én praktische bezwaren. In een brief aan de Tweede Kamer somde Van Hijum vrijdag een aantal van die praktische bezwaren op. Zo moeten er nog allerlei aanvullende regels worden opgesteld, schreef hij, om bijvoorbeeld tegenstrijdigheden met de rest van de pensioenwet weg te nemen.

Vierde versie

Dinsdag verraste Joseph met de mededeling dat zij aan al deze opgesomde praktische bezwaren tegemoet is gekomen. Zij leverde de vierde versie van haar voorstel in, inmiddels in samenwerking met BBB, PVV en SP.

Eigenlijk zou de Tweede Kamer dinsdag al stemmen over haar voorstel. Maar omdat er nu een aangepast voorstel is, komt er deze woensdag een nieuw debat en is de stemming pas volgende week.

Het is de tweede keer dat Joseph fundamentele kritiek gebruikt om haar voorstel bij te schaven en aan te vullen. Dat deed ze ook na de kritiek van de Raad van State, de sector zelf en de toezichthouders.

Intussen blijft het spannend of haar voorstel een meerderheid krijgt in de Tweede Kamer. Dat hangt af van de steun van Denk en Partij voor de Dieren, die hun standpunt nog niet bepaald hebben. In de Eerste Kamer lijkt de kans op een meerderheid klein.

Fundamentele bezwaren

Wat wel duidelijk is: Josephs nieuwe aanpassingen zullen weinig veranderen aan de opstelling van minister Van Hijum. Allereerst omdat ze zijn fundamentele bezwaren niet wegnemen. Zo zei hij eerder dat individueel bezwaarrecht niet past binnen het Nederlandse collectieve pensioenstelsel. Onder meer omdat individuele keuzes kunnen leiden tot slechtere uitkomsten voor het collectief.

En zijn opsomming van praktische bezwaren is slechts „een eerste inventarisatie”, schreef hij vrijdag in zijn brief. Hij verwacht dat er meer wijzigingen nodig zijn. Als de Tweede Kamer voor dit NSC-voorstel stemt, denkt Van Hijum twee jaar nodig te hebben om met de sector op een rijtje te zetten of dit uitvoerbaar kan worden gemaakt. En zo ja: welke extra regels nodig zijn. Pas daarna zou het naar de Eerste Kamer kunnen.

En ook dat is volgens de minister problematisch. Het voorstel van Joseph is geen los wetsvoorstel, maar een wijziging (‘amendement’) bij een onomstreden uitstelwet van Van Hijum. Die verschuift de deadline voor pensioenfondsen om over te stappen op het nieuwe stelsel met een jaar. Nu is die deadline nog 1 januari 2027, oftewel: binnen twee jaar. En daarmee, schreef Van Hijum vrijdag al, zou de uitstelwet „niet meer op tijd” kunnen komen.

Lees ook

NSC-Kamerlid Agnes Joseph zet haar omstreden referenda-plan door: ‘We gaan heel Nederland resetten op pensioengebied’

Delen

Mail de redactie

Insuline, een medicijn voor diabetespatiënten, kost in de Verenigde Staten meer dan zes keer zoveel als in Canada. Het kost er meer dan zeven keer zoveel als in Duitsland, en zelfs meer dan tien keer zoveel als in Frankrijk. Een gemiddelde Amerikaan besteedt per jaar 1.564 dollar aan voorgeschreven geneesmiddelen, een Nederlander slechts een derde van dat bedrag.

De torenhoge medicijnprijzen in de VS zijn een bekend probleem waar links al jaren campagne op voert. Senator en voormalig presidentskandidaat Bernie Sanders voorop. Oud-presidenten Obama en Biden probeerden ook al de hoge prijzen aan te pakken. Nu is ook president Donald Trump er klaar mee. Gesteund door zijn gezondheidsminister Robert F. Kennedy Junior − een notoire vijand van Big Pharma − draaide hij maandag farmaceutische bedrijven de duimschroeven aan. Zij krijgen dertig dagen de tijd om de prijzen van hun geneesmiddelen tot wel tachtig procent te verlagen, liet hij vastleggen in een nieuw decreet, anders volgen sancties.

De schuld van die uit de hand gelopen medicijnprijzen legt Trump alleen niét bij de farmaceutische industrie, de sector die zijn verkiezingscampagne spekte en wiens lobbyisten sinds jaar en dag de deur platlopen bij Republikeinse (en ook Democratische) Congresleden. De „socialistische zorgstelsels” van Europese landen zouden volgens hem gesubsidieerd worden door Amerikaanse patiënten. Daarom maakt Trump Europa medeverantwoordelijk voor zijn nieuwe missie: de VS evenveel voor geneesmiddelen laten betalen als het land dat er het minste voor betaalt. „We gaan het weer gelijk trekken”, zei hij maandag in het Witte Huis, waarbij hij onder meer dreigde met extra importheffingen op Europese geneesmiddelen. „Het spel is begonnen.”

Waarom zijn geneesmiddelen in de Verenigde Staten zo duur? En hoe serieus is het plan van Trump?

Spel begonnen

In de Verenigde Staten worden geen prijsafspraken gemaakt tussen de overheid en farmaceutische bedrijven − een gang van zaken die in Europa, maar ook in bijvoorbeeld Canada en Australië, ondenkbaar is. In de meeste andere westerse landen wordt een middel, nadat het is getoetst op veiligheid en effectiviteit, ook langs de meetlat van kosteneffectiviteit gelegd: voegt het middel iets toe aan de medicijnen die al beschikbaar zijn? Nee, dan kan de minister besluiten het niet te vergoeden. Ja, dan wordt bepaald welke prijs redelijk is voor de gezondheidswinst die het middel oplevert. Vaak onderhandelt de overheid stevig met de farmaceut over die prijs.

In de Verenigde Staten komt een veilig en effectief middel echter vrijwel altijd op de markt. De farmaceut mag zelf de prijs bepalen. Daaraan zit, in tegenstelling tot in veel andere landen, geen wettelijke limiet. Sterker nog: de twee federale zorgverzekeringen voor ouderen en mensen met lage inkomens, Medicare en Medicaid, mógen volgens de wet niet onderhandelen met farmaceuten. Partijen, zoals kleinere private verzekeraars, die dat wel mogen, zijn zo klein en versnipperd dat ze nauwelijks een vuist kunnen maken tegenover de farmaceut.

Het Amerikaanse systeem maakt bovendien gebruik van zogenaamde Pharmacy Benefit Managers (PBM’s ), grote bedrijven die optreden als bemiddelaars tussen farmaceuten en kopers. Hoe hoger de prijs van het middel dat ze aan de man brengen, hoe hoger ook hun eigen opbrengst. „We gaan de tussenpersonen eruit snijden”, zei Trump daarover op zijn
sociale-mediaplatform Truth Social.

„De Verenigde Staten zijn wereldwijd de grootste afzetmarkt voor farmaceuten, maar betalen ook het meest. Dat Trump daar wat aan wil doen, daar kan ik hem geen ongelijk in geven”, zegt Carin Uyl-de Groot, hoogleraar health technology assessment aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Op papier zet Trump daarmee de goede voornemens van zijn voorgangers voort, maar Uyl-de Groot betwijfelt of Trumps plannen ten goede komen aan de Amerikaanse burger. „Als dat zo zou zijn, had hij niet vanaf zijn aantreden geprobeerd de huidige zorgverzekeringswet [Obamacare] op alle mogelijke manieren te ondermijnen. En ook van dit plan is nog helemaal niet duidelijk hoe hij het wil gaan uitvoeren. Trump wil óók de importheffingen op geneesmiddelen van buiten de VS verhogen. Die medicijnen worden dan juist duurder voor Amerikanen. Dit klinkt voornamelijk als een ‘America First’-plan, niet als een plan voor de portemonnee van de Amerikaanse patiënt.”

Als het Trump al lukt om scherpe prijzen af te dwingen zal dat naar verwachting vooral lukken voor middelen die worden vergoed door Medicaid en Medicare. Hoe dit de honderden miljoenen privaat verzekerde Amerikanen zal helpen, is deskundigen, onder wie Uyl-de Groot, nog niet duidelijk.

Geheime prijs

„Trumps uitgangspunt is goed, maar het plan is nog erg vaag”, zegt Aukje Mantel-Teeuwisse, hoogleraar farmacie en internationaal gezondheidsbeleid aan de Universiteit Utrecht. „Over welke prijs heeft Trump het bijvoorbeeld als hij zegt tot tachtig procent minder voor het middel te willen betalen? Gaat het om de prijs die de fabrikant voor het middel vraagt, om de prijs die de patiënt in de apotheek moet afrekenen, of om de marges die alle tussenpartijen in de keten nu opstrijken?”

Mantel-Teeuwisse wijst erop dat Trump niet precies kan weten wat Europese lidstaten voor hun medicijnen betalen, omdat die prijsafspraken vaak geheim zijn. „Meestal onderhandelt de minister met de farmaceut over de zogenaamde lijstprijs, de prijs die de farmaceut vraagt, en gaat daar dus nog iets vanaf. Hoe gaat Trump dat controleren en lidstaten daarop afrekenen?”

Ook als hij dat wel zou weten, vindt Mantel-Teeuwisse het onterecht om de rekening op Europa te verhalen. „Meerdere onderzoeken wijzen uit dat farmaceuten veel meer winst boeken dan ze zeggen nodig te hebben om hun onderzoek en ontwikkeling terug te kunnen verdienen. Maar Trump zegt niet: aandeelhouders moeten een deel van de miljardenwinst inleveren, of farmaceuten moeten stoppen met belachelijk veel geld uitgeven aan advertenties gericht op consumenten. Nee, hij wijst naar Europa. Wij hebben betere prijzen uitonderhandeld en worden daarvoor gestraft.”

Met medewerking van Merijn de Waal.

Delen

Mail de redactie

Zzp’ers die hun werkgever voor de rechter dagen omdat ze vinden dat er sprake is van schijnzelfstandigheid, krijgen in de helft van de gevallen gelijk. Dat blijkt uit een rondgang van Nieuwsuur langs arbeidsrechtdeskundigen en de Raad voor de Rechtspraak. De schadevergoeding die de werkgevers moesten betalen aan deze zzp’ers – voor onder meer misgelopen vakantiedagen, ziektedagen en reiskostenvergoeding – liep op tot tienduizenden euro’s per persoon.

Nieuwsuur baseerde zich daarnaast op alle 47 relevante uitspraken die sinds maart 2023 openbaar werden gepubliceerd op Rechtspraak.nl. In 24 van die zaken werd de zzp’er in het gelijk gesteld.

Het is geen toeval dat het aantal rechtszaken van zelfstandigen sinds maart 2023 toeneemt. Toen bepaalde de Hoge Raad dat maaltijdbezorgers van Deliveroo schijnzelfstandigen waren. Op basis van hun werkzaamheden hoorden ze in loondienst te worden genomen. Deliveroo was ten tijde van de uitspraak al niet meer actief in Nederland, maar de bezorgers konden met terugwerkende kracht via de rechter hun gemiste inkomsten terugeisen.

Die uitspraak gaf zzp’ers in andere sectoren, die vermoedden dat ze eveneens in een verkapt dienstverband werkten, jurisprudentie om hun schijnzelfstandigheid mee aan te vechten.

Lees ook

Ook Hoge Raad oordeelt dat Deliveroo-koeriers geen zzp’ers waren. Heeft dat grote gevolgen?

Grijs

Volgens Mijke Houwerzijl, hoogleraar arbeidsrecht aan de Tilburg University, is in de meeste gevallen klip-en-klaar of sprake is van loondienst of werken als zelfstandige. Ze wijst op de website van de Rijksoverheid, waar in grote lijnen de kenmerken staan van zzp-werk en werk in loondienst. Zo duiden het zelf kunnen bepalen van de werktijden en hoe het werk wordt uitgevoerd op zelfstandigheid. Evenals het beschikken over specifieke kennis of ervaring die niet aanwezig is binnen de organisatie. En het ontvangen van een vergoeding die aanzienlijk hoger is dan het bedrag dat binnen de sector normaal gesproken aan werknemers wordt betaald.

„De laatste tijd is er zo veel discussie over schijnzelfstandigheid, dat je haast zou denken dat de grens altijd onduidelijk is, maar slechts in een minderheid van de gevallen is dat zo”, zegt Houwerzijl. Draai het eens om, stelt ze voor: „Het overgrote deel van de mensen in loondienst zal niet twijfelen of ze éígenlijk een zelfstandige zijn.”

Naar schatting telt Nederland zo’n 1,6 miljoen zzp’ers, van wie 200.000 tot 300.000 werken in schijnzelfstandigheid

Waarom werd afgelopen twee jaar dan slechts enkele tientallen keren geprocedeerd tegen een opdrachtgever? „Zelfstandigen maken zichzelf natuurlijk wel kwetsbaar als ze hun opdrachtgevers voor de rechter dagen”, zegt Houwerzijl. „Ruzie met de opdrachtgever zou ze hun werk kunnen kosten. Daarom spannen de meeste mensen pas een rechtszaak aan wanneer de arbeidsrelatie al verstoord is.”

Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid schat dat Nederland zo’n 1,6 miljoen zzp’ers telt, van wie 200.000 tot 300.000 in schijnzelfstandigheid werken. De overheid heeft ervoor gekozen tussen 2005 en 2016 de opdrachtgever geen risico te laten lopen door het afgeven van een VAR (Verklaring Arbeidsrelatie) en niet te handhaven op zulke verkapte dienstverbanden.

Sinds 1 januari van dit jaar gaat de Belastingdienst wel weer handhaven. Werkgevers die werk laten doen door zzp’ers die schijnzelfstandigen blijken, kunnen een boete krijgen en moeten naheffingen betalen. Die procedure verloopt via het bestuursrecht. 2025 is wel een overgangsjaar. De Belastingdienst gaat pas vanaf 2026 boetes uitdelen en naheffingen innen, zodat werkgevers nog een jaar de tijd hebben om hun personeelsbestand op orde te krijgen.

Failliet

Houwerzijl sluit niet uit dat vanaf 2026 ook het aantal civiele rechtszaken van zzp’ers tegen hun opdrachtgever zal toenemen, mits de Belastingdienst ook daadwerkelijk gaat handhaven. „Als een opdrachtgever eenmaal door de Belastingdienst op de vingers is getikt, omdat sprake is van schijnzelfstandigheid, heeft de schijn-zzp’er meer handvatten om via het civielrecht met terugwerkende kracht bijvoorbeeld vakantiedagen te claimen.”

In een aantal van de 47 aangespannen rechtszaken ging de werkgever al failliet nadat één schijnzelfstandige in het gelijk werd gesteld. De werkgever kon de tienduizenden euro’s dan niet betalen. Zo ging handbalclub Limburg Lions failliet toen een van de spelers met succes naar de rechter stapte en 50.000 euro zou krijgen van de club.

Indien de Belastingdienst vanaf 2026 daadwerkelijk gaat handhaven, acht Houwerzijl het mogelijk dat meer bedrijven omvallen, zeker wanneer die niet heel groot zijn en meerdere werknemers blijken te hebben die ze lange tijd ten onrechte als zzp’ers behandelden en betaalden. „Als je als zzp’er daarna nog een civiele zaak wilt aanspannen, vis je bij zulke bedrijven achter het net”, zegt Houwerzijl. „Veel interessanter zijn de grote bedrijven en organisaties die wél overeind blijven als ze straks werknemers blijken te hebben die ze eerder als zzp’ers behandelden. Door die bedrijven kan daadwerkelijk worden terugbetaald.”

Lees ook

Onrust rond schijnzelfstandigheid groeit: ‘Opdrachtgevers vragen aan mij: hóé dan?’

Delen

Mail de redactie

Ze steken uit kieren in bakstenen muren, liggen tussen de inheemse vlinderplanten in plantenbakken, bezaaien de stoep voor ziekenhuizen. Langs rivieren, in het park, in rioolputten, tussen de schelpen op het strand. Er zwerven zo veel sigarettenfilters rond dat we ze nauwelijks meer zien.

Chris Jansen, staatssecretaris namens de PVV voor Milieu, heeft met de filters een ongemakkelijk dossier op zijn bord. Elk jaar belanden in Nederland vermoedelijk vele miljarden sigarettenfilters met plastic op straat en in het milieu. Muizen drinken door peuken vervuild water, visseneitjes ontkiemen er niet door in beekjes, gewassen nemen de giftige stoffen op. Tegelijk is er geen wetenschappelijk bewijs dat filters roken minder ongezond maken.

Voormalig staatssecretaris Vivianne Heijnen (CDA) beloofde na aandringen van de Tweede Kamer het filterprobleem op te lossen door op Europees niveau te pleiten voor een verbod op de sigarettenfilter bij de herziening van een wet op plastic. Nu die tijd is aangebroken, is de vraag: gaat haar opvolger, PVV’er Jansen, dat doen?

Nederlanders roken zo’n tien miljard sigaretten per jaar. Rokers steken een smeulende sigarettenfilter niet in hun zak. Als er geen prullenbak dichtbij is, belanden de peuken op de grond. Om hoeveel het gaat is gissen, zo blijkt uit de enorme bandbreedte die onderzoeksbureau CE Delft hanteerde in een onderzoek uit 2022. Het kwam uit op ergens tussen de 240 miljoen en meer dan 7 miljard filters per jaar.

Peukenfilters zijn meestal gemaakt van celluloseacetaat, een kunststof. Het zijn eigenlijk stevig samengeperste plasticvezels, waar de roker allerlei giftige en kankerverwekkende stoffen doorheen zuigt (denk aan nicotine, maar ook nikkel, lood en zink). Eenmaal in de berm valt het filter door zonlicht langzaam uit elkaar tot de microplastics overblijven. Via regenwater vervuilen ze bodem en water.

Trimbos zette in 2022 wetenschappelijk onderzoek naar de filters op een rij. De filters zijn teruggevonden in de magen van vissen, vogels en walrussen. Bij embryo’s van vissen kunnen resten van sigarettenfilters zorgen voor een verhoogd sterftecijfer. Bij de zoetwatermossel zorgen ze bijvoorbeeld voor dna-schade. Onderzoek laat zien dat één gerookte peuk genoeg verontreinigende stoffen kan afgeven om ongeveer duizend liter water te vervuilen.

Bij landdieren werd aangetoond dat muizen die zijn blootgesteld aan filters (door het drinken van water met sigarettenresten) minder goed kunnen vluchten voor een roofdier.

De nicotine komt ook in gewassen terecht. In de omgeving van nicotine ontkiemen minder zaden van planten. Voorbeeld: bij één peuk per vierkante meter was al een hoge nicotinevervuiling in basilicum- en pepermuntplantjes te zien.

Tegelijk doen filters eigenlijk weinig voor de roker. „Er zijn geen bewezen gezondheidsvoordelen aan het roken van sigaretten met filter”, zo schreef Heijnen in 2023 in een Kamerbrief.

Zogenaamd veiliger alternatief

Eigenlijk zijn filters in één ding echt goed: misleiden. Toen in de jaren vijftig door wetenschappelijk bewijs begon door te dringen dat roken longkanker kan veroorzaken, kwamen de moderne filtersigaretten op de markt. Die werden door tabaksproducenten gepromoot als een veiliger alternatief. Maar in vroege varianten van de filters zat het gevaarlijke asbest verwerkt.

„Filters zijn de dodelijkste fraude uit de geschiedenis van de menselijke beschaving”, zo zei Robert Proctor, een professor wetenschapsgeschiedenis aan Stanford in 2012 tegen The New York Times.

Filters zouden minder teer en nicotine afgeven, dat zou blijken uit metingen door rookmachines. Maar die gaven een bedrieglijk lage uitkomst.

„In de praktijk bleek vooral dat longkanker dieper in de longen kwam te zitten door het dieper inhaleren”, zegt Wanda de Kanter namens de Nederlandse Vereniging van Artsen voor Longziekten en Tuberculose. De Kanter is anti-rookactivist en longarts. „Veel mensen denken nog steeds dat filters veiliger zijn.” Wel geeft het een fijner mondgevoel dan filterloze sigaretten. „Zonder voelt het nattiger, het geeft meer een tabakssmaak in de mond.”

De vorige Tweede Kamer zette Heijnen aan het werk om het filterprobleem op te lossen. Zo werd een motie aangenomen om te onderzoeken hoe de overheid ervoor kan zorgen dat er in 2026 70 procent minder peuken in het milieu terechtkomen.

Heijnen liet CE Delft onderzoeken hoe dat haalbaar zou zijn. Zo werd een statiegeldsysteem op filters als optie genoemd, maar dat geeft tabaksproducenten de kans om reclame te maken voor roken. En niet helemaal zeker was of een nationaal verbod op sigarettenfilters juridisch haalbaar zou zijn vanwege het vrije verkeer van goederen: zou Nederland wel peuken uit het buitenland kunnen weren?

„Als de Rijksoverheid echt werk wil maken van de 70-procent-doelstelling”, adviseerde CE Delft om „te onderzoeken of het in Europees verband mogelijk is om een verbod op filtersigaretten te organiseren”. De onderzoekers wezen erop dat vanaf 2025 het Europese Single-Use Plastics Directive (SUPD) wordt geëvalueerd, een richtlijn tegen wegwerpplastic (zoals filters).

Op dit moment is in deze richtlijn afgesproken dat fabrikanten consumenten met een logo moeten vertellen dat er plastic in peuken zit. Dat logo blijkt alleen weinig verschil te maken in de praktijk, schrijft CE Delft. Ook werd afgesproken dat tabaksfabrikanten vanaf begin 2023 zouden meebetalen aan het opruimen van peukenfilters.

Filters opruimen kost gemeenten ongeveer 40 miljoen euro per jaar, berekende het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Maar de tabaksfabrikanten waren kritisch op dat bedrag. In een reactie noemden ze de rekenmethode „twijfelachtig en onduidelijk”. Ook zou het niet eerlijk zijn als tabaksbedrijven moeten meebetalen aan het opruimen van sigaretten die in het buitenland worden gehaald. Het ministerie zegt er nu „hard aan te werken” met een definitieve berekening te komen. Gemeenten wachten nog altijd op het geld.

Een financiële vergoeding voor gemeentelijke afvaldiensten lost het milieuprobleem niet op. Heijnen beloofde de Tweede Kamer te „starten met voorbereidingen” om samen met andere Europese lidstaten „een verbod op eenmalige sigarettenfilters te agenderen bij de herziening van de SUPD of eventuele andere relevante Europese regelgeving”. Ook zou ze de mogelijkheden voor een nationaal verbod verder verkennen.

In de tijd van Heijnen is er informeel overleg geweest tussen Nederland en andere lidstaten, laat het ministerie los. Nu is het de beurt aan Jansen om zijn positie te bepalen. Om aandacht te vragen voor de vervuilende filters, lanceert ngo Fair Resource Foundation deze week de campagne No Plastic Filter.

Durft het kabinet, en de EU, door te duwen met een verbod op filters? Waarschijnlijk hangt dat mede af van de vraag: hoe populair is een filterverbod onder kiezers?

Delen

Mail de redactie

Vandaag gaf de Japanse premier Shigeru Ishiba een update in het parlement over de lopende gesprekken met de VS. Japan hoopt nog altijd uitgezonderd te worden van de heffingen. Inmiddels zijn er twee onderhandelingsrondes geweest, zonder een doorbraak. Mogelijk gaat Japan meer Amerikaanse mais importeren en dat gebruiken als grondstof voor biobrandstoffen, vertelde Ishiba. Dat is minder omstreden dan het verhogen van de rijstimport. Ishiba beloofde de Japanse landbouwsector niet te offeren in zijn pogingen de Japanse auto-industrie te beschermen.  

Lees ook

De handelsovereenkomst tussen VK en VS is ook van betekenis voor andere landen

Tal van landen onderhandelen momenteel met de VS. Het Verenigd Koninkrijk bereikte onlangs als eerste een akkoord op hoofdlijnen. Uit alles wat over dat soort besprekingen naar buiten komt blijkt hoe complex die zijn. In de regel duurt het jaren voor een handelsakkoord in detail uitonderhandeld is. Nu moet het met stoom en kokend water onder dreiging van hoge heffingen. Met dat in het achterhoofd kan ook de gezamenlijke Amerikaans-Chinese verklaring van vanochtend over de-escalatie gelezen worden. Het is een grote stap en een belangrijk signaal, maar tegelijk slechts het begin van moeilijke onderhandelingen. Er is wat koude uit de lucht, maar geen einde aan de onzekerheid voor de wereldhandel.

Liveblog
Economieblog

VS en China schorten meeste heffingen op

Delen

Mail de redactie

De Verenigde Staten en China willen geen ‘ontkoppeling’ van hun economieën. De twee grootmachten hebben afgelopen weekend een groot deel van de wederzijds opgelegde heffingen voor 90 dagen opgeschort. Het is een belangrijke de-escalatie van de handelsoorlog.

De afgelopen zes weken legden ze elkaar in een soort haasje-over steeds hogere importheffingen op. De meeste daarvan worden niet van kracht. De Amerikaanse heffingen op Chinese goederen gaan voorlopig omlaag van de aangekondigde 145 procent naar 30 procent. China verlaagt de heffingen van 125 naar 10 procent. De nieuwe afspraken gaan per 14 mei in.

De komende drie maanden worden gebruikt om te onderhandelen over de onderlinge economische verhoudingen. Volgens Scott Bessent en de Amerikaanse handelsvertegenwoordiger Jamieson Greer was de sfeer tijdens de gesprekken goed. De Chinese delegatie werd geleid door vice-president He Lifeng.

De gezamenlijke verklaring is hier te lezen. Die begint met de vaststelling dat de bilaterale handelsrelatie zowel voor beide landen als voor de wereldeconomie als geheel van groot belang is.

Liveblog
Economieblog

VS en China schorten meeste heffingen op

Delen

Mail de redactie

Goedemorgen, het is vandaag vooral wachten op meer duidelijkheid over de afspraken tussen China en Amerika in de heffingenoorlog. We melden dat hier uiteraard zo snel mogelijk. Intussen blijven China en de VS in die context ook voor vers nieuws zorgen, zoals jullie in dit nieuwsoverzicht kunnen lezen:

• De Braziliaanse president Lula da Silva is vandaag te gast in Beijing voor een top tussen China en Latijns-Amerika. De heffingenoorlog tussen China en de VS biedt kansen voor Brazilië, schrijft The Economist in een nieuwsoverzicht. Brazilië zou een deel van de wegvallende Amerikaanse export van rundvlees, kip, maïs, katoen en hout naar China kunnen vervangen, maar net als voor de EU bestaat het risico dat China producten die het niet meer in de VS kwijt kan in Brazilië gaat dumpen, ten koste van eigen producten.

• Het FD signaleert een trend in arbeidsvoorwaardenonderhandelingen: het fiscaal voordelig aflossen van de studieschuld (via het persoonlijk keuzebudget) is een populaire arbeidsvoorwaarde geworden.
• De huidige top van luchtvaartmaatschappij KLM heeft vorig jaar 32 procent meer aan bonussen ontvangen, ondanks slechtere resultaten en de nullijn die het van een deel van het personeel eist. Ook de commissarissen gaven zichzelf vorig jaar salarisverhogingen van respectievelijk 18 en 32 procent, schrijft De Telegraaf op basis van het onlangs gepubliceerde jaarverslag.
• Door de stijgende voedselprijzen neemt het aantal vijftigplussers en gepensioneerden dat uit supermarkten jat sterk toe. Dat meldt The Guardian op basis van een bedrijf dat de beveiliging doet in veel supermarkten in het Verenigd Koninkrijk. Volgens de directeur van het bedrijf (Kingdom Services Group) geven politiecijfers voor deze groep geen goed beeld, omdat supermarkten bang zouden zijn voor negatieve publiciteit als ze aangifte doen van diefstallen door gepensioneerden.
• Trump kondigde zondagavond aan vandaag een decreet te tekenen dat ertoe zou moeten leiden dat prijzen voor medicijnen in Amerika met tientallen procenten dalen. De koersen van aandelen van een aantal grote farmaceuten daalden gelijk stevig op dat nieuws, meldt de FT. Het treft vooral bedrijven in India en elders in Azië.

Liveblog
Economieblog

Economieblog ma 12 t/m zondag 18 mei 2025

Delen

Mail de redactie