Category: Economie

Ga bij het Zeeuwse Ossenisse op de Zeedijk staan en je ziet ze voorbijkomen: de enorme containerschepen op weg naar de haven van Antwerpen. De vaargeul zit vlak bij de kust, bijna alsof je de schepen kunt aanraken.

Hier, in de vaargeul, wil Rijkswaterstaat zogenoemde ‘staalslakken’ neerleggen. Dat zwarte, steenachtige materiaal, een restproduct van de staalindustrie, is handig om de vaargeul mee te verstevigen. Het is vaak toegepast in wegen- en waterbouw.

Een heel slecht idee, denkt Eric Mahieu van de Zeeuwse Milieufederatie (ZMf). Staalslakken zijn de afgelopen jaren onderwerp geweest van een aantal milieuschandalen, waarbij veel zware metalen weglekten in de grond, met grote gevolgen voor het bodemleven én gevaar voor de mens. Mahieu: „We maken ons grote zorgen.” De Westerschelde is Natura 2000-gebied, merkt hij op. „We kunnen niet uitsluiten dat er een negatief ecologisch effect is.”

Net als Mahieu zijn ook de provincie en de gemeente Terneuzen fel tegen. In de raad is een motie aangenomen tegen het gebruik van het materiaal, in de provinciale staten gebeurde dat zelfs unaniem. De ZMf diende afgelopen week formeel bezwaar in bij de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT). En, dat is het opvallendst: ook Rijkswaterstaat zelf heeft twijfels, maar kan door juridische belemmeringen niet zomaar kiezen voor ander materiaal.

De vaargeulkwestie is niet het eerste hoofdstuk in een van de vreemdste dossiers van het Nederlandse milieu. Hoe om te gaan met de staalslak, een materiaal waar bijna niemand fan van is, maar waar je maar moeilijk aan kunt ontsnappen?

Ideaal materiaal

Staalslak ontstaat in een staalfabriek wanneer vloeibaar ruwijzer wordt omgezet in vloeibaar staal. In Nederland gebeurt dat alleen bij Tata Steel. Het materiaal wordt verwerkt door Harsco, een bedrijf dat op het terrein van de staalfabrikant zit. Het is ideaal voor klussen zoals die bij Ossenisse. Een vaargeul kan verdwijnen onder de invloed van stroming, en dat wil Rijkswaterstaat voorkomen. „In de Westerschelde is dat van belang voor Nederland en België”, legt een woordvoerder uit. Alle schepen naar Antwerpen komen hierlangs.

De staalslak is makkelijk beschikbaar, kent gunstige prijzen en kan de wanden van de vaargeul versterken. Het wordt vaker toegepast bij infrastructuurwerken, bijvoorbeeld als fundament voor wegen of bij dijkversterking. Ook in particuliere projecten speelt de staalslak vaak een rol, als bodemophoging bijvoorbeeld, of om grondlagen af te dekken. Het wordt vaak gezien als circulair: gebruik van een stof die toch al vrijkomt bij staalproductie.

De afgelopen jaren kwam de staalslak meerdere keren naar voren als boosdoener bij grote milieuproblemen – vooral bij particuliere projecten. Het bekendste voorbeeld is golfbaan The Dutch in het Gelderse Spijk. Daar bleek de grond flink verontreinigd doordat staalslakken in contact waren gekomen met het grondwater. Er wordt nu al jaren gebakkeleid over een goede aanpak voor een grondsanering.

In het Friese Dokkum gebeurde hetzelfde en moest vorig jaar een hele weg opnieuw worden aangelegd, om 7.000 ton staalslakken weg te halen die als fundament waren gebruikt en waar zware metalen uit weglekten. En ook in het Gelderse Eerbeek kwamen gevaarlijke stoffen in de bodem terecht.

In het voorjaar van 2023 concludeerde het RIVM dat het risico van grootschalig staalslakgebruik veel groter is dan gedacht. Als staalslakken in contact komen met regen- of grondwater kunnen „vrijwel alle denkbare zware metalen” weglekken, aldus het RIVM. Dit kan leiden tot vissterfte en het afsterven van water- en bodemleven. Het vermoeden is bovendien dat opwaaiend stof van staalslakken klachten kan veroorzaken bij omwonenden, zoals bloedneuzen, brandwonden en irritatie van de huid. Vooral in Eerbeek zijn deze gezondheidsklachten gemeld, die het gevolg zouden zijn van zogenoemde ‘ongebluste kalk’ die in het materiaal zit.

De ILT zag ook dat de markt voor het materiaal op z’n zachtst gezegd gek functioneert. Aannemers krijgen soms geld toe; Pelt & Hooykaas, de leverancier die staalslakken op de markt brengt, wil er doorgaans graag vanaf. De inspectie concludeert dat dit een prikkel geeft „om meer staalslakken op een locatie te gebruiken dan nodig is of om staalslakken toe te passen terwijl dat niet noodzakelijk is”. Je zou dit kunnen zien als verkapte lozing, en dat is volgens het ministerie van Infrastructuur & Waterstaat niet toegestaan.

En daarmee is de reeks verontrustende rapporten nog niet af. Eind mei concludeerde de Algemene Rekenkamer op Verantwoordingsdag dat bij het ministerie van Infrastructuur & Waterstaat elk overzicht ontbreekt over waar staalslakken zijn toegepast. „Het is onduidelijk of deze incidenten [op de plekken waar problemen optraden met staalslakken] uitzonderingen zijn of dat (naleving van) regels en toezicht tekortschieten. Niemand registreert namelijk waar en hoeveel hergebruikte bouwstoffen worden toegepast, zelfs niet als het om miljarden kilo’s gaat.”

Met andere woorden: in potentie zijn er nog veel meer plekken met vervuiling – maar niemand weet waar. Volgens de Rekenkamer stammen de eerste signalen over problemen bij staalslakken al uit 2002, toen een kritische analyse uitkwam. Daar lijkt toen weinig mee te zijn gebeurd.

Verbod is ingewikkeld

Wie het scala aan kritische rapporten ziet, kan zich afvragen waarom de staalslakken in de Westerschelde überhaupt nog overwogen worden. Moeten staalslakken niet gewoon verboden worden?

De staatssecretaris zag daar de afgelopen tijd geen aanleiding voor. Als ze veilig worden toegepast, is er geen gevaar, zei Vivianne Heijnen (Infrastructuur & Waterstaat, CDA, inmiddels met verlof) tijdens een bezoek aan Zeeland in maart -– op uitnodiging van de ZMf.

Het ministerie wijst erop dat voor zover bekend de risico’s ontstaan wanneer staalslakken in contact komen met stilstaand water, iets wat in principe niet mag gebeuren. Anders gezegd: als het misgaat, ligt dat aan de toepassing en niet aan het materiaal. Voor problemen in bewegend water – zoals de Westerschelde – bestaat nauwelijks bewijs, bevestigde recent onderzoek van Wageningen University & Research.

De ILT heeft vorig jaar op eigen initiatief wel uitgebreid gekeken naar de juridische opties voor een verbod, zo zeggen betrokkenen tegen NRC. Uiteindelijk kwam het niet zover.

De regels worden binnenkort wel aangescherpt: er komt in 2026 een ‘informatieplicht’. Wie het materiaal gebruikt, moet dat doorgeven aan het lokale bevoegde gezag. Zo kunnen omgevingsdiensten toezicht houden. Ook werkt het ministerie aan specifiekere omschrijvingen van wat wel en niet kan met staalslakken.

Maar voorlopig kan Rijkswaterstaat de staalslak gewoon toepassen in de Westerschelde: daar ververst het water zich immers de hele tijd. Toch zit het de organisatie niet lekker. „Wij zien de maatschappelijke onrust”, zegt een woordvoerder, refererend aan de weerstand vanuit de provincie, gemeente en de Zeeuwse Milieufederatie. Het zou best ander materiaal willen toepassen, alleen dat kan niet zomaar.

Volgens het officiële beleid van Rijkswaterstaat, waar het ministerie voor verantwoordelijk is, moet het aan aannemers overlaten welk bouwmateriaal ze gebruiken, als het maar legaal is – zoals staalslakken. Voorwaarden stellen mag Rijkswaterstaat in principe niet.

De woordvoerder bevestigt dat aan de staatssecretaris is gevraagd of hier niet een uitzondering gemaakt kan worden door een ander materiaal voor te schrijven. Dat wordt nu bestudeerd.

„Je mag het toepassen, maar niemand wil het”, vat Eric Mahieu van de ZMf het samen. „Wij zeggen: zolang er geen onderzoeken zijn die negatieve effecten helemaal uitsluiten, zien wij geen reden om deze stortingen te doen.”

Delen

Mail de redactie

Vijf jaar nadat het als voornemen in het pensioenakkoord werd opgenomen is het daar: het wetsvoorstel voor een verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering (AOV) voor zelfstandige ondernemers. Demissionair minister Karien van Gennip (Sociale Zaken, CDA) presenteerde het langverwachte voorstel dinsdag.

Begin dit jaar verdienden 1,25 miljoen zelfstandigen hun belangrijkste inkomen uit een eigen onderneming, bijna een verdubbeling ten opzichte van tien jaar geleden. Al die zelfstandingen krijgen nu een publieke basisverzekering die hen tegen (financiële) problemen door arbeidsongeschiktheid moet beschermen.

De verplichte verzekering moet voorkomen dat zelfstandigen een beroep op hun spaargeld of het inkomen van hun partner moeten doen en in de bijstand terechtkomen. Met het wetsvoorstel wil het demissionaire kabinet ook de concurrentie op arbeidsvoorwaarden tussen werknemers en zelfstandigen terugbrengen en het verschil in tarief tussen zelfstandigen mét en zonder verzekering.

1. Wat is de aanleiding voor een verplichte AOV voor zelfstandigen?

Zo’n driekwart van alle zelfstandige ondernemers heeft geen verzekering afgesloten tegen arbeidsongeschiktheid. Sommige zelfstandigen geven aan het risico daarop anders te hebben afgedekt, bijvoorbeeld met spaargeld, beleggingen of vermogen uit hun bedrijf. Maar dat zijn vaak geen oplossingen als iemand langdurig arbeidsongeschikt raakt. Uit onderzoek blijkt dat zelfstandigen met het laagste vermogen ook het minst verzekerd zijn. De redenen dat veel zelfstandigen geen verzekering afsluiten zijn divers. Ze vinden de kosten te hoog, zien de voordelen ervan niet, of worden, in een klein deel van de gevallen, vanwege hun gezondheid of leeftijd niet geaccepteerd door een verzekeraar. Werkgeversorganisaties en vakbonden spraken in 2019 in het pensioenakkoord af dat er voor deze groep een verplichte verzekering moest komen.

2. Waarom heeft het zo lang geduurd?

In 2020 kwamen werkgevers en vakbonden met een advies, waarin verschillende keuzemogelijkheden voor zelfstandigen waren opgenomen. Zelfstandigen vormen een heel diverse groep en hebben heel verschillende belangen. Een goed verdienende artiest heeft andere (verzekerings)behoeften dan iemand die als pakketbezorger werkt. En iemand in de bouw heeft een groter risico op arbeidsongeschiktheid dan een zzp’er in het onderwijs. In het voorstel pleitten de bonden en werkgevers ervoor met die diversiteit rekening te houden. Vanwege de omvangrijke hervorming, de diversiteit van de groep zelfstandigen en vragen bij de uitvoerders, zoals het UWV en de Belastingdienst, duurde het vijf jaar voordat het concept-wetsvoorstel gepresenteerd kon worden.

3. Wat staat er in het wetsvoorstel?

Het demissionaire kabinet vindt zo’n grote groep onverzekerden onwenselijk en concludeert dat zelfstandigen in de huidige situatie „aan hun lot worden overgelaten”. Daarom komt het nu met een verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering voor alle zelfstandigen in Nederland. Bij arbeidsongeschiktheid krijgen zij een verzekeringsuitkering ter hoogte van het wettelijk minimumloon per maand. Daarvoor betalen ze een premie van 195 euro per maand, die fiscaal aftrekbaar is. De uitkering gaat in na één jaar. Dit risico is onderdeel van het ondernemerschap, redeneert de minister. Een optie die op tafel lag om die periode variabel te maken, haalde het niet, omdat dat lastig uitvoerbaar bleek.

De zelfstandigen krijgen, indien nodig, een uitkering totdat hun AOW ingaat. Er is ook een opt-out in het wetsvoorstel opgenomen. Zelfstandigen die dat willen, kunnen in plaats van de publieke verzekering een eigen private verzekering afsluiten of een verzekering die voor andere risico’s uitkeert, mits die voldoet aan dezelfde minimale voorwaarden: geen lagere premie, een wachttijd van niet langer dan een jaar, een gegarandeerde uitkering tot aan de AOW-leeftijd. De private verzekeraars, die ook deels meebetalen aan de AOV, houden daarop toezicht. Door verzekeraars te laten meebetalen hoopt minister Van Gennip dat de premie en risico’s met elkaar in balans blijven. Zo wil ze voorkomen dat veel gezonde zelfstandigen uiteindelijk toch voor een private verzekering kiezen. Zij zouden dan van een aantrekkelijk aanbod gebruik kunnen maken, terwijl mensen met een zwakkere gezondheid zouden overblijven bij het UWV. Hun risico is duurder om te verzekeren, dus zou de publieke verzekering nóg duurder worden.

4. Hoe gaat het nu verder?

Nu de minister haar eerste wettekst heeft gepresenteerd, kunnen belanghebbenden erop reageren. Uitvoerders als het UWV en de Belastingdienst onderzoeken of de plannen uitvoerbaar zijn. Nadat de Raad van State advies heeft uitgebracht en het parlement over het voorstel heeft gesproken, kunnen eventueel nog wijzigingen worden aangebracht. Minister Van Gennip verwacht dat de wet dan begin 2025 wordt ingevoerd, maar daarna duurt het volgens haar nog „twee a drie jaar” voordat de wet echt ingaat. Of dat haalbaar is voor de uitvoeringsinstanties zal moeten blijken. Het UWV kampt bijvoorbeeld met een groot tekort aan verzekeringsartsen, die beoordelen in hoeverre iemand nog in staat is te werken. Eerder zei de UWV-bestuursvoorzitter Maarten Camps tegen NRC dat hij de arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zelfstandigen pas aankan als de tekorten zijn weggewerkt. Van Gennip heeft „goede hoop” dat een proef met sociaal-medische centra, waarbij een ‘multidisciplinair team’ onder leiding van de verzekeringsarts binnen het UWV samenwerken, en zo de werkdruk moeten verlichten en achterstanden wegwerken.

Delen

Mail de redactie

Hoe hoog wordt mijn salaris, kan ik een cursus volgen op kosten van de baas en hoe zit het eigenlijk met mijn pensioen? Wie bij een nieuwe werkgever aan de slag gaat, kan de antwoorden op die vragen vaak vinden in de collectieve arbeidsovereenkomst (cao). Het zijn afspraken die door de bedrijfstak of onderneming zijn uitonderhandeld met een vertegenwoordiging van de werknemers, de vakbond.

Maar niet overal staan die afspraken vastgelegd. Het aandeel werknemers dat onder een cao valt neemt stapsgewijs af. Was in 2010 nog 75,8% van alle werknemers bij een organisatie met een cao in dienst, in 2022 bedroeg dat percentage nog 71,8%. Reken je zzp’ers mee, dan vallen zelfs maar drie op de vijf werkenden in Nederland onder zo’n collectieve overeenkomst.

Daarmee zit Nederland onder de norm die Europese lidstaten vorig jaar afspraken. In de richtlijn voor een toereikend minimumloon namen de landen op dat de cao-dekkingsgraad minimaal 80 procent moet zijn, om zo de leef- en werkomstandigheden in Europa te verbeteren. Landen die hieronder zitten, zoals Nederland, moeten met een plan komen om het aandeel werknemers in cao’s te verhogen. Demissionair minister Karien van Gennip (Sociale Zaken en Werkgelegenheid, CDA) kondigde aan dit voorstel in november 2025 af te willen hebben.

De daling is om meerdere redenen problematisch, zegt bijzonder hoogleraar Paul de Beer van de Universiteit van Amsterdam, gespecialiseerd in arbeidsverhoudingen. „Allereerst beschermt een cao werknemers. Zij krijgen er in de regel betere, maar ook gelijkere arbeidsvoorwaarden door.” Werkgevers hebben volgens De Beer dan weer baat bij de rust die een cao geeft. Iedereen weet met een cao waar hij aan toe is. Er hoeft niet met elke werknemer individueel onderhandeld te worden. En dan is er nog een derde reden: de cao heeft een belangrijke rol in het sociaal-economisch beleid van de overheid. Die wil bijvoorbeeld dat meer mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt aan het werk gaan, maar daar moeten werkgevers en vakbonden afspraken over maken.

Hellend vlak

Voor het Wetenschappelijk Bureau voor de Vakbeweging, De Burcht, onderzocht De Beer met zijn collega Rein de Sauvage Nolting de dalende trend. In hun rapport, dat dinsdag verschijnt, concluderen ze dat de oorzaak vooral moet worden gezocht aan de kant van de werkgevers. Steeds minder bedrijven sluiten zich aan bij een brancheorganisatie die een cao afsluit voor een hele bedrijfstak. En vakbonden zijn vervolgens niet sterk genoeg zijn om individuele werkgevers te dwingen een cao af te sluiten.

Er is sprake van een „hellend vlak”, aldus De Beer. „De verzwakking van werkgeversorganisaties en vakbonden, die kampen met dalende ledenaantallen, gaat hand in hand.” Zolang de organisatiegraad hoog is in een bepaalde bedrijfstak en de minister de cao algemeen bindend kan verklaren, hebben werkgevers weinig belang bij het opzeggen van hun lidmaatschap bij de brancheorganisatie. Maar met meer bedrijven die niet deelnemen, neemt de druk op de rest toe: zij zien hoe concurrenten kosten besparen op lonen in de lagere functies, of juist met hogere lonen personeel weglokken. Dat maakt het verleidelijk om zelf ook uit de brancheorganisatie te stappen. Nieuwe bedrijven zullen zich op hun beurt niet aansluiten.

Om de cao-dekking te verhogen kan de politiek aan een aantal ingrepen denken. Een cao valt wellicht meer in de smaak bij werkgevers als zij op meer arbeidsvoorwaarden van de wet mogen afwijken. Nu kan de werkgever bijvoorbeeld al de proeftijd bij tijdelijke contracten oprekken, of een andere wijze van het berekenen van vakantiedagen doorvoeren. Ook zou de overheid het hebben van zo’n overeenkomst bij aanbestedingen verplicht kunnen stellen. „Neem ict-diensten”, zegt De Beer, „Dat is een sector waar we constateren dat de dekking laag is, en die veel voor de overheid werkt. Een deel van de bedrijven zou dan niet meer in aanmerking komen voor klussen.”

Een verplichting voor werkgevers om met de vakbond te onderhandelen is ook een optie. De Beer wijst naar een recente uitspraak van de Hoge Raad, die oordeelde dat luchtvaartmaatschappij TUI moest onderhandelen met FNV. „Nu lijkt een vakbond dit af te kunnen dwingen via de rechter, maar staat het niet expliciet in de wet.” Garantie voor succes is er overigens niet, want ook bij zo’n verplichting mogen onderhandelingen stuklopen.

Voor werkgevers en vakbonden zijn maar weinig manieren om het tij te keren. De Beer vreest zelfs dat de „erosie van de polder” al te ver is doorgeschoten, waarmee een neerwaartse spiraal in gang is gezet die zichzelf steeds verder versterkt. Hij roept op tot een „fundamenteel debat” en waarschuwt voor de consequenties van een lage cao-dekking: „Het potentiële gevolg is een tweedeling van de arbeidsmarkt. Een deel van de economie bestaat dan uit slechte, laagbetaalde banen, met name in de zakelijke dienstverlening en detailhandel. Terwijl in de industrie en de (semi-)publieke sector de arbeidsvoorwaarden nog wel worden gereguleerd. Sommige mensen zullen zeggen: dat is geen probleem. Maar de ongelijkheid zal daardoor toenemen.”

Delen

Mail de redactie

Een effectievere aanpak van criminaliteit volgens de een. Een nieuwe Toeslagenaffaire in wording volgens de ander. Dinsdag praat de Eerste Kamer over een omstreden wetsvoorstel voor het uitwisselen van gegevens over burgers. Zes vragen over de inhoud en motivatie achter het voorstel.

1
Wat is het voor wet?

Met de Wet gegevensverwerking samenwerkingsverbanden (WGS) moet duidelijk worden op wat voor manier, door wie, waarvoor en waar profielen met gegevens over burgers mogen worden opgebouwd en gebruikt. De datadeelwet draait met name om publiek-private samenwerkingsverbanden waarbinnen bijvoorbeeld gemeenten informatie uitwisselen met de Belastingdienst, het Openbaar Ministerie en de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND), maar ook met banken, woningbouwcorporaties en met de voedsel- en warenautoriteit en arbeidsinspectie.

Dat gebeurt onder namen als: het Financieel Expertise Centrum, de infobox Crimineel en Onverklaarbaar Vermogen, de Regionale Informatie- en Expertisecentra en de Zorg- en Veiligheidshuizen. Het gaat daarbij niet alleen om feiten over mensen, maar ook om vermoedens en signalen die bijvoorbeeld binnenkomen via kliklijnen. De informatieuitwisseling- en combinatie kan verstrekkende gevolgen hebben.

2
Waarom moet die wet er volgens de regering komen?

De samenwerkingsverbanden zijn opgetuigd voor de aanpak van criminaliteit en fraudebestrijding. Maar er zijn allerlei beperkingen aan het uitwisselen van informatie over burgers, wat de samenwerking minder effectief maakt.

Dan weet de politie bijvoorbeeld niet dat de persoon die ze in het vizier heeft tegelijk bij de gemeente bekend staat als overlastgever én complexe zorg ontvangt. Of dat het veeartsen van de voedsel- en warenautoriteit is opgevallen dat er een verdachte geur hangt op een boerenerf. En dat de betreffende boer opvallend veel geld ontvangt. Wat zou kunnen wijzen op een drugslab op zijn erf.

De technische mogelijkheden om databases te combineren en profielen van mensen te maken zijn de afgelopen decennia gegroeid. Net als de datahonger van opsporingsdiensten. Mede als gevolg daarvan zijn tal van samenwerkingsverbanden ontstaan. Een voorbeeld zijn de tien Regionale Informatie en Expertisecentra (RIEC). Die bestaan sinds 2008 om ‘ondermijnende criminaliteit’ tegen te gaan. Via dit soort verbanden wordt op grote schaal gegevens gedeeld.

3
Overtreden die diensten dus nu de wet?

De Raad van State schrijft in 2021 in een advies over de wet dat de huidige praktijk is dat ‘gegevensverwerking in de betreffende samenwerkingsverbanden op dit moment zonder wettelijke grondslag plaatsvindt’. Dat maakt de banken en overheidsdiensten die eraan meewerken angstig voor rechtszaken. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten is mede daarom voorstander van de wet. Volgens de Raad van State is er naast nieuwe wetgeving ook vooral een ‘kwalitatief goede uitvoeringspraktijk’ nodig met een ‘cultuur waarin kan en mag worden afgeweken van algoritmische uitkomsten’.

Tijmen Wisman is universitair docent privacy en gegevensbeschermingsrecht aan de VU en voorzitter van Platform Burgerrechten. „Veel gegevensuitwisselingen zijn momenteel illegaal, maar het is heel moeilijk om je recht te halen”, zegt Wisman. „Samenwerkingsverbanden zijn vaak geen rechtspersoon, dus tegen wie moet je dan procederen?” Hij is zeer kritisch over de wet: „Die dient vooral om het huidige gebrek aan rechtsbescherming te formaliseren.”

4
Wat zijn precies de risico’s van het wetsvoorstel ?

Mensen kunnen op verkeerde lijstjes belanden. Ze kunnen dan extra controles krijgen omdat ze bij instanties bekend staan als crimineel of fraudeur, zonder dat ze zich daartegen kunnen verweren. Het gaat om grote bestanden met gevoelige informatie.

Een aantal maatschappelijke organisaties, waaronder vakbond FNV en de Landelijke Cliëntenraad die mensen met een uitkering vertegenwoordigt, roept de Eerste Kamer op tegen deze ‘Big Brother-wet’ te stemmen. Ze vrezen nieuwe Toeslagenaffaires. Gegevens in de computer van de ene instantie kunnen leiden tot straffen via een andere organisatie, staat in hun oproep, die mede namens auteurs Maxim Februari en Tommy Wieringa wordt gedaan. De instanties die gegevens uitwisselen kunnen samen besluiten tot het blokkeren van bankrekeningen, extra inspecties en controles en het intrekken of weigeren van toeslagen en vergunningen. „Dan is het niet de vraag of het weer misgaat maar vooral wanneer je weer mensen dupeert en de vernieling in helpt als overheid”, zegt FNV-vicevoorzitter Kitty Jong. „Deze les zouden we nu wel geleerd moeten hebben.”

5
Wat zegt de Autoriteit Persoonsgegevens?

De eerste versie van het wetsvoorstel is uit 2020 en stuitte op grote bezwaren, met name omdat hij niet te verenigen was met het grondwettelijk recht op bescherming van de persoonlijke levenssfeer. Op basis van die kritiek zijn aanpassingen gedaan, maar dat zijn er volgens de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) nog niet genoeg. Het ontbreekt volgens de privacytoezichthouder aan onafhankelijk toezicht vooraf door een rechter. De beoordeling of gegevensdeling toegestaan is zou niet aan de deelnemende overheden en bedrijven zelf moeten worden overgelaten.

6
En nu?

Dat is onder meer aan D66. Deze partij stemde in de Tweede Kamer tegen de plannen, maar zou nu weleens voor kunnen stemmen. „Dat hangt af van de antwoorden die de minister dinsdag in de Eerste Kamer geeft”, zegt D66-senator Boris Dittrich. Hij wijst op aanpassingen die maken dat er een wetswijziging nodig is om nieuwe samenwerkingsverbanden voor gegevensuitwisseling op te richten. „Dat maakt dat wij niet op voorhand tegen zijn.”

Een andere belangrijke factor zijn de zestien leden van de BBB in de Eerste Kamer. Senator Robert Croll zegt dat zijn partij een „onafhankelijke toets” voorafgaand aan een nieuwe deling van gegevens wil zien. Een „onafhankelijke commissie” kan die wat hem betreft uitvoeren. Mocht die toets er niet komen, dan „overweegt” de partij voor de wet te stemmen.

Van de SP en PvdA/GroenLinks is al duidelijk dat ze tegen zijn. „Het is belangrijk dat de overheid de georganiseerde misdaad kan aanpakken en gegevens kan uitwisselen, maar de rechtsbescherming in dit wetsvoorstel is nog steeds onvoldoende om ongelukken zoals bij de toeslagenaffaire te voorkomen”, zegt Eerste Kamerlid Jeroen Recourt van PvdA/GroenLinks. VVD, PVV en CDA stemmen naar verwachting voor de nieuwe wet. De stemming is volgende week dinsdag.

Mocht het voorstel worden aangenomen, dan kan de Autoriteit Persoonsgegevens later alsnog ingrijpen. Deze toezichthouder controleert of nieuwe wetgeving strookt met de Europese privacywet AVG. Als dat niet het geval is en burgers gaan klagen bij de AP, dan kan de waakhond opschorting van de uitvoering van de wet afdwingen. Maar dat is achteraf.

Delen

Mail de redactie

Met het nieuwe kabinet op komst zetten veel sectoren zich schrap voor de nieuwe politieke realiteit, met mogelijk grote veranderingen. Zo niet op het ministerie van Hugo de Jonge (Volkshuisvesting, CDA), waar opgelucht werd ademgehaald bij de presentatie van het coalitieakkoord. De vier formerende partijen PVV, NSC, VVD en BBB volgen namelijk grotendeels de door De Jonge ingezette woningbouwkoers.

De huidige bouwstrategie van het ‘straatje erbij’ (kleinschalige bouwlocaties aan de rand van de bebouwde kom) wordt gehandhaafd, net als het woningbouwdoel van 100.000 nieuwe woningen per jaar. Daarnaast komt er ook in het volgende kabinet een minister die gaat over wonen en ruimtelijke ordening. Dat zal deels komen door de nadruk die De Jonge legde op de wooncrisis, maar ook doordat het thema ‘wonen’ in het coalitieakkoord wordt gekoppeld aan dat andere belangrijke begrip: bestaanszekerheid.

Ook de grotere rol die De Jonge de rijksoverheid wil geven bij woningbouw kan op de steun rekenen van de beoogde coalitie. Zijn wetsvoorstel Versterking regie volkshuisvesting wordt door de formerende partijen in het hoofdlijnenakkoord zelfs bij de naam genoemd. Dit wetsvoorstel, dat nog voor behandeling bij de Tweede Kamer ligt, kort bezwaarprocedures in en laat de rijksoverheid bepalen waar, voor wie en voor welke prijs er wordt gebouwd. Dat de nieuwe coalitie hiermee verder lijkt te willen, is voor De Jonge een politieke overwinning.

Na de val van het kabinet vorig jaar werden de belangrijke wetsvoorstellen van De Jonge niet controversieel verklaard, waardoor er op het ministerie volop werd doorgewerkt. Hoewel zijn opvolging nadert, blijft De Jonge doorgaan met plannen maken alsof er niets aan de hand is. Woensdagochtend wees de demissionair minister in een Kamerbrief nog zes nieuwe gebieden aan die geschikt zijn voor „grootschalige woningbouw” na 2030.

In de Kamerbrief lijkt De Jonge te willen uitstralen nog zo veel mogelijk voor elkaar te willen krijgen. Steevast gaat het over „de komende periode”, terwijl die misschien niet langer dan drie weken duurt. Waar hij schrijft over „meters blijven maken” met bestuurlijke partners, zou het voor De Jonge al een opsteker zijn als hij over twee weken nog als minister kan meemaken dat de Eerste Kamer zijn Wet Betaalbare Huur aanneemt.

Tot en met 2030 moeten er nog ruim 800.000 woningen worden gebouwd. Hiervoor heeft het kabinet afspraken gemaakt met provincies en gemeenten, die moesten opgeven waar zij ruimte zagen voor de bouw van een miljoen woningen tot en met 2030. En daar moeten nieuwe bouwlocaties bij komen. Want, schrijft De Jonge, ook ná 2030 moeten er waarschijnlijk nog een miljoen woningen bij komen om de bevolkingsgroei op te kunnen vangen. Het CBS gaat ervan uit dat de bevolking in 2050 gegroeid is tot zeker 19,6 miljoen Nederlanders.

De nieuwe coalitie zal het doel van 100.000 nieuwe huizen per jaar handhaven

Het kabinet kijkt daarbij vooral naar gebieden buiten de Randstad. Woensdag werd bekend dat er verdere verstedelijking zou kunnen komen rondom de Brabantse Stedenrij (Breda, Tilburg, Den Bosch), in Limburgse plaatsen met intercitystations, in de regio Twente en binnen de driehoek Apeldoorn-Zutphen-Deventer. Ook in het noorden van het land wordt naar verdere verstedelijking gekeken, in de Friese steden en op de lijn Groningen-Assen tot aan Emmen.

In welke van deze regio’s er op grote schaal gebouwd gaat worden, wordt nog voor de zomer duidelijk gemaakt in de eerste versie van de nieuwe Nota Ruimte, schrijft De Jonge woensdag aan de Kamer. In die nota wordt de ruimtelijke ordening van Nederland voor de komende decennia vastgelegd. Ook aan dit belangrijke beleidsstuk werkt De Jonge nog door, zelfs nu hij de presentatie ervan als minister niet meer gaat meemaken.

Traject van tien jaar

Dat De Jonge nu toch al de gebieden aanwijst waar gebouwd moet worden, komt doordat het traject van planning tot oplevering van een woning ongeveer tien jaar duurt. Maar, schrijft hij in de Kamerbrief, „het geldt ook andersom: als zo’n tien jaar geleden meer grootschalige woningbouwlocaties waren aangewezen, dan was het nu eenvoudiger geweest om de bouwproductie op peil te houden”.

Intussen moet eerst het huidige woningtekort worden ingelopen. De afgelopen jaren lag het bouwtempo daarvoor niet hoog genoeg. In plaats van 200.000 woningen zijn er de afgelopen twee jaar met veel moeite nog geen 180.000 gebouwd, en voor de komende jaren lijkt het nog minder waarschijnlijk dat de bouwdoelstellingen worden gehaald. Veel woningbouwprojecten zijn op de tekentafel blijven liggen door de gestegen rente en de hogere bouwkosten. Het kabinet stelde deze kabinetsperiode 300 miljoen euro beschikbaar om de bouwprojecten vlot te trekken, maar desondanks houdt De Jonge voor 2024 en 2025 rekening met een bouwdip.

Hoeveel woningen er na 2030 precies nodig zijn, valt ook nog niet precies te zeggen. Veel hangt af van hoe de bevolkingsgroei zich de komende jaren ontwikkelt, mede onder invloed van het migratiecijfer. Ook moeten er oplossingen komen voor de stikstofproblematiek en het overvolle stroomnet, en laten drinkwaterbedrijven weten dat er mogelijk watertekorten kunnen ontstaan. Verder hangt de haalbaarheid van woningbouwdoelen af van andere keuzes van het kabinet. Zo moet er worden geïnvesteerd in nieuwe infrastructuur, die is bedoeld om nieuwe woonwijken mogelijk te maken.

Boven alle bouwdoelstellingen hangt de vraag of het kabinet er op tijd in slaagt de water- en bodemkwaliteit op orde te krijgen. In 2027 moet de kwaliteit van elke Nederlandse rivier, sloot of plas voldoen aan de normen van de Europese kaderrichtlijn Water. Uit onderzoek van NRC blijkt dat dit moeilijk haalbaar wordt. Experts zien de water- en bodemkwaliteit als volgende crisis die de woningbouw kan hinderen, zoals eerder de stikstofcrisis: uitdagingen waar De Jonges opvolger zich alvast op kan voorbereiden.

Correctie (6 juni 2024): in een eerdere versie van dit artikel werd de stedendriehoek per abuis als Overijssels aangeschreven. Dat is hierboven aangepast.

Delen

Mail de redactie

Het is een groot contrast woensdagmiddag tijdens de aandeelhoudersvergadering van Air France-KLM in Parijs. Terwijl de directiesecretaris vanaf het podium de aandeelhouders rustig laat stemmen over alle resoluties, blijven de klimaatactivisten achterin de zaal zingen voor een beter milieu. „O, K-ha-L-M”, op de wijs van „Aux Champs-Elysées.

Meer indruk maakte de jonge vrouw die zich Dominique noemde, die vlak daarvoor het woord kreeg voor de laatste vraag vanuit de zaal. Dominique droeg een gedicht voor in het Engels over de luchtvaart en de leefomgeving. Het is een aanklacht tegen vervuilende vliegtuigen, de klimaatveranderende witte strepen in de blauwe lucht en het vliegtuiggeluid waardoor ze de vogels niet meer kan horen. Even wist de directie van Air France-KLM niet wat ze moest antwoorden.

‘Boterzachte’ klimaatdoelen

Milieudefensie en andere klimaat-activisten zijn woensdag naar de aandeelhoudersvergadering van Air France-KLM in Parijs gekomen om kritische vragen te stellen over de klimaatdoelen van de luchtvaartmaatschappij. Volgens Milieudefensie zijn die doelen „boterzacht”. De actie in Parijs maakt deel uit van een tocht langs de aandeelhoudersvergaderingen van enkele grote vervuilers uit Nederland, aldus Milieudefensie.

De Nederlandse milieuorganisatie vindt dat KLM „bewust meer CO₂-uitstoot veroorzaakt” door passagiers uit andere landen via Schiphol naar de eindbestemming te vliegen. Deze focus op ‘omvliegers’, zoals Milieudefensie de transferpassagiers noemt, zou een oorzaak zijn dat KLM zijn klimaatdoelen mogelijk niet haalt.

Onderzoek van Breda University of Applied Sciences in opdracht van de milieuorganisatie stelt dat KLM tot 6 procent meer CO₂ zal uitstoten in 2030, in plaats van 12 procent minder, zoals het eigen plan luidt, en in plaats van een reductie van 48 procent zoals nodig is om de klimaatdoelen van ‘Parijs’ te halen. Dat komt door het grote aantal overstappers, maar ook door de verwachte groei van de luchtvaart.

„Met goedkope tickets lokt KLM passagiers van over de hele wereld naar Amsterdam, maar dit veroorzaakt enorm veel extra uitstoot, geluidsoverlast en gezondheidsschade”, aldus Winnie Oussoren van Milieudefensie in een eerdere toelichting. Wie bijvoorbeeld van Canada naar India reist met een transfer in Amsterdam veroorzaakt volgens de organisatie 11 procent meer CO₂-uitstoot dan wie rechtstreeks vliegt.

Alleen wereldwijde afspraken leiden tot vergroening luchtvaart

Het weren van overstappende passagiers op Schiphol is niet de juiste manier om de luchtvaart te verduurzamen, zette zowel bestuursvoorzitter Benjamin Smith van Air France-KLM als president-directeur Marjan Rintel van KLM in Parijs daar tegenover.

Volgens Smith kunnen alleen wereldwijde afspraken leiden tot vergroening van de luchtvaart, en niet nationale regels als de vliegtaks in Nederland en Frankrijk of EU-regels. „Wij willen het probleem niet naar elders verschuiven. Het weren van transferpassagiers gaat het milieu niet helpen.” Marjan Rintel van KLM sluit zich daarbij aan. „Overstappers zullen via een andere luchthaven reizen. Nederlanders worden daar dan ook toe gedwongen, omdat ze naar de meeste bestemmingen niet meer rechtstreeks kunnen vliegen.”

Volgens haar neemt KLM wel degelijk verantwoordelijkheid om zijn uitstoot te verminderen. „We zetten kleine stappen en we zetten grote stappen”, aldus Rintel in Parijs. Die brengen KLM dichter bij de doelstellingen: 30 procent minder CO₂-uitstoot ten opzichte van 2019 en 10 procent bijmengen van alternatieve vliegtuigbrandstoffen in 2030. KLM verwacht veel van deze biokerosine, al is die brandstof op basis van gerecycled materiaal nog duur en schaars.

Maar, vraagt Winnie Oussoren van Milieudefensie bij de rondvraag, gaat KLM de klimaatdoelen van Parijs halen, dus 48 procent reductie van de CO₂-uitstoot in 2030? In plaats van te antwoorden zegt Rintel stoïcijns: „We zetten kleine en grote stappen.”

Intussen geeft Air France-KLM woensdag weinig duidelijkheid over mogelijke toekomstige besparingen. Dit voorjaar kwam de groep met teleurstellende cijfers over het eerste kwartaal. Air France-KLM leed een verlies van 480 miljoen euro, onder meer door hoge kosten voor verstoringen en hogere lonen.

„KLM werkte nog met de handrem erop”, aldus financieel-directeur Steven Zaat over het eerste kwartaal. „We haalden minder uit alle activiteiten dan erin zitten.” Zaat wil dat Air France-KLM de kosten beter onder controle krijgt en de inkomsten verhoogt. De operationele marge, die achterblijft bij Europese concurrenten als Lufthansa en IAG (British Airways, Iberia) moet stijgen, zei hij.

Zaat wil dat het brutoresultaat in 2028 circa 2 miljard euro hoger ligt dan de 4,2 miljard euro (EBITDA) die Air France-KLM in 2023 boekte. Hoe de groep dat precies wil gaan doen, was woensdag niet goed te horen door het gezang van de actievoerders.

Delen

Mail de redactie