Category: Economie

De mailbox van IT-expert, ondernemer en activist Bert Hubert (49) stroomt al weken over. Programmeurs en andere techneuten melden zich, omdat ze hem in hun vrije tijd willen helpen een Nederlandse cloud te bouwen, een online-netwerk voor data-opslag. Ze hebben intussen een mailingplatform voor hem gebouwd, dat hij gebruikt om zijn gloednieuwe Cloud Kootwijk-nieuwsbrief mee te versturen.

Cloud Kootwijk is een verwijzing naar Radio Kootwijk. Vanuit dit zenderpark op de Veluwe communiceerde Nederland in de eerste helft van de vorige eeuw met zijn koloniën, met name Nederlands-Indië. Het werd met veel inspanning gebouwd en in 1923 in gebruik genomen; Nederland wilde voor deze vitale verbindingen een eigen infrastructuur hebben.

Een vergelijkbare wens ligt ten grondslag aan het initiatief van Hubert, vertelt hij aan de telefoon. En dat mensen spontaan hulp aanbieden, verbaast hem niet: „De frustratie is enorm over onze afhankelijkheid van Amerikaanse cloudaanbieders, zoals Google, Amazon en Microsoft. De techneuten liggen er ’s nachts wakker van dat wij onze Europese programmeurs niet vertrouwen en alle IT in handen geven van Amerikanen, die hun software nu volstoppen met advertenties en AI.”

Hubert waarschuwt al jaren tegen te grote afhankelijkheid van Amerikaanse cloudaanbieders. Onder meer omdat data in de VS minder goed beschermd zijn. En omdat expertise verloren gaat als Europeanen niet hun eigen ict beheren. Tot nu toe vond hij weinig gehoor. Maar dat is aan het veranderen.

Digitale soevereiniteit is inmiddels een groot en actueel thema. De Tweede Kamer praat er donderdag over met experts, onder wie Hubert. Digitale soevereiniteit is ook belangrijk voor ‘Brussel’, en op de AI-top in Parijs die deze week plaatshad. Het regent studies en rapporten over het onderwerp, sommige met voorstellen hoe het tij te keren. Zsolt Szabó, staatssecretaris van Digitalisering (PVV), heeft binnen de overheid een aantal ict-projecten op pauze gezet, omdat die tot grotere afhankelijkheid van het buitenland zouden leiden. Hij beraadt zich op een strategie.

Sancties

Hubert heeft, als voormalig toezichthouder op de geheime diensten, ervaring bij de overheid. Wat hij merkt: een jaar geleden besloot die nog vrij soepel data of mailverkeer ‘naar de cloud’ te brengen. Die vanzelfsprekendheid is er af. „Nu tref je de overheid in verwarring. Ze weten het niet meer zo zeker, maar ze zien ook geen alternatief.”

Want er zijn weinig serieuze Europese opties. Het is moeilijk groeien naast die succesvolle Amerikaanse reuzen, die op allerlei manieren profiteren van hun schaalgrootte en van de combinaties van opslag en software-applicaties die ze kunnen bieden. Het is nu eenmaal gemakkelijk en relatief goedkoop en veilig om zowel programma’s als cloudruimte van Microsoft te kopen.

Maar kiezen voor een Amerikaanse ‘oplossing’ wordt wel lastiger. Dat komt doordat de nieuwe Amerikaanse regering niet meer als vriend en betrouwbare partner voelt. En door concrete stappen: op 6 februari tekende president Trump een decreet waarin hij sancties aankondigde tegen het Internationaal Strafhof (ICC) in Den Haag. Een van de waarschijnlijke gevolgen daarvan is dat Amerikaanse bedrijven geen diensten meer mogen leveren aan dit hof – en cloudservices zijn ook diensten.

Een ICC-woordvoerder wil niet zeggen of het klopt dat het Strafhof alle data, ook gevoelige straf- en personeelsdossiers, in de cloud van Microsoft heeft staan. Het risico daarvan is dat het hof niet meer bij zijn eigen data kan als de sancties ingaan. „Een heel reële zorg”, zegt Hubert.

Ook andere ict-beheerders kennen zulke dilemma’s. Ze zien geen mogelijkheden de afhankelijkheid van hun organisatie snel te verkleinen. Zo is verplaatsing van al het mailverkeer van rijksambtenaren, van Microsoft naar een Europese aanbieder of een nog te bouwen Cloud Kootwijk, al gauw een meerjarenproject.

Onze afhankelijkheid van Big Tech kun je vergelijken met de afhankelijkheid van gas uit Rusland

Diversifiëren

Jaap-Henk Hoepman, universitair hoofddocent digitale veiligheid aan de Radboud Universiteit, trekt een parallel met de Russische invasie in Oekraïne. Toen die gebeurde, werd het plotseling noodzakelijk de afhankelijkheid van gas uit Rusland te verminderen. „Door dat gas hadden de Russen een bepaalde macht over ons, waardoor je moeilijker tegen ze in kon gaan. Onze afhankelijkheid van Big Tech kun je daarmee vergelijken. Zoals we sinds de invasie in 2022 als een idioot proberen onze energiemix te diversifiëren, moeten we dat ook voor technologie doen, vooral als het gaat om openbare dienstverlening.”

Hoepman noemt overheden en onderwijsinstellingen als voorbeeld, en ook de NS. De laatste maakt voor communicatie met reizigers veel gebruik van WhatsApp, onderdeel van het Amerikaanse Meta. „Gezien de macht die de Amerikaanse overheid zich toe-eigent, is het voorstelbaar dat ze een bedrijf opdracht geeft zo’n dienst af te sluiten.”

Achterstand

Vooruitlopend op het Kameroverleg donderdag treft staatssecretaris Szabó de branchevereniging voor de Nederlandse cloud- en internetsector. Haar leden zeggen diensten te kunnen bouwen en te willen investeren, maar willen dat de overheid uitzicht biedt op afname ervan. Zolang zelfs die ‘Amerikaans’ blijft kopen, is concurreren vrijwel ondoenlijk.

Vooralsnog is de achterstand op de Amerikanen enorm. Bert Hubert wijst op het dilemma waar de rijksoverheid voor staat. Die moet dit jaar kiezen tussen een nieuwe versie van het mailprogramma van Microsoft of overstappen naar de Microsoft-cloud. De Amerikanen stoppen in oktober met ondersteuning en beveiliging van het huidige mailprogramma. Hubert lijkt een overstap naar de nieuwe versie het beste, want dan houd je meer controle over je e-mail, maar vindt ook dat niet ideaal. „Het is waarschijnlijk vooral duur.” Alle rijksmail voor oktober buiten Microsoft onderbrengen is onhaalbaar. „Dat zou een haastklus worden.”

Daarbij is de vraag of er een Europees alternatief is. Hubert: „De Europese industrie is wel wat roestig geworden doordat we de afgelopen decennia alles hebben weggegeven.”

En Cloud Klootwijk is ook nog niet meer dan een idee.

Delen

Mail de redactie

Dit is het beeld van de dag: de rijkste man op aarde die, staande naast het bureau van de Amerikaanse president, uitlegt dat zijn bezuinigingsprogramma niet bedoeld is om de overheid uit te hollen.

Tijdens een ‘spontane’ persconferentie beantwoordde Elon Musk dinsdag vragen van media vanuit de Oval Office, waar hij met zijn vierjarige zoontje X op bezoek was bij president Donald Trump in het Witte Huis.

Via zijn Department of Government Efficiency (DOGE) snijdt Musk, met een team van zijn getrouwen, hard in de Amerikaanse overheidsuitgaven. Dat gaat met gedwongen ontslagen en het sluiten van hulpverleningsprogramma’s als USAID. Er is veel kritiek van Democratische politici, en de rechtszaken tegen DOGE-maatregelen stapelen zich op.

https://youtu.be/xrl87Fl-26I?si=vXSkJJW9zhLwM95D

Er is weinig toezicht op DOGE, maar volgens Musk opereert hij „volledig transparant” en is zijn aanpak niet „draconisch of radicaal”, zei de multimiljardair tijdens een dertig minuten durende sessie met journalisten. „De meerderheid van de Amerikanen wil dat de overheid wordt gereorganiseerd, „daar gaat het om in de democratie”.

Trump tekende dinsdag een decreet om DOGE nog wat meer armslag geven, meldt The Wall Street Journal

Meer nieuws:

• Het FD bericht over een plan van de Eerste Kamer, om geld voor boeren uit klimaatfonds halen. Daarmee zou de sector kunnen verduurzamen. Het plan heeft steun van de BBB, maar minister Sophie Hermans (Klimaat en Groene Groei, VVD) is tegen.

• Heineken verkocht 1,6 procent meer bier in het afgelopen jaar, met name door groei in Brazilië, Mexico en India (Bloomberg)

• Trump overweegt bij de nieuwe Amerikaanse importtarieven voor staal een uitzondering te maken voor Australië. (Nikkei Asia)

• Autofabrikant Ford waarschuwt dat auto’s 3.000 dollar duurder worden door importtarieven voor Mexico en Canada (De Telegraaf)

• BBC klaagde eerder bij Apple dat de geautomatiseerde AI-koppen van nieuwsberichten niet kloppen. Maar er zijn meer chatbots die de feiten verdraaien, ontdekte de BBC.

• Milieudefensie stapt met de Shell-zaak naar de Hoge Raad, om de oliemaatschappij alsnog te dwingen de helft van haar CO2-uitstoot te verminderen. (via NOS)

Liveblog

Musk sust zorgen over Amerikaanse democratie

Delen

Mail de redactie

Dit is het beeld van de dag: de rijkste man op aarde die, staande naast het bureau van de Amerikaanse president, uitlegt dat zijn bezuinigingsprogramma niet bedoeld is om de overheid uit te hollen.

Tijdens een ‘spontane’ persconferentie beantwoordde Elon Musk dinsdag vragen van media vanuit de Oval Office, waar hij met zijn vierjarige zoontje X op bezoek was bij president Donald Trump in het Witte Huis.

Via zijn Department of Government Efficiency (DOGE) snijdt Musk, met een team van zijn getrouwen, hard in de Amerikaanse overheidsuitgaven. Dat gaat met gedwongen ontslagen en het sluiten van hulpverleningsprogramma’s als USAID. Er is veel kritiek van Democratische politici, en de rechtszaken tegen DOGE-maatregelen stapelen zich op.

https://youtu.be/xrl87Fl-26I?si=vXSkJJW9zhLwM95D

Er is weinig toezicht op DOGE, maar volgens Musk opereert hij „volledig transparant” en is zijn aanpak niet „draconisch of radicaal”, zei de multimiljardair tijdens een dertig minuten durende sessie met journalisten. „De meerderheid van de Amerikanen wil dat de overheid wordt gereorganiseerd, „daar gaat het om in de democratie”.

Trump tekende dinsdag een decreet om DOGE nog wat meer armslag geven, meldt The Wall Street Journal

Meer nieuws:

• Het FD bericht over een plan van de Eerste Kamer, om geld voor boeren uit klimaatfonds halen. Daarmee zou de sector kunnen verduurzamen. Het plan heeft steun van de BBB, maar minister Sophie Hermans (Klimaat en Groene Groei, VVD) is tegen.

• Heineken verkocht 1,6 procent meer bier in het afgelopen jaar, met name door groei in Brazilië, Mexico en India (Bloomberg)

• Trump overweegt bij de nieuwe Amerikaanse importtarieven voor staal een uitzondering te maken voor Australië. (Nikkei Asia)

• Autofabrikant Ford waarschuwt dat auto’s 3.000 dollar duurder worden door importtarieven voor Mexico en Canada (De Telegraaf)

• BBC klaagde eerder bij Apple dat de geautomatiseerde AI-koppen van nieuwsberichten niet kloppen. Maar er zijn meer chatbots die de feiten verdraaien, ontdekte de BBC.

In de anders zo rustige Boterhuispolder in Warmond, vlak bij Leiden, ontstond vorige week grote beroering. Door een beslissing van de gemeente Teylingen was een groot vergroeningsinitiatief van vier lokale boerenbedrijven in gevaar gekomen. De vier bedrijven werkten al jaren aan verduurzaming door beter weidevogelbeheer, biologische landbouwmethodes en het betrekken van omwonenden bij de boerderijen.

Maar Teylingen had, na een rommelig verlopen aanbestedingsprocedure, besloten om het pachtcontract van één van de vier samenwerkende boerderijen niet te verlengen. In plaats daarvan werd dat vergund aan een naburige, intensievere veehouderij. Dit bracht het al bestaande groene initiatief aan het wankelen. „De gemeente verkiest geld boven grutto’s”, klonk het vanuit de teleurgestelde huidige pachters. Hun verhaal trok veel aandacht van politici en media

Verdriet en onzekerheid

Die beroering heeft er nu toe geleid dat de gemeente het pachtcontract opnieuw gaat aanbesteden. Dat maakte het college van burgemeester en wethouders van Teylingen dinsdagmiddag bekend. „Het college betreurt het dat de uitkomst bij een aantal agrariërs tot veel verdriet en onzekerheid heeft geleid en dat er maatschappelijke onrust is ontstaan”, schrijft het gemeentebestuur in een verklaring. „Dat is nooit de bedoeling geweest.”

De Boterhuispolder laat zien hoe complexe wetten en regels met elkaar in botsing komen en duurzame vernieuwing tegenhouden

Het college heeft naar aanleiding van de ontstane ophef juridisch advies gevraagd. Daaruit bleek dat de openbare selectieprocedure op een aantal onderdelen niet aan de regels heeft voldaan. Zo kregen de partijen die meedongen naar de gunning niet voldoende inzicht in de criteria die bepaalden op basis waarvan het besluit over de pacht werd genomen.

De beslissing zorgt bij de betrokken partijen voor gemengde reacties. „Het is goed dat de gemeente inziet dat er fouten zijn gemaakt”, stellen de vier samenwerkende boerderijen in een verklaring, die hoopvol zijn dat hun initiatief alsnog gered kan worden. „We waarderen het ook dat zij ingaat op de onzekerheid en maatschappelijke onrust die is ontstaan. Het is belangrijk dat in het aanbestedingsbeleid naast economische waarde ook de maatschappelijke waarde en de natuurwaarde worden meegenomen.”

Wel zeggen de vier bedrijven zich nog te beraden op wat de nieuwe aanbesteding zal betekenen voor hun initiatief. Ook hopen zij dat landelijk lessen worden getrokken uit deze situatie.

Landelijke problematiek

Wat zich nu afspeelt in de Boterhuispolder is een voorbeeld van hoe complexe wetten en regels over onder meer pacht, mestbeleid en natuurbescherming hard met elkaar in botsing komen en duurzame vernieuwing tegenhouden.

Herman van der Heden, de veehouder die in eerste instantie de pacht kreeg gegund, kan nu zijn eigen plannen voor verduurzaming van zijn veehouderij wellicht niet verwezenlijken. Hij reageerde dinsdagavond kort. „Het is voor ons een grote teleurstelling en nog erg vers. Dit willen we eerst even verwerken.”

Delen

Mail de redactie

Goedemorgen. De laatste tijd voelt elke dag in de AI-wedloop bijna als een jaar: zoveel gebeurt er, zoveel onverwachte wendingen zijn er. Ook vannacht weer: een groep investeerders rond Elon Musk doet onverwacht en ongevraagd een miljardenbod op ChatGPT-eigenaar OpenAI. Voor bijna 100 miljard dollar, ruim 94 miljard euro, wil een groep investeerders onder leiding van Musk OpenAI overnemen. Er is al langer ruzie tussen Elon Musk, die betrokken was bij de oprichting van OpenAI, en Sam Altman, de huidige ceo. Altman heeft op sociale media al gereageerd op het bod: ‘Nee, bedankt’ zette hij onder meer op X. Hij bood meteen aan dat hij X wel wilde kopen van Musk voor 9,74 miljard dollar.

Intussen op de grote AI-top in Parijs klinkt het: kies Frans, kies Europees. Met de AI Action Summit in Parijs, waar veel grote namen uit de AI-wereld samenkomen, wil president Macron van zowel Frankrijk als Europa belangrijke spelers maken in de AI-sector. „AI is een manier voor de mensheid om te versnellen.” Hij kondigde dit weekend een enorme investering van 109 miljard euro aan om van Frankrijk een ‘AI-hub’ te maken. Europese bedrijven zeggen ook fors te willen investeren, maar alleen als Brussel regels versoepelt.

En wat ons verder opviel in het nieuws:

• De Amerikaanse president Donald Trump heeft maandag een decreet ondertekend voor een importheffing van 25 procent op alle staal- en aluminiumimporten. Hij had dit zondag al aangekondigd en benadrukt dat er geen uitzonderingen worden gemaakt. Daarnaast overweegt hij tarieven voor andere producten, zoals auto’s en chips. Tijdens zijn eerste termijn voerde Trump al vergelijkbare tarieven in: 25 procent voor staal en 10 procent voor aluminium. Destijds maakte hij later uitzonderingen voor handelspartners als Canada, Mexico, de EU en het VK.
• De prijs van goud is opnieuw naar recordhoogte gestegen. De ‘veilige haven’ voor beleggers brak vannacht door de 2.900 dollar per ounce, in reactie op de aankondigingen van Trump en de zorgen over een oplopend handelsconflict. Ook de beurskoersen van grote Amerikaanse staalproducenten stegen. (Reuters)
• Als Tata of Chemours de bodem vergiftigen en grote milieuschade aanrichten, moeten individuele bestuurders dan strafrechtelijk kunnen worden vervolgd? Wel als het aan een groeiende internationale beweging ligt die wil dat ecocide wordt opgenomen in het strafrecht. Morgen publiceert een werkgroep van internationale topjuristen in Den Haag een „handleiding voor criminalisering van ecocide” voor nationale parlementen, een soort juridisch recept om vernietiging van natuur op te nemen in het strafrecht.
• Bedrijven die arbeidsmigranten te weinig betalen, veel te lang laten werken, laten slapen op de werkplek of verwaarlozen, hangt vanaf dinsdag een sluiting boven het hoofd. NSC-minister Eddy van Hijum (Sociale Zaken) kiest voor een ’snoeiharde aanpak’ van misstanden, zegt hij tegen De Telegraaf.
• We zijn minder bier gaan drinken dan we deden. De bierverkoop in Nederland is in 2024 met 3,4 procent gedaald tot 11,2 miljoen hectoliter, waarbij geen enkele biersoort of verkoopkanaal is gespaard. In de horeca werd 1,1 procent minder getapt, de groothandel verkocht 5,7 procent minder, en de supermarktomzet van kratjes, flesjes en blikjes daalde met 4,3 procent. Volgens brancheorganisatie Nederlandse Brouwers, waarbij onder meer Heineken, AB InBev en Grolsch zijn aangesloten, zat de grootste terugval in de eerste helft van het jaar. Dat gebeurde direct na de verhoging van belastingen en accijnzen, wat volgens de brouwers een belangrijke rol speelt in de afname.
• Frans Timmermans wil meer geld naar defensie, want Europa staat voor ‘existentiële strijd’: de Europese Unie moet zich inkopen in Europese defensiebedrijven om te voorkomen dat deze de prijs van wapensystemen opdrijven. Dat zei GroenLinks-PvdA-leider Frans Timmermans maandagavond tijdens een lezing. Hij zei dat dit „fragmentatie tegengaat en ervoor zorgt dat wapenfabrikanten niet de winnaars worden van de oorlog”. Het inkopen in grote bedrijven moet met Europese leningen betaald worden. „Het tempo van investeren moet omhoog. Dat kan niet alleen uit de markt komen, maar ook uit publiek geld. Dat is gewoon slim om te doen, ook als de schulden oplopen.”

Liveblog
Economieblog

Miljardenbod Musk c.s. op eigenaren ChatGPT

Delen

Mail de redactie

„CFPB RIP”, tweette Elon Musk afgelopen vrijdag. Met die zeven letters, gevolgd door een grafsteenemoji, bezegelde de techmiljardair en Trump-adviseur het lot van de Amerikaanse overheidsorganisatie die in de gaten houdt of financiële dienstverlening aan consumenten eerlijk verloopt.

Zaterdag legde de kersverse directeur Russel Vought, die werd aangesteld door Trump, al het werk bij het Consumer Financial Protection Bureau (CFPB) stil. Hij liet het ministerie van Financiën weten dat het agentschap geen financiering meer nodig heeft. Is er nog toekomst voor de toezichthouder?

1
Wat doet dit bureau precies?

Het Consumer Financial Protection Bureau ging in 2011 van start – op zijn eigen site noemt de toezichthouder zichzelf „een 21e-eeuws agentschap”. In de Verenigde Staten maken consumenten veel vaker gebruik van leningen dan in Nederland. Dat kunnen complexe producten zijn waarvan consumenten de financiële gevolgen niet altijd kunnen overzien.

Het agentschap komt uit de koker van de Democratische senator Elizabeth Warren en werd opgericht om de uitwassen van het Amerikaanse financiële systeem tegen te gaan. Denk aan de ‘rommelhypotheken’ die in 2008 tot de kredietcrisis hadden geleid. Sinds het CFPB werd opgericht, zijn de regels daarvoor aangescherpt. Ook mogen Amerikaanse banken nu minder hoge kosten berekenen aan hun klanten.

Op kredietverstrekking werd ook voor de oprichting van het CFPB al toezicht gehouden; voor een deel is de waakhond een bundeling van toezichthouders die eerder verspreid waren over verschillende overheidsinstellingen. Nieuw was het toezicht op zogeheten ‘non-bancaire’ geldschieters. Dat zijn bijvoorbeeld uitgevers van flitskrediet, kortlopende, kleine leningen die vaak torenhoge rentetarieven rekenen.

Het CFPB had tot eind januari 19,7 miljard dollar bij consumenten teruggekregen. Dat is een optelsom van compensatiebetalingen en weggestreepte of verlaagde leningen.

2
Wat is er gebeurd bij het CFPB?

Vrijdag stelde Donald Trump een nieuwe directeur aan bij het bureau, Russel Vought. Hij is een van de auteurs van Project 2025, een conservatief plan om de federale overheid te hervormen. In die blauwdruk wordt opgeroepen tot het afschaffen van het CFPB. Op X noemt hij de toezichthouder „woke” en zegt hij dat het CFPB gebruikt is als „wapen tegen onwelgevallige sectoren en individuen”. Een dag na zijn aantreden droeg Vought de 1.700 medewerkers van het bureau op hun werk neer te leggen. Op zondag sloot hij het kantoor voor in ieder geval een week. Het Department of Government Efficiency (DOGE), onder leiding van Elon Musk, zou inmiddels administratieve toegang hebben tot de systemen van het CFPB.

Lees ook

Met het vergaande ‘Project 2025’ willen Republikeinen onder Trump de tijd terugdraaien

Het CFPB is het volgende doelwit van Musks campagne om kosten te besparen binnen de Amerikaanse federale overheid en beleid te schrappen dat de Trump-regering als „woke” ziet. De financiële waakhond noemt hij „een van de vele dubbelende toezichthouders”.

3
Wat vinden Republikeinen zo erg aan het CFPB?

Ze zien het bureau als een losgeslagen instituut dat „dictatoriale macht” heeft, zoals de partij al in 2016 in haar verkiezingsprogramma schreef. Het CFPB staat op meer afstand van de politiek dan veel andere Amerikaanse overheidsinstellingen. Normaal gesproken beslist het Congres over de financiering van de federale overheid, waarmee er politieke controle uitgeoefend kan worden. Het CFPB wordt echter bekostigd door de Federal Reserve, de Amerikaanse centrale bank.

Binnen de toezichthouder is er maar één politiek benoemde functie: de directeur. Bij de oprichting was het zo dat die telkens voor vijf jaar zou worden aangesteld en alleen ontslagen kon worden als er sprake was van disfunctioneren. Een rechtszaak leidde er in 2020 toe dat de president de macht kreeg de directeur op elk willekeurig moment weg te sturen. Dat directeur Rohit Chopra ontslagen is, is niet vreemd: ook zijn Republikeinse voorganger moest vroegtijdig het veld ruimen, kort nadat Biden aantrad.

Voor een deel is het ontmantelen van het bureau het resultaat van de lobby van banken en financiële dienstverleners, die lucratieve inkomstenbronnen zagen verdwijnen. Ook techbedrijven zijn lang niet altijd gelukkig geweest met het CFPB, dat hun financiële apps aan regels onderwerpt. Het is dan ook niet zo gek dat juist Musk zijn pijlen op het bureau richt: sinds hij Twitter overnam en omdoopte tot X heeft hij plannen om het platform uit te breiden met bankdiensten. Precies het soort activiteiten waar het CFPB toezicht op houdt.

4
Wordt het CFPB nu opgeheven?

Het orgaan kan alleen door het Amerikaanse Congres opgeheven worden, niet door de regering. Maar die kan wel sterke invloed uitoefenen op de effectiviteit van het CFPB – en het werk vrijwel helemaal stilleggen. Een grafiek op de site van de toezichthouder, die nu nog online staat, laat dat zien: tijdens de Obama-regering werden er recordbedragen aan consumenten teruggegeven. Tijdens Trumps eerste presidentstermijn zakte dat in, om halverwege Bidens regeringsperiode weer omhoog te schieten.

Delen

Mail de redactie

Opgelucht zetten de vier bestuurders hun scharen maandagmorgen in het witte lint. Met vier keer knippen openen de topmensen van Eurostar, NS, ProRail en het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat de nieuwe terminal op station Amsterdam Centraal voor treinreizigers naar Londen. „Goh”, verzucht iemand achter in het zaaltje. „Wat hebben we hier vaak over vergaderd!”

Sinds maandag hoeven treinreizigers van Amsterdam naar Londen niet langer over te stappen in Brussel. In de nieuwe ‘UK Terminal’ op Amsterdam Centraal kan de Koninklijke Marechaussee nu de paspoorten controleren van de reizigers die de Schengenzone verlaten. En kan de Britse grenspolitie vervolgens de controle verzorgen van reizigers die naar Londen reizen – een dubbele controle dus.

„Ik ben heel blij dat het is gelukt tijdens de grootschalige en complexe verbouwing van Amsterdam Centraal een nieuwe terminal met meer capaciteit en comfort voor onder meer Eurostar te realiseren”, zei staatssecretaris Chris Jansen (Infrastructuur en Waterstaat, PVV) maandag bij de opening. Wouter Koolmees, president-directeur van NS: „Dit is een belangrijke stap voor de duurzame ambities van Nederland.”

Vanwege de ingrijpende verbouwing die het Centraal Station al sinds 2021 op zijn kop zet, konden de paspoortcontroles vanaf de zomer van vorig jaar daar niet meer plaatsvinden. Die moesten gebeuren in Brussel, wat een onhandige overstap noodzakelijk maakte.

Rimpelloze reiservaring

„Dat is niet de rimpelloze reiservaring die we onze passagiers willen bieden”, zei Gwendoline Cazenave, de Franse bestuursvoorzitter van Eurostar maandag. „Juist die soepele reis van hartje Amsterdam naar het centrum van Londen is hoe wij ons willen onderscheiden van onder meer de budgetmaatschappijen.” De trein doet er vier uur en zeventien minuten over. Wie dinsdag (13.40 uur) van Amsterdam naar Londen wil reizen betaalt 134 euro (enkele reis, tweede klas).

Eurostar (omzet 2023: 2 miljard euro) voerde de afgelopen maanden de druk op de Nederlandse autoriteiten – van het ministerie en de gemeente Amsterdam tot spoorbeheerder ProRail – aanzienlijk op om een nieuwe terminal op Amsterdam Centraal te realiseren. Aanvankelijk zou Eurostar jarenlang niet rechtstreeks naar Amsterdam kunnen rijden, totdat de terminal op station Amsterdam-Zuid klaar zou zijn. Bestuursvoorzitter Cazenave dreigde Amsterdam zelfs te schrappen uit de dienstregeling, ook al is de bestemming daarvoor eigenlijk te belangrijk voor Eurostar.

NS bleek uiteindelijk bereid om de Amstelpassage – de openbare, niet heel populaire galerij met winkeltjes aan de oostkant van de middentunnel – op te offeren. Daar bouwden NS en ProRail in enkele maanden een glanzende terminal – met veel witte tegels en lichthouten stoelen – die Eurostar nu huurt.

Vanaf maandag kunnen nu vierhonderd reizigers per keer door de paspoortcontrole en op de internationale trein stappen. Dat worden er over enkele weken ruim zeshonderd. De capaciteit van de oude, tochtige terminal op het Amsterdamse perron 15b was 275. Het huidige aantal van drie treinen per dag moet snel naar vier en volgend jaar naar vijf. Ter vergelijking: dagelijks zijn er 67 vluchten tussen Amsterdam en Londen.

Het ministerie van Infrastructuur investeerde 25 miljoen euro in de terminal – boven op de verbouwing van Amsterdam Centraal die naar schatting 1 miljard euro zal kosten. Volgens Cazenave heeft Eurostar ook „miljoenen euro’s” geïnvesteerd in de Amsterdamse terminal, maar ze wil geen specifieke bedragen geven.

Eurostar en de Nederlandse overheid – in het bijzonder het ministerie van Defensie, verantwoordelijk voor de Marechaussee – hebben nog wel een conflict over wie de kosten van de paspoortcontrole moet betalen. Eurostar wil dat de Nederlandse overheid die draagt; dat is ook het geval op luchthavens. Nu betaalt Eurostar nog deze kosten. Wat die kosten zijn, wil het bedrijf niet zeggen.

‘Een race’

Eurostar wil groeien – van 19,5 miljoen passagiers in 2024 naar 30 miljoen passagiers in 2030. „Het is een race”, zegt Cazenave in de witglanzende terminal. „En die race willen we winnen.” Eurostar heeft haast, want de concurrentie zit het bedrijf op de hielen. Dit jaar wil Eurostar de knoop doorhakken bij welke fabrikant het tot vijftig nieuwe hogesnelheidstreinen gaat kopen. Nu heeft het bedrijf 51 (deels verouderde) treinen.

Die nieuwe treinen – die de vloot op 67 moeten brengen – moeten rijden in vijf landen (Nederland, België, Frankrijk, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk) plus in de Kanaaltunnel. Eurostar is echter niet het enige ov-bedrijf dat hogesnelheidstreinen wil kopen. Zo wil de Britse Virgin Group, van miljardair en zakenman Richard Branson, ook graag tussen Londen en het Europese vasteland gaan rijden. Dat geldt ook voor een aantal andere vervoerders.

De beheerder van de Kanaaltunnel, het Frans-Britse bedrijf Getlink, alsmede de Britse toezichthouder voor vervoer willen dat ook andere bedrijven naast Eurostar door de Kanaaltunnel mogen gaan rijden. Nu heeft Eurostar nog het exclusieve recht om de tunnel te gebruiken (naast enkele vrachtvervoerders). Op Amsterdam Centraal zijn ze in elk geval voorbereid op nieuwkomers op het traject naar Londen; alle bordjes richting de luxe, glanzende wachtkamer wijzen naar de UK Terminal – en niet de Eurostar Terminal.

Delen

Mail de redactie

Als industriële bedrijven zoals Tata Steel of Chemours de bodem in hun omgeving vergiftigen en willens en wetens grote milieuschade aanrichten, moeten individuele bestuurders dan strafrechtelijk kunnen worden vervolgd? Als grote voedingsbedrijven zoals Unilever te weinig doen tegen ontbossing in de Amazone voor sojaplantages, of bedrijven als Boskalis bij het aanleggen van een luchthaven op de Filippijnen unieke wetlands vernielen, moeten hun ceo’s dan voor de rechter kunnen worden gesleept? Wel als het aan een groeiende internationale beweging ligt die wil dat zogeheten ecocide wordt opgenomen in het strafrecht. Op dit moment is het beschadigen van ecosystemen alleen strafbaar wanneer een handeling de menselijke gezondheid in gevaar brengt.

Woensdag publiceert een werkgroep van internationale topjuristen bij onderzoeksinstelling T.M.C. Asser Insitituut in Den Haageen „handleiding’ voor criminalisering van ecocide” voor nationale parlementen, een soort juridisch recept om vernietiging van natuur op te nemen in het strafrecht van lidstaten van de EU.

Het idee dat ecocide, het veroorzaken van grootschalige milieuschade, strafbaar zou moeten zijn, krijgt wereldwijd de laatste jaren meer aandacht, onder invloed van escalerende ecologische crises zoals de uitsterving van diersoorten, ontbossing en het verdwijnen van unieke natuurgebieden. De eilandstaten Vanuatu, Fiji en Samoa, zelf bedreigd door zeespiegelstijging, willen ecocide erkend zien als een misdrijf dat door het Internationaal Strafhof (ICC) vervolgd kan worden, zo maakten zij afgelopen najaar bekend. Hiermee kunnen verantwoordelijken voor ernstige milieuschade – van staatshoofden tot directeuren van grote bedrijven – juridisch ter verantwoording worden geroepen. Die procedure loopt nog. België heeft ecocide in 2024 strafbaar gesteld. Verschillende andere landen, van Frankrijk tot Mexico, en van Brazilië tot Schotland, overwegen wetgeving om ecocide aan te pakken.

Ook in Nederland loopt de discussie al een tijd. Een wetsvoorstel voor de strafbaarstelling van ecocide werd in 2023 ingediend door Lammert van Raan, destijds Tweede Kamerlid voor de Partij voor de Dieren. Door de invoering van Europese wetgeving in 2024 die lidstaten verplicht om milieu-misdaden strenger aan te pakken, de zogeheten EU Environmental Crimes Directive, zien voorstanders goede kansen om ecocide in het strafrecht opgenomen te krijgen. „Lidstaten hebben ongeveer twee jaar de tijd om de richtlijn in nationale wetgeving op te nemen”, volgens Van Raan, die ook deze werkgroep van internationale juristen voorzit. „De kans ligt erin dat de richtlijn ruime mogelijkheden geeft voor nationale aanpassingen.”

Grote juridische hobbels

Het politieke getij in veel Europese landen is niet bepaald gunstig voor deze beweging, erkent Van Raan. „Maar wat nu nog als complex en radicaal wordt gezien, kan over enkele jaren de standaard zijn”, zegt hij. „Kijk naar slavernij: in 1850 vond men over het algemeen afschaffing nog ondenkbaar. Vijftig jaar later vroegen velen zich af waarom dat niet veel eerder was gebeurd.”

Mocht in sommige lidstaten een meerderheid te vinden zijn voor de strafbaarstelling van ecocide, dan krijgen de voorstanders van de strafbaarstelling van ecocide te maken met zwaarwegende juridische bezwaren. De Raad van State stelde in haar kritische advies in 2024 over het wetsvoorstel van Van Raan dat het belang van de natuurlijke leefomgeving weliswaar steeds vaker grondwettelijk wordt erkend, zowel in Nederland als internationaal. Maar het hoogste juridische adviesorgaan van de overheid denkt dat ecocide niet zonder meer in het strafrecht kan worden opgenomen. Een strafwet moet namelijk zo duidelijk mogelijk aangeven welk gedrag strafbaar is, zodat mensen, en dus ook bestuurders van grote bedrijven, weten waar ze aan toe zijn. Dit heet het lex certa-beginsel. In het voorstel is de strafbaarstelling van ecocide te ruim en vaag geformuleerd. Zo is niet precies gedefinieerd wat „ernstige en wijdverbreide schade” of een „ecosysteem met een behoorlijke omvang” betekent.

Daarnaast is het voorstel zo breed opgezet dat iemand strafbaar kan zijn, zelfs als hij zich aan bestaande milieuregels houdt, bijvoorbeeld met een officiële vergunning. Ook kan schade die afzonderlijk klein lijkt, bij elkaar opgeteld toch als ecocide worden gezien. Hierdoor is het voor burgers en bedrijven niet goed te overzien welk gedrag precies verboden is, en dat is onwerkbaar, volgens de Raad van State.

Ook bedrijven die vaak met naam en toenaam worden genoemd als mogelijk doelwit van ecocide-zaken, zoals Chemours, reageren kritisch. „Het doel van deze beweging lijkt te zijn dat ze grote bedrijven tot gedragsverandering willen aansporen”, zegt woordvoerder Harmen Geers. „Maar ze negeren daarbij dat wij als Chemours al zeer grote stappen zetten om onze milieu-impact te verkleinen.” Het strafbaar maken van individuele bestuurders voor milieuschade terwijl die al veel doen om die te verkleinen zou volgens hem, en ook veel bedrijfsjuristen, zorgen voor een onwerkbare situatie. Juist bij ondernemingen die nu milieuschade toebrengen, moeten bestuurders verantwoordelijkheid durven nemen om dat aan te pakken. En wie gaat dat nog doen als diegene straks stafvervolging riskeert, vragen zij zich af. „Zij lopen enorme risico’s, tot vijftien jaar gevangenisstraf, maar het wetsvoorstel in de huidige vorm biedt hen tegelijkertijd onvoldoende houvast om hun gedrag daarop te kunnen afstemmen”, volgens advocaat Nikita Nowotny van advocatenkantoor Stibbe in een recent blog.

Van Raan erkent dat de Raad van State en andere juristen een aantal terechte bezwaren maken. En juist die bezwaren probeert de werkgroep, die hij begon met juristen Sjoerd Lopik van advocatenkantoor De Roos en Kate Mackintosh en Richard Rogers van Ecocide Law Advisory, in meerdere Europese landen tegelijk te ondervangen door juridische obstakels te identificeren die volgens hen nodeloos in de weg staan van strafbaarstelling. Één punt betreft verschillen in regelgeving en strafbaarheid in verschillende landen. „Als je in Brazilië een vergunning krijgt om een stuk regenwoud te kappen, dan kun je daar in Nederland niet voor veroordeeld worden. Maar waarom eigenlijk niet? Bij kinderporno geldt al lang dat grensoverschrijdende bestraffing mogelijk is.”

Een ander heet hangijzer draait om preventieve juridische maatregelen: mag een rechter ingrijpen vóórdat onomkeerbare milieuschade is aangericht? „In 1980 kon je wellicht zonder problemen boorwater lozen in de Waddenzee. Maar veertig jaar later staat dat ecosysteem op omvallen. Moet je dan nog steeds wachten tot de schade zich voltrekt? Wij vinden van niet”, zegt Van Raan – al ziet hij ook dat er nog een lange weg te gaan is.

De discussie over het strafbaar stellen van ecocide zal hoe dan ook de komende maanden weer oplaaien. En in veel Europese bestuurskamers zal die met bijzondere interesse gevolgd worden.

Delen

Mail de redactie

De dereguleringsgeest dwaalt door Brussel. Zwaarbevochten klimaatbeleid moet hervormd, veelal nog voordat het officieel van kracht is gegaan. Critici zijn bang dat de Green Deal en het duurzame ‘Fit for 55’-pakket, de groeistrategie die Europa schoner en gezonder moest maken, daarbij de das worden omgedaan. Leiden administratieve versimpelingen, hoog op de agenda van de nieuwe Europese Commissie omdat deze de Europese concurrentiepositie zou moeten versterken, tot uitholling van duurzaam beleid?

Neem de Europese CO₂-grensbelasting, die werd bezongen om het creëeren van een ‘gelijk speelveld’. Het idee van deze Carbon Border Adjustment Mechanism (CBAM): dezelfde belasting op energie-intensieve producten afkomstig uit de unie én daarbuiten. Denk aan ‘vieze producten’ als staal, aluminium, cement, kunstmest en waterstof, waarbij tijdens het maakproces veel CO₂ wordt uitgestoten.

Lees ook

De EU gooit het roer om: minder klimaat, meer Trump

Al vanaf oktober 2023 heeft iedereen die goederen die onder CBAM vallen naar de EU importeert ter waarde van meer dan 150 euro per zending, een rapportageplicht. Komend jaar zou aan de gerapporteerde uitstoot een prijskaartje komen te hangen. Importeren uit landen als China of India zou daardoor fors duurder worden. CBAM zou symbool moeten staan voor het Europese milieubeleid, een impuls moeten geven aan verduurzaming van de industrie, én de interne handel in de EU moeten bevorderen.

Maar het Europese ‘beste jongetje van de klimaatklas’-beleid zorgt voor veel administratieve rompslomp, betogen critici en rapporteurs. Ze is bovendien een ‘potentiële splijtzwam’, met risico op handelsconflicten en verslechterde internationale relaties. „Deze maatregel kan worden gezien als een poging van de EU om van twee walletjes te eten en tegelijkertijd handelsbeperkingen op te leggen”, schreef de Times of India vorige week over CBAM.

Geopolitiek machtsspel

Een vinger op de zere plek. De EU wil haar banden met grootmachten als India en China juist aanhalen, als strategische zet in het geopolitieke machtsspel met een steeds sterkere protectionistische koers van Noord-Amerika. Maar, zo zei de Nederlandse Eurocommissaris Wopke Hoekstra (Klimaat en schone groei) deze week tegen de Britse zakenkrant Financial Times, een draai makend in de Europese verordening: „Alleen de allergrootste bedrijven zullen worden belast, 80 procent van de bedrijven zullen worden uitgezonderd”. Dat stemt niet alleen India milder, ook de bedrijfslobby’s van het midden en kleinbedrijf, die naar eigen zeggen buitenproportioneel gebukt gingen onder de administratieve last, halen opgelucht adem.

Tijdens een parlementaire vergadering in de subcommissie belastingzaken afgelopen donderdag, noemde Hoekstra belastingen desondanks een „effectief en krachtig instrument” om vooruitgang te boeken bij het behalen van klimaatdoelstellingen. Hij beoogt fossiele brandstoffen zwaarder te belasten dan hernieuwbare energiebronnen, via de Energy Taxation Directive. „We moeten ambitieuzer zijn in de luchtvaart- en maritieme sector”, aldus Hoekstra.

Ook hier lijkt de nieuwe Europese Commissie zich voortaan vooral op grote bedrijven te willen richten. Mohammed Chahim, Europarlementariër voor GroenLinks-PvdA en vice-voorzitter van de S&D, de Europese fractie van sociaaldemocratische partijen, volgt de versimpelingslogica van CBAM. „Zo’n 15 procent van de bedrijven is verantwoordelijk voor meer dan 95 procent van de uitstoot in producten. Dat betekent dat zo’n 85 procent van de administratieve last zo’n 5 procent van de uitstoot beslaat.”

Volgens Chahim, rapporteur CBAM in het Europarlement, moet er een systeem worden ingevoerd met de juiste focus. „De wet is niet bedoeld voor een timmerman die een doosje spijkers koopt.” De ondergrens van 150 euro gaat volgens rapporteur Chahim hoe dan ook op de schop, al is nog niet precies duidelijk wat de ondergrens (vermoedelijk gemeten in CO2-uitstoot) dan gaat zijn.

Te ‘woke’

Critici zijn ook bang voor een verdunningseffect. „De EU verandert onder druk van bedrijven en landen haar regels. Het hek is daarmee van de dam”, zegt Harro van Asselt, hoogleraar klimaatrecht bij de universiteit van Cambridge. Hij wijst op geruchten uit het Brusselse circuit dat als andere verduurzamingswetten worden samengevoegd in een zogeheten omnibuswet, deze waarschijnlijk tegelijk worden verwaterd.

Het gaat daarbij om de ‘anti-wegkijkwet’ Corporate Sustainability Due Diligence Directive (CSDDD) – waarbij bedrijven verplicht zijn grondig onderzoek te doen naar misstanden bij hun toeleveranciers – en de CSRD, een wet waardoor bedrijven uitgebreid in hun jaarverslagen moeten uitleggen hoe vervuilend ze zijn en wat hun impact is op mens en milieu. Grote bedrijven moeten daarbij een klimaattransitieplan aanleveren. Regels die de Amerikaanse president Donald Trump, die een terugtrekkende beweging van klimaatbeleid maakt, te ‘woke’ vindt. „De Commissie neemt een risico als deze regels te veel worden uitgehold, met negatieve gevolgen voor het milieu”, aldus Van Asselt.

Lees ook

De EU ziet in groen een competitief wapen nu Trump fossiel verkiest

Vanuit de christen-democratische Europese Volkspartij gaan geluiden op om de duurzaamheidswetgeving met twee jaar op te schorten. Europarlementariër Chahim is bezorgd dat er op de pauzeknop wordt gedrukt. „Aanpassingen zorgen voor onzekerheid vanuit de wetgever: het is vreemd om tegen bedrijven, die zich al jaren voorbereiden om te voldoen aan onze wetgeving, te zeggen: ‘Sorry, het gaat toch niet door’. Daarnaast dreigen we onze klimaatdoelen te missen en daarmee ons niet aan de klimaatwet te houden.”

Rechtse wind

Ook investeerders kijken met argusogen naar Brussel. Dat bleek onder meer uit een recente oproep van Europese investeerders – gezamenlijk goed voor een beheerd vermogen van 6,6 triljoen euro – aan de Commissie om de „integriteit en ambitie van het duurzame kader van de EU te behouden”. De ondertekenaars, waartoe ook de Nederlandse verzekeraar Achmea en Triodos Bank behoren, zien ‘gevaar’ in een herziening van de duurzaamheidswetten, die ze cruciaal achten voor economische groei op de lange termijn.

Maar onder commissie-Von der Leyen II lijkt de wind steeds rechtser op te steken. Ook het Europees Parlement is ‘verrechtst’. De omnibuswet is de „allereerste testcase” voor Brussel, aldus Europarlementariër Chahim. Het is volgens hem vooral de vraag hoe de christendemocraten zich verhouden tot de wetten waar ze in de vorige termijn hun handtekening onder hebben gezet.

In andere woorden: kiezen ze het centrumrechtse pad van het compromis, of wordt het een ruk naar rechts, optrekkend met radicaalrechts? „Ze kunnen zonder ons een meerderheid creëren, maar een frisse meerderheid is dat allerminst”, besluit Chahim.

De Omnibusplannen moeten op 26 februari worden gepresenteerd, al wordt er in de Brusselse kring rekening gehouden met enig uitstel.

Delen

Mail de redactie