Category: Cultuur

Shane van Neerden (24) maakte het zichzelf niet gemakkelijk in de finale van Dutch Classical Talent: de Amerikaans-Nederlandse pianist presenteerde zondagmiddag een uitdagend programma met muziek van Ives, Debussy en Rick van Veldhuizen. Het leverde hem de juryprijs op. Klarinettist Gerbrich Meijer ging ervandoor met de publieksprijs, die ze kreeg voor haar muziekoverstijgende One Woman Show.

De finale van Dutch Classical Talent is het slotstuk van een langlopend traject, waarin jonge talentvolle musici anderhalf jaar worden gecoacht in het samenstellen en uitvoeren van hun eigen avondvullende concertprogramma. In veertien concertzalen door het hele land brengen ze hun voorstellingen op de planken, voordat ze het in de finale tegen elkaar opnemen. Daar strijden ze met een gecondenseerde versie van hun programma, elk een kwartiertje, om de vakjuryprijs van tienduizend euro, en om de publieksprijs. De winnaar daarvan mag in het nieuwe seizoen een concert komen geven in de Hertz-zaal van TivoliVredenburg.

Gedurfde keuzes

„Ik ben ontroerd dat zo’n moeilijk programma gewaardeerd wordt”, aldus winnaar Shane van Neerden bij de uitreiking op het podium. Zijn muzikale keuzes waren gedurfd: de Étude pour les octaves behoort niet echt tot Claude Debussy’s meest behapbare en dromerige werk, en wie (een deel uit) de krankzinnige Concord Sonata van Charles Ives durft te spelen, vraagt een sterk staaltje concentratie van zijn luisteraars. „Misschien ligt het aan mij”, duidde Van Neerden voorzichtig, „en heb ik het goed gespeeld.”

Waarvan akte: op technisch vlak was hij de sterkste finalist, maar ook zijn fluwelen toucher, gevoelige frasering en warme kleurenpalet maakten hem een terechte winnaar. „Bloedserieus maar met gevoel voor theater”, roemde juryvoorzitter Peter Tra. Dat kwam onder andere tot uiting in het speciaal voor Van Neerden gecomponeerde stuk Lantaarns van Rick van Veldhuizen, maar ook in het werk van Ives, waarin verstilde koralen steeds worden afgehouwen door rammende kakofonieën. Chaos met eilandjes van rust, verklaarde Van Neerden zijn rode draad.

Het programma van de tweede pianist van de middag, Mattias Spee, was een stuk behoudender van aard. Rondom het thema slapeloosheid speelde hij nocturnes van Chopin en Poulenc, aangevuld met twee eigen composities.

Buiten de lijntjes

Publieksprijswinnaar Gerbrich Meijer durfde wat verder buiten de lijntjes te kleuren, in een voorstelling die meer show was dan concert. De geboren Groningse, die klarinet studeert in Kopenhagen, reflecteerde in een gestroomlijnde presentatie op klassieke muziek („uitdagend, actueel”) en de betekenis van talent. Alsof je leert vliegen, beschreef ze haar eigen artistieke podiumreis. Gesproken intermezzo’s wisselde ze af met Francis Poulencs levendige Klarinetsonate, waarin Meijer indruk maakte met prachtig sonore pianissimo’s. Als bewijs van haar muzikale durf kroop ze tot slot achter de vleugel en nodigde het publiek uit om het lied Kom terug van Spinvis met haar mee te zingen.

Het meest verrassende programma van de middag kwam van de Canadese mezzosopraan Georgia Burashko. Vier barokmusici begeleidden haar in een slim opgezet recital met vier eeuwen muziek, van de 16de-eeuwse zanger en componist John Dowland tot Dolly Parton. Verdraaid: wie had gedacht dat Partons hit ‘Love is like a butterfly’ zo catchy kon klinken met vallende toonladers op viola da gamba en sopranino-blokfluit? Burashko wist vooral te boeien door haar sterke tekstvoordracht, die ze mooi intiem afsloot met John Dowlands ‘Come heavy sleep’.

Volgend jaar geeft Dutch Classical Talent de beurt aan mezzosopraan Isabel Pronk, saxofoonkwartet Osimun Quartet en het Kāna Trio (percussie). Zij trekken het land in met hun eigen voorstellingen en staan op 1 juni 2025 in TivoliVredenburg in de finale.

https://www.youtube.com/watch?v=Ra5LQXlK_A8

Delen

Mail de redactie

Na maanden van onderhandelingen zullen de vier partijen PVV, NSC, VVD en BBB woensdag bekendmaken of de formatie verdergaat, en mogelijk ook een akkoord presenteren. In de cultuursector is de spanning over een toekomstig kabinetsbeleid inmiddels hoog opgelopen. En de angst, want men verwacht dat een akkoord tussen deze vier partijen de cultuursector niet veel goeds zal brengen. Het overheersende gevoel is brace for impact.

In het slechtste geval betekent impact: rechttoe-rechtaanbezuinigen, zonder veel nieuw beleid. Er zijn nog geen bedragen of zelfs maar plannen over cultuur uitgelekt, maar er wordt over de volle breedte gevreesd voor een korting op het cultuurbudget.

Dat was al zo vanaf het begin van de formatie. Geen van de onderhandelende partijen loopt over van liefde of zelfs maar waardering voor het huidige Nederlandse cultuurbeleid. PVV ging de verkiezingen in met de wens om naast de publieke omroep ook de gesubsidieerde cultuur helemaal af te schaffen, en ook de VVD geldt niet bepaald als hoeder van de cultuur sinds de partij in Rutte I vanaf 2010 verantwoordelijk was voor de grootste bezuiniging in de afgelopen twintig jaar: 200 miljoen. Bovendien bleek dit jaar dat de VVD het lage btw-tarief van 9 procent op cultuur wil verhogen naar 21 procent – dat moet 400 miljoen euro opleveren. Van de nieuwe partijen NSC en BBB blijkt uit de verkiezingsprogramma’s vooral dat ze meer aandacht willen voor volkscultuur en meer geld naar de regio.

Gesubsidieerde kunst

Daar is nu bij gekomen dat blijkt dat de formerende partijen de financiering van hun plannen niet goed rondkrijgen, en dan liggen bezuinigingen elders voor de hand. Het punt is alleen: bezuinigen op cultuur zet weinig zoden aan de dijk. Het totale rijksbudget voor cultuur is nu 1,3 miljard euro per jaar: 0,3 procent van de totale Nederlandse begroting. Dat geld wordt bovendien voor een groot deel besteed aan beheerstaken en zaken waar de formerende partijen gezien hun signatuur aan hechten: monumentenbeheer (155,8 miljoen euro), nationale archieven (90,2 miljoen euro), rijksmusea (260,7 miljoen euro) en bibliotheken (75,8 miljoen euro). Dat is opgeteld een krappe 600 miljoen euro, bijna de helft van het totale cultuurbudget.

Om dat geld gaat het dus waarschijnlijk niet. Om welk geld wel? Als de PVV zegt een eind te willen maken aan gesubsidieerde kunst, bedoelt de partij gezien zijn opstelling in de Tweede Kamer, het budget dat rechtstreeks van het Rijk naar de mákers van cultuur gaat: de meerjarige subsidies aan culturele gezelschappen en projecten zoals bijvoorbeeld het Nederlands Dans Theater, Oerol, het Noord Nederlands Orkest, jeugdtheater en tentoonstellingsruimtes. Deze subsidie is nu in totaal 520 miljoen euro en loopt op tot 557 miljoen euro in 2026.

Omdat die meerjarige subsidies voor de periode 2025-2028 al vastliggen in een regeling, kan een nieuw kabinet er inhoudelijk niet veel aan veranderen; het kan niet korten op specifieke subsidiebedragen. Maar er kan wel over de hele linie bezuinigd worden: alle subsidies met 10 of zelfs ruim 20 procent omlaag bijvoorbeeld, zoals vanaf 2011 gebeurde in het kabinet Rutte I onder staatssecretaris Halbe Zijlstra.

Zo’n bezuiniging zou slechts zo’n 50 tot 100 miljoen euro opleveren. Om met Peter van den Bunder van de Kunstenbond te spreken: „Geld is niet de motivatie om te bezuinigen op cultuur.” Wat die motivatie wel kan zijn? Weerzin tegen het cultuurbeleid, of handjeklap om de PVV zijn zin te geven, denkt hij. Terwijl de gevolgen voor de sector wel ingrijpend zouden zijn.

Deelnemers aan de protestactie No Culture No Future hebben een beeld van de expositie Den Haag Sculptuur 2011 in Den Haag in zwart plastic verpakt, als protest tegen de bezuinigingen op cultuur in Nederland.

410.000 banen

„De vorige keer heeft de bezuiniging onder Zijlstra geleid tot een grote armoedeval onder de makers. Als er al bezuinigd gaat worden, dan moet het principe van Fair Practice (red: eerlijke beloning voor werkers in de sector) fier overeind blijven.” Het huidige demissionaire kabinet heeft juist langverwachte maatregelen genomen om te zorgen dat de makers, veelal zzp-ers, eerlijk beloond worden – waaronder het hanteren van de zogeheten Fair Practice-code als subsidievoorwaarde. „De reflex bij bezuinigingen is om de instellingen overeind te houden en zo veel mogelijk van de ambitieuze programma’s uit te voeren. En dat mag, maar alleen als makers voldoende betaald krijgen. Daar gaan we vierkant voor staan.”

Wat ook tegen bezuinigingen pleit is dat de relatief bescheiden cultuursubsidie de samenleving economisch erg veel oplevert, zegt Jeroen Bartelse, directeur van TivoliVredenburg en voorzitter van belangenorganisatie Kunsten ’92. „Die 1,3 miljard legt de basis onder een creatieve sector die voor 23,9 miljard bijdraagt aan de Nederlandse economie en die bovendien goed is voor 4,3 procent van de werkgelegenheid. Dat zijn dus 410.000 banen.”

Nog los van alle economische aspecten en het beschermen van een sector: er is reden tot grote oplettendheid als cultuur onder druk staat. „Cultuur is de spreekwoordelijke kanarie in de kolenmijn voor de komst van meer gesloten, autocratische samenlevingen”, zegt Yoeri Albrecht. Hij is directeur van cultureel centrum De Balie, dat ook rijkssubsidie ontvangt. „Er is nu iets vreemds aan de hand. Rechts wil, dat zie je in heel Europa, allerlei cultuurvormen afschaffen. Maar ook ‘woke’ wil cultuur aan voorwaarden verbinden zoals dekolonisatie, geen fossiele sponsors – zij gooien soep over schilderijen. En je ziet dat in samenlevingen waar de ruimte voor cultuur, voor kunstenaars om zich te uiten kleiner wordt, ook de kwaliteit en gezondheid van het democratisch bestel afneemt.”

Gunstiger scenario

Er is ook een gunstiger scenario. Daarin ziet een nieuw kabinet dat er nu een goede kans ligt om inhoudelijke veranderingen door te voeren in het stelsel. „Dan zou het niet zozeer gaan over bezuinigen, maar bijvoorbeeld over het herverdelen van de cultuurgelden, of het vergroten van toegankelijkheid van cultuur”, zegt Bartelse.

Het meer toegankelijk maken van cultuur, ook voor mensen buiten de randstad, is een belangrijk onderwerp in het gezaghebbend advies van de Raad voor Cultuur van afgelopen januari over de herziening van het cultuurstelsel. Dat sluit ook aan bij de programma’s van de formerende partijen. „Er is best ambitieus cultuurbeleid te voeren waarbij deze partijen hun kiezers bedienen. Want ook deze mensen willen betaalbare en bereikbare concerten, tentoonstellingen en voorstellingen bezoeken.”

De vraag is dan welke van de formerende partijen de portefeuille ‘cultuur’ zou claimen, en daarbij wordt steeds naar NSC gewezen. Die partij lijkt het meest gedegen in de wens de regio’s als volwaardig te zien, en hecht aan de kwaliteit van openbaar bestuur. En iedereen begrijpt dat bijvoorbeeld het anders verdelen van subsidies over Randstad en regio en het meer toegankelijk maken van cultuur in ieder geval óók een bestuursvraagstuk is. Een cultuurminister of -staatssecretaris die het stelsel wil hervormen, zal zeker culturele affiniteit moeten hebben, maar vooral ook goed moeten kunnen samenwerken met provincies en gemeenten, vindt Peter van den Bunder. En Jeroen Bartelse hoopt vooral dat zij of hij nieuwsgierig is en oprechte interesse heeft in alle culturele vormen en stijlen, van aanstormend tot gevestigd.

Binnen de sector zingt alom de naam rond van de nummer twee van de NSC, Nicolien van Vroonhoven. Zij studeerde onder meer kunstgeschiedenis, hield zich als beginnende Kamerlid voor toen nog CDA bezig met cultuurbeleid, en als wethouder in Hilversum tussen 2014 en 2017 was ze onder meer verantwoordelijk voor monumentenzorg. Het zou kunnen, het is in ieder geval voor een deel wensdenken. Een keuze voor Van Vroonhoven zou immers betekenen dat cultuur serieus genomen wordt, en er werk wordt gemaakt van hervorming van het stelsel. En dat het scenario van lomp bezuinigen van de baan is.

Delen

Mail de redactie

Het podium van Multiple Bad Things bevat een curieuze mix van onderdelen: links een tafel met laptop en beeldscherm waarop een spel Solitaire openstaat. In het midden een buizenstelsel dat het binnenwerk van een grote tent zou kunnen worden. En rechts een opblaasbed in de vorm van een roze flamingo. Eerst komt er een man op die achter de tafel gaat zitten en verkondigt dat er altijd pijn en lijden is. „Dat begint al bij de geboorte.” Een andere man gaat innig tevreden op de flamingo liggen en een vrouw begint ijverig losse buizen aan het staketsel te bevestigen.

De acteurs behoren tot een bijzonder gezelschap: de vrouw loopt met gedraaide voeten, een man houdt zijn blik naar de grond, hun spreken wordt in dezelfde taal boventiteld. Het Australische Back to Back Theatre is een huis voor acteurs die zich identificeren als personen met een mentale of fysieke handicap of als neurodivers. De groep is een vaste gast op het dit weekend weer begonnen Brusselse Kunstenfestivaldesarts, de Belgische evenknie van het Amsterdamse Holland Festival, dat ijvert om de hele maand mei hedendaags theater, dans, performance en beeldende kunst uit 32 landen onder de aandacht van een breder publiek te brengen.

Twee jaar geleden speelde Back To Back Theatre in Brussel (en later op Noorderzon) het fantastische en wereldwijd met lof overladen The Shadow Whose Prey the Hunter Becomes, waarin ze op geestige en slimme wijze aan de orde stelden wie eigenlijk de ‘normale mensen’ zijn. „Normale mensen zijn niet normaal”, was hun prikkelende overtuiging.

Gewaagde poging

De vraag wat normaal en wat geaccepteerd is, ligt ten grondslag aan alles wat ze maken. Multiple Bad Things doet een gewaagde poging die vraag in eigen kring te stellen. Maar anders dan bij de voorganger is er maar één verhaallijn en is er minder focus, door periodes waarin er in stilte wordt gebouwd aan de constructie.

De vierde persoon op de vloer is een vrouw die zich identificeert als „divers”. Maar anders dan de andere drie vertoont ze geen zichtbare beperking in haar bewegingen en articuleren. Wat de man op de flamingo doet opmerken dat zij door haar uiterlijk en lichamelijke kracht de luxe heeft van keuzes in het leven. Zij werpt tegen dat je dat niet aan de buitenkant kan zien.

Vervolgens ontwikkelt zich een grimmig conflict, waarin zij met haar pesterijen de makkelijk te ontregelen man de zenuwen bezorgt. „Jullie klagen alleen maar”, zegt ze. Het is een ongemakkelijk schouwspel, deze ongelijke strijd, die eindigt als de man voor dood gaat liggen. Het is een rake methode om aan de orde te stellen dat ook leden van gemarginaliseerde groepen andere leden van gemarginaliseerde groepen kunnen aanvallen en beschadigen.

Gemarginaliseerd zijn maakt je nog geen heilige is de schurende boodschap. Wat ontbreekt is aandacht voor het waarom van het gedrag van de pester. Pijn is een gegeven, zoals de man die met koptelefoon op zijn spelletje kaart speelt, nog enkele malen verkondigt.

De ontreddering over deze vorm van beschadiging toont de tweede vrouw, als ze zegt: „Ik begrijp dit spel niet.” Zij zet haar bouwwerk voort, en richt de constructie, die ze samen zouden voltooien, uiteindelijk in haar eentje op.

Delen

Mail de redactie

Strijkorkest Amsterdam Sinfonietta had in 2021 nog een succesvolle tournee met sterviolist Janine Jansen en de Vier jaargetijden van Vivaldi, die overbekend zijn maar bij hen toch fris en als nieuw klonken. Nu touren ze weer met vier seizoenen, maar niet die van Vivaldi, maar van de populaire minimal music componist Philip Glass: The American Four Seasons, zijn tweede vioolconcert. Daarvoor hebben ze de Amerikaanse William Hagen als solist gevraagd: een uitstekende keuze. Hagen maakt indruk met zijn totaal autonome spel en het schijnbare gemak waarmee hij het moeilijke en veelkoppige stuk aan de zaal als een verteller uiteenzet.

Maar de start van de tournee in Concertzaal Tilburg klinkt nog niet optimaal. Sinfonietta is te klein bezet voor de ruime, ongedetailleerde akoestiek. Veel geluid verdwijnt naar boven in plaats van naar het publiek. Met name de celli (het zijn er helaas maar drie) zijn in de warme laagte zo goed als niet te horen. De tutti’s klinken zacht en ver weg, en concertmeester Daniel Bard zweept de groep onvoldoende op om dat te compenseren.

Dat is jammer bij Glass. Zijn tweede vioolconcert is een relatief laat werk (het komt uit 2009), waarin Glass iets minder ‘minimal’ ging componeren, maar het zit alsnog vol met zijn karakteristieke snel repeterende motieven die zich maar langzaam ontwikkelen. Die werken vooral vanaf het moment dat je als luisteraar je harnas laat vallen en je laat overrompelen door de onvermijdelijkheid dat die herhalingen nog héél lang gaan duren. Je zou het een trance kunnen noemen. Maar dat gebeurt minder als de muziek niet over je heen gestort wordt, maar ergens in de verte blijft hangen.

Indiase muziek

Met alleen een vioolconcert heb je nog geen avondvullend programma. Je zou er allerlei andere westerse muziek bij kunnen kiezen, maar Sinfonietta denkt avontuurlijker: indachtig de invloed die Indiase muziek in de jaren zestig op Glass’ stijl heeft gehad, klinkt er als introductie op Glass traditionele muziek uit India.

Zangeres Madhu Lalbahadoersing en sitarspeler Rohini Sahajpal zitten volgens traditioneel gebruik op een groot kleed op het podium. Minder traditioneel is de marimba van Ruven Ruppik die achter ze staat, maar die een prachtige wolkerige aanvulling blijkt bij de sitar en tanpura (een Indiaas instrument waarmee eindeloos één akkoord wordt gespeeld als onveranderlijke basis). De zang van Madhu Lalbahadoersing piekt niet op piekmomenten, maar blijft dromerig, vriendelijk en fijnzinnig. Sahajpal doet er even over om op stoom te komen, maar nadat ze haar plek in het geheel gevonden heeft, geeft ze een paar opwekkende solo’s.

Dat het thema seizoenen ook in het Indiase deel van het programma verweven zit, wordt alleen duidelijk uit het programmaboekje. Hoewel ze mooi zijn voelt het met drie relatief korte traditionals en Gateway to Jog van Oene van Geel (een energiek stuk gebaseerd op Indiase muziek) een beetje onaf.

Het is leuk dat Sinfonietta Indiase muziek programmeert, maar wie op die belofte afkomt blijft onverzadigd. Tussendoor klinkt ook nog de Nederlandse première van Water van Radiohead-gitarist Jonny Greenwood, maar het concert had goed zonder gekund. Op een paar interessante, omineuze ritmische momenten na, blijven Greenwoods bedoelingen onduidelijk.

Delen

Mail de redactie

Eerst lijkt er nog niets aan de hand, zaterdagmiddag in het Concertgebouw bij het Radio Filharmonisch Orkest. Harp, cymbaal, cello en contrabas ruisen gesmoord, tot pianist Hannes Minnaar met drie fonkelende riedels de nevel doorbreekt. Het zijn de openingsmaten van Jan-Peter de Graaffs nieuwe soloconcert – zijn zevende alweer –, dat dit weekend in première ging in de NTR ZaterdagMatinee. Geen duizelingwekkende pianistiek te bekennen in dit eerste deel, getiteld Nocturne. De Graaff zoekt de intimiteit op in vrij zwevende samenklanken à la Messiaen en speelt met het contrast tussen heel laag (orkest) en heel hoog (piano). Een celesta geeft de pianotonen een twinkelend randje, een subtiele hint voor wat komen gaat?

Want De Graaff componeerde niet zomaar een pianoconcert, maar de allereerste voor luthéal. Dit mechaniek, dik een eeuw geleden bedacht en daarna zowat vergeten, monteer je in een vleugel om de klank te vervormen. Onder de klep komt een hele constellatie van metalen pinnetjes, viltjes en draaimechanismes, waarbij het nog een hele toer is om ze secuur af te stellen. Maar dan heb je ook wat: een piano die met een trek aan een knop omschakelt naar drie extra klankregisters. Die hebben wel wat weg van klavecimbel, luit en de Hongaarse cimbalom.

Geweldige speeltuin

Voor componisten levert dat een geweldige speeltuin op en De Graaff, die bekend staat om zijn klankkleurenmagie, maakt lustig gebruik van de nieuwe effecten in zijn palet.

Daar stuift deel twee al uit de startblokken. ‘Toccata’ heet het, naar het vingervlugge genre uit de barok. Minnaar waant zich plots een klavecinist op steroïden en gaat voorop in een barokkige dollemansrit, afgewisseld met een minimalistisch spinsel van verschuivende harmonische patronen. In het langzame, omineuze derde deel is er een speciale rol voor een slagwerker, die bij hoge uitzondering niet de handen, maar de stem gebruikt: door een megafoon werpt hij blikkerige getallen de zaal in.

Die lijken willekeurig gekozen, maar degenen met een wiskundeknobbel herkennen er meteen het getal pi in. In het slotdeel vervormt de piano in een wervelende dans tot cimbalom. En dan ontpopt het orkest zich met uitbundig koper, weelderige strijkers, en rijkelijk overladen met triangel toch nog tot het oerwezen van het romantische pianoconcert: een van Old Hollywood doordrenkte grande finale met een Wes Anderson-achtig er-is-hier-iets-niet-pluis-sfeertje.

De Graaff speelt in dit concert volop met ritme, haalt het onderste uit de kan van de luthéal en weet er volstrekt verrassende klankwerelden mee op te tuigen. Je weet haast niet waar je luisteren moet. Pianist Hannes Minnaar toonde zich een ware kameleon die er zich helemaal thuis voelde. Het Radio Filharmonisch Orkest met chef Karina Canellakis op de bok klonk als een klok, al konden de vele staccato-momenten een stuk eensgezinder.

Met een donderklap werden we de pauze in gebonjourd. Dit was zo’n concert waar je vandaan gaat met drie keer zoveel energie als waarmee je ernaartoe kwam. Wat een briljante zet van de ZaterdagMatinee.

De combinatie met Sjostakovitsj bijtende Achtste Symfonie na de pauze was passend. Jammer genoeg wist Canellakis daar de spanningsboog niet strak te houden. Lof voor de vele orkestsolisten die deze symfonie met ziel vervulden.

Delen

Mail de redactie

Eigenlijk willen ze het allebei niet, trouwen, maar ze doen het toch. Greg wil de liefde vieren, bombastisch en collectief. Floor wil dat haar leven gewoon ‘goed geregeld’ is, ook als haar vriend er niet meer is. Dus staan ze nu naast elkaar in een versierde tent, maar aan het ja-woord blijken nog heel wat discussies vooraf te gaan.

Voor altijd en altijd en altijd en altijd is de elfde voorstelling die het Nieuw Utrechts Toneel (NUT) jaarlijks maakt op een (buiten)locatie in Utrecht. Dit keer strijken theatermakers Floor Leene en Greg Nottrot, tevens de oprichters van het NUT, neer op het erf van boer Peter. Op het grasland achter de boerderij is een idyllische trouwlocatie uit de grond gestampt: een tent met lange, gedekte tafels en een bar. Bezoekers nemen daar, naast en tegenover elkaar, plaats op krukken. Het bestek ligt al klaar, want tussen de scènes wordt een drie-gangen-diner geserveerd.

De theatervoorstelling blijkt een feest van gezamenlijkheid, waarbij gesprekjes met mede-bezoekers vanzelf ontstaan. Het NUT creëert een fijne ongedwongen sfeer, waarbij de acteurs zich op hun gemak tussen de toeschouwers bewegen. Daarbij spelen de twee acteurs personages die hun eigen naam dragen. De performance balanceert dus nadrukkelijk tussen werkelijkheid en fictie.

Eindigheid

Het huwelijk van Greg en Floor verloopt ongeveer zoals een echte trouwerij, maar – op weg van ritueel naar ritueel – botsen de hoofdrolspelers door hun heel verschillende angsten en verlangens. Floor heeft bijvoorbeeld een clownsneus en AI nodig om tot een gelofte te komen; Greg maakt er een speech van die niet zou misstaan op een begrafenis.

De aankleding van de locatie, met z’n roze bloemen en pasteltinten, zet je eigenlijk op het verkeerde been. Dit is geen jubelend liefdesfeest. De voorstelling gaat weliswaar over (de bezegeling van) een lange relatie, maar het huwelijk roept ook vragen op rond sterfelijkheid. Wat gebeurt er als één van de partners overlijdt? Wat zijn verwachtingen rond samen leven én sterven?

Toch blijft de performance, in regie van Maurits van den Berg, opvallend luchtig. Dat komt ook door ceremoniemeester en muzikant Pascal van Hulst. Op accordeon en gitaar speelt hij een humoristische meezinger, maar ook prachtige nummers als ‘Tik takt de tijd’: ‘Langzaam tikt de tijd/ de kleuren uit je haar/ de woorden uit je mond/ je schuifelt van je bed naar/ het vallen van de avond’.

Al vroeg wordt de dood van een van de drie personages aangekondigd. Die extra spanning heeft deze vlotte voorstelling eigenlijk niet nodig, maar het zorgt ervoor dat Greg zich lekker op kan winden over het thema dat hem zo bezighoudt. En of het nou tot dat ja-woord komt? Schuif vooral zelf aan om dat te ontdekken.

Delen

Mail de redactie

Toneelschrijver Terence McNally (1938 – 2020) was naar eigen zeggen een groot fan van operazangeres Maria Callas (1923 – 1977). Vandaar dat hij een toneelstuk over haar schreef, Broadwayhit Master Class uit 1995. Met zulke fans heb je geen vijanden meer nodig.

Master Class is gebaseerd op een serie masterclasses die Callas in 1971 en ’72 gaf aan studenten van Juilliard, het beroemde conservatorium in New York. Zelf was ze toen bijna vijftig en ze had al zes jaar niet in het openbaar gezongen, nadat haar stem haar tijdens concerten meermaals in de steek had gelaten.

Van de masterclasses zijn geluidsopnames gemaakt, die tegenwoordig integraal te beluisteren zijn op Youtube. Dat is de moeite waard. Callas komt erin naar voren als een ontzagwekkende, perfectionistische en zeer betrokken docente. Ze maakt zichzelf niet onnodig kleiner dan ze is, ze spreekt met overtuiging en zonder de voor vrouwen, zeker in die tijd, zo vertrouwde gêne. De opnames getuigen van Callas’ feilloze waarachtigheidsradar: ze hoort het onmiddellijk, al bij de aanzet van een klank, als een student een gezongen frase niet doorvoelt, maar enkel acteert – en ze rust niet voor ze een waarachtige emotie aan zo’n leerling heeft ontlokt. Wat bovenal uit de opnames naar voren komt, is Callas’ grenzeloze eerbied en liefde voor de muziek.

Tweede versie

Over die masterclasses schreef McNally in 1995 dus zijn toneelstuk. Al in 1996 bracht Toneelgroep Amsterdam (voorganger van ITA) de voorstelling in Nederland op de planken, met Sigrid Koetse als Callas. In 2011 volgde een enscenering met Pia Douwes in de hoofdrol, en nu, dertien jaar later, is die tweede versie in reprise gegaan. Pia Douwes wederom als Callas, in een regie van Frank van Laecke.

McNally lijkt zich niet te kunnen voorstellen dat de assertiviteit die Callas tijdens de masterclasses aan de dag legt uitsluitend te verklaren is met haar jarenlange ervaring en haar toewijding aan de muziek. Nee, aan dat opmerkelijke temperament moet wel iets anders ten grondslag liggen. Haar frustratie, bijvoorbeeld, over het feit dat ze door pers en publiek niet altijd op waarde werd geschat. Natuurlijk is er ook een man debet aan Callas’ gedrevenheid: haar grote liefde Aristoteles Onassis (hier gepresenteerd als een platvloerse maar rijke hufter), heeft haar aan de kant gezet. Bovendien verhult McNally’s Callas met haar zelfvertrouwen een diepgeworteld minderwaardigheidscomplex (ze was ooit „een dik, vet meisje met een slechte huid en dikke brillenglazen”), en draait het zingen van aria’s voor haar voor een groot deel om het terugpakken van de mensen die vroeg in haar carrière op haar neerkeken – en om een niet nader gespecificeerd ‘winnen’ in het algemeen. Dus, zien we hier passie voor de muziek?

In ‘Masterclass’ draait het zingen van aria’s voor Callas voor een groot deel om het terugpakken van de mensen die vroeg in haar carrière op haar neerkeken

Wrokkig, gekrenkt

Misschien, maar toch vooral de bezetenheid van een wrokkige, gekrenkte vrouw met een egoprobleem. Het kan natuurlijk dat ze dat ook was, in die laatste jaren van haar leven, al blijkt dat op geen enkele manier uit de geluidsopnames. Maar, ook als dat zo zou zijn: is dat een verhaal dat we in 2024 willen vertellen?

Het is nogal wat gevraagd van een actrice om ondanks de misogyne implicaties van de tekst toch nog iets van sympathie voor je personage te oogsten; daarvoor ben je eigenlijk genoodzaakt met volle kracht tegen de tekst in te spelen. Maar dit is niet waar regisseur Frank van Laecke Pia Douwes toe lijkt te hebben uitgenodigd. Douwes trapt vol op het gaspedaal als er „Ari, trouw met me!” in het script staat, op de knieën nog wel, armen wijd, wanhoopsmasker op – drama waarbij de gemiddelde operavertolking verbleekt.

Zonder enige terughoudendheid geeft Douwes deze karikaturale vrouw gestalte, wat best imponerend genoemd mag worden, en soms verrassend geestig. Maar het is toch vooral schrijnend, hoe theatraal en kunstmatig dit door McNally bekokstoofde personage zich over de vloer beweegt, als je bedenkt met hoeveel hartstocht de echte Callas in haar lessen (én in haar muziek) waarachtigheid predikte.

Delen

Mail de redactie