Het valt stil in de Rechtbank Amsterdam als de dan nog anonieme pro-Palestina betoger Noah P. voor de keuze wordt gesteld: of je vertelt wie je bent, of je gaat direct de cel in.
Onder toeziend oog van aan de ene kant de rechter, aan de andere kant een batterij aan televisiecamera’s, plegen Noah P. en diens advocaat een fluisteroverleg. Hun hoofden zijn zo naar elkaar toe gebogen dat Noahs krullen even langs het voorhoofd van zijn advocaat strijken.
Uitkomst: Noah P. (22), dan bekend als ‘NN12257708’, verkiest de cel boven het opgeven van zijn anonimiteit. Zijn keuze op deze eerste zittingsdag van de rechtszaak, vorige week donderdag, is tekenend voor de houding en strategie van de betogers die instellingen in het hoger onderwijs deze meimaand op hun kop hebben gezet, met name de Universiteit van Amsterdam (UvA).
Op beelden van de barricades bij het Amsterdamse Binnengasthuisterrein is te zien dat een groot deel van de betogers probeert de eigen identiteit te verhullen met mondkapjes, zonnebrillen of geblokte keffiyeh-sjaals. Ook als enkelen van hen oog in oog staan met het universiteitsbestuur voor een onderhandeling.
Waarom willen veel betogers zo graag anoniem blijven? En hoe werkt het als ze, zoals Noah P., tot in de rechtszaal aan toe weigeren om hun naam te noemen?
Gevoel van onveiligheid
„De mondkapjes moeten voortaan af voor we gaan praten.” Tijdens de coronaperiode was het nog onvoorstelbaar, maar nu is dat de nieuwe eis die UvA-rector en lid van het College van Bestuur (CvB) Peter-Paul Verbeek op tafel legt tijdens een speciaal belegd mediamoment medio mei. Voor de veiligheid is de bijeenkomst georganiseerd in een zaaltje in een buitenwijk van Amsterdam. Het CvB wil voortaan alleen met open vizier en met „eigen mensen” overleggen – degenen van wie ze weten dat ze als student of medewerker bij de universiteit betrokken zijn. De anonimiteit van sommigen draagt volgens het CvB bij aan een „gevoel van onveiligheid” van velen.
Dat gevoel van onveiligheid is ook de motivering van demonstranten voor hun anonimiteit. Er heerst wantrouwen jegens de politie, de media, de samenleving en ook de UvA zelf. Zo zouden CvB-leden Peter-Paul Verbeek en Jan Lintsen incidenteel de politie hebben geholpen door aan de hand van foto’s aan de UvA studerende betogers te identificeren. Dat zegt althans Noor (22), student sociale wetenschappen aan de UvA en woordvoerder van het Amsterdam Encampment (één van de organisaties achter de protesten). Het wantrouwen ten opzichte van de universiteit is ook een van de redenen dat zijzelf niet met haar achternaam in de krant wil. De UvA ontkent deze aantijgingen.
Iets vergelijkbaars speelt op het aan de UvA gelieerde Amsterdam University College (AUC), waar betogers begin februari 2024 de toegangsbrug blokkeerden en met een lawaaiig protest het universiteitsgebouw ontregelden. Zes van hen zijn herkend en moesten op gesprek komen bij een decaan. Die legde hen onder meer een „proeftijd” op van een aantal maanden. Bij herhaling, zo werd ook per brief gedreigd, zou hen de toegang tot het academische gebouw ontzegd worden. Volgens de decaan is de maatregel nodig om verdere onderbreking van het onderwijs te voorkomen. Volgens een groep van tientallen docenten die een petitie ondertekende draagt de maatregel bij aan de „criminalisering van protest”.
Smoelenboek en terrorismevinkje
Even is het grachtenwater van de Kloveniersburgwal de scheiding tussen twee kampen. Op vrijdagmiddag 17 mei staan op de ene oever tientallen pro-Palestina betogers. Aan de andere kant schreeuwt een handvol mannen „fuck Hamas”. Een toevallige voorbijganger steekt beide armen in de lucht en roept „fuck both”.
Een op een tuinstoel onderuitgezakte politieagent volgt het tafereel met een wellicht door gewenning ingegeven ontspanning. Hij tuurt door zijn zonnebril naar het schermpje waarmee hij de drone bedient die alles registreert. Het is een illustratie van waar sommige betogers onrustig van worden: anno 2024 wordt alles gezien. Die onrust betreft niet zozeer het feit dat de politie de situatie monitort, maar vooral het idee dat op beelden geïdentificeerde demonstranten in politiesystemen kunnen „blijven hangen”. Die systemen kunnen meer of minder officieel zijn. Zo vertelt Noor dat het idee leeft dat ook vreedzame demonstranten blijvend gevolgd worden door de politie als hun naam en foto eenmaal in een zogenaamd „smoelenboek” is beland: een bundeling gegevens van mensen waarvan de politie denkt dat het waarschijnlijk is dat ze bij een demonstratie de openbare orde kunnen verstoren.
Daarbij verwijzen veel betogers naar een onderzoek dat onder meer Investico vorig jaar publiceerde. Hieruit kwam naar voren dat ook demonstranten die nog nooit zijn gearresteerd bij identificatie een dossier krijgen dat geregeld wordt geraadpleegd. De politie liet toen aan Investico weten de smoelenboeken na elke demonstratie te vernietigen.
Lees ook ‘Herhaal wat ik zeg’, klinkt het ’s nachts op de campus van de UvA. ‘Vertel de politie niets. Raak niet in paniek’
De ergste vrees bewaren betogers volgens Amsterdam Encampment voor het „terrorismevinkje”. Dat is de bijnaam van de CTER-registratie. CTER is een team van de landelijke politie (Contraterrorisme, Extremisme en Radicalisering) dat sinds 9-11 (de aanslagen op de Twin Towers in New York) informatie verzamelt om aanslagen te voorkomen of te verijdelen.
Eerder dit jaar startte de Nationale Ombudsman een onderzoek naar de CTER-registratie nadat er tientallen klachten binnenkwamen van onder andere klimaatdemonstranten die meenden onterecht een dergelijke registratie te hebben gekregen.
Zo’n registratie kan verregaande gevolgen hebben, onder meer omdat deze met andere overheden en opsporingsdiensten kan worden gedeeld en zo moeilijk terug te draaien is. Het onderzoek van de ombudsman loopt nog tot begin oktober, en gaat vooral over het feit dat burgers met klachten of vragen over hun vermeende CTER-registratie geen gehoor krijgen bij de overheid.
Lees ook Wanneer mag je je identiteit verzwijgen?
Ook buiten Amsterdam demonstreren proPalestinabetogers op anonieme basis. Student managementwetenschappen Willem (22) aan de Radboud Universiteit deed eerder deze week mee aan een bezetting van een vleugel van het universiteitsgebouw.
Hij vertelt dat voor de bezetting overwogen is om met de hele groep anoniem te blijven. Uiteindelijk mocht iedereen voor zichzelf bepalen om wel of niet een identiteitsbewijs mee te nemen. Voor het niet voldoen aan de identificatieplicht kan immers een boete gegeven worden van 90 euro.
Druk op de politie opvoeren
Volgens Willem is anonimiteit vooral een strategie om de druk op de politie op te voeren. De politie is namelijk verplicht om van iedereen die verdacht is van een strafbaar feit de identiteit vast te stellen. Het aan de hand van videobeelden en getuigenverklaringen identificeren van iemand die dat zelf weigert, kost de politie capaciteit. Willem: „En hoe lastiger het voor hen wordt, hoe beter het is voor de protesten.”
Ook is het anoniem meedoen aan de bezetting een manier om solidair te zijn met „precaire mensen”. Daarmee worden onder meer mensen bedoeld die geen Nederlands paspoort hebben, maar wel een verblijfsvergunning. Zij riskeren volgens de demonstranten meer politiegeweld en, in extreme gevallen, een uitzetting bij een veroordeling.
Het is de reden dat bij de protesten in Amsterdam ook door demonstranten voor wie Nederlands de moedertaal is Engels wordt gesproken. Daardoor zou de drempel voor mensen met een niet-Nederlandse achtergrond verlaagd worden om mee te doen aan het protest. Hiertoe wordt ook opgeroepen op het Instagram-account van Amsterdam Encampment. „Probeer vanaf het begin Engels te praten. Zo maak je het voor de politie moeilijker om gedocumenteerde mensen van mensen zonder documenten te scheiden.”
Rechtbanktekening
„Misschien een idee om die kop te verspreiden, dan kan hij in elke trein of bus de klapjes krijgen waar hij om vroeg.” Op de website Geen Stijl wordt na de eerste rechtszitting van Noah P. de rechtbanktekening van zijn gezicht verspreid in een poging zijn identiteit te achterhalen. De reacties die onder de tekening worden geplaatst variëren van belediging tot regelrechte bedreiging.
Duidelijk wordt dat Noah P., die onder meer wordt verdacht van het gooien van stenen, de voorzitter van de Centrale Studentenraad (CSR) van de UvA is. Dat is een democratisch gekozen orgaan van veertien studenten die instemmingsrecht heeft op plannen van het bestuur.
Noah P. krijgt op Geen Stijl de reacties die hij met zijn anonimiteit had willen voorkomen. Tijdens de tweede rechtszitting legt hij aan de rechter uit dat hij tijdens de week in de cel besloot om zijn identiteit toch prijs te geven om het „media-narratief” te weerspreken dat hij eropuit was om een strafblad te voorkomen. Hij zegt dat hij eerder anoniem wilde blijven vanwege de gevolgen buiten de rechtszaal.
Hiermee refereert hij aan zogenaamde ‘doxing‘. Dat is het verzamelen of delen van iemands gegevens om diegene te intimideren. Tijdens de demonstraties werd dit gedaan door twitteraccounts zoals ‘DemonstrantenInBeeld’, die aan de hand vanbeelden probeerden om de naam- en toenaam van betogers te achterhalen. Daarachter staan zinnen als: „Al verstop je je achter een mondmasker en scheer je je kapsel weg, wij vinden je.”
Het Openbaar Ministerie in België heeft donderdag twaalf jaar cel en een boete van 400.000 euro geëist tegen de dertigjarige Brabander Jos L., die ook bekend staat als ‘Bolle Jos’. Hij wordt ervan verdacht een groep uithalers van een partij cocaïne te hebben aangestuurd in de haven van Antwerpen in de zomer van 2020. De groep zou daarbij een havenmedewerker zwaar hebben mishandeld. L. was niet bij de zaak aanwezig omdat hij voortvluchtig is.
De zaak draait om de mishandeling van de havenmedewerker. In totaal staan dertig verdachten terecht. De medewerker stond op de uitkijk op een kade in Antwerpen waar een grote partij cocaïne moest worden opgehaald. Uit politieonderzoek zou zijn gebleken dat Jos L. via een versleutelde telefoon opdracht gaf om de medewerker te overmeesteren. De man wist uiteindelijk te ontkomen door in het water te springen. De drugs, 476 kilo cocaïne, werd later ontdekt in een koelcontainer uit Ecuador.
L., met de bijnaam Bolle Jos, staat in Nederland op de Nationale Opsporingslijst en op de mostwantedlijst van Europol. Volgende maand staat L. terecht in Nederland voor een moordopdracht en een aantal drugstransporten. De zaak tegen Leijdekkers start op 10 juni, ook als hij nog voortvluchtig is. Voor de gouden tip die leidt tot zijn aanhouding heeft de Nederlandse justitie een beloning van 200.000 euro uitgeloofd.
Lees ook In de zoektocht naar de verdwenen Jillal komt politie uit bij ‘Bolle Jos’, wie is hij?
In Eindhoven, op basisschool De Korenaar, gaan leerlingen met en zonder een beperking al tien jaar samen naar school. Zo kunnen kinderen altijd dichtbij huis naar school. In Hoogeveen, onder de naam Eduwiek, krijgen 2.200 leerlingen van verschillende scholen voor regulier en speciaal onderwijs les onder één dak. Iedere school heeft binnen het gebouw zijn eigen plek, praktijkruimtes zoals een leskeuken worden gedeeld.
Deze voorbeelden van zogenoemd ‘inclusief’ onderwijs komen uit een brief die demissionair minister Mariëlle Paul (Primair en Voortgezet Onderwijs, VVD) eerder deze maand aan de Tweede Kamer stuurde. „Er is een groeiende groep voorlopers die stappen voorwaarts zet richting inclusief onderwijs”, schrijft ze enthousiast. Ze hoopt dat meer scholen deze voorbeelden zullen volgen.
Maar bij de partijen die het nieuwe kabinet gaan vormen leeft scepsis over dit streven naar inclusief onderwijs, bleek woensdag bij een debat in de Kamer. Claudia van Zanten (BBB) vond dat de minister „hele mooie voorbeelden” noemde en „begrijpt absoluut de ambitie om in 2035 zoveel mogelijk leerlingen thuisnabij onderwijs te bieden”. Maar voor scholen is dit complex, zei ze. „We zetten daarom vraagtekens bij de vergaande insteek van inclusief onderwijs die de minister in haar recente Kamerbrief hanteert.” Volledig inclusief onderwijs in 2035 is volgens haar een „illusie”. „We moeten realistisch blijven.” Voor sommige leerlingen blijft gespecialiseerd onderwijs „wenselijk”. Zo denken ook PVV en NSC erover.
Thuiszitters
Van de honderd kinderen die in Nederland naar school gaan, gaan er nu drie naar een speciale school. In 2035 zouden dat er idealiter nul moeten zijn, was onder de kabinetten-Rutte het streven. De trend is de laatste jaren echter omgekeerd: het aantal kinderen dat niet naar een reguliere basisschool of middelbare school gaat maar naar een school voor speciaal of voortgezet speciaal onderwijs stijgt. Het gaat inmiddels om ruim 73.000 van de 2,4 miljoen leerlingen.
Bovendien vallen steeds meer kinderen langdurig op school uit. De aantallen die in rapporten worden genoemd variëren, omdat er geen vaste definitie bestaat van ‘thuiszitters’, maar volgens Ingrado, de vereniging van leerplichtambtenaren, gaat het mogelijk om ruim 50.000 leerlingen.
Het zicht op de oorzaken van dit probleem is beperkt, al blijkt uit een recent rapport van de Nederlandse Vereniging voor Autisme (NVA) dat een substantieel aandeel van de thuiszitters bestaat uit leerlingen met autisme. Dat zouden er zeker 4.000 zijn.
Lees ook Elijah heeft autisme. Na lange strijd met instanties doet hij thuis eindexamen
Kinderombudsvrouw Margrite Kalverboer maakt zich zorgen over het gebrek aan „urgentie” in de politiek als het gaat om thuiszitters. Ze stuurde vorige maand een brandbrief naar de minister. In een toelichting zegt ze: „Als je de aard, de omvang en de reden van de uitval niet goed kent, dan kun je zo’n probleem eigenlijk ook niet goed tackelen.”
Ze vindt dat het probleem op de verkeerde manier wordt benaderd. „Nu zoeken we naar maatwerk voor kinderen die uitgevallen zijn. Maar daar begint het niet mee. We moeten ervoor zorgen dat kinderen niet uitvallen. We moeten naar een onderwijssituatie die goed is voor zoveel mogelijk kinderen in Nederland. School moet een veilige plek zijn voor álle kinderen.”
Dat was ook de gedachte achter het zogenoemde ‘passend onderwijs’, tien jaar geleden ingevoerd als een soort voorportaal naar inclusief onderwijs. Leerlingen die extra ondersteuning nodig hebben, zouden dat sneller moeten krijgen, dichtbij huis, liefst in het regulier onderwijs. Dat zou niet alleen beter zijn voor de kinderen, maar ook kosten besparen.
Blinde en slechtziende leerlingen in een klaslokaal lezen hun braille-chocoladeletter.Foto Iris van den Broek/ANP
Wachtlijsten
De Inspectie van het Onderwijs schetste vorige maand in de jaarlijkse Staat van het Onderwijs een somber beeld van het passend onderwijs. Reguliere scholen bieden nog steeds te weinig maatwerk aan leerlingen die behoefte hebben aan extra ondersteuning en er zijn wachtlijsten voor het gespecialiseerd onderwijs. De inspectie noemt de stand van zaken „verontrustend”.
Eenzelfde somberheid was te horen in de Kamer. Het ideaal om alle leerlingen onderwijs dichtbij huis te geven is NSC „uit het hart gegrepen”, zei Kamerlid Aant Jelle Soepboer, maar „wat we zien is dat passend onderwijs aanloopt tegen het einde van zijn kunnen”. „Het pakt zowel voor de leerling als voor de docent niet goed uit.” Hij begreep niet waarom de minister de ambitie dan toch nog verhoogt. Zij zei dat het een misverstand is dat ze gespecialiseerd onderwijs wil opheffen. Maar het aantal leerlingen dat daar heen gaat, moet wel omlaag.
Wat het komende kabinet van PVV, NSC, VVD en BBB zélf van plan is met het passend onderwijs, was voorafgaand aan het debat onduidelijk. In het hoofdlijnenakkoord Hoop, lef en trots staat slechts: „We hebben aandacht voor passend en speciaal onderwijs.” Oppositiepartijen GroenLinks-PvdA en SP verweten de nieuwe coalitie dat ze wel kritiek heeft maar niet met concrete plannen komt, behalve bezuinigingen op onderwijs. Op passend onderwijs wordt niet bezuinigd, zei Soepboer. Er komt ook geen geld bij, want „geld is niet de oplossing”.
‘Onderwijsveroudering’
BBB streeft onder meer naar kleinere klassen, oplossen van het lerarentekort en integratie van kennis uit het speciaal onderwijs in het regulier onderwijs. De VVD wil lesmateriaal beter toegankelijk maken voor leerlingen met een beperking. Kamerlid Daan de Kort, zelf nagenoeg blind, kondigde een initiatiefwet aan.
Volgens de PVV staat vast dat de problemen in het onderwijs zijn veroorzaakt door „vernieuwingsdrang” van voorgaande kabinetten. Kamerlid Patrick van der Hoeff zei dat zijn partij streeft naar „onderwijsveroudering” en „herwaardering van degelijk klassikaal onderwijs waar docenten de regie hebben.” Dat moeten „stevige docenten” zijn „die zorgen voor structuur, orde en discipline.”
Leonie Vestering is pas zes weken Kamerlid voor Partij voor de Dieren als ze met één zinnetje in een wetsvoorstel de bio-industrie afschaft. Het gebeurt bijna terloops in het voorjaar van 2021. Het kabinet-Rutte III is gevallen over de Toeslagenaffaire en is demissionair. Na een coronawinter zijn de terrassen ’s middags weer open voor één huishouden per tafel.
„Mevrouw Vestering heeft het druk gehad!”, zegt Kamervoorzitter Vera Bergkamp op 11 mei van dat jaar. Het PvdD-Kamerlid komt met drie wijzigingen van de Wet dieren, waaronder één revolutionair voorstel.
De veehouderij moet zich voortaan aanpassen aan dieren, in plaats van andersom. Eenden moeten zwemwater krijgen, konijnen moeten kunnen graven. Koeien, varkens en kippen moeten meer bewegingsruimte hebben. Het afbranden van biggenstaarten en onthoornen van kalfjes en geiten moet stoppen.
De wetswijziging van Vestering moet de levens verbeteren van alle dieren die in Nederland worden geslacht: vorig jaar 529 miljoen.
De bio-industrie
Drie jaar na dato heeft de Eerste Kamer dinsdag weer over de Wet dieren gestemd. Alleen is de bio-industrie niet afgeschaft, het ‘amendement Vestering’ is juist teruggedraaid. Het is vervangen door een wetswijziging van landbouwminister Piet Adema (ChristenUnie), die coalitiepartijen D66 en VVD daarna nog snel hebben aangevuld.
Het doel is nu een ‘dierwaardige veehouderij in 2040’, mits dat haalbaar en betaalbaar is voor boeren. Wat dierwaardig ís, moeten ambtenaren, veehouders en dierenbeschermers binnen een jaar bepalen.
Het amendement Vestering richt drie jaar lang wel de aandacht op vee. Ambtenaren proberen de wetswijziging eerst uit-, en later af te stellen. De overheid, veehouderij en dierenwelzijnsorganisaties proberen samen afspraken te maken, wat mislukt. In de Kamer breekt een politiek gevecht uit om het amendement te redden of te begraven.
Deze reconstructie is gebaseerd op gesprekken met veertien betrokkenen en diverse documenten, onder meer een paar honderd geanonimiseerde Wob- en Woo-stukken die in 2022 en 2023 zijn vrijgegeven.
Lees ook Minister Adema schoffeert de Kamer, vindt de Partij voor de Dieren
Het amendement ‘redelijk doel’
Het revolutionaire zinnetje van Vestering telt precies 25 woorden. In de wet staat dat je dieren geen pijn mag doen, geen letsel mag toebrengen of hun gezondheid mag benadelen „zonder redelijk doel”. Dat is dierenmishandeling, waar dierenleed in de bio-industrie buiten valt.
Vestering voegt aan de Wet dieren toe: „Onder een redelijk doel wordt in elk geval niet begrepen het kunnen houden van dieren in een bepaald houderijsysteem of een bepaalde wijze van huisvesting.”
Dieren ophokken of amputeren voor de vleesproductie mag dus niet meer. Dieren in de veehouderij moeten hun natuurlijke gedrag kunnen vertonen, staat in de wetstoelichting. Zoals het tweede paarse kabinet (2002) en Balkenende IV (2007) al wilden, uiterlijk in 2022.
PvdD-leider Esther Ouwehand heeft in 2019 een bijna identieke wetswijziging ingediend, voor de Spoedwet aanpak stikstof, maar die kreeg niet genoeg steun.
Ambtenaren zien het amendement Vestering als een politiek ongelukje dat vraagt om „reparatiewetgeving”
In mei 2021 is er voor het amendement Vestering wel een meerderheid van 89 stemmen. Naast de linkse oppositie stemmen op rechts PVV, JA21 en Forum voor Democratie voor – FvD „per abuis”. Maar het was niet gelukt zonder steun van één coalitiepartij: D66, dat in deze demissionaire periode vrij kan stemmen.
Vestering is blij na een nacht slecht slapen. „Ik dacht aanvankelijk niet dat het voorstel het zou halen”, zegt ze nu. „Het was er eentje waarvan ik dacht, dit moet gebeuren. Het ene dier knuffelen en verzorgen we. Het andere dier geven we een afschuwelijk leven en snijden we in stukjes. Dat gaat er bij mij niet in.”
In de Tweede Kamer lijkt bijna niemand nog de impact van de wetswijziging te beseffen. Maar een ambtenaar van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) mailt de volgende ochtend om twee voor negen direct collega’s. Er is „wat paniek” bij boerenorganisatie LTO, de buren aan de Bezuidenhoutseweg in Den Haag.
„Ha ik begrijp de reuring bij LTO wel”, antwoordt een ambtenaar van Economische Zaken. „In de toekomst (als niemand meer weet waar die zin vandaan komt) kan het nog wel gedoe opleveren.”
De ambtenaren
Ambtenaren weten lange tijd niet wat ze aanmoeten met het „amendement redelijk doel”, zoals zij het noemen. Ze zijn verbaasd dat het door de Tweede Kamer is geglipt, en dat de Eerste Kamer het als hamerstuk heeft aangenomen.
Dat ene zinnetje van Vestering is een open norm die veel vragen oproept. Wat ís een „een bepaalde wijze van huisvesting”? Wat zien rechters als het benadelen van dieren en wat niet? Zijn dierwaardige stallen te betalen en heeft de veehouderij dan nog toekomst?
Sommige ambtenaren worden er sarcastisch van. Wat doen we straks met alle boerderij- en huisdieren die illegaal worden gehouden?, mailt een ambtenaar van Economische Zaken in mei 2021. „Moeten die allemaal worden gedood?”
De eerste kritische krantenberichten verschijnen. „Dierenwet erdoorheen: honden straks niet meer aangelijnd?”, kopt De Telegraaf begin juni. Het ministerie van LNV krijgt bezorgde mails en telefoontjes. Van de konijnensector en paardenwereld tot een stichting voor assistentiehonden en een dierenasiel toe.
Het ministerie tuigt een „projectgroep redelijk doel” op, en laat een impactanalyse en een juridische analyse maken. Een eerste conclusie is dat de wetswijziging juridisch geldt voor álle dieren: landbouw- en huisdieren, dierentuin- en circusdieren. Hoe de wet gehandhaafd moet worden, blijft „volstrekt onduidelijk.
Dierenbescherming.Bert van den Berg De veehouderij ziet dat de toekomst om meer dierenwelzijn vraagt, wij snappen dat het product ook verkocht moet worden
Landbouwminister Carola Schouten (ChristenUnie) heeft de Kamer het wetsvoorstel nog ontraden. Nu het is aangenomen, denkt ze wel over invoering in 2023. Daar schrikken ambtenaren van. „We hebben een beetje uitstel georganiseerd, maar willen eigenlijk dat ze besluit het amendement niet in deze vorm in werking te laten treden”, mailt een ambtenaar in augustus 2021.
De hoop is dat een nieuw kabinet het kan oplossen. „De fanatieke voorstanders zullen nu wellicht meteen uitvoering willen, maar een meerderheid van gematigden en tegenstanders zullen doorschuiven naar de formatie wel pruimen vermoedelijk”, mailt een ambtenaar van LNV in september 2021. Tijdens de formatie kan het amendement Vestering dan worden ingezet als „drukmiddel, afgezwakt, gespecificeerd (ingeruild voor ambitieus beleid ed.) of teruggedraaid”, is de strategie.
Democratisch is het niet netjes, schrijven de ambtenaren. Een aangenomen wetswijziging moet door de koning en de minister worden getekend en uitgevoerd. Maar ze zien het amendement Vestering als een politiek ongelukje dat vraagt om „reparatiewetgeving”.
Zo gebeurt het ook. In het coalitieakkoord van Rutte IV komt een alinea over afspraken met ‘stakeholders’ over een dierwaardige veehouderij. En de nieuwe landbouwminister Piet Adema (ChristenUnie), opvolger van Henk Staghouwer, tekent het amendement pas op 16 juni 2023 – twee jaar na dato. Tegelijkertijd werkt Adema aan vervangende wetgeving die juist moet voorkomen dat Vesterings wetswijziging op 1 juli 2024 echt in werking treedt.
Het amendement Vestering was „echt hele slechte wetgeving”, vindt VVD’er Thom van Campen. „Ik denk dat ze bewust voor een korte, open formulering hebben gekozen. Maar dat was ook de zwakte.” „Het maakt mij niet uit wat VVD’ers of CDA’ers ervan vinden”, zegt Vestering. „Het gaat mij om de dieren, zij zijn mijn achterban.”
De veehouders en dierenpartijen
„Een staarwedstrijd” noemt voorzitter Elbert Roest de besprekingen over een dierwaardige veehouderij in zijn eindverslag van december 2023. De overheid, veehouderij en dierenwelzijnsorganisaties zitten ruim een jaar aan tafel. Maar alle partijen wachten tot de ander „de eerste, betekenisvolle stap” wil zetten, schrijft Roest, oud-burgemeester van Laren en Bloemendaal (D66).
Het overleg trapt af in het Nederlands Pluimveemuseum in Barneveld, maar is meestal in congrescentrum De Schakel in Nijkerk. In het begin proberen partijen elkaar te overtuigen waarom dingen níet kunnen. „Een vicieuze cirkel”, zegt Jeannette van de Ven van LTO.
Wat helpt, is een ‘toekomstdroom-sessie’ die oud-GroenLinks-leider Bram van Ojik houdt. Van de Ven: „Daar heeft iedereen heel open gesproken. Toen hebben we direct een volgende sessie gepland: wat houdt ons tegen?”
Geld is een belangrijk obstakel. De veehouders zijn bang om hun inzet op papier te zetten, zonder dat het Rijk toezegt bij te springen. Een dierwaardige veehouderij betekent duurder vlees. Ze vrezen oneerlijke concurrentie met goedkoper vlees uit het buitenland.
Piet Adema, demissionair minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. tijdens het wekelijkse vragenuur in de Tweede Kamer. Foto Remko de Waal/ANP
Regelgeving is een ander probleem. Veehouders moeten ook hun uitstoot beperken en dieren gezond houden. Gesloten kooien en geconditioneerde stallen zijn een efficiënte manier om dat te doen, zeggen zij. „Maar de trend is meer dieren naar buiten”, zegt Van de Ven.
De veehouders willen hun plannen ook niet bij de overheid op tafel leggen, omdat ze vrezen dat die later toch in wetten zouden kunnen belanden, met onhaalbare termijnen, of via een Woo-verzoek openbaar gemaakt worden.
De Dierenbescherming kennen ze als een pragmatische organisatie. In sessies zonder de overheid proberen de veehouders daarom met de Dierenbescherming plannen te maken. Dat lukt voor varkens en pluimvee, en voor melkvee komen ze een heel eind. Voor kalveren niet, die worden vooral geëxporteerd naar landen, zoals Italië en Frankrijk, waar extra betalen voor dierenwelzijn lastig ligt.
Zo staat in de visie van de Dierenbescherming tussen de regels ook deels wat veehouders voor varkens, pluimvee en melkvee willen. Wat precies is onbekend, maar stoppen met het couperen van varkens bijvoorbeeld, en ‘vrijloopkraamhokken’ voor zeugen zouden bijvoorbeeld geen verrassing zijn. „De veehouderij ziet dat de toekomst om meer dierenwelzijn vraagt, wij snappen dat het product ook verkocht moet worden”, zegt Bert van den Berg van de Dierenbescherming.
Uiteindelijk lopen de gesprekken alsnog vast. De overheidskosten voor een dierwaardige veehouderij in 2040 lopen op tot 5 miljard euro. Dat moet komen uit de 13,5 miljard euro voor het Landbouwakkoord, want bij het coalitie-akkoord is geen geld voor dieren geregeld.
Maar in juni 2023 klapt het Landbouwakkoord en begin juli valt Rutte IV over asiel. Minister Adema vraagt het kabinet in augustus 2023 informeel nog om honderd miljoen euro om met een eigen plan voor dierwaardige veehouderij te kunnen beginnen, maar krijgt niets. Het kabinet is demissionair en terughoudend met grotere uitgaven. Er is wel een fonds van 24 miljard euro, maar dat is voor stikstof, klimaat en natuur.
Lees ook Ook het huisdier mag niet belemmerd worden
De politiek
Bij het beslissende Kamerdebat over de Wet dieren in maart van dit jaar zitten twee hoofdrolspelers op de publieke tribune.
Vooraan zit Leonie Vestering, die de Kamer in september 2023 heeft verlaten om een conflict met partijleider Ouwehand. Zij wordt omhelsd door Kamerleden, die even later niets heel laten van haar wetsvoorstel. Ouwehand krijgt de naam Vestering in het debat niet over haar lippen.
Achteraan zit Jeanet Nijhof-Leeuw, de nieuwe landbouwwoordvoerder van de PVV. Zij volgt hoe Dion Graus, de „dierenambassadeur” van de PVV, de vergadering voorzit. Inhoudelijk laat Graus niets los, hij zegt alleen dat zijn fractie beslist.
Het toont de nieuwe verhoudingen binnen de PVV, dat na de verkiezingen 37 zetels heeft. Nu de PVV met de BBB formeert, gaat boerenbelang boven dierenwelzijn.
De PvdD verkijkt zich er op. De fractie heeft hard gewerkt aan een nieuw ‘amendement Ouwehand’, met stappen naar een dierwaardige veehouderij in uiterlijk 2040. Die lange termijn is voor de PvdD al een pijnlijk compromis. Maar zonder de PVV blijkt het voorstel ook nog eens kansloos. Graus is de enige PVV’er die uiteindelijk vóór stemt.
Leonie Vestering, voormalig Kamerlid van de Partij voor de Dieren, tijdens een debat in de Kamer. Foto Bart Maat
D66’er Tjeerd de Groot dat de PvdD geen meerderheid gaat krijgen. En alleen de wetswijziging van minister Adema is te mager, vindt hij. Dat is alleen een eerste pakket maatregelen tot 2030, zoals „schoon drinkwater” voor koeien „kwalitatief voer”.
In één weekend maakt De Groot een aanvullend voorstel, samen met Thom van Campen van de VVD, en met hulp van Bas Rodenburg, hoogleraar diergeneeskunde. Dit amendement erkent de „intrinsieke waarde” van dieren en stelt dat nog in 2024 richtlijnen moeten worden opgesteld voor een dierwaardige veehouderij in 2040. De overheid, veehouders en dierenwelzijnorganisaties kunnen daarvoor terug aan tafel.
De deadline van 2040 is te hard, zegt Pieter Grinwis van de ChristenUnie tegen D66 en VVD. „Ja jongens, als jullie dat niet beter regelen, kan ik altijd nog een subamendement indienen”, zegt hij. Een wetswijziging óp een wetswijziging.
Zo blijft dierwaardige veehouderij 2040 het doel, tenzij veehouders meer tijd nodig hebben om investeringen daarvoor terug te verdienen. De zorgplicht voor dieren stopt bij „wat redelijkerwijs kan worden verlangd van de veehouder”.
De PvdD voelt zich overvallen door D66 en de VVD. PvdD-Kamerlid Ines Kostić twittert over Tjeerd de Groot: „Mes in de rug. Heel smerig. En iedereen mag het weten.” Terwijl De Groot nog heeft meegewerkt aan het amendement Vestering.
„Politiek begrijp ik dat, maar het is een nederlaag-strategie”, zegt De Groot, die inmiddels geen Kamerlid meer is. „Meer was er nu niet te behalen voor een dierwaardige veehouderij. Ik heb goede hoop dat het alsnog gaat lukken.”
De PvdD geeft niet op en dient dinsdag een initiatiefwet in voor bescherming van dieren in de bio-industrie. Geert Wilders kan wel zeggen dat de zon weer gaat schijnen nu er een nieuwe, rechtse coalitie is. „Behalve voor de dieren”, zegt Ouwehand tegen de PVV-leider in de Kamer. „Die blijven gewoon in hun potdichte donkere stallen.”
De politie heeft maandagavond tientallen tegendemonstranten gearresteerd tijdens een pro-Israël-actie van de SGP in Amsterdam. De aangehouden demonstranten zouden met vuurwerk hebben gegooid, dreigementen hebben gemaakt en de openbare orde hebben verstoord. Meerdere demonstranten zouden een bus waarin gearresteerden werden vastgehouden, „op gewelddadige wijze” hebben geprobeerd te blokkeren.
SGP-leden waren samengekomen op de Dam om hun steun te betuigen aan Israël. Bij de manifestatie waren minstens honderd mensen aanwezig, onder wie SGP-leider Chris Stoffer. Ze zongen onder meer het Israëlische volkslied.
Hoeveel mensen precies zijn opgepakt, is onduidelijk. De rust is inmiddels terug in Amsterdam en de ME is vertrokken. Wel bleef de politie op meerdere locaties in het stadscentrum op de been.
Het Openbaar Ministerie gaat een 16-jarige jongen vervolgen die FVD-partijleider Thierry Baudet afgelopen november op zijn hoofd sloeg met een bierflesje. Dat bevestigt een woordvoerder na berichtgeving van RTV Noord. Het incident vond plaats bij een evenement voor de Tweede Kamerverkiezingen in een Gronings café. Baudet werd op zijn achterhoofd en naast zijn oog geraakt, schreef zijn partij destijds.
Het OM vervolgt de jongen voor poging tot zware mishandeling en schrijft dat de zaak in het najaar van 2024 achter gesloten deuren zal worden behandeld, omdat de verdachte minderjarig is. Een tweede verdachte, de tweelingbroer van de 16-jarige jongen, zo schrijft RTV Noord, is nog altijd in beeld, maar over zijn vervolging moet het OM nog beslissen.
Vorige week werd duidelijk dat de 33-jarige man die Baudet afgelopen oktober in Gent met een paraplu sloeg niet voor de rechter hoeft te verschijnen. Dat schreef schreef Belgische krant Het Nieuwsblad zaterdag. De man krijgt een waarschuwing.
Waar is het apenpokkenvirus gebleven? Twee jaar geleden werden de eerste infecties in Nederland vastgesteld, en toen waren er nog grote zorgen. In enkele maanden liep het aantal meldingen op tot boven de duizend. Viroloog Marion Koopmans waarschuwde dat „struisvogelgedrag” het virus „onbeheersbaar” zou kunnen maken. Oud-RIVM-directeur Roel Coutinho stelde zelfs voor de Pride in Amsterdam af te gelasten.
Intussen stellen artsen de virusinfectie (tegenwoordig ‘mpox’ genoemd) nog slechts sporadisch vast, bijna altijd opgelopen in het buitenland. Het RIVM is al een half jaar gestopt met updates op zijn website. In 2023 werden nog zo’n dertig infecties vastgesteld, dit jaar minder dan tien.
„Niemand denkt nog aan apenpokken”, zegt Richard Keldoulis, eigenaar van festisjclub Church en gaysauna Nieuwezijds in Amsterdam.
Veruit de meeste infecties (93 procent) werden vastgesteld bij mannen die seks hebben met mannen. „Er liggen hier nog wel flyers van de GGD, maar niemand is ermee bezig.” Na de moeizaam bestreden coronapandemie hadden weinig mensen verwacht dat mpox zo snel zou verdwijnen.
Tot 2022 ging het mpox-virus vooral rond in knaagdieren in West- en Midden-Afrika. Het sprong geregeld over op mensen, vooral op kinderen die waarschijnlijk met besmette dode dieren hadden gespeeld. Het virus veroorzaakte pijnlijke wonden (pokken) op de huid. Het ging echter zelden over van mens op mens, zodat uitbraken snel uitdoofden. Als iemand in de VS of in Europa besmet raakte, was er steeds een connectie met Afrika.
Begin 2022 veranderde dat. Meldingen volgden elkaar snel op in westerse landen, van Europa tot Australië. Nu betrof het vooral mannen die het virus opliepen tijdens seks met andere mannen. Op 23 juli van dat jaar noemde de Wereldgezondheidsorganisatie de uitbraak een „internationale noodsituatie”. Intussen waren er meer dan 16.000 infecties vastgesteld in 75 landen, waarvan 700 in Nederland.
Pokkenvirus
In Nederland lagen al 100.000 vaccins op de plank die geschikt leken. Ze waren bedoeld tegen een eventuele uitbraak van het al uitgeroeide pokkenvirus, maar het mpox-virus is daarmee nauw verwant. In proefdieren werkte het vaccin ook tegen mpox.
Sommige artsen riepen het RIVM op de vaccins sneller beschikbaar te stellen. Ze vreesden dat het virus, dat niet alleen tijdens seks overgebracht kan worden maar ook door intensief huid-op-huid-contact, zou overslaan op ouderen en kinderen, en bij een uitbraak zouden homo’s als schuldigen worden aangewezen. Op 25 juli werden de eerste prikken gezet bij de risicogroep.
Maar de vaccins lijken weinig effect te hebben gehad op het verloop van de uitbraak. „In landen waar nauwelijks is gevaccineerd, daalde het aantal infecties net zo snel”, zegt Henry de Vries, bijzonder hoogleraar huid-infecties aan de Universiteit van Amsterdam. Dit betekent dat aanpassing van gedrag, zoals het beperken van het aantal sekspartners, ook werkte.
Vooral een kleine groep mensen lijkt een grote rol te hebben gespeeld. Twee derde van alle patiënten behoorde tot een groep van circa 1.750 mannen die veel onderling seksueel contact hebben en seksfeesten bezoeken, ook in het buitenland. Vier op de tien geïnfecteerde mensen had groepsseks, meldde het RIVM eind augustus 2022. „Als iedereen binnen zo’n kerngroep gevaccineerd is of infectie heeft doorgemaakt, dooft zo’n epidemie vanzelf weer uit”, zegt De Vries.
„Ik zat fout in mijn hypothese”, zegt Kai Jonas, hoogleraar toegepaste sociale psychologie aan de Universiteit Maastricht. „Namelijk dat je maar één bi-curious jongen van achttien nodig hebt die mpox oploopt en het vervolgens in zijn studentenhuis aan zijn vriendinnetjes doorgeeft, en het zo overdraagt op de heteroseksuele bevolking. Dat vreesden ook het RIVM en de WHO. Dat is niet gebeurd.”
Lees ook Hoe Amsterdams team de strijd aanging met hiv
Immuniteit op peil
Samen met onderzoekers van het Erasmus MC modelleerde Jonas de Nederlandse uitbraak. Hij zag dat gedragsverandering meer effect had dan vaccinatie. De vaccinaties kunnen in de toekomst wel uitbraken voorkomen, concludeerden zij, mits de immuniteit op peil blijft.
Daarover is nog veel onzeker. Het vaccin lijkt „tussen de 30 en 80 procent” te beschermen tegen symptomen, zegt Rory de Vries, viroloog bij het Erasmus MC. Hoe lang die bescherming aanhoudt, is niet bekend.
„Hoe goed dit vaccin beschermt op langere termijn weten we pas, vrees ik, als het virus opnieuw circuleert”, zegt zijn collega Marc Shamier.
De Gezondheidsraad adviseerde eind vorig jaar een mpox-vaccinatie aan te bieden aan hoogrisicogroepen. Daarover moet een volgend kabinet besluiten, schreef demissionair staatssecretaris Maarten van Ooijen (VWS, ChristenUnie) vorige week aan de Tweede Kamer. Wel is het vaccin beschikbaar als bij een nauw (seks)contact mpox is vastgesteld.
De westerse uitbraak heeft het pokkenonderzoek nieuw leven in geblazen, zegt viroloog Rory de Vries. „Omdat pokken is uitgeroeid deden nog maar een paar mensen daar onderzoek naar.”
Met een groene helm op loopt Thomas Hofland in 2016 over de campus van de Vrije Universiteit Amsterdam. Alle studenten die hij tegenkomt, vraagt hij om hun legitimatie. Tegen een student die een pakketje bij zich heeft: „Ben jij soms een bom aan het maken?” In de kantine zit een groep docenten aan de lunch. „Jullie zien eruit als Palestijnen. Ik wil jullie ID zien. Stop met lachen, ik ben serieus.”
Hofland wordt omringd door medestudenten die hem filmen en flyers uitdelen. Het zijn de Students for Justice in Palestine (SJP), een dan nog kleine studentenclub. Verkleed als Israëlische soldaten willen ze hun universiteit laten zien hoe dagelijkse onderdrukking van Palestijnen eruitziet. De ludieke actie dient een serieus doel: de SJP wil een „academische boycot” van Israël op de agenda krijgen. Het is de studenten een doorn in het oog dat hun universiteit uitwisselingsprojecten heeft met Israëlische onderwijsinstellingen. „Deze activiteiten normaliseren de bezetting van Palestina”, vinden ze.
De SJP is dan nog maar net actief in Nederland, vertelt Hofland, inmiddels afgestudeerd als politicoloog. Zo’n tien studenten doen mee aan de actie. Hun oproep om de banden met Israël te verbreken, wordt niet serieus genomen door de universiteit.
Acht jaar later klinkt dezelfde oproep op tal van Nederlandse universiteiten uit de kelen van honderden demonstranten, onder wie een flink aantal van de gegroeide SJP. Om hun eisen ingewilligd te krijgen, kamperen ze voor de ingang van onderwijsinstellingen, kalken leuzen op de muren, bezetten universiteitsgebouwen en bouwen barricades om ontruiming tegen te gaan. Tientallen demonstranten zijn inmiddels gearresteerd, zes kwamen al voor de politierechter.
Wie organiseert de protesten? NRC richtte zich op de initiatiefnemers van de acties op de UvA. De krant sprak met actievoerders en bekeek de leuzen en graffiti die ze achterlieten. Wat opvalt is dat veel organisatoren elkaar al kennen van eerdere acties voor andere doelen, zoals de strijd tegen het gebruik van fossiele energie. Ook worden ze gevoed met professionele handleidingen vanuit het buitenland waarin staat uitgelegd hoe een gebouw snel kan worden overgenomen. Deze handleidingen werden ook gebruikt voor de bezettingen van campussen van Amerikaanse universiteiten eerder dit jaar.
Lees ook Voor Amerikaanse studenten is een vrij Palestina het begin van een wereldwijde revolutie
<figure aria-labelledby="figcaption-0" class="figure" data-captionposition="icon" data-description="Anti-Zwarte Piet, antitransfoob, antifossiel: de stickers op deze megafoons en trommels laten zien dat diverse actiegroepen meedoen aan de pro-Palestinaprotesten. ” data-figure-id=”0″ data-variant=”row”><img alt data-description="Anti-Zwarte Piet, antitransfoob, antifossiel: de stickers op deze megafoons en trommels laten zien dat diverse actiegroepen meedoen aan de pro-Palestinaprotesten. ” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/05/actievoeren-op-de-universiteit-met-radicale-leuzen-en-handleidingen-uit-de-vs-1.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/05/24161120/data116087243-836582.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/05/actievoeren-op-de-universiteit-met-radicale-leuzen-en-handleidingen-uit-de-vs-15.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/05/actievoeren-op-de-universiteit-met-radicale-leuzen-en-handleidingen-uit-de-vs-13.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/05/actievoeren-op-de-universiteit-met-radicale-leuzen-en-handleidingen-uit-de-vs-14.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/05/actievoeren-op-de-universiteit-met-radicale-leuzen-en-handleidingen-uit-de-vs-15.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/05/actievoeren-op-de-universiteit-met-radicale-leuzen-en-handleidingen-uit-de-vs-16.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/Ok4zfy9QbWkG8T09d5YGCDJkSxY=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/05/24161120/data116087243-836582.jpg 1920w”>
<figure aria-labelledby="figcaption-1" class="figure" data-captionposition="icon" data-description="Pro-Palestijnse demonstratie op het Roeterseiland. Er wordt geprotesteerd tegen de Gaza-oorlog en geëist dat de universiteit alle banden met Israël verbreekt.” data-figure-id=”1″ data-variant=”row”><img alt data-description="Pro-Palestijnse demonstratie op het Roeterseiland. Er wordt geprotesteerd tegen de Gaza-oorlog en geëist dat de universiteit alle banden met Israël verbreekt.” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/05/actievoeren-op-de-universiteit-met-radicale-leuzen-en-handleidingen-uit-de-vs-2.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/05/24161121/data116087273-037b2f.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/05/actievoeren-op-de-universiteit-met-radicale-leuzen-en-handleidingen-uit-de-vs-19.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/05/actievoeren-op-de-universiteit-met-radicale-leuzen-en-handleidingen-uit-de-vs-17.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/05/actievoeren-op-de-universiteit-met-radicale-leuzen-en-handleidingen-uit-de-vs-18.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/05/actievoeren-op-de-universiteit-met-radicale-leuzen-en-handleidingen-uit-de-vs-19.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/05/actievoeren-op-de-universiteit-met-radicale-leuzen-en-handleidingen-uit-de-vs-20.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/q1WeVJEg1hSBvkNyo0KiZPFBtzk=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/05/24161121/data116087273-037b2f.jpg 1920w”>
<figure aria-labelledby="figcaption-2" class="figure" data-captionposition="icon" data-description="Barricades van pro-Palestinademonstranten bij het Binnengasthuisterrein van de UvA.” data-figure-id=”2″ data-variant=”row”><img alt data-description="Barricades van pro-Palestinademonstranten bij het Binnengasthuisterrein van de UvA.” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/05/actievoeren-op-de-universiteit-met-radicale-leuzen-en-handleidingen-uit-de-vs-3.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/05/24161128/data116087423-b6872c.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/05/actievoeren-op-de-universiteit-met-radicale-leuzen-en-handleidingen-uit-de-vs-23.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/05/actievoeren-op-de-universiteit-met-radicale-leuzen-en-handleidingen-uit-de-vs-21.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/05/actievoeren-op-de-universiteit-met-radicale-leuzen-en-handleidingen-uit-de-vs-22.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/05/actievoeren-op-de-universiteit-met-radicale-leuzen-en-handleidingen-uit-de-vs-23.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/05/actievoeren-op-de-universiteit-met-radicale-leuzen-en-handleidingen-uit-de-vs-24.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/Wq3GoBLOipXXjJR8j4bEvST-MJk=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/05/24161128/data116087423-b6872c.jpg 1920w”>
<figure aria-labelledby="figcaption-3" class="figure" data-captionposition="icon" data-description="Verder beeld van voornoemde pro-Palestijnse demonstratie op Roeterseiland. ” data-figure-id=”3″ data-variant=”row”><img alt data-description="Verder beeld van voornoemde pro-Palestijnse demonstratie op Roeterseiland. ” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/05/actievoeren-op-de-universiteit-met-radicale-leuzen-en-handleidingen-uit-de-vs-4.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/05/24161124/data116087293-2307b6.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/05/actievoeren-op-de-universiteit-met-radicale-leuzen-en-handleidingen-uit-de-vs-27.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/05/actievoeren-op-de-universiteit-met-radicale-leuzen-en-handleidingen-uit-de-vs-25.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/05/actievoeren-op-de-universiteit-met-radicale-leuzen-en-handleidingen-uit-de-vs-26.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/05/actievoeren-op-de-universiteit-met-radicale-leuzen-en-handleidingen-uit-de-vs-27.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/05/actievoeren-op-de-universiteit-met-radicale-leuzen-en-handleidingen-uit-de-vs-28.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/oiL34sfCGS0Z7YafkFhNqeuZwJE=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/05/24161124/data116087293-2307b6.jpg 1920w”>
Beelden van de protesten op de Universiteit van Amsterdam. Met stickers op een bordje met de huisregels van de universiteit (linksboven), stickers op een megafoon van diverse actiegroepen (rechtsboven) en trommelende activisten (links- en rechtsonder).
Foto’s Ramon van Flymen/ANP, Evert Elzinga/ANP, Wouter de Wilde
Afvaardiging
Hij had geen idee met wie hij had gesproken, zei rector magnificus Peter-Paul Verbeek op 9 mei bij Nieuwsuur. Nadat de UvA was bezet, wilde de rector in gesprek met een afvaardiging van de demonstranten over hun eisen. Vervolgens schoof een aantal docenten en studenten aan bij het college van bestuur, van wie een deel met gezichtsbedekking. De voertaal was Engels. Voor de UvA-bestuurders was onbekend met wie ze aan het onderhandelen waren.
„Dat waren leden van ons”, zegt een woordvoerder van de SJP die zichzelf Aiden noemt. Haar echte naam wil ze niet noemen, omdat ze vreest voor sancties vanuit de universiteit. De SJP en de hieraan gelieerde groep AU Free Palestine zijn de initiatiefnemers van de protesten en onderhandelen daarnaast namens de studenten.
SJP vormt een internationaal netwerk van studenten met zijn oorsprong in de VS. Daar geldt ze als de motor achter de pro-Palestijnse demonstraties op universiteiten van de laatste maanden. Het Amerikaanse tijdschrift The New Yorker beschreef de SJP eind vorig jaar als „de meest prominente pro-Palestina steungroep in Amerika. […] niet alleen op campussen, maar ook in het algemeen”. De organisatie bestaat uit honderden afdelingen (chapters) waarvan de eerste in 1993 in Berkeley werd opgericht door onder anderen uitgeweken Palestijnse studenten.
De Nederlandse tak van de beweging is opgericht in 2014, met afdelingen in Amsterdam en Maastricht, vertelt oud-student Thomas Hofland, een van de oprichters. „Snel erna zijn er toen afdelingen in Utrecht, Nijmegen en Rotterdam gekomen”. Op hun universiteiten organiseren de SJP-studenten maandelijks filmavonden en debatten.
Wanneer activisten televisieschermen stukslaan, uiten ze woede over de ontmenselijking van het Palestijnse volk en de leugens die de media daarover verspreidenAnonieme verklaring van ‘studenten van het zwarte blok’
De belangstelling voor de activiteiten liep in de voorbije jaren wat terug, vertelt Aiden. Dat had mede te maken met de opstelling van de universiteiten, die bijeenkomsten van de SJP herhaaldelijk afgelastten. „Steeds met het argument dat wij te eenzijdig zouden zijn.”
In 2023 verandert de SJP van strategie. Alle energie wordt vanaf dat moment gestoken in totstandkoming van een ‘academische boycot’ van Israël. „In plaats van evenementen te organiseren, zijn we toen met veel mensen op de universiteit gaan praten.”
SJP gaat ook samenwerken met andere groepen van binnen en buiten de universiteit, vertelt Younes Saramifar, docent antropologie aan de VU en sympathisant van de protestbeweging. Saramifar: „In coronatijd was er een bijeenkomst met activisten van Black Lives Matter en SJP. Tijdens die dialoog zag ik hoe mensen het verband zagen tussen het raciale onrecht en het Palestijnse onrecht. In de kern strijden ze voor hetzelfde doel: rechtvaardigheid.”
Deze benadering past bij het ‘intersectioneel’ denken op veel westerse universiteiten: de theorie die ervan uitgaat dat zeer uiteenlopende vormen van onrechtvaardigheid met elkaar verband houden en tegelijk uitgebannen moeten worden. In de woorden van Saramifar: „Onrechtvaardigheid op het gebied van klimaat, gender, kolonialisme en praktijken van genocide: het hangt allemaal met elkaar samen. Zolang er geen rechtvaardigheid voor Palestina is, kan er bijvoorbeeld ook geen klimaatrechtvaardigheid zijn. Dat ziet de huidige generatie, de generatie Z.”
Zo verbinden de activistische studenten en de vaak internationale netwerken daarachter, zich aan elkaars strijd. Vorig jaar januari bezetten ze voor het eerst gezamenlijk een UvA-gebouw; deze actie gaat nog niet over Israël maar over fossiele brandstoffen. De eis is dat de universiteit niet langer samenwerkt met Shell, omdat het bedrijf „dood en destructie over de hele wereld” veroorzaakt.
Uiteenlopende actiegroepen, waaronder asielactivisten van No Borders No Nations, bekladden begin mei de UvA-kantoren aan het Binnengasthuisterrein met leuzen. Foto Wouter de Wilde
Rode verf in de fonteinen
Aan de actie nemen naast SJP tal van groepen deel, zoals klimaatdemonstranten van Extinction Rebellion en mensen van Mokum Kraakt, een van de splinters die overbleef na het uiteenvallen van de krakersbeweging in Amsterdam. Het collectief, dat niet op vragen van NRC wil ingaan, verenigt een nieuwe generatie activisten die actief werden op de golven van de wooncrisis en protest tegen de commercialisering van de binnenstad. De aandacht van het collectief is breed: de wooncrisis, maar ook Gaza. November vorig jaar eiste Mokum Kraakt een actie op waarbij rode verf in enkele fonteinen in Amsterdam is gespoten uit solidariteit met gedode Palestijnen.
De samenwerking tussen de verschillende clubs wordt mede aangejaagd door de radicaal-linkse Activistenpartij, die vorig jaar met de meeste stemmen werd gekozen in de studentenraad van de UvA. Oprichter is Carlos van Eck, een geschiedenisstudent die zichzelf marxist noemt. „Van meet af aan”, zegt hij, „hebben we ons gericht op samenwerking met actiegroepen op de universiteit, omdat we de studentenraad zagen als een papieren tijger.”
De nieuwe strategie blijkt te werken. Waar het universiteitsbestuur eerder bezwaren tegen samenwerking met Shell negeerde, besluit het na de bezettingsactie van januari vorig jaar dat er geen onderzoeksprojecten meer worden aangegaan met fossiele bedrijven.
Aangemoedigd door hun succes willen de activisten meer. Het is tijd voor nieuwe eisen. Verenigd in een Autonomous Coalition stellen de actiegroepen van uiteenlopend pluimage een manifest op. Ze willen dat de universiteit „dekoloniaal, feministisch, toegankelijk, vrij van kosten, vrij van politie, antiracistisch, anti-imperialistisch, antikapitalistisch” wordt. Dat wordt de inzet van een nieuwe bezetting van de UvA, in mei 2023.
De lijst met eisen varieert van het serveren van een veganistische lunch, meer diversiteit in de staf, tot aan het verbreken van de banden met Israëlische instellingen. Zo’n honderd mensen doen mee aan de bezetting.
De Gazaoorlog moet dan nog beginnen.
Demonstranten spoten op een bord van de UvA de controversiële leus: „From the river to the sea, Palestine will be free”.Foto Robin Utrecht/ANP
Resistance day toolkit
Op 7 oktober voert Hamas de bloedigste aanval in haar bestaan uit op Israël. Vanuit de Gazastrook steken honderden Hamas-terroristen de grens over om Israëlische burgers te vermoorden en te gijzelen. Er worden meer dan 1.200 mensen gedood.
Een dag na de terreuraanval verspreidt de Amerikaanse moederorganisatie van SJP via sociale media een Resistance day toolkit onder haar afdelingen. Daarin wordt de aanval gevierd als een „historische overwinning”. In de toolkit worden SJP-afdelingen gevraagd gehoor te geven aan de oproep van Hamas tot een ‘massamobilisatie’. „We vragen chapters om demonstraties te organiseren op de campus/in hun gemeenschap ter ondersteuning van ons verzet in Palestina.” De sympathisanten krijgen in het document ook ‘spreeklijnen’ aangereikt om de actie van Hamas te legitimeren.
Na de instructies van de moederorganisatie publiceert een groot deel van de SJP-afdelingen, ook de Nederlandse tak die met het UvA-bestuur aan tafel zat, een positieve boodschap over de terreuraanval van 7 oktober. „Paraglidend over het belegerd gebied, naar nederzettingen en posten van de bezetter, brak de bevolking van Gaza uit de gevangenis waarin ze de afgelopen 17 jaar hebben vastgezeten”, aldus het bericht van 10 oktober 2023. „Ze toonden de wereld dat het Palestijnse volk verder gaat met de strijd tot hun uiteindelijke bevrijding en terugkeer.”
Er volgen demonstraties, die in aantallen toenemen naarmate de bombardementen van Gaza steeds meer burgerslachtoffers eisen; tot nu doodde het Israëlische leger zo’n 35.000 mensen in Gaza. Universiteiten proberen de protesten op hun campussen onder controle te houden. Op het Amsterdam University College, een internationaal initiatief van de VU en de UvA, krijgen studenten van AU Free Palestine vorig jaar een laatste waarschuwing vanwege demonstraties die ze in het gebouw organiseren.
Ook de SJP wordt verder aan banden gelegd, vertelt docent Saramifar. „Opeens mochten er geen banners en posters meer worden opgehangen. Ook wilde de universiteit een overzicht van alle mensen die bij de bijeenkomsten aanwezig waren. Ze moesten zich bij aankomst legitimeren.”
In het zogeheten ABC-gebouw van de UvA werden 13 mei tentjes opgezet door demonstranten. Foto Owen O’Brien/ANP
Bont gezelschap
De maatregelen van de universiteit lijken averechts te werken. De acties verharden en verbreden zich. Ze krijgen steun van een groep docenten, die het bestuur oproepen om de activisten hun gang te laten gaan. In april wordt in de VS de Columbia University in New York bezet door pro-Palestijnse studenten, waarna andere universiteiten volgen. „Dat inspireerde ons”, zegt de SJP-woordvoerder. „Toen dachten we: oké, dit is het moment voor ons om een stap verder te zetten”. Eind april maakt de SJP een plan voor de bezetting met AU Free Palestine. Ook de ‘partners’ van de eerdere bezettingen, zoals de Activistenpartij van Carlos van Eck, worden erbij betrokken.
Zo zet een bont gezelschap van ‘intersectionele’ activisten voor klimaat, woningnood, lhbti-rechten, communisme, socialisme en Palestina op maandag 6 mei een tentenkamp op voor het universiteitsgebouw van de UvA. Het doet denken aan de kampementen op de Amerikaanse universiteiten.
De demonstratie begint met vijftig man, al snel komen er honderden sympathisanten op af. Onder hen studenten, maar ook jongeren van actiegroepen buiten de universiteit. Zoals de Internationale Socialisten, die volgens woordvoerder Ewout van den Berg „regelmatig mee demonstreren” voor de Palestijnse zaak. De radicaal-linkse club waarvoor ook UvA-studenten zich inzetten, organiseert samen met SJP en anderen op zaterdag 11 mei een bijeenkomst met minstens 10.000 deelnemers op de Dam ter herdenking van de slachtoffers van de Nakba (de verdrijving van zo’n 700.000 Palestijnen in 1948). Samidoun is er ook bij, een ander internationaal netwerk, onder leiding van voormalig SJP-oprichter Thomas Hofland en coördinator Mohammed Khatib, die tijdens de demonstratie een toespraak houdt.
„Veel van onze leden zijn actief voor de huidige studenten-intifada”, vertelt Hofland. „Wij helpen de organisatie met taakjes, zoals het maken van posters, het managen van sociale media en het voorbereiden van acties.”
Sommige betrokken clubs kunnen zich vinden in de opvattingen van organisator SJP over de terreuraanval van 7 oktober. Samidoun, dat banden heeft met de Palestijnse seculiere communistische terreurorganisatie PFLP, prees zonder omhaal de aanval van Hamas. En de Internationale Socialisten? Woordvoerder Ewout van den Berg neemt de woorden van SJP niet over, maar zegt wel dat de aanval van Hamas op 7 oktober „niet zonder de context van 76 jaar apartheidsstaat Israël en 16 jaar openluchtgevangenis Gaza kan worden beoordeeld”. Van den Berg: „De geschiedenis van de dekolonisatiestrijd laat zien dat die vaker bloedig verloopt. Ik denk daarom dat het begrijpelijk en terecht is dat het Palestijnse volk op die dag zijn plaats in de geschiedenis opeiste”.
<figure aria-labelledby="figcaption-0" class="figure" data-captionposition="icon" data-description="Activisten die begin mei het Binnengasthuisterrein barricadeerden, gooiden een zak over camera’s om zo mogelijk te blijven.” data-figure-id=”0″ data-variant=”grid”><img alt data-description="Activisten die begin mei het Binnengasthuisterrein barricadeerden, gooiden een zak over camera’s om zo mogelijk te blijven.” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/05/actievoeren-op-de-universiteit-met-radicale-leuzen-en-handleidingen-uit-de-vs-8.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/05/24161116/data116087201-9b47f0.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/05/actievoeren-op-de-universiteit-met-radicale-leuzen-en-handleidingen-uit-de-vs-40.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/05/actievoeren-op-de-universiteit-met-radicale-leuzen-en-handleidingen-uit-de-vs-38.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/05/actievoeren-op-de-universiteit-met-radicale-leuzen-en-handleidingen-uit-de-vs-39.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/05/actievoeren-op-de-universiteit-met-radicale-leuzen-en-handleidingen-uit-de-vs-40.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/05/actievoeren-op-de-universiteit-met-radicale-leuzen-en-handleidingen-uit-de-vs-41.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/QJI12NUoZEWgngSkLdavCqihZm8=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/05/24161116/data116087201-9b47f0.jpg 1920w”>
<figure aria-labelledby="figcaption-1" class="figure" data-captionposition="icon" data-description="Activisten die begin mei het Binnengasthuisterrein barricadeerden, gooiden een zak over camera’s om zo mogelijk te blijven.” data-figure-id=”1″ data-variant=”grid”><img alt data-description="Activisten die begin mei het Binnengasthuisterrein barricadeerden, gooiden een zak over camera’s om zo mogelijk te blijven.” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/05/actievoeren-op-de-universiteit-met-radicale-leuzen-en-handleidingen-uit-de-vs-9.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/05/24161115/data116087204-b1074f.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/05/actievoeren-op-de-universiteit-met-radicale-leuzen-en-handleidingen-uit-de-vs-44.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/05/actievoeren-op-de-universiteit-met-radicale-leuzen-en-handleidingen-uit-de-vs-42.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/05/actievoeren-op-de-universiteit-met-radicale-leuzen-en-handleidingen-uit-de-vs-43.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/05/actievoeren-op-de-universiteit-met-radicale-leuzen-en-handleidingen-uit-de-vs-44.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/05/actievoeren-op-de-universiteit-met-radicale-leuzen-en-handleidingen-uit-de-vs-45.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/9mi9rVblW6g1RVVEBI8D09QLutk=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/05/24161115/data116087204-b1074f.jpg 1920w”>
Activisten die begin mei het Binnengasthuisterrein barricadeerden, gooiden een zak over camera’s om zo anoniem mogelijk te blijven.
Foto’s: Foto Wouter de Wilde
Rode verf
Na hun ontruiming van het Binnengasthuisterrein, begin mei, treft de politie veel kapotgegooide kunstwerken en huisraad aan. Een week later is het raak op het Roeterseiland. Op beelden die rondgaan op sociale media is te zien dat in het zwart geklede, gemaskerde mannen een televisie, bewakingscamera’s en andere apparaten stukslaan.
Op sociale media gonst het van de geruchten. Wie zijn dit? Activisten uit de krakerscene? Anonieme provocateurs die hopen dat de politie snel ingrijpt om een einde te maken aan het geweld?
De actie werd een dag later in een anonieme verklaring opgeëist door ‘de mensen in zwarte hoodies’, onder wie „studenten van het zwarte blok”. De vernielingen waren „geen willekeurig vandalisme”, schrijven ze. „Wanneer activisten televisieschermen stukslaan, uiten ze woede over de ontmenselijking van het Palestijnse volk en de leugens die de media daarover verspreiden. Wanneer we de kantoren van het College van Bestuur overhoopgooien, verwerpen we het gezag en verwijderen we het bestuur van onze universiteit.”
Drie protestgroepen verspreiden de verklaring via sociale media: twee anarchistische studentencollectieven en Palestine Action. Net als SJP is Palestine Action een Nederlandse branche van een internationaal netwerk, vooral actief in de VS en het Verenigd Koninkrijk. Palestine Action is het vreedzaam demonstreren beu en vindt dat het tijd is voor verdergaande acties. Afgelopen maanden spoten hun activisten rode verf op kantoren van onder meer het ministerie van Buitenlandse Zaken en een ING-kantoor, allebei vanwege steun aan Israël. Hierbij filmden ze zichzelf onherkenbaar. In het veganistische restaurant MKZ, gevestigd in een gelegaliseerd Amsterdams kraakpand, organiseerde Palestine Action de afgelopen tijd trainingen voor activisten, onder meer over hoe ze zich moeten opstellen tijdens een politieverhoor.
Rode verf op de ingang van de UvA, op de Roeterseilandcampus, aangebracht door de actiegroep Palestine Action.Foto Ramon van Flymen / ANP
De Amerikaanse moederorganisatie verspreidde in april, bij het begin van de studentenprotesten in New York en andere steden, via Instagram een „Do-It-Yourself Occupation Guide”. Daarin geeft ze praktische tips hoe universiteitsgebouwen snel en effectief kunnen worden overgenomen, ramen en deuren opengebroken en alarmsystemen uitgeschakeld. „Gebouwen zijn gemakkelijker te verdedigen dan kampementen buiten EN dat kan disruptiever zijn”, is te lezen in het handboek.
Na de ontruiming van het UvA-gebouw op Roeterseiland, maandag 13 mei, bleek dat ook hier de gemaskerde activisten professioneel te werk waren gegaan. Zo hadden ze de bewakingscamera’s meteen uitgeschakeld en er werden barricades met gereedschap in elkaar geschroefd. . De felrode graffiti op de muren van de UvA-kantoren bevatte leuzen als „Shame on UvA” en „People over property”.
Een dag na de vernielingen op Roeterseiland wordt een 35-jarige man aangehouden. Het blijkt een Palestijnse asielzoeker uit Jordanië die vorig jaar naar Nederland vluchtte. Of er een link is met Palestine Action, is niet bekend.
Ethisch kader
Wat hebben de protesten en vernielingen tot nu toe opgeleverd? De UvA ontwikkelt met spoed een ‘ethisch kader’ om alle samenwerkingen met derde partijen aan te toetsen, ook die met Israëlische universiteiten. De Universiteit Leiden kondigde aan dat een commissie de banden met Israëlische universiteiten gaat toetsen aan nieuwe criteria, zoals het respecteren van mensenrechten.
Voor de UvA-bezetters is het onvoldoende. Het ethische kader zou alleen maar een poging zijn de boel te „vertragen”. Nieuwe protesten zijn alweer aangekondigd. Boven de oproep stond: „Shut the university”.
Lees ook Van Mexico-Stad tot Gent, van Sevilla tot Melbourne: overal tentjes voor Gaza en tegen banden met Israël
Het was maandag bar en boos. Op Tweede Pinksterdag stroomde tegen zessen zo veel regenwater over het parkeerterrein Wantveld in Noordwijk dat het niet meer in de riolen paste, en bij dertig huizen naar binnen liep. „Het heeft 30 centimeter hoog gestaan. Er is in een halfuur meer dan 50 millimeter regen gevallen”, zegt CDA-wethouder Theo Alkemade. Daar zat vuil rioolwater bij, drollen dreven de keukens van woningen in. „Heel verdrietig.” Noordwijk is een van de vele plaatsen waar regenbuien de afgelopen week wateroverlast veroorzaakten. In Limburg moesten campings worden geëvacueerd. In Lauwersoog zaten scouts enige tijd vast op een terrein. In het Friese Buitenpost stonden straten blank, kwam hagel via wc’s omhoog en moest een woonzorgcentrum worden ontruimd. Ook zaterdag vallen er zware buien.
Nederland krijgt vaker te maken met zomerse buien, waaruit bovendien sneller extreem veel regen valt. Dat is het nieuwe normaal. De vraag is nu vooral wat steden en dorpen kunnen doen om de gevolgen ervan te beperken. Dat is even noodzakelijk als beperkt. „We staan voor de opgave onze samenleving klimaatbestendiger te maken. Maar we zullen ook moeten accepteren dat op enig moment alle getroffen voorzieningen toch niet voldoende zijn”, stelt Eric Oosterom, programmamanager bij Rioned, het kenniscentrum voor stedelijk waterbeheer. „Een standaardbui gaat via een buis met het riool. Een grotere bui probeer je in tuinen van bewoners kwijt te kunnen. Bij heftige buien gebruik je de weg als bassin en graaf je in het park een lagere zone. Maar op een gegeven moment zitten ook die voorzieningen vol. Alles voorkomen is praktisch en financieel onmogelijk.”
Water stroomt als over glijbaan
Laren is de afgelopen jaren meermaals getroffen door zware wateroverlast; het brinkdorp bestaat uit een hoger en een lager gelegen deel en bij hevige regen stroomt het water in vliegende vaart door nauwe riolen naar het 25 meter lager gelegen centrum, waar het veel ellende en grote financiële schade veroorzaakt. „Het stort als over een glijbaan naar beneden, komt in het centrum terecht en daar stroomt het over”, legt stedenbouwkundige Cas Verkade uit, gemeentelijk projectleider van een plan dat zulke overlast in de toekomst moet voorkomen.
Grote delen van het plan, ‘Laren Regenklaar’, zijn uitgevoerd, met als belangrijkste onderdeel het afkoppelen van de woningen van het riool en de aanleg van voorzieningen om het regenwater meteen in de grond te laten zakken, soms via opvangbassins. „En het werkt”, stelt Verkade. Na een hoosbui, dinsdag, bleven grote delen van Laren van overlast verschoond. „Er staat nog wel water op straat, maar omdat er veel minder water door het riool stroomt, is het na korte tijd alweer beschikbaar en verdwijnen de plassen.” Wel stonden er opnieuw enkele straten, winkelpanden en woningen in het lage deel van Laren blank. Met name in het centrum en rondom de Brink was de overlast goed te zien. Het tekent de noodzaak om ook op dat laagste punt maatregelen te nemen, zoals waterberging onder parkeerplaatsen en de aanleg van een natuurlijke, diepere vijver, zegt Verkade. „Het is een ontbrekend stukje in de legpuzzel.” De aanleg van de vijver is volgens wethouder Niels Rood (Larens Behoud) „een hot item”. Er is een meerderheid in de gemeenteraad voor de vervanging van de kleine, in beton liggende vijver, maar ook weerstand van mensen die zich zorgen maken over schade aan bomen en het gebrek aan zichtbaar water in drogere tijden.
Rood: „In een vijver met een betonnen bak kijk je altijd tegen water aan en daar zijn mensen aan gehecht.” Een kort geding van de bezwaarmakers heeft de aanleg vertraagd; het college van B en W heeft besloten pas met de aanleg te beginnen als de bezwaarmakers in het ongelijk worden gesteld. „Dat we daarop wachten, is een risico. We nemen de gok dat we deze zomer geen hoosbuien meer krijgen.” De plannen van Laren Regenklaar kosten 12 miljoen euro; het afkoppelen van de riolering wordt deels betaald uit een tijdelijke verhoging van de rioolheffing voor alle Laarders.
Denk aan hoogteverschillen
Vrijwel alle gemeenten zijn ervan doordrongen dat ze maatregelen moeten nemen om de gevolgen van hoosbuien maar ook van langdurige droogte te beperken. „Ik zie heel veel projecten”, zegt Oosterom van Rioned. „Veel gemeenten doen aan waterbeheer in combinatie met iets anders. Ze leggen een straat lager aan als die moet worden vernieuwd; bij het opknappen van een park kijkt men naar opvang van regenwater; woningcorporaties koppelen riolen af als ze panden renoveren. Maar gemeenten kunnen niet alles oplossen. De publieke ruimte is ongeveer de helft van alle ruimte in Nederland en dat is te weinig als de hoeveelheid regen nog eens verdubbelt. Ook particulieren moeten aan de slag.” Aan dat laatste ontbreekt het nogal eens. Oosterom: „Mensen bestraten hun tuin helemaal vol omdat ze een onderhoudsarme en onkruidvrije tuin willen. Ze denken geen seconde aan afstromend hemelwater. Dan is het wel heel gemakkelijk om bij overlast te zeggen dat de riolering niet goed werkt en dat de gemeente meer had moeten doen. Het is een gezamenlijke opgave.” Waar Oosterom voor waarschuwt, is de neiging van sommige gemeenten om woningen te bouwen op ongeveer dezelfde hoogte als de straat waar ze aan liggen. Was tot enkele jaren geleden een hoogteverschil verplicht, nu zijn gemeenten daar vrij in. Oosterom: „De verplichting om minimaal 50 centimeter hoogteverschil aan te brengen tussen woningdrempel en de kruin van een weg, is verdwenen. Daarmee verdwijnt ook 50 centimeter waar het water na hoosbuien doorheen kan stromen. Dat stroomt nu sneller de huizen in.”
Vaak is het schrappen van dit hoogteverschil goedkoper. Maar ook goedbedoelde initiatieven hebben een negatief effect, zoals het toegankelijk maken van winkelstraten. „We hebben winkelstraten terecht rolstoelvriendelijk gemaakt. Drempels zijn weg. Maar daardoor stroomt het water sneller de winkel in.”
Maastricht, waar vorig jaar september erg veel hemelwater viel en de gemeente daarover zo’n 1.200 meldingen kreeg, is druk met de aanleg van ondergrondse waterbergingen, en met de inventarisatie van alle knelpunten die door de meldingen aan het licht kwamen. Maatregelen zijn onder meer het verhogen van stoepen, het aanpassen van verkeersdrempels, het plaatsen van extra kolken in het riool en, in het algemeen, het ‘vergroenen’ van de stad. In Noordwijk woedde na de stortbuien met Pinksteren een discussie over nut en noodzaak van een onlangs aangelegd drainagesysteem. Dat zou niet hebben gewerkt en de wateroverlast zelfs hebben vergroot. Het tegendeel is het geval, meldt wethouder Alkemade. „Bij de kustversterking is in onze duinen een betonnen wand geplaatst. Die wand heeft een verstoring van de grondwaterstand tot gevolg gehad. Daarom hebben we met het hoogheemraadschap een drain aangelegd. Maar dat heeft niets met regenwater te maken. Dit misverstand wil ik graag de wereld uit helpen.” En vervolgens maar bidden dat er in Noordwijk voorlopig geen hoosbui meer valt? „Ja”, zegt Alkemade. „En misschien moeten mensen die denken dat ze bij een weerwaarschuwing wateroverlast kunnen krijgen, zandzakken voor hun drempel leggen.” En kunnen ze die dan bij de gemeente afhalen? „Dat hebben wij nu in overweging.”
Het is met de auto maar anderhalf uur, als het meezit met de files. Van knooppunt Watergraafsmeer in Amsterdam tot de Duitse grens strekt de A1 zich uit. 158 kilometer snelweg, langs flatwijken en dorpskernen, langs weilanden en zandverstuivingen. De Bijlmer, Het Gooi, de Gelderse Vallei, de Veluwe, de IJssel, Salland, Twente. De A1 is Nederland in het kort.
Het rechtse kabinet van PVV, VVD, NSC en BBB dat naar verwachting over enkele weken aantreedt, heeft nieuwe plannen voor dat land. Met Hoop, lef en trots, zoals het op 16 mei gepresenteerde hoofdlijnenakkoord heet. Kiezers zijn vrij positief over de plannen van de aanstaande coalitie, bleek donderdag uit kiezersonderzoek van Ipsos I&O. Maar dat onderzoek liet ook zien hoe verdeeld Nederland is over het voorgenomen kabinetsbeleid. Bijna alle PVV-stemmers zijn tevreden, bijna alle aanhangers van GroenLinks-PvdA zijn ontevreden.
Door dat verdeelde land reisden in de afgelopen week zes verslaggevers, langs zes plaatsen aan de A1. Ze luisterden. Naar Paul Hoogvorst die hoopt op een oplossing van het kabinet omdat Nederland op slot zit. Naar Frits Brinkman die zich vaak buitengesloten voelt omdat hij niet verstaat wat de asielzoekers zeggen. Naar Samira, die in de zorg werkte tot ze het niet meer volhield. Als geïnterviewden niet met hun volledige naam wilden worden vermeld, noemen we alleen hun voornaam.
Wat vooral opviel in de gesprekken: kalmte. De soms luidruchtige meningen die klinken in Den Haag of op sociale media waren langs de A1 nauwelijks te horen. In de flats en vrijstaande huizen van Nederland wonen mensen die voorzichtig zijn, die zeggen niets van politiek te weten of er hun schouders over ophalen. Die zeggen: je moet maar afwachten of ze het waar gaan maken.
Nasir (61), Amsterdam, Bijlmer‘We verwachten weinig van de rijksoverheid’
Ali (72), een Surinaams-Nederlandse moslim met een lange grijze baard, schudt nee en zegt: „Ik weet niets van politiek.” Nasir (61), naast hem, schudt ook nee. „We bemoeien ons er niet mee.” Hij heeft vanochtend wel op BNR Nieuwsradio gehoord over de asielplannen van de partijen die een kabinet willen vormen. Hij maakt zich grote zorgen. „Er worden muren tussen mensen opgebouwd, steeds hogere muren, wie kijkt er nog overheen?” Heeft hij ook iets gehoord over plannen om de armoede te verkleinen? „De bestaanszekerheid vergroten”, corrigeert hij. „Het gaat in de plannen over bestaanszekerheid. En wat betreft de bestaanszekerheid” – hij kijkt naar Ali of die het met hem eens is – „hebben we weinig van de rijksoverheid te verwachten.” De gemeente Amsterdam, zegt hij, doet veel meer voor haar burgers.
Het is vrijdag na het middaggebed en ze staan te praten bij de moskee naast metrostation Kraaiennest in de Amsterdamse Bijlmer. Volgens het SCP wonen hier de meeste arme mensen van heel Nederland. Ali werkte vroeger bij de Kruitfabriek in Muiden, Nasir is administratief medewerker. Ze zijn niet arm, zeggen ze, maar ze kennen genoeg mensen die het wel zijn. „Voor hen zijn er kortingen, regelingen”, zegt Nasir. „Vooral voor gezinnen met kinderen. En wij doen zelf ook veel. Als moslims geven we per jaar verplicht 2,5 procent van ons inkomen aan de armen.”
In de Bijlmer wonen (in absolute aantallen) de meeste arme mensen van Nederland.Wouter de Wilde
Ali: „We sturen geld naar familie in Pakistan.”
Nasir: „En familie in Suriname.”
Ali: „Voor ons is dat geen probleem. Voor 40 euro koop je hier” – hij wijst naar de Albert Heijn verderop – „twee tassen met boodschappen.”
Nasir: „Als je niet te dure dingen neemt.”
Ali: „Dáár kun je er een maand van leven.”
Aan de andere kant van metrostation Kraaiennest zit buurthuis Bonte Kraai, tevens uitgiftepunt van gratis voedselpakketten. Je kunt er sporten, dansen, naaien, breien, koken, muziek maken, Nederlands leren, voorlichting krijgen over gezondheid en geldzaken en nog veel meer, allemaal gratis en alle dagen zijn vol geprogrammeerd. Bij de deur van de speelzaal zitten Samira (39), Wafa (40) en Maram (35) met elkaar te praten. Op tafel: blikjes cola light en zakjes chips. Hun kinderen worden binnen beziggehouden door twee juffen. „En wij”, zegt Samira, „hebben even rust.” Ze schaterlacht en doet alsof ze het zweet van haar voorhoofd wist.
Samira werkte in de zorg, tot ze het niet meer volhield. Haar oudste gaat naar het speciaal onderwijs en de school – ze wijst naar links – is daar, terwijl de school van de twee middelste kinderen – ze wijst naar rechts – dáár is en haar jongste naar de voorschool gaat. En die is weer ergens anders. „Dat gaat niet als je geen auto hebt.”
<figure aria-labelledby="figcaption-0" class="figure" data-captionposition="icon" data-description="De gemeente Amsterdam doet veel meer voor haar burgers dan de rijksoverheid, zegt Bijlmer-bewoner Nasir (61).” data-figure-id=”0″ data-variant=”row”><img alt data-description="De gemeente Amsterdam doet veel meer voor haar burgers dan de rijksoverheid, zegt Bijlmer-bewoner Nasir (61).” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/05/niemand-langs-de-a1-verwacht-wonderen-van-wilders-kabinet-2.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/05/24100437/data116040426-b698ac.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/05/niemand-langs-de-a1-verwacht-wonderen-van-wilders-kabinet-28.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/05/niemand-langs-de-a1-verwacht-wonderen-van-wilders-kabinet-26.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/05/niemand-langs-de-a1-verwacht-wonderen-van-wilders-kabinet-27.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/05/niemand-langs-de-a1-verwacht-wonderen-van-wilders-kabinet-28.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/05/niemand-langs-de-a1-verwacht-wonderen-van-wilders-kabinet-29.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/9v9SDfTckJOuqbZWm-KQ8wWmI5M=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/05/24100437/data116040426-b698ac.jpg 1920w”>
De gemeente Amsterdam doet veel meer voor haar burgers dan de rijksoverheid, zegt Bijlmer-bewoner Nasir (61).
Foto’s: Wouter de Wilde
Nee, ze vindt zichzelf niet arm. Wafa – ze doet een opleiding voedselveiligheid – vindt zichzelf ook niet arm. En Maram? Ze komt uit Syrië, ze is net geslaagd voor haar inburgeringsexamen en doet nu een cursus ‘supermom’. „Opvoeden”, licht Samira toe. „Grenzen stellen enzo.” Op dat moment komt de jongste van Wafa, bijna drie, brullend de speelzaal uit rennen. De juf komt achter hem aan en zegt: „Meneer! Naar binnen jij! En zitten, op je billen.”
Samira, Wafa en Maram zeggen ook dat ze niets van politiek weten. Ze hebben niets over de plannen van het aankomende kabinet gehoord. „Of nou ja”, zegt Samira. „De eigen bijdrage voor de zorgverzekering gaat omlaag. En de kinderopvang wordt bijna gratis.”
„Voor ons komt het te laat”, zegt Wafa.
„En wat is gratis?”, zegt Samira. „De belasting moet omhoog.”
Paul Hoogvorst, Laren‘Tien woninkjes. Dan ben je acht jaar verder’
‘Kijk eens, tien hofwoninkjes, 90 vierkante meter. Echt hartstikke leuk. Binnentuin, klimaatneutraal. Allemaal prima.” Paul Hoogvorst, die samen met zijn vrouw Marjolein Speksnijder De Gouden Makelaar bestiert, pakt aan de koffietafel achterin de plattegrond erbij van een nieuwbouwproject in aanbouw. De Biezemtuin, op de voormalige ligweide van het zwembad. Vlak bij de hockeyclub, de padelclub en de dorpskern van Laren.
„Wat kostten die dingetjes nou”, roept Hoogvorst naar zijn collega achter de computer. „Vier-en-een-halve ton? Vijf?”
„Nog meer.”
„Dit project is tien keer overtekend geweest”, vervolgt hij. „En niet alleen door senioren, voor wie ze ooit waren bedoeld. Jonge stellen, gescheiden mensen, starters. De behoefte aan woonruimte is groot. En waar heb je hier nog de kans om zoiets te bouwen?”
De woningmarkt in het rijke Laren zit „muurvast”, zegt makelaar Paul Hoogvorst, dus gaan mensen maar verbouwen. „Ze denken: hé, ik hoef eigenlijk niet weg.”Foto Wouter de Wilde
Nergens in Nederland is de krapte op de woningmarkt groter dan in Laren, een villadorp met ruim elfduizend inwoners in Het Gooi. Met een ‘woondruk’ van 188 is de vraag naar huizen in deze gemeente volgens onderzoeksbureau Atlas Research 88 procent hoger dan het aanbod en dat merkt Hoogvorst dagelijks aan het rinkelen van zijn telefoon.
Wie er rondloopt snapt waarom. Poffertjes eten aan De Brink, knusse huisjes met rood-witte luikjes, bistro’s en brasserieën, etalages vol ‘luxury’ en echte bakkers en echte slagers en echte dames die om elf uur in de ochtend uit een Range Rover stappen om zich te wentelen in het goede leven. Laren telt ook de meeste miljonairs (3 op de 10 huishoudens) van Nederland en ook het grootste aandeel tachtigplussers (1 op 10). Je ziet ze hier flaneren in linnen pakken zoals je elders alleen in Zuid-Europese landen nog ziet.
Laren is een „pleisterplaats”, in de woorden van Hoogvorst. Een voormalige kunstenaarsenclave waar de vogeltjes fluiten en af en toe een Ferrari gromt. En dat allemaal in de oksel van de A1 en de A27, op enkele autominuten van een oprit die je zo naar elke plaats in Nederland leidt.
Heel wat jonge gezinnen uit Amsterdam hebben Hoogvorst en Speksnijder hier aan een woning geholpen. Niet alleen in de ‘Gouden Driehoek’ met miljoenenvilla’s waar de tuinmannen het groen in aanhangwagens afvoeren, maar ook in het zuidelijk gelegen jarendertigbuurtje. Amsterdammers met dikke overwaarde die hierheen trekken voor het groen en hun opgroeiende kinderen. Het verklaart deels de woningkrapte in Laren.
Maar de markt zit óók „muurvast” door gestegen rentes en grondstofprijzen. Hoogvorst tekent aan de koffietafel de gedroomde wooncarrière uit: van appartementje naar tussenwoning naar hoekwoning naar twee-onder-één-kap naar grotere twee-onder-één- kap naar vrijstaand en weer naar een appartement. „En dan de hemel.” Maar nu blijft vrijwel iedereen zitten waar-ie zit, want een volgende stap is te duur. Dan maar een nieuwe keuken, een uitbouw, een dakkapel. „Je ziet mensen denken: hé, ik hoef eigenlijk niet weg.”
Laren telt de meeste miljonairs van Nederland en ook het grootste aandeel tachtigplussers. Je kunt ze hier (aan De Brink) zien flaneren in linnen pakken zoals je elders alleen in Zuid-Europese landen nog ziet.
Foto’s: Wouter de Wilde
Woningen bijbouwen, dat zou ideaal zijn. Jaarlijks 100.000 woningen erbij. Structureel. Ook Hoogvorst heeft de plannen in het hoofdlijnenakkoord gezien. Maar nee, niet in Laren. Pak de gemeentekaart erbij en zoek de vrije kavels. Elk „kruimelperceeltje”, elk „snippertje groen”, alles is vergeven. En heel soms vindt de gemeente nog ergens een bedrijfspandje waarvan ze de bestemming wijzigt in ‘wonen’.
Maar je wilt niet weten wat een moeite dat vaak kost. Vergunningen. Inspraak. Beroepsprocedures.
Het nieuwe kabinet wil zulke procedures versnellen en daar ziet Hoogvorst wel wat in. Neem alleen al De Biezemtuin. Dat plan lag er acht jaar geleden al, maar leidde toen tot verzet van tientallen omwonenden die vreesden voor uitzichtbederf en toenemende verkeersdruk. Het toont hoe Nederland op slot zit.
„Tien woninkjes. En dan ben je acht jaar verder.”
Gert van Middendorp (48), Kootwijkerbroek‘Er is al te veel kapotgemaakt’
Neem de A1-afslag Stroe en zie hoe de weg naar het zuiden een messcherpe grens vormt. Rechts, in het westen, is het land van de boeren – kippenboeren, varkensboeren, melkveeboeren, kalvermesters met hun stallen en voedersilo’s. Pal links, in het oosten: de Hoge Veluwe, land van spar, eik, zandweg, wildrooster, wolf. En ja, ook van pannekoekenhuizen, mountainbikers, militairen.
Een frontlinie, zo kun je de weg ook zien, tussen landbouw enerzijds en anderzijds een cluster belangen met natuurwaarden als belangrijkste. En allebei zijn ze in het defensief. Het is in elk geval evident waarom de stikstofkaarten pal oost van de weg de hoogste pieken vertonen en waarom je vanaf de uitkijktoren bij Kootwijkerzand kunt zien hoe die zandverstuiving vergrast door de ammoniak uit mest die uit het westen komt aanwaaien.
De zandverstuiving Kootwijkerzand vergrast door de ammoniak uit mest die vanuit het westen komt aanwaaien. Foto Wouter de Wilde
Het verbaast evenmin dat rond Barneveld en Kootwijkerbroek nog protestvlaggen wapperen. En dat de vrijwillige uitkoopregeling voor ‘piekbelasters’ hier is vastgelopen. Minister Christianne van der Wal, in wier portefeuille (Natuur en Stikstof) de strijd samenkomt, leek nu dwang te moeten toepassen.
„Mijn bloed, zweet en tranen zitten in dit familiebedrijf. Voor geld ga ik niet weg”, zei Gert van Middendorp (48), kalverhouder in Kootwijkerbroek, in maart tegen NRC. Mestvergunningen, energiekosten en steeds andere regels vormen een gekmakende kluwen, die hem volslagen „demotiveert”, zei hij toen. Maar dat was vóór het regeerakoord ‘op hoofdlijnen’ van PVV, BBB, VVD en NSC, met daarin een opmerkelijk gedetailleerde landbouwparagraaf.
Daarin worden mestnormen versoepeld, verdwijnen verplichte uitkoop en gedwongen veestapelkrimp, en krijgt minder natuur het label ‘kwetsbaar’. Het was de inzet van alle boerenprotesten en het lijkt erop dat BBB-leider Caroline van der Plas heeft geleverd.
„Ik ben iets positiever, maar we moeten afwachten”, zegt Van Middendorp nu terwijl hij met een shovel snijmais naar zijn stierkalveren brengt. In „hoerastemming” is hij sowieso niet, want volgens hem „is er al te veel kapotgemaakt, te veel boeren zijn al gestopt of doen dat binnenkort”.
<figure aria-labelledby="figcaption-0" class="figure" data-captionposition="icon" data-description="In „hoerastemming” is veehouder Gert van Middendorp uit Kootwijkerbroek niet over de plannen.” data-figure-id=”0″ data-variant=”row”><img alt data-description="In „hoerastemming” is veehouder Gert van Middendorp uit Kootwijkerbroek niet over de plannen.” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/05/niemand-langs-de-a1-verwacht-wonderen-van-wilders-kabinet-8.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/05/24100442/data116040288-a4bcab.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/05/niemand-langs-de-a1-verwacht-wonderen-van-wilders-kabinet-50.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/05/niemand-langs-de-a1-verwacht-wonderen-van-wilders-kabinet-48.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/05/niemand-langs-de-a1-verwacht-wonderen-van-wilders-kabinet-49.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/05/niemand-langs-de-a1-verwacht-wonderen-van-wilders-kabinet-50.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/05/niemand-langs-de-a1-verwacht-wonderen-van-wilders-kabinet-51.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/UFJQAm1xsqnA9gG_iU1rgZajVcQ=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/05/24100442/data116040288-a4bcab.jpg 1920w”>
In „hoerastemming” is veehouder Gert van Middendorp uit Kootwijkerbroek niet over de plannen. Volgens hem is er al te veel kapotgemaakt voor de boeren.
Foto’s: Wouter de Wilde
Het gemengde bedrijf – melkvee en varkens – dat hij van zijn vader overnam, is nu gespecialiseerd in het ‘afmesten’ van rosévleeskalveren. In zijn stallen met ruimte voor 1.700 dieren verdringen ze zich in groepjes bij de voedergoot. Als ze één jaar oud zijn, worden zijn dieren geslacht. Zijn kalveren zijn Nederlands en hun vlees blijft in Nederland, zegt Van Middendorp. Maar 90 procent van alle kalfsvlees wordt volgens LTO-cijfers geëxporteerd.
Wat hoe dan ook in Nederland blijft, is de mest. En die blijft zonder „hervorming van de mestmarkt”, inclusief groen licht uit Europa, het grootste probleem, zegt hij. Uitrijden mag steeds minder en het verplicht afvoeren van het overschot naar een verwerkingsbedrijf is steeds duurder: in 2022 en 2023 betaalde hij er naar eigen zeggen honderdduizend euro per jaar voor, dit jaar wordt het meer. „Wij werken zeven dagen, soms tachtig uur of meer en als je ziet wat je overhoudt – daar wil niemand voor werken. Maar je bent boer of niet, het is je roeping.”
Over het voorstel om opnieuw goedkopere, ‘rode’ diesel in te voeren is hij schamper. „Het zal best iets schelen, maar betekent ook meer gedoe. Dit is het laatste waar ik aan gedacht had.”
Dat de coalitie zich sterk wil maken voor jonge boeren om een bedrijf te beginnen of over te nemen, juicht hij toe. Maar ook daarvan moet blijken wat er van terechtkomt, zolang banken terughoudend zijn met leningen. Van Middendorp zelf „zit er nog niet mee; ik hoop nog twintig jaar mee te gaan”. Maar als zijn oudste zoon, nu tien, het te zijner tijd niet kan betalen, „komt het voor mij toch neer op gedwongen uitkoop”.
Jeanette (56), Almelo‘Als Wilders met oplossingen komt, krijgt hij mijn stem’
De aftrap van het EK voetbal is pas over enkele weken, maar één straat in het Nieuwstraatkwartier in Almelo oogt alsof de beker al binnen is. Een ontelbare hoeveelheid vlaggetjes kleurt de speeltuin in het midden van de straat oranje. Achter de ramen hangen spandoeken met daarop de tekst ‘Hup Holland Hup’.
Piet (70) kijkt vanuit een tuinstoel naar hoe zijn overbuurman bezig is de laatste vlaggenlijnen op te hangen. Precies hierom woont hij al bijna zijn hele leven in deze wijk. „Iedereen doet mee, het is altijd gezellig.” Tuurlijk, zegt hij, ook hier is weleens trammelant. „Maar dat heb je overal. Mooier dan dit wordt het niet.”
In het Nieuwstraatkwartier in Almelo ziet Piet (70) hoe zijn overbuurman de laatste oranje vlaggenlijnen ophangt. „Beter dan dit wordt het niet.”Foto Wouter de Wilde
Het Nieuwstraatkwartier, dat grenst aan de binnenstad van Almelo, is een buurt van twee gezichten. Enerzijds is er saamhorigheid en helpen bewoners elkaar. Anderzijds worstelt de wijk al jaren met sociale problematiek en criminaliteit. Sinds de coronacrisis zien bewoners de overlast van drugsgebruikers en probleemjeugd toenemen.
De 56-jarige Jeanette wil er best iets over kwijt, als haar achternaam maar niet in de krant komt („dan staan ze hier straks ook voor de deur”). „Ze verzamelen zich vooral bij het station. Jongens met tasjes die wiet staan te verkopen, allemaal met messen op zak. Mijn dochter belt mij soms wel. ‘Mam, ze staan er allemaal weer.’ Dan houdt ze mij aan de telefoon tot ze er langs is.”
Hoewel ze fijn woont, zag ze de overlast de afgelopen jaren toenemen. Haar dochters voelen zich niet altijd veilig. „Excuseer me voor de woorden, maar mijn dochters, als ze daar langs fietsen, krijgen woorden als ‘kankerhoer’ te horen. En dat zijn mijn meisjes. Ik weet dat het lullig klinkt, maar het zijn allemaal buitenlanders, die dat doen.”
„Er moet gewoon beter gekeken worden wie we ons land binnenhalen”, vindt ze. „Als ze de dingen die ze hier doen in Syrië zouden doen, nou, dan weet je het wel. Dan zit je twintig jaar in de bak. Vrouwen en kinderen die uit oorlogsgebieden komen, daar heb ik geen problemen mee. Maar het volk dat hier een beetje rondhangt met messen op zak: uitzetten.”
Enerzijds is er saamhorigheid in de Almelose buurt Nieuwstraatkwartier en helpen bewoners elkaar. Anderzijds worstelt de wijk al jaren met sociale problematiek en criminaliteit.
Foto’s: Wouter de Wilde
Nog geen half jaar geleden ging haar stem naar de Partij voor de Dieren. Niet dat ze daarin teleurgesteld is, ze wil immers nog steeds minder varkensstallen, maar het is niet de partij die de problemen hier gaat oplossen. Ze ziet wel iets in het beoogde kabinet. „Als Wilders met oplossingen komt, krijgt hij mijn stem de volgende keer ook. Hij moet het maar laten zien.”
In de wijk waar de vier partijen bij de Tweede Kamerverkiezingen een ruime meerderheid van de stemmen behaalden, is het geen wonder dat het mogelijk nieuwe kabinet steun geniet. Toch is niet iedereen er zeker van dat Wilders de man is die de problemen gaat oplossen. „Het zijn allemaal mooie praatjes”, zegt Alex Bruggink (69). „Ze willen dit en ze willen dat. Maar ze kunnen niet alles waarmaken.”
Zijn verklaring voor de problemen in de wijk? „Er is ook armoede hier. Ik denk dat dat wel heel veel invloed heeft. Dat ze iets willen bijverdienen. Maar dan doe je wat anders. Dan ga je maar een beetje zwartwerken. Maar niet die rotzooi. Ze moeten het zelf weten, ik bemoei me er niet mee. Je moet tegenwoordig oppassen wat je doet. Almelo is berucht in Nederland.”
Wilders kan het dan allemaal wel mooi verkopen – eerst zien, dan geloven, vindt ook Piet. „Ik heb wel meer vertrouwen in hem dan in Rutte. Die ging meer naar het buitenland dan dat hij met zijn eigen volk bezig was. Maar je moet maar afwachten of ze het waar gaan maken. Ze doen toch vooral wat ze zelf willen.”
Mevrouw Brinkman (82), hengelo‘Het contact met de asielzoekers is moeizaam’
‘Met asielzoekers zijn hier geen problemen.” Nell Veldpape (76) constateert het met enige bravoure. Zoals elke week zit ze met drie andere senioren achter de bridgetafel voor een ochtendlijke „oefensessie met spiekbriefje” in een lunchroom in het centrum van Hengelo.
Waar inwoners zich in sommige plaatsen uitdrukkelijk tegen de opvang van asielzoekers verzetten, in de nabije gemeente Tubbergen tot een rechtszaak aan toe, is er in Hengelo weinig protest geweest. Het stadsbestuur laat weten dat er een „goede relatie” is tussen de asielzoekers en omwonenden.
Als ware gidsen in het Hengelose asielwezen wijzen Veldpape en haar bridgepartner in de richting van de Havezatenlaan, even buiten het centrum. Daar is een vaste opvangplek voor 250 asielzoekers. Vervolgens buigen de vingers zich naar het noordwesten. Op een strak tegen de A1 geplakt bedrijventerrein is daar nog eens plaats voor 270 mensen, sinds begin dit jaar onder meer in een noodopvang in een vleugel van het Van der Valk-hotel.
Veldpape: „Hier in het centrum zie je nauwelijks asielzoekers.”
„Met asielzoekers zijn hier geen problemen”, zegt Nell Veldpape uit Hengelo, die wekelijks bridge speelt, over het plaatselijke azc.Foto Wouter de Wilde
„Ze fietsen alleen langs richting de supermarkt”, zegt Linda Kemna (37). Kemna werkt in de gezondheidszorg maar vandaag scharrelt ze een dagje in haar tuin. Die ligt pal aan de toegangsweg naar de A1, waarachter de noodopvang staat. Haar buurman Nelis van Markerink (62), „rentenierend lasser”, bevestigt het: „Ik hoor helemaal geen klachten in deze buurt.”
Rondom het vaste asielzoekerscentrum aan de Havezatenlaan zijn niet alleen positieve geluiden te horen. Een mevrouw van 71 die haar zwarte poedel uitlaat zegt dat ze zich „niet altijd prettig” voelt omdat er veel jonge mannelijke asielzoekers zijn. Ze wil daarom anoniem blijven. ’s Avonds doet ze haar huis goed op slot, zegt ze, de poedel aaiend. „En deze laat ik hier liever niet uit als het donker is.”
Ze vindt het jammer omdat er volgens haar beloofd was dat er vooral jonge gezinnen zouden komen. „Eerst was dat ook zo, maar nu is dat veranderd.” Ze zou het aanmoedigen als Hengelo onder het nieuwe kabinet minder vluchtelingen zou opvangen. „Het is mooi geweest.”
„Vrrrrrrt.” Op een bankje aan dezelfde vijver doet Frits Brinkman (83) de vleugelslag van een ijsvogel na. Die vogels zijn pijlsnel, zegt hij, maar je kunt ze horen aankomen als je op het bankje zit. „Ik houd ze dus goed in de gaten.”
Brinkman woont in het verzorgingstehuis tegenover het azc. Om de dag zit hij hier met zijn vrouw, die niet met haar voornaam in de krant wil. Samen kijken ze naar de vogels: boomklevers, merels en héél soms: „Vrrrrrrt.”
Even buiten het centrum van Hengelo is een vaste opvangplek voor 250 asielzoekers, tegenover een verzorgingstehuis.
Foto’s: Wouter de Wilde
Eerst controleert meneer Brinkman vanuit zijn raam of er een bank vrij is. Er staan er namelijk maar drie. „En dan als de donder naar buiten.”
Mevrouw Brinkman (82) zegt te hebben geleerd om niet na de lunch in het azc naar de bankjes te gaan. En vooral niet na het avondeten.
„Ik hoor van buurtbewoners dat ze ’s avonds overlast ervaren, omdat de asielzoekers dan in grote groepen op het grasveldje zitten te roken en met zo’n mobieltje eindeloos praten.”
Mevrouw Brinkman vindt het begrijpelijk, omdat hun kamers klein zijn. „Maar als ik de burgemeester hoor zeggen dat bewoners er geen last van hebben denk ik: dat klopt niet helemaal. Het contact met de asielzoekers is moeizaam.”
Haar man zegt dat hij zich vaak „buitengesloten” voelt omdat hij niet verstaat wat de asielzoekers zeggen. Hij denkt dat zij zich net zo voelen als hij met zijn vrouw praat.
Als hun kinderen hier vlak bij de vijver lopen, zegt meneer Brinkman dus dat hij ze wel in de gaten houdt. Gewoon in het Nederlands. „Die mensen verstaan dat niet. Maar ze begrijpen vast dat ik me om hen bekommer.”
Jan ter Hart (77), De Lutte‘Hier val je niet snel tussen wal en schip’
Voor de cappuccino van ijssalon La Venezia in De Lutte wordt kilometers omgereden. Eigenaren Marleen Gervink en Bernadette Jaarsveld verklappen het geheim: goede Italiaanse espresso, en slagroom in plaats van opgeklopte melk. Het wordt geserveerd in een felrood kopje met een glaasje water en een miniatuur hoorntje met bolletje ijs.
Het terras van de ijssalon zit vol. Net als het terras van het theehuis, het eetcafé en het cafetaria, allemaal naast elkaar in de Dorpsstraat. De zon schijnt.
De Lutte, dorp tussen Oldenzaal en de Duitse grens, is een gewilde bestemming voor dagjesmensen vanwege de vele fiets- en wandelroutes over zandverstuivingen en langs de Dinkel. De Luttenaren stemden bij de Kamerverkiezingen op NSC, PVV, BBB en VVD. In die volgorde. Ze krijgen het kabinet dat ze wilden, kan je zeggen. Zijn ze tevreden met de plannen voor de gezondheidszorg? We hebben er niemand over gehoord, zegt Bernadette.
De Lutte is een populaire stop voor fietsers en wandelaars. Voor de cappuccino van de ijssalon wordt kilometers omgereden, en op zonnige dagen zitten ook de terrassen vol.
Foto’s: Wouter de Wilde
Dat er 130 gereden mag worden, daar hoorde Marleen wel klanten over. „Dat vinden de mensen mooi.”
Vraag je de mensen in De Lutte of ‘zorg’ een onderwerp is, dan trekken ze hun wenkbrauwen op. Natuurlijk, iedereen wil graag gezond zijn én blijven. Maar ze gaan niet juichen over halvering van de eigen bijdrage. Kijk even om je heen: 83 procent van de bijna 4.000 inwoners woont een vrijstaande woning of twee-onder-een-kap. De gazonnetjes strak achter sierhekken, de rododendrons in bloei. Huurwoningen zijn er nauwelijks. Geld is voor de meeste bewoners van De Lut, zoals zij hun dorp noemen, geen issue.
Over de zorg voor ouderen is nog niet veel bekend. Er komt geld bij vanaf 2027. Mogelijk gaan eerder afgesproken bezuinigingen gewoon door. Jan ter Hart (77) haalt zijn schouders op. Hij is bezig met een draad rond het grasveld te spannen, zodat robotgrasmaaier Japie weet tot waar hij mag maaien. Jan en zijn vrouw hebben een paar jaar terug een seniorenwoning laten bouwen, het oude huis met zeven kamers werd te groot. Hun nieuwe huis hebben ze zelf ontworpen en is van alle gemakken voorzien. Ook als traplopen niet meer gaat, kunnen ze er blijven wonen.
En trouwens, in De Lut val je niet snel tussen wal en schip, zegt Jan. Buren houden elkaar in de gaten, kinderen blijven vaak in de buurt wonen. De zijne ook. Hij hoopt geen beroep op hen te hoeven doen. Maar het kan.
Jan ter Hart (77) uit De Lutte haalt zijn schouders op over de zorgplannen. Hij woont met zijn vrouw in een ouderdom-proof koophuis.Foto Wouter de Wilde
Even verderop, voor de sporthal, zitten zes vrouwen aan een lange tafel in de zon. Ze zijn midden twintig en volleyballen bij vereniging Lutheria. Nu puffen ze even uit. Op tafel witte wijn en bier. Gezelligheid is óók gezond, roept een. Iedereen lacht.
Ja, ja, bromt Edwin de Haas, aan de tafel ernaast. „Drie keer over het net en dan snel aan het bier.”
Gejoel aan de damestafel. Zonder gekheid, zeggen de dames, De Lut hangt aan elkaar van het verenigingsleven, ook op sportief gebied. Er is een handbal-, een voetbal-, een volleybalvereniging. Een jeu-de-boulesvereniging met een eigen baan midden in het dorp. Een wandelgroep. Een nieuwe fitnessschool die loopt als een tierelier. „Gezond leven is hier makkelijk”, vinden ze.
We zijn allemaal blij dat we hier wonen, zegt Conny Blockhuis (64). Na een blessure volleybalt ze zelf niet meer. Wel zet ze zich, samen met haar man, hartstochtelijk in voor de vereniging. Er is minder stress dan in de Randstad, kinderen kunnen veilig buitenspelen. Welke kant je het dorp ook uitfietst, je zit in de natuur. Oké, een nadeel: alles buiten het dorp moet met de auto. Veel gezinnen hebben er twee. Er is geen treinstation, alleen een buurtbus.
Terug bij de ijssalon. Senioren staan in de rij voor ijs. Het wordt gemaakt volgens het recept van het Italiaanse gezin van wie de vader van Bernadette en Marleen de zaak ooit overnam. Ze hebben meer dan twintig smaken; stracciatella, malaga en yoghurt worden het meest gekozen.
Al het ijs is gemaakt met koemelk. Ze zeggen het maar even. Op de horecabeurs waar ze jaarlijks samen heen gaan, ging het daar veel over.
„Veganistisch ijs hebben we niet”, zegt Bernadette.
Marleen: „Ook geen havermelk voor in de koffie. Niemand vraagt daar naar. Nou, héél soms, een toerist.”
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data116315243-d01937.jpg|https://images.nrc.nl/sVIGsUyn5cz5b5g9YcwSvGpYTqo=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data116315243-d01937.jpg|https://images.nrc.nl/R6AuU3Kt2El2Ns1PiwEJdCArrr0=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data116315243-d01937.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data116266026-c454a1.jpg|https://images.nrc.nl/fepomLSp0-GEf-Cc1wnyBIyk_xc=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data116266026-c454a1.jpg|https://images.nrc.nl/W-UGzniIeRO1ugxFitAOt6R3zPo=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data116266026-c454a1.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data116266035-d21e10.jpg|https://images.nrc.nl/RlNrHv6waNHXfbEh3W23uj8847E=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data116266035-d21e10.jpg|https://images.nrc.nl/g8aEx8RWcwMO8CECCURSTgVnqzY=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data116266035-d21e10.jpg)
