Category: Binnenland

Wie is er verantwoordelijk voor wat een prinses dagelijks doet? Nu er onrust is ontstaan op het ministerie van Financiën over de manier waarop prinses Laurentien, voorzitter van de Stichting (Gelijk)waardigHerstel, opereert, komt die vraag weer boven.

In eerste instantie ging die onrust over de hoogte van de schadevergoedingen die SGH toekende aan de gedupeerden van de toeslagenaffaire die zij bijstaat. De stichting zou niet kritisch genoeg zijn, waardoor de kosten tot 3,1 miljard euro duurder uitpakten. Een pilot met SGH werd opgeschort, en na veel overleg onder strengere voorwaarden vorige maand weer opgestart.

Nu zou prinses Laurentien zich tijdens die overleggen schuldig hebben gemaakt aan ‘grensoverschrijdend gedrag’ in haar omgang met ambtenaren op het ministerie, zo meldt het AD. Er zou volgens dat medium sprake zijn van „emotioneel reageren, mensen uitschelden, geen tegenspraak dulden”. Bovendien zou er sprake zijn van „een patroon van intimidatie”.

Het ministerie van Financiën bevestigt dat er meldingen zijn binnengekomen, en dat „in de samenwerking en afstemming de emoties daarbij wel eens [zijn] opgelopen. Een aantal van onze collega’s heeft daarbij mondeling een melding gedaan. Hierover hebben we, als dat aan de orde was, gesproken met de Stichting.” Het ministerie laat in het midden of de meldingen om de prinses gaan, en doet verder geen uitspraken omdat de meldingen vertrouwelijk zijn.

Gert-Jan Segers, voorzitter van de raad van toezicht van SGH, schrijft in een reactie op de website „teleurgesteld” te zijn „in deze anonieme ambtenaren die drukker zijn met kwaadspreken over anderen dan met het rechtsherstel voor benadeelde ouders van de toeslagenaffaire”. Het „geschetste beeld is ongegrond en onwaar”.

Positie Laurentien

Op de achtergrond speelt er, behalve een dispuut over hóe toeslagenouders het beste gecompenseerd kunnen worden, iets anders: de positie van Laurentien. Als lid van het Koninklijk Huis valt zij – net als haar echtgenoot prins Constantijn – onder de ministeriële verantwoordelijkheid. Dat betekent dat het ministerie van Financiën, in dit geval de staatssecretaris Toeslagen Nora Achahbar (NSC), verantwoordelijk is voor wat de prinses doet.

Onverstandig om dergelijke werkzaamheden te beleggen bij iemand van het Koninklijk Huis

Zoals ook het ministerie toestemming gaf toen Laurentien begon met deze functie, zoals bijvoorbeeld ook het ministerie van Economische Zaken dat deed toen Constantijn zich met startups ging bezighouden, Justitie en Veiligheid toen Pieter van Vollenhoven advies gaf over de rol van de politie in gemeenten, en Buitenlandse Zaken toen koningin Máxima werd gevraagd als VN-gezant.

En tegelijk is het óók het ministerie van Financiën dat de stichting van Laurentien inhuurde, en datzelfde ministerie dat een fundamenteel andere manier van compensatie aan toeslagenouders voorstaat. Uit het AD-artikel blijkt bovendien dat ambtenaren van dat ministerie geen officiële klacht indienden over Laurentien omdat ze het idee hadden dat: „Er is nu eenmaal geen klachtenregeling die leden van Koninklijk Huis betreft.”

Kamervragen

Mochten er Kamervragen komen over die verstrengeling, dan zal Achahbar die moeten beantwoorden. Of toch premier Dick Schoof, die uiteindelijk de ‘algemene ministeriële verantwoordelijkheid’ heeft voor wat een lid van het Koninklijk Huis mag?

NSC-fractievoorzitter Pieter Omtzigt zwengelde twee weken geleden in tijdschrift EW een debat aan over hoe ver die ministeriële verantwoordelijkheid moet reiken, en noemde daar specifiek de werkzaamheden van Laurentien.

Hij stelde dat niet Achahbar – zijn partijgenoot – maar Schoof verantwoordelijk zou zijn „zou straks blijken dat het budget voor de Laurentien-route fors wordt overschreden. Dat is het ongelukkige hieraan. Het is onverstandig om dergelijke werkzaamheden te beleggen bij iemand van het Koninklijk Huis”, zei Omtzigt.

Volgens Omtzigt is de vorige premier, Mark Rutte, „te lichtvaardig” omgesprongen met de functies van de leden van het Koninklijk Huis. Rutte vond, net als zijn voorgangers, dat er voor hen ruimte moest zijn om een maatschappelijke functie te vervullen. Zeker voor die leden zoals Laurentien, Constantijn en Van Vollenhoven die, in tegenstelling tot de koning, geen uitkering van de staat ontvangen – en verder weg van de troon staan. Zij krijgen ook meer ruimte om eigen uitspraken te doen, zo tweet Van Vollenhoven regelmatig over zaken die ook politiek kunnen worden.

De NSC-fractieleider zei tegen EW: „Het is hoog tijd dat wij ervoor zorgen dat leden van het Koninklijk Huis géén dingen meer doen naast hun eigenlijke, ceremoniële werk.” Omtzigt wil daarover discussiëren, mogelijk al bij de komende begrotingsbehandeling in oktober. Op X reageerde PVV-fractievoorzitter Geert Wilders instemmend met de woorden: „Laten we dat zo snel mogelijk regelen.”

Met medewerking van Marco de Haan

Lees ook

een Haagse Zaken over ministeriële verantwoordelijkheid

Delen

Mail de redactie

Bij Gewoon Sociaal aan tafel kunnen alle bezoekers over schimmel meepraten. Over in grijstinten-verkleurde muren, afbladderende verf en een niet-aflatende bedompte geur in huis. „Die geur slaat op je longen”, trapt Wilco Bakker, oprichter van Gewoon Sociaal, het gesprek af. „Als je gezond bent, slaat het al op je longen. Laat staan als je al lást hebt van je longen.”

In de huiskamer van stichting Gewoon Sociaal, aan het Heeswijkplein in de Haagse Moerwijk, staan eierkoeken en krentenbollen op tafel. De stichting begeleidt mensen met een ggz- of verslavingsachtergrond. Aan buurtgenoten die komen aanwaaien worden koude flesjes water verstrekt – buiten trekt de hitte van de dag de wijk in.

Nederland wordt steeds warmer, én natter. 2023 was zowel het warmste als het natste jaar sinds het begin van de metingen. Risico’s die met klimaatverandering gepaard gaan komen steeds beter in beeld. Waar huiseigenaren langs de grote rivieren moeten vrezen voor paalrot en optrekkend vocht, kampen naoorlogse wijken in verstedelijkte gebieden behalve met zomerse hitte-eilanden (het wordt tot wel 8 graden warmer in de stad dan daarbuiten) ook met hardnekkige schimmel. Dit soort risico’s treft vaak bewoners met een kleinere beurs, die geen geld hebben om te verduurzamen of isoleren.

Lees ook

Buitendijkers zijn geen ‘gekke’ outsiders, maar bewegen mee met de rivier

Klimaatverandering zorgt ook voor gezondheidseffecten, schreef de Wetenschappelijke Klimaatraad het afgelopen jaar, en kondigde aan dit te gaan onderzoeken. Wat zoal speelt: hittestress, gezondheidsproblemen door schimmels en bacteriën, infectieziekten en meer huidkanker. Volgens het RIVM verhoogt schimmelvorming de kans op gezondheidsproblemen, zoals astma, luchtwegklachten en luchtweginfecties. Datzelfde RIVM stelt dat nu zo’n 10 procent van de Nederlandse huizen vochtproblemen heeft (grotendeels huizen die vóór 1992 gebouwd zijn).

Bij Gewoon Sociaal weten ze er alles van. Wilco Bakker kent een woning van een buurtgenoot waar de muren „van boven tot onder” onder het zwart zaten. De naoorlogse huurwoningen in Moerwijk zijn veelal in verouderde staat. „Niet alleen dat het zwart is”, vallen de anderen hem bij. „Het is múf. Verschrikkelijk.”

Dat weet ook Priscilla Rijgersberg . Ze woont iets buiten Moerwijk en heeft al acht jaar last van schimmel, vertelt ze. Toen ze net drie weken in haar huis woonde, werd de eerste schimmel op de pas geverfde muren zichtbaar. Haar huis staat inmiddels genomineerd voor de sloop. Wanneer, dat weet ze niet. Onlangs zakte haar tienjarige kind door een traptree. Doorgerot. De trede is gerepareerd, maar het vocht in haar woning blijft.

Regie over je leven

Even verderop, in huisartsencentrum Moerwijk, hoort huisarts Amanda de Glanville de zorgen van de wijkbewoners. Mensen met luchtwegklachten in schimmelwoningen komen bij háár vragen of zij een ander huis kunnen krijgen. Volgens De Glanville is het probleem breder: „Het is vooral stress wat ik hier zie. En stress veroorzaakt zóveel klachten.”

De oorzaken van die stress zijn niet eenvoudig te ontwarren. „Mensen hebben hier niet het gevoel dat ze regie hebben over hun leven.” In haar praktijk ziet ze een oververtegenwoordiging van mensen met psychische klachten, eenzaamheid of bewoners die met moeite zelfstandig kunnen wonen. Zij raken uit balans bij kleine tegenslagen. Ook hebben bewoners uit Moerwijk een bovengemiddelde kans op longkanker .

In haar spreekuur ziet ze dat bewoners de oorzaak van (long-)klachten vaak bij de schimmel in hun huis leggen. Zelf zegt De Glanville dat er „geen bijzondere ziektebeelden” bij schimmel zijn. „Behalve als je allergisch bent. Maar weet je, mensen krijgen hoofdpijn, buikpijn, maagpijn, dat kan allemaal ook door stress komen.”

Ze kan niet veel voor hen doen. „Mensen vragen: kan je me helpen? Kan ik een nieuw huis krijgen? Ik zeg dan: nee, ik heb geen huis. Ik kan wel contact leggen met mensen die kunnen helpen, zoals iemand van de GGD die checkt hoe de ventilatie is en of die verbeterd kan worden, of iemand van wijkhulpverlening. Daar houdt het wel op.”

De Glanville kent de bewoners goed. „Vanochtend kwam er nog een jongen binnen. Net tien dagen afgekickt. Hier weten zijn dealers hem te vinden, nu is hij weer verslaafd.” Als de avond valt, vertelt ze, kan het soms onveilig zijn in delen van de wijk. Wanneer de horeca sluit op het centraal gelegen Heeswijkplein, is er weinig sociale controle. Allemaal factoren, net als de verouderde woningen met vochtproblemen, die stress kunnen opleveren: „Als ouder wil je gewoon een veilige en gezonde omgeving voor je kinderen”. Haar personeel kiest ze uit op hun sociale vaardigheden, ze zoekt mensen die emoties „aan de balie” snappen.

Foto’s Bart Maat

Douchen in de sportschool

Jarenlang al hebben bewoners last van schimmel. Naar eigen zeggen doen ze er alles aan om die te voorkomen: ventileren, stoken, verven. Woningbouwcorporaties weten ervan, maar verduurzamen en renoveren is duur. Toch gebeurt het wel. In 2028 moeten huizen met de laagste energielabels (E, F, G) verplicht tot een minimum verduurzaamd zijn. Woningbouwcorporaties zijn daar druk mee bezig. Volgens Aedes, de vereniging van woningcorporaties, hebben vorig jaar zeker 60.000 huurwoningen een beter energielabel gekregen door renovaties.

Lees ook

Achterstandswijk, Vogelaarwijk, kwetsbare wijk. Decennia aan woonbeleid maar de Schiedamse huizen schimmelen nog steeds

Goed nieuws, zou je zeggen. Toch constateren bewoners in Moerwijk dat schimmel bij hen terugkomt, ook ná renovatie van de woning. Zo ging het bij de moeder van Priscilla Rijgersberg, die om de hoek van het Heeswijkplein woont. Bewoners spreken van een facelift: de buitenkant van de woning is extra geïsoleerd en de ramen zijn nu van dubbel glas, maar binnenshuis is het nog steeds vochtig.

Sinan Ozturk vertelt aan tafel bij Gewoon Sociaal dat hij uit angst voor méér schimmel doucht in de sportschool. „Maar mijn zoons kan ik niet vragen om thuis niet te douchen”, vindt Ozturk. „Het is hun thuis.”

Zijn huis is een jaar geleden gerenoveerd door woningcorporatie Hofwonen (voormalig Vestia). Nu heeft hij veel minder stookkosten en de woning blijft gemakkelijker warm. Daar is Ozturk blij mee. Maar, zo laat hij even later zien, zijn badkamerraam is tijdens de renovatie afgesloten. En de ventilator die is geplaatst, heeft weinig merkbare zuigkracht. „Hij maakt eigenlijk alleen lawaai.” Vlak na de renovatie was alle schimmel verdwenen, nu trekken de zwarte randen langs de muren alweer omhoog.

Dat huizen na een renovatie weer schimmel krijgen, komt volgens de Woonbond vaker voor, laat woordvoerder Mathijs ten Broeke weten. „Meestal wordt de oorzaak van schimmelvorming bij huizen niet goed onderzocht. Ondanks dat de woning er weer strak en mooi uitziet, kan de schimmel dan terugkomen omdat huizen vaak worden gerenoveerd zonder het vochtprobleem te verhelpen.”

Huurders worden bovendien bij vochtproblemen door de corporatie vaak gewezen op hun gedrag, stelt de Woonbond, maar sommige woningen kunnen gewoonweg niet goed genoeg geventileerd worden.

Corporaties worden door de energielabel-afspraken gemotiveerd om hun woningen beter te isoleren en energiezuiniger te maken, zegt Ten Broeke. „Er is nadruk op goed dichtmaken en isolatie, maar zonder genoeg ventilatie (wat moeilijker wordt bij een geïsoleerd huis) kan schimmel terugkomen.” Een individuele aanpak per huis is bovendien duur, terwijl corporaties toch al moeten schrapen om aan alle verduurzamingsopgaven te voldoen.

Isolatie en ventilatie

Terug aan tafel in de huiskamer van Gewoon Sociaal aan het Heeswijkplein, vat Wilco Bakker het samen. „Uiteindelijk komt het erop neer dat je huur betaalt voor een huis waarin je zou moeten kunnen leven. En niet óverleven. Waar alles klopt en je niet in de sportschool moet douchen.”

Sinan Ozturk knikt. „Ik ben echt veranderd. Als ik bij de sportschool kan douchen, doe ik dat. Maar ik ben afhankelijk van thuis en ben bang dat er meer schimmel komt.” Ozturk heeft ervaring als klusjesman. „Ik weet wat er aan de hand is.”

Woningcorporatie Hofwonen, die actief is in Moerwijk, laat in een reactie weten dat bij verduurzaming zowel isolatie als ventilatie wordt verbeterd. „Als we tijdens een renovatie een isolerende schil aanbrengen tegen de buitengevel en kozijnen vervangen, nemen we altijd maatregelen rondom de ventilatie.” Bij badkamerramen die niet open kunnen, heeft „het ventilatiesysteem voldoende capaciteit om de lucht te verversen”. Hofwonen benadrukt verder dat de „recent gerenoveerde woningen voldoen aan de hedendaagse bouweisen” en dat de organisatie schimmelklachten per woning behandelt. Over individuele gevallen zegt Hofwonen geen uitspraken te kunnen doen.

Delen

Mail de redactie

Eén moment valt het stil op het basketbalveldje in het Nelson Mandelapark in Amsterdam-Zuidoost. Sam (15), bal tussen zijn handen, en Kevin (17) steken de koppen bij elkaar en fluisteren wat in elkaars oor. Dan geeft Sam plots de bal aan zijn teamgenoot. Hij doet een schijnbeweging naar links, toch naar rechts, richting de basket en legt de bal zodra hij hem terug krijgt met een soepele handbeweging in het net.

We’ve got this shitttt!

Tien jongens zijn dinsdagmiddag samengekomen om in de hete zomerzon potjes 3x3basketbal te spelen. En natúúrlijk hebben ze de dag ervoor zitten kijken, zeggen ze. Op hun telefoon, terwijl sommige eigenlijk al moesten slapen. The shot noemen ze het inmiddels. Sterspeler van het olympische 3x3basketbalteam Worthy de Jong – opgegroeid in Amsterdam-Zuidoost – die in de verlenging het Nederlandse team met een tweepunter naar het allereerste goud in de historie van het valide Nederlandse basketbal schoot. Legendary, aldus Sam.

Lees ook

Jeugd wil graag basketballen door corona en socials

Topcoaches

„Een bekroning op jarenlang hard werken”, zegt Brian Benjamin vanuit Parijs. Hij is technisch directeur van de Nederlandse Basketball Bond (NBB) en sinds 2016 betrokken bij het 3×3 basketbal. Basketbal in het geheel, en de 3×3 variant in het bijzonder, groeit in populariteit, zegt hij. Vooral onder de jeugd. Sinds een aantal jaar neemt het aantal leden van de NBB toe, met in 2023 zo’n 34.000 tieners in het ledenbestand.

Al sinds 2009 organiseert de bond 3×3-toernooien, en sinds een aantal jaar wordt de variant echt in de schijnwerpers gezet. In 2016 werd duidelijk dat de sport misschien wel een olympische status zou krijgen, zegt Benjamin. „We dachten: als we hier op nu inzetten, kunnen we andere landen voor zijn.” Door heel het land worden toernooitjes georganiseerd op pleintjes, de bond zette een topsportprogramma op en trok topcoaches en -spelers aan.

Sam begon twee jaar geleden met basketballen, zegt-ie tijdens een pauze, leunend tegen het hekje van het veld. „Ik kreeg een groeispurt en wilde al langer stoppen met voetbal.” Inmiddels is hij dagelijks op dit veld te vinden en speelt hij op hoog niveau toernooien. Die eerste paar keer op dit veld was hij nog „best verlegen”. „Ik moest nog respect verdienen en durfde daarom niks te zeggen ”

Die eerste paar keer op dit veld was ik nog best verlegen. Ik moest nog respect verdienen

Daar is weinig meer van te merken. Nu is het „bucket!” als hij een punt scoort, „you’re too small!” zodra hij een tegenstander blokkeert, en „trashhhh” als iemand een schot mist. Ook als hij zelf niet speelt, is hij met de sport bezig. Op sociale media volgt hij zijn favoriete spelers en ’s nachts kijkt hij live wedstrijden van de NBA in de Verenigde Staten.

Schoenen en shorts

„De populariteit heeft vooral te maken met het succes van de NBA”, zegt Brian Benjamin. Jongens en meisjes zien op sociale media de beelden en raken geïnspireerd. 3×3 basketbal, dat op een half veld wordt gespeeld, leent zich prima voor sociale media, denkt Benjamin. Door de kortere speeltijd (tien minuten) is het spel fysieker. Spelers lopen met schrammen op hun arm over het veld, er wordt gedunkt, er zijn stoeipartijen. En ondertussen wordt het geheel live van commentaar voorzien. „Geen sport zo geknipt voor content als 3×3 basketbal”, zegt Benjamin.

Daarbij komt dat de sport erg laagdrempelig is. Ieder niveau is welkom bij toernooien en spelers hoeven geen lid te zijn van een club. 3×3 is daarmee een sport die „past bij de tijdgeest”, zegt Benjamin. „In de hele sportwereld zie je dat mensen vooral zelf willen bepalen wanneer ze spelen. Dat verklaart bijvoorbeeld ook het succes van padel.”

Voor de jongens op het veld is basketbal meer dan alleen een sport. „Al mijn beste vrienden basketballen nu”, zegt Sam. „Daarbuiten zie ik bijna niemand.” Kevin: „Het gaat ook om de kleding die je draagt.” De jongens dragen schoenen van hun favoriete spelers, shorts van hun favoriete clubs. Uiteindelijk is 3×3 een „lifestylesport” zegt Brian Benjamin. „Het is onderdeel van de identiteit van mensen. Niet iedereen kan NBA-speler worden, maar wel iedereen kan een bal oppakken en naar een veldje gaan.”

Het is half drie, de jongens in het park vinden het mooi geweest. Sam heeft inmiddels zijn shirt uitgetrokken en neemt een slok uit een pak melk. „Ey, wie van jullie heeft mijn tellie genakt?”, zegt Kevin. „Laten we gaan, ik wil naar de Appie.”

Een kleine jongen van nog geen tien die tot dan toe van een afstandje toekeek loopt het veld op. Hij pakt de bal, gaat door zijn knieën en schiet hem richting de basket. „We gaan voor goud”, roept-ie, terwijl de bal door de lucht zweeft. Bucket.

Lees ook

Het 3×3 basketbal is ongekend populair in Parijs, met het Nederlandse mannenteam als verrassende winnaar

Delen

Mail de redactie

De schaterlach van in het water plonzende kinderen, zo’n typisch zomers zwembadgeluid, is al van verre te horen. Het is de eerste mooie dag in weken. Uit een rijtjeshuis komen een vader en zoon gelopen, op slippers en met de handdoek in de hand. Het kind in alleen zijn zwembroek.

„Het zwembad ligt in onze achtertuin”, zeggen ze hier in Lopik. En dat is ook zo, openluchtbad Lobeke ligt midden tussen de huizen. Als je tussen het pierenbadje en het instructiebad staat en je je omdraait, zie je aan de andere kant van de heg aan drie kanten het dorp. Aan de vierde kant, achter de kleedhokjes, liggen volkstuintjes.

Bijná was het openluchtbad na vijftig jaar gesloten. Zoals zoveel gemeenten moest ook Lopik (14.700 inwoners) bezuinigen. En zoals in zoveel gemeenten is er weinig keuze waarop geld valt te besparen zonder aan bijvoorbeeld de jeugdzorg of bijstand te tornen. Het is vaak óf de bibliotheek, óf het wegen- en groenonderhoud, óf het zwembad waarop wordt bezuinigd. Vaker is het én én én.

Buitenbaden delven daarbij vaker het onderspit dan binnenbaden – die zijn immers jaarrond te exploiteren. Het zijn er, in het hele land, nog 229, volgens de Database Sportaanbod. Ongeveer net zoveel als tien jaar geleden, maar 80 procent daarvan wordt inmiddels beheerd door particulieren – in 2012 was dat nog 68 procent, in 1988 36 procent.

Waterrijk gebied

In Lopik kwamen de inwoners in opstand toen de gemeente in 2020 voorstelde het zwembad te sluiten. „Fanatiek in opstand”, zegt Dieny Scheffer van de stichting Vrienden van Lobeke. „Het is echt óns zwembad. Generaties hebben hier leren zwemmen.” Het ging haar ook om het principe: „We wonen hier in waterrijk gebied. Het is een basisvoorziening die een gemeente moet hebben.” Lobeke is het enige zwembad in Lopik, het dichtstbijzijnde alternatief, in Schoonhoven, ligt op 25 minuten fietsen.

Maar het college had wel een gat van 2,6 miljoen euro te dichten, het zwembad kostte jaarlijks 270.000 euro.

„De standaardoplossingen zijn privatisering of sluiting. Achteraf zeg ik: ‘gelukkig ging de gemeenteraad niet mee’”, zegt wethouder Gerrit Spelt (CDA), die zowel Financiën als Jeugd, Welzijn en Gezondheid in zijn portefeuille heeft. Juist in die combinatie van portefeuilles bij één wethouder ligt de reden dat Lopik zijn zwembad behield.

Met dank aan Dieny Scheffer en de andere Vrienden van Lobeke. De gemeente beheert het zwembad en heeft de badmeesters in dienst. Maar vrijwilligers zorgen voor alle extra’s in het zwembad, en voor sponsoren die daaraan meebetalen. Achter de kassa zit Gerda, die alle kinderen even enthousiast begroet, en in de Smulhut staat Danny de ene na de andere tosti te bakken. „Op een goeie dag zijn het er tweehonderd”, zegt ze.

De gemeente zag „door de opstand en de inzet van alle vrijwilligers in dat we de maatschappelijke waarde moesten uitbuiten”, zegt wethouder Spelt. „Alle credits voor de Vrienden van Lobeke dat ze dat lieten zien.” In plaats van iets dat geld kost, werd in Lopik het zwembad onderdeel van gemeentelijk beleid.

Spelt somt op: Zwemmen is bewegen, is gezondheidspreventie, is interactie, gaat overgewicht tegen. Vrijwilligerswerk helpt tegen eenzaamheid, draait om meedoen in de maatschappij. Medewerkers van de sociale werkplaats maken de drie bassins schoon en wieden onkruid. En de gemeente creëerde vier leerwerkplekken in Lobeke, dat nu erkend leerbedrijf is. Trots zegt hij: „Eén van de vier van vorig jaar heeft nu een betaalde baan.”

Honderd A-diploma’s per jaar

De belangrijkste verandering is ín het zwembad te vinden. Op deze middag zijn er rond een uur of drie ruim 320 zwemmers, het overgrote deel kinderen. Ze staan in een lange rij voor de rode glijbaan. „Het diepe is het leukste”, zegt een meisje in bikini. Er wordt driftig geknikt.

We doen mee aan jeugdzorgprogramma’s die meer kosten en veel minder opleveren

De wethouder zegt: „Als alle vriendjes zwemmen of met vakantie zijn, en jij kan niets leuks doen, dat levert ongelijkheid op. We dachten: ‘Wat nu als we zwemmen tot twaalf jaar gratis maken?’” Dat kóst geld, ruim 30.000 euro: „Maar dat besparen we dan later op jeugdzorg door te voorkomen dat er problemen ontstaan. We doen mee aan zorgprogramma’s die meer kosten en veel minder opleveren.”

Badmeester Gerben Ruissen ziet het effect. Als hij langs het zwembad loopt, hoor je vanuit het water steeds: „Hoi mees”. Elk jaar, tussen april en september, halen zo’n honderd kinderen hier hun A-diploma. „We werken al langer samen met het Jeugdfonds [waar ouders kunnen aankloppen als ze geen geld hebben voor zwemles]. Maar opeens kwamen ze dan na hun diploma niet meer zwemmen. Die kinderen, die komen nu terug.”

Nel Kortlever en Yolanda Beumer, die aan de rand zitten te kijken naar een meisje van vijf met paarse vleugeltjes, noemen het „een stimulans” dat het zwemmen voor kinderen gratis is. „We wonen hierachter. Je gaat toch vaker.”

Tieners zijn er nauwelijks in Lobeke. Zij gaan naar de strandjes langs de Lek, waar zwemmen verboden is vanwege de „linke” stroming. Badmeester Ruissen zegt: „Ik herken het van mezelf op die leeftijd, toen had ik ook geen zin in badmeesters met een fluitje.”

Een stoel en een parasolletje

Het maakt dat het openluchtzwembad een gemoedelijk gezinsbad is. „Hier gebeuren geen gekke dingen”, zegt Ruissen. Bovendien, zegt badmeester Georgine van Ettinger: „Je kent iedereen. De meesten heb ik lesgegeven, en die komen nu terug met hun eigen kinderen.”

„Een huiskamer”, noemt vader Rodney Kensenhuis Lobeke. Hij is als een van de weinige ouders zelf gaan zwemmen. Hij wijst naar zijn zoon, nog in het diepe: „Hij heeft hier allemaal vriendjes, en kent de badmeester. Zodra het een beetje weer is, wil hij hierheen.”

Alle diploma’s zijn in Lobeke gehaald, vertelt Kensenhuis. „We hebben echt voor dit buitenbad gekozen. De kinderen worden weerbaarder doordat ze in alle weersomstandigheden leren zwemmen.”

Bianca Kloppenburg, met Tommie (4) en Sophie (6), en Patricia Verburg met Leyla (8) en Yessin (4) zijn uit buurgemeente IJsselstein gekomen. Daar is alleen een binnenbad. „Daar wil je met dit weer toch niet heen?”, zegt Kloppenburg. De 3,50 euro per kind die het hen kost omdat ze niet uit Lopik komen, betalen ze „met liefde”.

Ze zegt: „Hier pak je een parasolletje, je kan ook een stoel pakken en iedereen brengt alles netjes terug. Ze hebben zelfs zonnebrandcrème, zag je dat?” Die wordt ook door de vrijwilligers geregeld.

De vrijwilligers zorgen voor alle extra’s, zoals de tosti’s en de zonnebrandcrème

Ravijnjaar

Met het vooruitzicht op wat onder wethouders van Financiën ‘het ravijnjaar 2026’ wordt genoemd, waarna gemeenten 2,5 miljard euro minder zullen krijgen van het Rijk, staan ook in Lopik de gemeentefinanciën opnieuw onder druk. „De gemeenteraad heeft al uitgesproken dat aan het zwembad niet mag worden getornd”, zegt wethouder Spelt.

Lees ook

Slechts een op de zes gemeenten denkt in 2026 genoeg geld te hebben

Waaraan dan wel? „We kunnen aan de ozb-knop draaien”, zegt hij aarzelend. Die belastingheffing is een lokale bevoegdheid. „We kunnen in elk geval aantonen aan inwoners dat we met een hogere ozb het zwembad openhouden.”

Dan, fel: „De afgelopen jaren zeiden we als gemeenten steeds stoer ‘geen knaken, geen taken’ tegen het Rijk, maar dat is een loze kreet. De uitvoering van steeds meer taken is bij gemeenten komen te liggen, en we doen het maar allemaal. Eigenlijk zouden we moeten zeggen ‘bel maar niet’.”

Hij zegt: „In Den Haag zijn ze niet onder de indruk van een zwembad meer of minder.” De inwoners van Lopik wel, weet wethouder Spelt.

Lees ook

Hoe een Gronings dorp in actie kwam en het lokale zwembad open wist te houden

Delen

Mail de redactie

„Ik ben pro-Palestijns, maar ik vind niet dat we onze levens op stop moeten zetten omdat anderen lijden”, zegt Lovelyn (16). Lovelyn zit met drie andere tieners – Kaoutar (18), Taïsha (19) en Stephan (13) op het picknickbankje voor de McDonald’s aan de Korte Lijnbaan in Rotterdam. Wegens privacyredenen en hun jonge leeftijden willen ze niet met achternaam in de krant.

Ze gaan niet stoppen met het eten bij McDonald’s, zegt Lovelyn, want ze hebben niks te maken met de situatie in Gaza. Ze zijn op de hoogte van de boycots tegen het bedrijf vanwege de vermeende steun van de fastfoodketen aan Israël. „Je moet wel aan de situatie in Gaza denken en helpen waar je kunt”, vindt Lovelyn. Zelf ziet ze betere manieren om iets bij te dragen. Ze helpt bij het inzamelen van kleding voor de Palestijnen die zijn getroffen door het conflict.

Lovelyn, Kaoutar, Taïsha en Stephan zijn familie van elkaar, Stephan is op bezoek uit Kaapverdië. Dit is de eerste keer dat hij bij de McDonald’s eet, want op de Kaapverdische Eilanden is er geen filiaal van het Amerikaanse fastfoodrestaurant te vinden. Hoe smaakt het? Hij haalt zijn schouders op en neemt een hap uit zijn burger. „Het smaakt naar niets”, zegt hij. Lovelyn heeft ondertussen haar Happy Meal uitgepakt. Ze geeft toe dat ze het menu niet voor het eten heeft gekocht, maar voor het speeltje dat erbij zit: een plastic Minion-poppetje uit de tekenfilm Verschrikkelijke Ikke. „Ik ben nog jong, hè?” 

Boycots

McDonald’s, Burger King, Eazy, Taco Bell, Waw Burger, Halal Fried Chicken; de Korte Lijnbaan voelt aan als de fastfoodcategorie in de Thuisbezorgd-app. Het is een warme zomeravond en de zon schijnt op de grijze tegels die de hele straat bedekken. Het is het drukst bij de Amerikaanse fastfoodketen McDonald’s, de grootste restaurantketen ter wereld met meer dan 40.000 vestigingen in meer dan 100 landen. Maar het gaat niet lekker met de burgergigant. McDonald’s heeft in het tweede kwartaal van dit jaar voor het eerst sinds 2020 minder fastfood verkocht.

Vorige week maakte McDonald’s bekend dat de wereldwijde omzet 1 procent lager uitkwam dan in hetzelfde kwartaal een jaar eerder. De nettowinst over dezelfde periode daalde met 12 procent tot 2 miljard dollar (1,8 miljard euro). Dit jaar is het aandeel al met 15 procent in waarde gedaald.

Dit is het gevolg van de hogere verkoopprijzen en goedkopere concurrentie, maar ook van de boycots tegen het bedrijf vanwege de vermeende steun van de fastfoodketen aan Israël.

Er zijn sinds 7 oktober vele influencers en activisten die oproepen tot consumentenboycots. Op sociale media en pro-Palestijnse websites gaan lijstjes rond van bedrijven die zouden profiteren van de Israëlische bezetting in Palestina of op een andere manier bijdragen aan de mensenrechtenschendingen tegen Palestijnen.

Wij tonen ons respect voor de Palestijnen en boycotten McDonald’s

De restaurants die McDonald’s over de hele wereld heeft, worden vaak gerund door zelfstandige franchisenemers. De fastfoodketen is het doelwit van boycots sinds de Israëlische franchisenemer Alonyal kort na de Hamas-aanval van 7 oktober gratis maaltijden uitdeelde aan duizenden Israëlische soldaten. Sindsdien beschuldigen activisten het bedrijf van steun aan het Israëlische leger.

Het moederbedrijf McDonald’s Corporation heeft in november afstand genomen van Alonyals actie in een verklaring op de sociale media-accounts van dochterondernemingen in het Midden-Oosten. Volgens het moederbedrijf was het besluit om gratis maaltijden uit te delen genomen door lokale franchisenemers. In april kocht McDonald’s 225 vestigingen in Israël op van Alonyal, dat de restaurants ruim 30 jaar had gerund. „McDonald’s Corporation financiert of ondersteunt geen enkele regering die bij dit conflict betrokken is”, laat McDonald’s Nederland aan NRC weten na contact met McDonald’s Corporation.

De internationale BDS Movement (Boycotts, Divestment, Sanctions), blijft mensen oproepen McDonald’s te boycotten. „De handelingen van een franchisenemer van McDonald’s kunnen niet los worden gezien van de wereldwijde activiteiten van het bedrijf”, reageert BDS Nederland in een e-mail.

‘Genoeg andere fastfoodzaken’’

Voor de jongeren die NRC sprak is het niet helemaal duidelijk hoe McDonald’s – of andere merken op de boycotlijst, zoals Burger King, Starbucks en Zara – zou bijdragen aan het leed van de Palestijnen. Maar het vermoeden dat het bedrijf zich schuldig maakt aan mensenrechtenschendingen tegen de Palestijnen is voor de meesten van hen reden genoeg om het te vermijden.

De vrienden Eymen (17) en Emre (15) zijn net gaan eten bij een Turkse eettent om de hoek van de Korte Lijnbaan. Beide jongens eten uit principe niet meer bij McDonald’s. „Wij als moslimgemeenschap staan achter de Palestijnen”, legt Eymen uit. „De Palestijnen zijn net als wij moslim en hun land wordt bezet. Wij tonen ons respect voor hen en boycotten McDonald’s.”

Eymen zegt dat het nieuws over het uitdelen van gratis maaltijden aan Israëlische soldaten ook voor mensen binnen de islamitische gemeenschap reden is om te stoppen met eten bij McDonald’s.

Eymen en Emre vinden dat er genoeg andere fastfoodzaken zijn. Friet en kip zijn bijna overal verkrijgbaar. „Ik eet niet vaak buiten de deur, maar ga meestal naar een Turkse tent in Breda waar ik een Turkse pizza kan scoren voor 3,95 euro”, zegt Eymen. „Daar voel ik me meer thuis. Mensen die ik ken komen er. Ik vertrouw het eten beter.”

Shari Ramesar (19) zegt dat ze niet denkt dat ze ooit nog een McDonald’s binnen zal stappen. Ze heeft een smartphone in haar hand met een Hello Kitty-hoesje. De schattige Japanse cartoon van een meisje dat lijkt op een kat is terug te vinden op haar riem en sneakers. „Het is heel erg wat er in Palestina gebeurt en ik steun dat echt niet.” Ze zegt dat ze op Instagram en Tiktok aangrijpende video’s heeft gezien over fastfoodketens en kledingzaken die Israël steunen. „Daarin wordt gezegd dat wanneer je geld uitgeeft in een McDonald’s, dat weer gebruikt wordt voor bommen of wapens om kinderen dood te maken. Of dat je dan bloed aan je burger hebt zitten. Sinds het zien van die video’s kan ik echt niet meer naar McDonald’s.”

Ze steunt veel liever lokale eetgelegenheden, zoals ramenrestaurant Takumi of het Koreaanse kiprestaurant Soju Bar. „Het eten is daar toch iets gezonder dan bij een McDonald’s, Burger King of KFC.”

Delen

Mail de redactie

Sake Zwaagstra (63) is een stoere Fries, met een oorring in elke lel, een zware zilveren ketting en tatoeages. En: de vertederendste lachblosjes op zijn wangen als hij een vlinder ziet. Zaterdagmorgen staat hij met zijn vrouw Wieny Toren (60, minstens even stoer) in hun achtertuin in het Friese Burgum om mee te doen aan de landelijke tuinvlindertelling die de Vlinderstichting dit weekend houdt.

Net als met de hele insectenstand gaat het met de vlinderstand al jaren niet goed. De afgelopen dertig jaar is het aantal vlinders meer dan gehalveerd. En 2023 was volgens de Vlinderstichting het slechtste vlinderjaar sinds serieuze tellingen in 1990 begonnen. Redenen voor de achteruitgang zijn de grotere weersextremen door klimaatverandering en het verschralen van de biodiversiteit. De stichting begon in 2009 de tuinvlindertelling, om naast nuttige data vooral ook laagdrempelig engagement te kweken. Dat lijkt te werken: in 2009 telden een kleine veertienhonderd mensen, vorig jaar waren dat er ruim twaalfduizend.

Daar zijn Toren en Zwaagstra er twee van. „Dit noem ik de ‘honingbar’”. Toren wijst naar een lange strook fleurigheid aan de linkerkant van hun achtertuin. „Elke vlinder heeft een eigen lievelingsplant om van te eten.” Natuurlijk staan er meerdere vlinderstruiken, maar ze wijst ook naar minstens tien andere bloeiende inheemse plantensoorten. Munt, marjolein, boerenwormkruid, brandnetel, klimop. Maar wie denkt dat een goeie tuin voor beestjes automatisch een rommelige tuin betekent, heeft het mis. Een strak gazonnetje en een mooi onderhouden tegelpad liggen in het midden van de tuin. Rechts staat een heg die lijkt gesnoeid met een waterpas. Toren legt uit dat zelfs dat voor de vlinders is: „naast een honingbar hebben ze een open deel nodig, om op te warmen in de zon. En die heg is een laurier: die is van buiten dikbebladerd, maar van binnen hol. Een ideale schuilplaats.”

Vlinders geven rust

Zwaagstra pakt voortdurend zijn telefoon om foto’s te laten zien van alles wat ze hier al gezien hebben, sinds de tuin vlindervriendelijk is. Zelfs hun grootste wensvlinder fladderde twee jaar geleden zomaar langs: de koninginnenpage, een soort die eigenlijk zuidelijker leeft maar door klimaatopwarming steeds verder omhoog trekt. De twee waren zo blij dat ze ‘haar’ een naam gaven en een uitvergrote foto op canvas lieten printen. ‘Petronella’ hangt nu boven de wasmachine.

Lees ook

Met zo’n groenstrook hoeven insecten geen kilometers te vliegen voor hun ontbijt

Het is een af en aan vliegen van bijen en andere insecten in de tuin, maar vlinders laten zich nauwelijks zien. Was de krant vorige week maar gekomen, toen zat het helemaal vol, verzuchten ze beteuterd. Als het zonnetje doorbreekt, verschijnen er toch een paar. Zwaagstra wijst naar een zwart-oranje vlinder: „Een atalanta, een veel voorkomende. Maar zie je hoe prachtig diep het zwart is? Dat betekent dat-ie van een nieuwe generatie is. Deze is nog maar net uitgevlogen.” Uiteindelijk tellen we twee atalanta’s, twee dagpauwogen, een kleine vos, een klein koolwitje, en als Zwaagstra de snelle flits goed interpreteerde een landkaartje. Na een tijdje goed speuren eindigt de ochtend met een muntvlindertje, die zo klein is als een vingerkootje. Zwaagstra en Toren glunderen allebei. „Mooi is-ie, hè? Naar vlinders kijken geeft je rust. Kijk nou hoe kalm ze vliegt en hoe rustig ze zit te eten. We leven in een gejaagde maatschappij, maar wij kunnen hier urenlang zwijgend samen in de tuin zitten. Kijken.”

Positieve verandering

Maar als vorige week wel een goede vlinderweek was, had de Vlinderstichting dan niet liever vorige week een telling gehad? „We kunnen ongeveer gokken wanneer de meeste vlinders zullen vliegen, maar zeker zijn we nooit”, zegt Marjelle Molenaar (29) van de Vlinderstichting ’s middag in haar tuin in Veenendaal, die op één overgroeid kronkelpaadje na helemaal vol staat met kleurige, zoet ruikende bloemen. „Vlinders reageren snel op grote wisselingen in de natuur, maar ook op kleine wisselingen van het weer. Een vroeg voorjaar zorgt ervoor dat vlinders eerder ontpoppen en dus ook eerder sterven, waardoor je net in een dipje kunt zitten voor de volgende generatie uitvliegt. En zoiets simpels als een bewolkte dag is evengoed een factor, want vlinders zijn zonaanbidders. Maar zelfs in een ongunstig weekend zou je gewoon vlinders moeten zien. Weliswaar minder, maar niet geen, zoals nu. Ook dit zegt ons dus veel.”

Ook in de honingbar van Molenaar („wij noemen het de ‘nectarkroeg’”) zoemt het van de hommels en de bijen, maar fladdert er weinig. Lang wachten wordt beloond met één klein koolwitje en één atalanta. „Vanochtend zag ik wel nog een bont zandoogje en een citroenvlinder. Maar ze zijn allemaal in hun uppie. Wat doet dat met een vlinderaar? Ja, dat doet pijn. Het is zuur.”

Voor definitieve uitspraken is het volgens Molenaar nog te vroeg, maar ze acht de kans groot dat dit jaar even slecht is als vorig jaar. Toch wil ze optimistisch blijven. „Vlinders reageren óók snel op positieve verandering, zoals ecologisch bermbeheer en insectenvriendelijk tuinieren. Dus hup, haal tegels uit je tuin, plant inheemse soorten, liefst met verschillende bloeimomenten, en maai je gazon in fases.” En maak je tuin niet (te vroeg) ‘winterklaar’. „Laat takjes en blaadjes lekker liggen en uitgebloeide planten lekker staan. Als het sneeuwt levert het de mooiste winterse plaatjes op en eronder krioelt het van het leven. Dan kan het binnen een paar jaar juist weer beter gaan met de vlinders.”

Lees ook

In de ecologische tuin mag de natuurlijke cyclus van leven en dood zijn gang gaan

Delen

Mail de redactie