Category: Binnenland

Het aantal gemelde zaken van eergerelateerd geweld stijgt. In 2023 werden er bij het Landelijk Expertise Centrum Eergerelateerd Geweld 619 zaken gemeld. Tien jaar geleden waren dat er 460. Bij het Centrum melden overheidsinstanties – waaronder de politie – zaken waarbij mogelijk sprake is van eergerelateerd geweld.

Vooral de stijging van meldingen waarbij mensen met een Syrische etnische achtergrond betrokken zijn, is opvallend. In 2013 werden er nog vijf zaken gemeld waarbij Syriërs betrokken waren, in 2023 waren dat er 164, ruim een kwart van het totaal aantal gemelde zaken.

Het expertisecentrum wil dat het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid onderzoekt of er in de inburgeringscursussen voldoende aandacht is voor eergerelateerd geweld, zegt Wilfred Janmaat, het hoofd van het landelijk expertisecentrum. „Het gaat erom dat nieuwkomers duidelijk wordt gemaakt dat het kiezen van een partner een recht van iemand is. Als dat onvoldoende duidelijk is in de cursussen, dan moet daar meer aandacht voor komen.”

Ook wil Janmaat dat politiemensen meer tijd en ruimte krijgen om de Syrische gemeenschap beter te leren kennen. Die is nu nog te onbekend voor Nederlandse instanties, waardoor er soms geen zicht is op gevaarlijke situaties.

Misdrijf in Lelystad

Deze vrijdag staan twee broers van in de twintig voor de rechter, die verdacht worden van betrokkenheid bij de moord op hun 18-jarige zusje. Ryan al Najjar werd eind mei dood gevonden in het water aan de Knardijk in Lelystad. Ze woonde in Joure, maar verbleef kort voor haar dood in Rotterdam. Volgens de politie werd ze in een donkerkleurige Saab naar Lelystad gebracht.

Daders gebruiken eergerelateerd geweld om te voorkomen dat een familielid gedrag vertoont dat de eer van de familie volgens hen zou schaden, of om die eer te herstellen. Onder het begrip kunnen bedreiging, mishandeling, verkrachting en moord vallen. De term omvat meer feiten dan de meer bekende term eerwraak. Daarmee wordt eermoord bedoeld, een levensdelict dat voortvloeit uit de overtuiging dat de familie-eer moet worden gezuiverd wanneer deze beschadigd zou zijn. Het is de uiterste vorm van eergerelateerd geweld.

In het onderzoek naar de dood van Ryan is er naast haar broers nog een verdachte: haar vader. Hij is nog niet opgepakt en verblijft vermoedelijk in Syrië, waar het gezin oorspronkelijk vandaan komt. Als De Telegraaf hem kort na de dood van zijn dochter per mail vraagt om een reactie, komt er een reactie via het mailadres gekoppeld aan zijn bedrijfje, in het Arabisch: „Ik verzoek u om te publiceren dat ik degene ben die gedood heeft.” Er staat bij: „Ik was heel boos op haar.” Het Openbaar Ministerie (OM) communiceerde begin juli dat er aanwijzingen naar voren zijn gekomen dat er sprake is van eergerelateerd geweld.

Het expertisecentrum bestaat sinds 2008 en probeert onder meer contact te onderhouden met groepen waarbinnen eergerelateerd geweld voorkomt. Ruim de helft van de gemelde zaken gaat om bedreiging of mishandeling, minder dan 1 procent van de zaken heeft een dodelijke afloop. Bij de meeste zaken zijn mensen met een Syrische achtergrond betrokken, gevolgd door betrokkenen met een Turkse, Marokkaanse en Afghaanse achtergrond. Meestal zijn de slachtoffers vrouwen.

Beschermen tegen familie

Volgens Janine Janssen, die als cultureel antropoloog en criminoloog is verbonden aan het expertisecentrum, zijn de zaken altijd complex. Eergerelateerd geweld vergt een andere aanpak dan huiselijk geweld. „Dat zijn doorgaans conflicten tussen individuen, deze conflicten spelen in een groep. Dat betekent dat je soms mensen moet beschermen tegen twaalf familieleden.” De invloed van sociale media maakt de aanpak niet eenvoudiger, zegt Janssen. „We krijgen daardoor moeilijker de angel uit een conflict. Soms blijft een filmpje online rondgaan, bijvoorbeeld bij de familie in het land van herkomst.”

Hoe het kan dat er meer zaken gemeld worden bij het centrum, is volgens Janssen en Janmaat lastig te zeggen. Het is onduidelijk welke zaken hen niet bereiken, omdat ze niet gemeld worden. De toename kan ook betekenen dat er simpelweg meer zicht is op wat er zich afspeelt.

Zaken waarbij Syriërs betrokken zijn, zijn vaak complex, zien Janssen en Janmaat. Het zijn geregeld gezinnen waar meerdere problemen spelen. Veel mensen uit Syrië hebben bijvoorbeeld te maken met oorlogstrauma’s. „Dat kan leiden tot psychische problemen, maar ook de drempel om geweld te plegen verlagen”, zegt Janssen.

Voor netwerken binnen de Syrische gemeenschap is nauwelijks tijd voor politiemensen. Door werkdruk komen ze daar bijna niet meer aan toe

Wat vaak gebeurt, zo zien ze bij het centrum, is dat een slachtoffer geen aangifte wil doen tegen de eigen familie, omdat het familiaire collectief belangrijker wordt gevonden. Janine Janssen vertelt over een jong meisje dat vanwege haar vriendje bedreigd werd door haar familie. Ze werd opgevangen, maar schreef op een gegeven moment toch een briefje dat ze weer naar haar familie wilde. Ze liet haar vriend achter. „Het brak mijn hart”, zegt Janssen. „Maar daar heb je wel mee te maken. Niet iedereen is Lale Gül.”

Om te kunnen ingrijpen, blijven instanties afhankelijk van meldingen van zaken waarbij mogelijk eergerelateerd geweld speelt. Wat het nu ingewikkeld maakt, is dat Syriërs een relatief nieuwe groep vormen in Nederland. Daardoor, zo ziet Wilfred Janmaat, is de gemeenschap versnipperd en niet goed georganiseerd in bijvoorbeeld stichtingen. En dat maakt het contact met Syriërs in Nederland lastiger. „Dat heeft tijd nodig. Maar voor netwerken binnen de Syrische gemeenschap is nauwelijks tijd voor politiemensen. Door werkdruk komen ze daar bijna niet meer aan toe.”

Lees ook

Treurende Turkse moeder: ‘In iedere vermoorde vrouw zie ik mijn dochter’

Delen

Mail de redactie

Kinderen van ouders die scheiden, hebben het recht om bij de kinderrechter hun verhaal te doen. Dat is een ingrijpende en veelal onaangename ervaring, blijkt uit een vrijdag gepubliceerd onderzoek van Villa Pinedo, een platform voor jongeren met gescheiden ouders.

Ze vatten de uitnodiging op als een bevel. „Ik las de brief en het was super zakelijk geschreven. Hier schrok ik wel van. Ik voelde mij net een crimineel”, stelt een van de ondervraagde jongeren. Ze vinden het gebouw van de rechtbank intimiderend. Het gesprek verloopt niet altijd soepel en als de ouders na dat gesprek ook nog in de buurt zijn, is de situatie soms ronduit pijnlijk.

Hierdoor voelde ik mij heel schuldig en verantwoordelijk voor zijn verdriet. Alsof ik verkeerd had ‘gekozen’

„Zij hoorden meteen na mijn kindgesprek tijdens de zitting wat ik had verteld aan de rechter. Mijn vader kwam huilend naar buiten. Hierdoor voelde ik mij heel erg schuldig en verantwoordelijk voor zijn verdriet. Alsof ik verkeerd had ‘gekozen’. Ik durfde hem niet meer aan te kijken en kon daarna ook niet meer met hem praten omdat ik meeging met mijn moeder naar huis.” Van een uitleg achteraf over de uitspraak van de rechter, als die al komt, snappen de kinderen soms niet veel.

Je moet het niet verpesten

Een van deze kinderen is Thom, inmiddels 24 jaar oud en vrijwilliger bij Villa Pinedo. „Mijn ouders hadden een verstandshuwelijk”, vertelt hij. „De sfeer was koud. Op mijn dertiende moest ik naar een andere school omdat ik werd gepest. Mijn moeder greep dit aan om met mij te verhuizen. Alleen in de weekenden waren mijn ouders met mijn zusje en mij samen. Een paar jaar later besloten ze te scheiden. Ik kreeg een brief waarin stond dat ik voor een gesprek bij de rechtbank werd verwacht. Ik moest vertellen bij wie ik het liefst wilde wonen. Mijn moeder had de brief geopend en pas kort voor het gesprek vertelde ze me erover. Ze zei een paar keer dat ik het niet voor iedereen moest verpesten en dat ik wel voor de goede persoon moest kiezen. Voor haar dus. Dat legde veel druk op mij, ik was eigenlijk in paniek.

„We gingen met z’n vieren naar de rechtbank. Tijdens het gesprek met de rechter was ik wel alleen. Wel tikte mijn moeder na het gesprek nog op het raam om te zeggen dat mijn zusje ook wat zou moeten zeggen. Verder bleek er iemand van de Raad voor de Kinderbescherming bij te zitten, ik vermoed vanwege een eerdere melding bij Veilig Thuis. Zij zei helemaal niets. Er werden geen vragen gesteld die er echt toe deden. Er werd alleen maar gevraagd bij wie ik wilde wonen en gezegd dat mijn mening de doorslag zou geven. Ik was super gespannen.

Mijn moeder wilde dat ik om de week een weekeinde naar mijn vader zou gaan. Mijn vader wilde elke week. Ik wilde dat ook. Het werd twee van de drie weekeinden. Er kwam een schema. Mijn vader was daarin wel flexibel, hij wilde best een keer ruilen, maar voor mijn moeder was dat schema in beton gegoten. Want, zo zei ze mij, jij hebt besloten dat je die weekeinden niet bij mij wil zijn dus dan gebeurt dat ook niet. Dat deed zeer.”

Hoorrecht voelt als een plicht

Het relaas van Thom is een van de persoonlijke ervaringen van kinderen van scheidende ouders met het zogenoemde ‘kindgesprek’ op een rechtbank. Kinderen worden doorgaans uitgenodigd voor zo’n gesprek als de ouders niet tot overeenstemming zijn gekomen over een omgangsregeling, en soms ook bij scheidingen waarbij alles in pais en vree lijkt te verlopen. Over deze gesprekken is veel te doen; twee maanden geleden sloegen kinderrechter Bart Tromp en kinderombudsman Margrite Kalverboer zelfs alarm.

Kinderrechters hebben volgens hen veelal te weinig tijd, aandacht en expertise om kinderen op hun gemak te stellen en een goede indruk van hun situatie te krijgen. Het kwam hen op de nodige kritiek te staan, onder anderen van kinderrechters die menen dat rechtbanken juist enorme voortgang hebben geboekt in een meer kindvriendelijke omgang.

Toch blijken veel kinderen ontevreden. Villa Pinedo verzamelde de ervaringen van 111 kinderen van gescheiden ouders met het ‘hoorrecht’ en die zijn niet positief. De kindvriendelijkheid scoort onvoldoende, vinden de kinderen, bijna tweederde durft voor, tijdens en na het gesprek met de rechter niet alles te zeggen uit angst iets verkeerd te doen. „Het hoorrecht dat kinderen hebben voelt voor veel van hen dus als een plicht in plaats van een recht”, aldus het rapport.

Hierdoor voelde ik mij heel schuldig en verantwoordelijk voor zijn verdriet. Alsof ik verkeerd had ‘gekozen’

Onderzoeker Lisa van Montfoort: „Het is belangrijk dat we kinderen serieus nemen. Maar er is een andere benadering nodig. Kinderen met gescheiden ouders voelen het hoorrecht als een zware verantwoordelijkheid. Ze hebben het gevoel een keuze tussen hun ouders te moeten maken, en daarmee een van hen teleur te stellen. Ze hebben niet het gevoel dat ze zich mogen uitspreken, ze ‘moeten’ van alles.

Ondanks alle goede bedoelingen van rechtbanken hebben kinderen het gevoel verantwoordelijk te worden gemaakt voor een besluit omdat hun ouders dat niet kunnen. Zij moeten de problemen van hun ouders oplossen, zo voelt het.”

Het zou kinderen helpen, zegt Van Montfoort, als ze een „steunfiguur” krijgen, een „tussenpersoon” die uitleg kan geven over de „overweldigende” uitnodiging van de rechtbank, een ‘buddy’ die wellicht zelf ook zoiets heeft meegemaakt en hen tijdens het gesprek bijstaat. Ook aan een goede uitleg ontbreekt het nogal eens. „Steeds meer rechtbanken geven uitleg, maar dat zijn vooral feiten, en die gaan aan de gevoelens van kinderen voorbij.”

Het gaat ook wel vaak goed

De ervaringen van kinderen met gescheiden ouders zijn begrijpelijk, stelt onder anderen Mariëlle Bruning, hoogleraar jeugdrecht aan de Universiteit Leiden. Zij publiceerde vier jaar geleden een onderzoek naar het hoorrecht van kinderen. Daaruit bleek dat er verbeteringen wenselijk waren, maar ook dat kinderen overwegend positief waren over het kindgesprek zelf. Er werden voor dat onderzoek 43 kinderen ondervraagd.

Kinderen vinden het belangrijk om met de rechter te spreken maar vinden het ook spannend

Bruning: „Uit dat onderzoek bleek dat kinderrechters hun werk goed doen. Ze zijn de laatste jaren ook getraind om met kinderen te spreken. Wel duurt een kindgesprek te kort, soms maar tien minuten. Kinderen vinden het belangrijk om met de rechter te spreken maar vinden het ook spannend, ze weten vaak niet wat er van hen wordt verwacht, en het is bijvoorbeeld stressvol als ze in de hal van de rechtbank een van hun ouders tegenkomen die ze misschien al lang niet hebben gezien.”

De onderzoekers bepleitten vier jaar geleden het hoorrecht uit te breiden van kinderen vanaf twaalf jaar naar kinderen vanaf acht jaar. Gerechtshoven doen dat al, rechtbanken zijn ermee bezig. Onderzoek Lisa van Montfoort van Villa Pinedo is sceptisch. „Kinderen vanaf twaalf jaar zijn nog niet tevreden. Zorg eerst dat kinderen vanaf twaalf jaar het kindgesprek als een echt recht gaan ervaren, voordat je de groep groter maakt.”

Wens en belang van kind botsen

Ido Weijers heeft alle begrip voor ervaringen van kinderen, maar neemt het ook voor kinderrechters op. De emeritus hoogleraar jeugdbescherming aan de Universiteit Utrecht trainde voorheen rechters in de omgang met kinderen. Weijers bestudeerde een groot aantal uitspraken en toelichtingen door rechters over kinderen, ook in zaken van jeugdbescherming en strafzaken. „Daar zitten mooie uitspraken tussen”, zegt hij.

„Er wordt vaak opvallend goed geluisterd naar het kind. De gesprekken gaan vaak best goed, er is veel vooruitgang geboekt. Het is als met leraren: er zijn goede en minder goede. In de uitleg vertellen rechters dat hun uitspraak misschien niet altijd strookt met het verlangen van het kind, maar dat hun uitspraak uiteindelijk toch in het belang van het kind is.” Dan gaat het, bijvoorbeeld, over kinderen die loyaal blijven aan hun ouders, ondanks dat deze ouders hen verwaarlozen, mishandelen of zelfs misbruiken. „Kinderen zijn ongelofelijk loyaal. Het verlangen van het kind is niet hetzelfde als het belang van het kind.”

Moeder gooide brief weg

Ervaringsdeskundige Thom had, achteraf gezien, graag een onpartijdige persoon bij zich gehad, met wie hij het kindgesprek op de rechtbank had kunnen voorbereiden. Nooit heeft Thom uitleg gekregen van de rechter over diens besluit. „Maar ik weet niet of er ooit een brief is verstuurd, of dat mijn moeder deze brief open heeft gemaakt en gedacht dat haar kind dat niet nodig had.”

Onderzoeker Lisa van Montfoort van Villa Pinedo, kind van gescheiden ouders, heeft trouwens ook nooit een uitnodiging voor een kindgesprek gezien. „Ik was dertien. Ik vroeg laatst aan mijn moeder of ik dan toch een uitnodiging had gehad. Ze antwoordde: ‘Jawel, maar ik heb je daar toen niet mee willen belasten dus ik heb de brief weggegooid’.”

Lees ook

Scheiden is nu de norm, maar de samenleving is er niet klaar voor

Delen

Mail de redactie

Gaan onze boeven naar het buitenland? Als het aan staatssecretaris Ingrid Coenradie (Justitie en Veiligheid, PVV) ligt wel. Coenradie zou gedetineerden in Estland willen opsluiten, zo kopte RTL Nieuws maandagavond op basis van anonieme bronnen. Op deze manier zou ze de druk op Nederlandse detentiecentra willen verlichten.

Het Nederlandse gevangeniswezen kampt al jaren met een flinke capaciteitscrisis. De Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) gaat gebukt onder personeelstekorten en hoog ziekteverzuim bij bestaand personeel, met als gevolg dat steeds meer veroordeelden in vrijheid hun straf afwachten. Een onbevredigende situatie voor het nieuwe rechtse kabinet dat criminelen harder wil aanpakken.

Daarom wil de kersverse staatssecretaris zo snel mogelijk – vanaf 2026 – honderden gevangenen naar Estland sturen. Ambtenaren zouden het land al hebben bezocht en de gevangenis in Tartu het meest geschikt vinden. Hoe realistisch is dit?

Het is nogal een „wild plan”, vindt Sanne Struijk, hoogleraar sanctierecht aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. „Het lijkt heel simpel, maar is dat allesbehalve. Nederland heeft een eigen stelsel met bepaalde rechten voor gedetineerden. Hoe verhoudt zich dat tot het rechtsstelsel in een ander land? Hebben gevangenen in een ander land wel dezelfde rechten als hier? Dat valt te betwijfelen bij een land als Estland.”

Reden voor die twijfel is de periodieke rapportage van het Europese Comité voor de preventie van foltering en onmenselijke of vernederende behandeling of bestraffing (CPT). Het CPT bezoekt regelmatig detentiecentra in EU-lidstaten om te kijken of er geen sprake is van mensenrechtenschendingen.

Gevangenen in Estland zouden vastzitten in erbarmelijke omstandigheden zonder de mogelijkheid om te luchten

In het meest recente rapport van het CPT over Estse gevangenissen zegt het comité „zeer bezorgd” te zijn over de „erbarmelijke omstandigheden” die werden aangetroffen in meerdere gevangenissen en politiebureaus, en over de zeer kleine cellen, waarvan sommigen amper 5 vierkante meter waren. Bovendien zou de overgrote meerderheid van gevangenen maandenlang, in sommige gevallen zelfs jarenlang, de hele dag in hun cel zitten zonder af en toe te mogen luchten.

Vreemdelingen

Een woordvoerder van de staatssecretaris wil niet reageren op het nieuws van RTL, en weigert te bevestigen of Estland de beoogde bestemming is. Maar vorige week meldden Britse media dat ook het Verenigd Koninkrijk overweegt om de druk op haar overvolle gevangenissen te verlichten door gevangenen naar Estland te verhuizen, nadat het land zelf had aangeboden cellen aan andere landen te ‘verhuren’. De Estse justitieminister Liisa Pakosta bevestigde aan de BBC dat dit plan inderdaad was besproken met haar Britse collega, maar dat er nog geen duidelijke afspraken zijn.

Het overnemen van buitenlandse gevangenen is gunstig voor Estland. De lage criminaliteit in het land heeft ervoor gezorgd dat de gevangenissen halfleeg zijn, waardoor de hoop is ontstaan dat Britse criminelen een broodnodige impuls van 30 miljoen euro (25 miljoen pond) kunnen geven aan de overheidsfinanciën van het land, aldus The Telegraph.

Coenradie kondigde afgelopen augustus in een Kamerbrief al aan „actief internationaal” naar oplossingen te zoeken, zoals „bepaalde groepen” in het buitenland hun straf laten uitzitten. Een van die groepen, aldus de minister, is de VRIS-populatie: vreemdelingen.

Lees ook

Nederlandse cellen zijn niet meer te vullen

Sonja Meijer, hoogleraar penitentiair recht aan de Radboud Universiteit, is „geschokt” door het idee en meent dat de gedachtegang achter het verplaatsen van vreemdelingen „te kort door de bocht is”. Want zodra die vrijkomen , moeten ze in principe Nederland verlaten. „Maar ook dán moet er gewerkt worden aan resocialisatie. Dat gaat niet als je in Estland gevangen zit.”

Slimmer straffen

Bovendien hebben gevangenen in Nederland één keer per week recht op bezoek, zegt Meijer. Toen Nederland tussen 2010 en 2016 celruimte verhuurde aan onder meer België – inspiratie voor het vermeende huidige plan van Coenradie – was dat nog enigszins te regelen. „Belgische gedetineerden werden toen vlak over de grens geplaatst, bij Tilburg, zo kon het bezoekrecht nog gerealiseerd worden. Maar in dit geval is dat niet mogelijk.” Er is nog steeds een overschot aan cellen, maar het personeelstekort is zo nijpend dat deze niet meer kunnen worden bezet.

De noodgreep miskent de situatie in Nederland, zegt Struijk, die het een soort ‘weg-is-weg-oplossing’ noemt. „Een andere oplossing zou bijvoorbeeld elektronische detentie zijn, met een enkelband, waarmee gedetineerden hun straf thuis kunnen uitzitten. Uiteraard voor de kleinere vergrijpen die korte straffen behoeven.”

Voorbeelden uit andere landen tonen volgens Struijk al aan dat deze manier herhaling van crimineel gedrag vermindert. Franc Weerwind, de voormalig minister voor Rechtsbescherming, stuurde vorig jaar nog een Kamerbrief over onder meer deze manier van „slimmer straffen”, zoals hij dat noemde. „Maar sindsdien bleef het stil.”

Delen

Mail de redactie

Eigenlijk zouden ze tot 2068 of nóg later achter slot en grendel blijven in het Nationaal Archief. Maar na een Kamermotie van Pieter Omtzigt (NSC) en een daaropvolgend rapport van het Adviescollege Openbaarheid en Informatiehuishouding, zijn sinds dinsdag 27 van de 91 dossiers, audio- en video-opnames over de Bijlmerramp tóch openbaar gemaakt.

Bij de vliegramp op 4 oktober 1992, waarbij een van Schiphol vertrokken Israëlisch vrachtvliegtuig neerstortte en twee flats in de Amsterdamse Bijlmer doorboorde, kwamen 43 mensen om het leven. Ook vielen 26 gewonden en ontwikkelden talloze omwonenden en hulpverleners mysterieuze gezondheidsklachten. Ondanks een onderzoek van de Raad voor de Luchtvaart en een parlementaire enquête wordt de Bijlmerramp nog steeds door mysteriën omgeven. Welke vragen leven bij de betrokkenen? En liggen de antwoorden daarop in het Nationaal Archief?

Lees ook

Advies: maak meer van het Bijlmerramparchief openbaar, zodat burgers ‘hun eigen verhaal kunnen vinden’

Rob van Gijzel (70) – voormalig Tweede Kamerlid‘Waarom vlieg je in godsnaam over de stad met een toestel waar twee motoren af zijn gevallen?’

„Het grote raadsel is wat er aan boord heeft gezeten. Dat, in combinatie met het uitblijven van een verklaring voor de vluchtroute”, zegt Rob van Gijzel. Als Tweede Kamerlid voor de PvdA verwierf hij de bijnaam ‘Bijlmerboy’ omdat hij zich jarenlang sterk maakte voor onderzoek naar de ramp.

Zijn queeste leidde onder meer tot een parlementaire enquête, maar niettemin zit Van Gijzel ruim dertig jaar na het ongeluk nog altijd vol vragen. Hij wijst erop dat de El Al-vlucht „een heel rare route” vloog. „Er werd gekozen voor een noodlanding op de Buitenveldertbaan met rugwind, terwijl je het liefst tegen de wind in landt – zeker met zo’n zwaar toestel. Die keuze is gemaakt nadat de piloten contact met Israël hadden gehad. Dat gesprek moet op de cockpitvoicerecorder staan, maar die is nooit gevonden.” Opmerkelijk, vindt Van Gijzel: vindt men na een vliegramp het toestel, dan vindt men vrijwel altijd ook de recorder.

„Waarom vlieg je in godsnaam over de stad met een toestel waar twee motoren af zijn gevallen?”, zegt Van Gijzel. Hij meent dat veel ‘circumstantial evidence’ de theorie onderschrijft dat de Boeing 747 iets aan boord had wat geheim moest blijven.

Maar wat? De oud-burgemeester van Eindhoven verwacht niet dat het antwoord in het Nationaal Archief ligt. „Als het bijvoorbeeld echt om nucleair materiaal gaat, is dat in strijd met het Non-proliferatieverdrag [dat beoogt verspreiding van kernwapens te voorkomen]. Dan staat het niet op de vrachtbrieven en zit het ook niet in het archief. Ik ben bang dat we die antwoorden nooit krijgen.”

Rinus de Haan (68) – slachtoffer‘Mijn gehoor is onherstelbaar beschadigd door de blow van het vliegtuig’

„Ik heb de Boeing op mij af zien komen en ben door de klap met het achterhoofd tegen de salontafel terechtgekomen. Daar heb ik een hersenbeschadiging aan overgehouden waardoor mijn kortetermijngeheugen en gezichtsherkenning werden aangetast”, vertelt Rinus de Haan, die in flatgebouw Klein Kruitberg woonde. Hij spreekt moeizaam. „Mijn gehoor is onherstelbaar beschadigd door de blow van het vliegtuig. Ik blijf cortisol aanmaken en geen melatonine, waardoor ik slaapmedicatie moet gebruiken. Waar ik blij mee ben, is dat ik dankzij EMDR-therapie [traumaverwerking] de beelden nu niet meer kan terughalen.”

Toen hij bij de tiende herdenking van de vliegramp een krans legde, nam hij zich voor het boek van de ramp te sluiten. Maar mede door zijn fysieke problemen wordt hij nog dagelijks met de ramp geconfronteerd. Afgelopen vier jaar komt hij zelfs niet meer buiten, als gevolg van die verwondingen.

Wat verwacht hij van de dossiers? „Ik ben benieuwd wat uit de dossiers komt. Ik wil bijvoorbeeld weten wat met de cockpitvoicerecorder is gebeurd.” Ook vraagt De Haan zich af of meer bekend wordt over de mannen in witte pakken, die enkele getuigen bij het terrein van de ramp zouden hebben gezien. Hij heeft zo zijn twijfels. „Een gedeelte van de stukken wordt nog steeds geheimgehouden. Misschien staan daar wel de antwoorden op de prangende vragen in.”

Vincent Dekker (73) – auteur van Going down, going down…‘Er wordt nu echt niet vermeld dat in het vliegtuig onderdelen voor atoombommen zaten’

Hooggespannen verwachtingen heeft hij niet, zegt Vincent Dekker. Sterker nog: „Ik heb geen enkele hoop dat de stukken nieuw licht op de geheime lading doen schijnen”, vertelt de voormalige journalist van Trouw die de Bijlmerramp al sinds 1992 onderzoekt en twee jaar geleden het boek Going down, going down… Dertig jaar na de Bijlmerramp publiceerde, waarin de ramp wordt gereconstrueerd. Dekker heeft „heel sterk het idee” dat het vliegtuig een geheime lading vervoerde. „Daar heb ik aanwijzingen voor, zoals de geheimzinnigheid tijdens de eerste nacht, toen niemand mocht zien wat er werd geruimd. En verklaringen van het onderzoekspersoneel.

Maar in de dossiers, die Dekker deze woensdag bij het Nationaal Archief gaat bestuderen, zal daar niets over staan. „Die lading was zo geheim. In de stukken die we nu te zien krijgen, wordt echt niet vermeld dat er bijvoorbeeld onderdelen voor atoombommen in het vliegtuig zaten.”

Wel hoopt Dekker puzzelstukjes aan te treffen over de giftige stoffen aan boord. Zo worden archiefstukken over bodemvervuiling vrijgegeven, waardoor misschien „iets meer” naar buiten komt over welke stoffen werden aangetroffen.

Ook is hij benieuwd of meer duidelijk wordt over de route die het vliegtuig heeft afgelegd. „Ik denk dat ik goede argumenten heb dat die anders is dan officieel is beweerd”, zegt Dekker. Hij wijst erop dat meteen na het afbreken van de twee motoren volgens de radarkaart – die de dag na de ramp werd gepubliceerd – het toestel nog een minuut rechtdoor zou zijn gevlogen. Dit terwijl volgens de zwarte doos het toestel tien seconden rechtdoor vloog en toen een bocht maakte. „Dat kan niet allebei kloppen. Ik weet dat er foto’s zijn gemaakt, misschien dat die in de vrijgekomen dossiers zitten.”

Henk van de Belt (75) – voorzitter Comité Herdenking Vliegramp Bijlmermeer‘Stukken met betrekking op mensen die ziek zijn geworden, zouden niet geheim mogen blijven’

„Vanaf de eerste minuut ben ik actief met die ramp”, vertelt Henk van de Belt. Met zijn videorecorder in de hand snelde hij naar buiten toen hij op 4 oktober 1992 een enorm lawaai hoorde. De opnamen haalden het achtuurjournaal en gingen de hele wereld over.

Een jaar na de ramp publiceerde hij met de Werkgroep Vliegverkeer Bijlmermeer een ‘tegenonderzoek’ naar de toedracht van de ramp en naar de veiligheid voor omwonenden. Hij leerde door de ramp dat de luchtvaart zeer invloedrijk is. „Blue privilege, als variant op white privilege, noem ik het tegenwoordig”, zegt hij, verwijzend naar de bedrijfskleur van KLM.

Van de Belt, tegenwoordig voorzitter van het Comité Herdenking Vliegramp Bijlmermeer, is nog altijd kritisch over de macht van de luchtvaart. Zo verschaft het luchtvaartverdrag van Chicago – op grond waarvan verschillen stukken over de Bijlmerramp voor 75 jaar geheim blijven – geen enkel recht aan vliegveldomwonenden en grondslachtoffers van vliegrampen. „Wij zijn blij dat er een begin van openbaarmaking is, maar begrijpen dat een deel van de dossiers nog steeds niet voor 2070 zal worden vrijgegeven”, zegt hij. „Stukken die betrekking hebben op mensen die ziek zijn vanwege een vliegramp, zouden nooit geheim verklaard mogen worden.”

Dat brengt Van de Belt bij een van de grootste vragen over de ramp: wat vervoerde vrachtvlucht LY-1862? „Wat wordt er vrijgegeven over de lading? Is het mogelijk dat door die lading ziekmakende stoffen zijn vrijgekomen?” Van de Belt benadrukt dat al sinds 1992 onduidelijk is wat het El Al-vliegtuig vervoerde. „Maar of die onduidelijkheid nu gespeeld was of echt, weten we niet. En of er met informatie gesjoemeld is, weten we ook niet.”

Lees ook

Reconstructie: Bijlmerramp, van minuut tot minuut

Delen

Mail de redactie

Volgens het ministerie van Binnenlandse Zaken telt Nederland ongeveer 2,5 miljoen laaggeletterden. Ze kunnen problemen ondervinden bij het vinden van een baan, omdat ze geen sollicitatiebrief kunnen schrijven. Ook is het bedienen van smartphones, tabletcomputers of een pc lastig, evenals het invullen van formulieren, bijvoorbeeld van de Belastingdienst. En hun kinderen lopen een groter risico op een taalachterstand, omdat laaggeletterde ouders minder vaak voorlezen en niet kunnen helpen met huiswerk.

Voorgaande alinea had stukken eenvoudiger kunnen worden geschreven, zegt Martijn Jacobs van communicatiebureau Loo van Eck. Het bureau ontwikkelde het programma ‘Klinkende taal’ en dat telt maar liefst zeven moeilijke woorden, twee lange zinnen (waarvan één ingewikkelde), drie hulpwerkwoorden (‘kunnen’) en drie keer een naamwoordstijl (onder meer ‘het vinden van’). Op A2-niveau, waarmee je laaggeletterden kunt bereiken, suggereert hij de volgende alinea:

„Er zijn bijna 2,5 miljoen mensen die niet goed kunnen lezen en schrijven. Deze informatie komt van het ministerie van Binnenlandse Zaken. Deze mensen vinden moeilijk een baan. Ook vinden ze het moeilijk om met het internet te werken. Of om formulieren in te vullen. Hun kinderen kunnen ook vaak niet goed lezen en schrijven. Dat komt omdat ze minder vaak aan hun kinderen voorlezen. Of ze helpen met hun huiswerk.”

Willem-Alexander

Jacobs specialiseert zich „al dertig jaar” in begrijpelijk communiceren. Waar moet je op letten? Veelvoorkomend misverstand is dat een grafiek of schema altijd helpt. Hij moest eens een folder over het zorgsysteem maken waarin alle Nederlanders hun eigen situatie konden vinden. „Ik dacht aan een stroomschema”, waarbij de invuller door het beantwoorden van ja/nee-vragen een route aflegt en uitkomt bij de voor hem geldende situatie. „Maar dat gaat ook verkeerd, want visuele communicatie vereist ook geletterdheid.” Andere tips: vermijd beeldspraak en woorden met meerdere betekenissen. Die zijn met name lastig voor mensen die de taal nog moeten leren. „Als je het woord ‘bank’ nog niet zo vaak hebt gehoord, is het vreemd dat je er geld op kunt zetten, maar ook op kan zitten.”

Een voorbeeld van hoe het mis kan gaan, vindt Jacobs, is de persconferentie bij de verloving van kroonprins Willem-Alexander en Máxima, in 2001. Ze is het Nederlands dan net een beetje machtig. Journalist Sven Kockelmann vraagt: „Heeft u enig idee waaraan u begint?”

Ze kijkt Willem-Alexander vragend aan. Die vertaalt voor haar: „Do you know what you starting with, what you’re actually doing?” Maxima begint te vertellen dat ze nog werkt. Waarop de kroonprins zegt: „Nee, nee, what you’re doing to yourself.’ Maxima begrijpt er niets meer van.

Jacobs: „En dan probeert RVD-voorlichter Eef Brouwers de boel nog te redden met ‘Heeft u zich gerealiseerd welke toekomst voor u ligt?’ Dan weet ze het natuurlijk helemaal niet meer.”

Het ‘NOS Journaal in Makkelijke Taal’, een dagelijkse bulletin voor laaggeletterden, is een belangrijke stap. „Gemaakt door goede, gedreven mensen”, weet onderzoeker Maurice de Greef. Maar het is volgens hem ook een symptoom van hoe Nederland de problematiek van laaggeletterdheid aanpakt. „We worden steeds beter in het ontsluiten van informatie op een begrijpelijke manier, in bijvoorbeeld overheidscommunicatie”, zegt De Greef. „Maar structureel is er te weinig aandacht voor deze 2,5 miljoen mensen.”

Onderwijsbudget

De Greef houdt de UNESCO Leerstoel Volwasseneneducatie aan de Vrije Universiteit in Brussel. Wat het bijscholen van laaggeletterden betreft steekt Nederland schril af bij Vlaanderen en andere Europese landen, zo liet hij afgelopen juni zien in zijn Staat van de Nederlandse Volwasseneneducatie (2024). Met deze jaarlijkse studie vult hij de Staat van het Onderwijs aan, die niet ingaat op deze vorm van onderwijsbehoefte. Duidelijk is dat circa 350.000 inwoners in Vlaanderen aan hun basisvaardigheden (taal, rekenen en digitale vaardigheden) werken, waar in Nederland 50.000 mensen hun weg vinden naar dit type volwasseneducatie.

Nog meer getallen: 80 procent van die cursisten hebben Nederlands niet als eerste taal. Terwijl de meerderheid van de laaggeletterden, ruim 60 procent, wél van huis uit Nederlands spreekt. „Heel veel mensen uit deze categorie bereiken we niet.” In de vijf regio’s waar de meeste NT1’ers, ofwel mensen voor wie Nederlands de eerste taal is, leertrajecten volgen, blijkt een ROC nog altijd de plek waar ze aan hun basisvaardigheden werken.

Als ik aan internationale collega’s vertel over het Nederlandse onderwijsbudget, schieten ze in de lach

Wat is er gebeurd, volgens De Greef? Vanaf 2015 hebben ROC’s (Regionale Opleidingscentrum) geen wettelijke taak meer bij de zogeheten trajecten basisvaardigheden voor volwassenen. De overheidsmiddelen waren vanaf het begin van de eeuw naar onder de 100 miljoen geslonken, een derde van wat het in 2003 was. Van het onderwijsbudget gaat nu 0,5 procent naar volwasseneneducatie. „Als ik dat aan internationale collega’s vertel, schieten ze in de lach”, zegt De Greef. „Maar dat is bedroevend. Elk jaar, in de Week van de Alfabetisering, wordt de problematiek altijd heel belangrijk gevonden. Maar als je naar de middelen kijkt, zie je daar weinig van terug.”

De infrastructuur is volgens De Greef grillig geworden doordat de aanbestedingsrondes rond volwasseneneducatie elke twee of vier jaar opnieuw lopen. „In de grote vier steden begrijp ik dat je differentieert, omdat je wil specialiseren in wijken en onderwerpen.” In de rest van het land levert dit niet de gewenste resultaten op, volgens De Greef. In Nederland springen commerciële taalinstellingen en bibliotheken in het gat. „Maar een bibliotheek, dat vinden mensen juist spannend. Die willen niet in eerste instantie bij boeken zijn. Die willen een goed schoolgebouw, met gekwalificeerde docenten.”

Lees ook

Bij lezen staat Nederland nu bijna onderaan in de EU

Delen

Mail de redactie

„Véééél rustiger dit!” Damla Ersöz glimlacht als de presentatrice van de NOS het tweede item van de uitzending aankondigt. Het gaat over de Paralympische Spelen. „Bij de Paralympische Spelen zijn de sporters blind”, zegt de voice-over. Een paar seconden stilte. „Ze missen een been.” Weer is het even stil. „Of hebben een andere beperking.” Vanaf vandaag wordt elke dag een NOS Journaal in Makkelijke Taal uitgezonden. Het is bedoeld voor mensen die moeite hebben met de Nederlandse taal, zo’n 2,5 miljoen mensen in totaal.

Damla Ersöz (32) en Irma van Leerdam (57) zijn ervaringsdeskundigen. Allebei kwamen ze er zo’n vijf jaar geleden achter dat hun taalniveau zo ver achter lag, dat ze er in het dagelijks leven echt last van hadden. Inmiddels hebben ze taallessen gevolgd en hun niveau opgekrikt, maar, zo zegt Ersöz: „Beter kan het altijd nog.”

Ze volgen in de studio van Omroep MAX de eerste NOS-uitzending, omdat ze zijn gevraagd daar later in de talkshow Tijd voor MAX kort over te vertellen. In de gastenruimte, een halfuur voordat het eerste journaal begint, vertellen ze aan elkaar hun levensverhaal.

‘Duwtje’

Irma: „Ik had er nooit last van, totdat de digitalisering kwam. Dan moest ik iets opzoeken via Google en dan spelde ik de woorden verkeerd. Dus dan vond ik niks. Of het verkeerde.”

Damla: „Ik kwam in een depressie en kwam daarna niet meer uit mijn woorden. Ik wist dat ik meer kon, maar het is zo frustrerend als dat dan niet lukt.”

Irma: „Ik heb het lang kunnen verhullen. Dan belde ik mensen, in plaats van een kaartje te schrijven. Of ik vroeg mijn vriendin om hulp.”

Damla vraagt aan Irma of ze het ziet aan mensen, als ze moeite hebben met lezen of schrijven. Irma lacht. „Ik herken het aan hoe ze kijken. Net iets langer dan andere mensen.” Damla knikt. „Dat ze het niet snappen, maar dan wel ‘ja, ja, ja’ zeggen.”

Dan moest ik iets opzoeken via Google en dan spelde ik de woorden verkeerd. Dus dan vond ik niks. Of het verkeerde

Soms spreken Irma en Damla zo iemand aan, het kan soms een eerste duwtje zijn voor een persoon om taallessen te volgen. „Ik zeg vaak als eerste dat ik het zelf lastig vind om te lezen of schrijven”, zegt Irma. „Dan durven ze het daarna zelf ook toe te geven.”

Een apart journaal kan volgens allebei een uitkomst zijn. „Ik kijk op nu.nl, maar dat kost me wel moeite”, zegt Damla. „Verder volg ik het Jeugdjournaal en korte filmpjes op TikTok.” Ze wil het nieuws wel volgen, zegt ze. „Ik wil kunnen meepraten, onderdeel zijn van de maatschappij.” Irma kijkt wel vaak het gewone journaal. „Maar dat gaat eigenlijk zo snel, dat het ik het vaak twee keer kijk om het helemaal te begrijpen.”

Goochelaar

Wanneer de uitzending begint, zitten ze al in de televisiestudio; soms moeten ze om de opnameleider heen kijken om alles te kunnen volgen. Damla en Irma wisselen af en toe een blik. „Woooow”, zegt Damla. „Zo veel indrukken en ik kan alles volgen.”

Irma knikt. Het nieuwe journaal straalt rust uit, vindt ze.

Het eerste item gaat over het vroegpensioen. „Deze week staken ze ook bij de NS, hè”, zegt Damla tegen Irma. Als de presentatrice dat even later in het item herhaalt, lacht ze. „Zie je wel, ik volg het nieuws al wel!”

Er wordt in dit journaal echt rekening met ons gehouden

Daarna gaat het over de Paralympische Spelen en het derde item, kort voor het weer, gaat over de bruinvissen die geteld zijn tijdens de walvistelling.

In de studio worden ze niet aan de tafel gezet, daar zit goochelaar Steven Kazàn en zijn vrouw: ze zijn ambassadeurs van Stichting Lezen en Schrijven. Irma komt wel even kort aan het woord, vanuit het publiek. Ze komt terug op politiek duider Kees Boonman die kort daarvoor aan de talkshowtafel het woord ‘eufemisme’ had gebruikt. Dat kende Irma niet, zegt ze. „Maar gelukkig werd het wel meteen uitgelegd.” Damla wordt niets gevraagd in de uitzending.

Stiltes

Dat vond ze wel fijn eigenlijk, zegt ze na afloop. „Ik had zoveel spanning.” In de gastenruimte hebben ze het samen nog uitgebreid over het nieuwe NOS Journaal. „Heel respectvol”, zegt Irma. „Ik vind het belangrijk dat het niet op een kinderjournaal lijkt. Je wordt als een volwassene aangezien, maar kan het toch helemaal volgen.” Damla knikt, ze vindt het knap van de presentatrice dat ze „de switch” heeft kunnen maken, om het journaal rustiger te presenteren. „Er wordt echt rekening met ons gehouden.”

Ze sommen de grote verschillen met het gewone journaal op. De presentatrice praat rustiger. Weinig Engelse woorden. Veel stiltes tussen de zinnen. Weinig teksten of titels in beeld.

Irma en Damla zeggen allebei dat ze dit journaal zo veel mogelijk gaan volgen. „Ik hoop dat het goede kijkcijfers krijgt”, zegt Damla. Wel mag het NOS Journaal in Makkelijke Taal nog iets langer en uitgebreider, vindt ze. „Iets meer onderwerpen zou ik fijn vinden. Nu waren het er maar drie. Met meer items krijg ik nog meer mee van de wereld en kan ik nog meer begrijpen.”

Lees ook

Wat merken bedrijven nu al van een dalende leesvaardigheid?

<dmt-util-bar article="4865070" headline="‘Woooow, zo veel indrukken en ik kan alles volgen’, zegt Damla over het NOS Journaal in Makkelijke Taal” url=”https://www.nrc.nl/nieuws/2024/09/09/woooow-zo-veel-indrukken-en-ik-kan-alles-volgen-zegt-damla-over-het-nos-journaal-in-makkelijke-taal-a4865070″>


Delen

Mail de redactie