Britse politici en kiezers schrikken van milieuzones

Matthew Betts komt onder een oude, vaalrode Mitsubishi vandaan. Hij heeft het druk met auto’s repareren, maar hij wil wel vertellen wat er mis is met de Clean Air Zone (CAZ) in Bradford. „Het doet niets voor schonere lucht, het is alleen maar een geldmachine voor de gemeente”, zegt hij in zijn garage op het bedrijventerrein met sloperijen, recyclebedrijfjes en tweehandsautoverkopers.

De Clean Air Zone in Bradford is één van de vele milieuzones in steden in het Verenigd Koninkrijk. De lucht moet schoner worden door oude, vervuilende auto’s, bussen en vrachtwagens te weren. „Die zones zijn allemaal in Labour-gemeenten’’, zegt Betts. „Vroeger stemde ik Labour maar dat doe ik niet meer. Niet zolang ze met deze nonsens doorgaan.”

Betts is lid van ‘Campaign against CAZ Tax’ in Bradford. Hij heeft contact met zustergroepen in andere steden. Sinds een week hebben ze de wind mee. Bij één van de drie tussentijdse verkiezingen voor het Britse Lagerhuis, vorige week donderdag, speelde een milieuzone een doorslaggevende rol. In het Londense kiesdistrict Uxbridge and South Ruislip wisten de Conservatieven hun zetel te behouden. Dat was een grote verrassing, in de twee andere districten werden ze weggevaagd.

Lees ook: De overwinning van Labour in Engeland valt toch een beetje tegen

Referendum

Labour-leider Keir Starmer was teleurgesteld over de nederlaag in Londen. Hij hoopt bij de volgende landelijke verkiezingen, waarschijnlijk in het najaar van 2024, de macht te grijpen. Labour staat er goed voor in peilingen, maar Starmer ziet een electoraal probleem opduiken. Het uitbreidingsplan van de Londense burgemeester Sadiq Kahn van de Ultra Low Emission Zone (ULEZ) naar heel Groot-Londen, per eind augustus, leidt tot fel verzet. De tegenstanders willen niet dat het rijden in oudere auto’s 12,50 pond (circa 14,60 euro) per dag gaat kosten. Dat treft mensen met lage inkomens, die het toch al zo zwaar hebben door de economische crisis en de hoge inflatie. De critici riepen de inwoners op de tussentijdse verkiezingen te beschouwen als een referendum over ULEZ. Dat lukte.

De verkiezing in het Londense district en de reacties daarop laten zien hoe politici worstelen met klimaat- en milieumaatregelen zodra ze burgers veel geld kosten. Het instellen van milieuzones is in het VK een lokale aangelegenheid. Starmer vreest dat de Conservatieven hiertegen campagne gaan voeren. Hij belde volgens Britse media vrijdag met Sadiq Kahn om hem aan te sporen het plan aan te passen. In het weekend zei Starmer op een congres in Nottingham: „We doen iets heel erg verkeerd als het beleid van Labour op elke Tory-folder terechtkomt.” Burgemeester Kahn, geliefd en gehaat in Londen, wuifde eerst alle kritiek weg. „Schone lucht is een mensenrecht, geen voorrecht’’, zei hij steevast over de milieuzone. Luchtverontreiniging treft mensen met lage inkomens extra hard, stelt Kahn, omdat zij vaak vlakbij snelwegen en in dichtbevolkte gebieden wonen. Na het gesprek met Starmer was hij minder stellig over het plan. Kahn zei dat hij een „constructieve luistermodus” aanneemt en gaat kijken of de maatregel verzacht kan worden.

Lees ook: ‘Als het om klimaat gaat, spelen we psychologische spelletjes met onszelf’, zegt deze hoogleraar

Uitstel groen beleid

Vanuit conservatief rechts is premier Rishi Sunak (Conservatieven) al opgeroepen om groen beleid af te zwakken en hier stevig campagne mee te gaan voeren. Sunak, die niet bekend staat als iemand die voorop wil lopen voor klimaat en milieu, lijkt daar wel oren naar te hebben. Maandag zei een woordvoerder dat de regering groen beleid kan uitstellen of opgeeft als dat hoge kosten voor de consument met zich meebrengt, zoals een verbod op nieuwe benzine- en dieselauto’s tegen 2030 en het uitfaseren van gasketels tegen 2035.

In Engeland en Schotland zijn er, net als in een aantal Nederlandse steden, milieuzones in twaalf steden. Hierbij gaat het meestal om oude bussen, taxi’s, huurauto’s, vrachtwagens, bestelwagens en minibusjes. In bijvoorbeeld Bradford moet een oude bestelwagen 7 pond per dag betalen als het de zone in wil, bussen en vrachtwagens betalen 50 pond. Londen stelde al in 2008 de eerste zone in en gaat het verst door ook personenauto’s te belasten. Het gaat, grofweg, om benzineauto’s van voor 2006 en dieselwagens van voor 2015. Wie de zone inrijdt zonder online te betalen krijgt een boete van 180 pond.

Matthew Betts vindt dat de burgemeester in Londen „geen oog voor zorgmedewerkers heeft die zich geen nieuwe auto kunnen veroorloven’’. Maar hij kent ook iemand van buiten Bradford met een groot gezin die al 30 boetes van in totaal 3.600 pond heeft gekregen om dat hij zich niet realiseerde dat zijn minibusje onder de regels valt. „Dit is een makkelijke manier van Labour om belasting te heffen.”

Lees ook: Amsterdam zet vol in op deelauto’s, deelscooters, deelbakfietsen

Minder giftige stoffen

Bradford heeft het systeem pas sinds september. De gevolgen voor de luchtkwaliteit zijn nog niet duidelijk. In Londen is wel onderzoek gedaan. De uitstoot van giftige stikstofoxiden was in 2022 26 procent lager in vergelijking met een situatie zonder de milieuzone, aldus een rapport van Transport for London. Uit een internationaal vergelijkend onderzoek, deze maand gepubliceerd in The Lancet Public Health, blijkt dat de milieuzones tot verbetering van de luchtkwaliteit leiden, met een positief effect op hart- en vaatziekten. Langetermijneffecten moeten nog wel beter worden onderzocht, stelden de onderzoekers.

Voorstanders van de milieuzones vrezen dat er nu minder tempo gemaakt wordt met de aanpak van de vieze lucht. Zo riep Rosamund Kissi-Debrah de burgemeester van Londen op niet te zwichten voor de druk vanuit zijn partij. „Het is een schande dat dit een politiek onderwerp is geworden’’, zei ze maandag bij Sky News. Kissi-Debrah voert campagne voor schonere lucht. Haar dochter, die leed aan astma, overleed in 2013. De doodsoorzaak was de vieze lucht; ze had haar hele leven dichtbij de drukke rondweg van Londen gewoond. „Kinderen met astma gaan dood door de luchtvervuiling. Daar moeten we geen compromissen over sluiten”, zei Kissi-Debrah.

Lees ook een interview met de oud-spindoctor van Labour, Alastair Campbell: ‘Ons land zit vast’

Automonteur Matthew Betts begrijpt dat luchtvervuiling slecht is voor mensen met astma, maar hij gelooft niet dat het weren van oude auto’s een groot effect heeft. „Benzine en diesel zijn al een stuk schoner geworden. Waarom is er ineens een probleem?” Hij verwacht niet dat Starmer de uitbreiding van milieuzones gaat tegenhouden. „Als Labour in Downing Street komt, hebben we een probleem. Veel kiezers zullen na een jaar spijt hebben.”