Britse inlichtingendienst miste kans om zelfmoordaanslag te voorkomen bij concert Ariana Grande

„Jullie varkens!”, schreeuwde de aanvaller voordat hij het vuur opende in de Mar Elias-kerk in Damascus en zichzelf opblies. Bij de aanslag op de Grieks-orthodoxe kerk, afgelopen zondag, vielen zeker 25 doden en raakten meer dan vijftig mensen gewond. De aanval lijkt een aankondiging voor de terugkeer van Islamitische Staat (IS), die volgens de Syrische autoriteiten verantwoordelijk is.

Het is de eerste grote IS-aanslag in Damascus in jaren en komt op een moment van groeiende instabiliteit in Syrië, sinds de val van president Assad eind 2024. Eerder wist de nieuwe HTS-regering terreuraanslagen van IS nog te voorkomen – zoals dit voorjaar bij de sjiitische Sayyidah Zaynab-moskee – maar inmiddels toont IS weer genoeg slagkracht om toe te slaan.

Pragmatisme versus extremisme

HTS presenteert zich als een pragmatisch bestuur. Hoewel de groep eerder verwant was aan al-Qaeda en sommige leden vervolgens bij IS aansloten, belooft het nu te werken aan een inclusieve samenleving en streeft het naar internationale legitimiteit. IS moet hier niet van hebben . In het IS-blad Al-Naba werd HTS-leider Ahmed al Sharaa recent nog bestempeld als ‘afvallige’, mede vanwege zijn ontmoetingen met westerse leiders zoals Donald Trump en de Saudische kroonprins Mohammed bin Salman. HTS-strijders werden opgeroepen om over te lopen naar IS.

HTS kampt met interne verdeeldheid, zowel qua machtspositie als ideologie. Binnen de organisatie botsen radicalere en pragmatischere facties voortdurend. En hoewel HTS formeel de sterkste machtsfactor is, zijn er tal van rivaliserende rebellengroepen die lokaal soms de overhand hebben. De beperkte internationale steun, gecombineerd met bombardementen vanuit Turkije en Israël, maakt HTS nog kwetsbaarder. IS benut deze situatie om terrein te winnen: volgens het nieuwsmedium Syrian Weekly begon IS vrijwel meteen na het wegvallen van de centrale overheid aan een gecoördineerde heropbouw van zijn machtsbasis.

Wereldwijde dreiging

De nederlaag van het zogeheten islamitisch kalifaat in 2019 betekende nooit het einde van IS. De recente aanslag op de kerk onderstreept het onveranderde einddoel van IS: een islamitische staat waarin geen plaats is voor andersdenkenden – waaronder christenen. Hoewel IS niet meer zo machtig lijkt te zijn als in 2014, stelt ICCT dat de dreiging nog steeds aanzienlijk is en internationaal wordt onderschat. IS is getransformeerd tot een flexibele, gedecentraliseerde organisatie met activiteit in meerdere regio’s.

In de Sahel-regio van Afrika voert IS een gewelddadige opmars en geldt de groep inmiddels als een van de dodelijkste gewapende actoren in het gebied. De organisatie profiteert er strategisch van het machtsvacuüm na de terugtrekking van Franse troepen. Ook ISIS-K, de tak in Centraal- en Zuid-Azië, is sterker geworden en verantwoordelijk voor een reeks bloedige aanslagen in Afghanistan, Pakistan, Turkije en Iran in januari 2024, maar ook in Moskou in later dat jaar. Daarnaast heeft de organisatie de afgelopen jaren meerdere pogingen gedaan om aanslagen te plegen in Duitsland.

Zoom in

Opmars in Syrië

Vanaf 2024 heeft IS in Syrië significant meer van zich laten zien. Het aantal aanvallen verdrievoudigde dat jaar tot ongeveer 700, vooral in centraal en oostelijk Syrië, met meer dan 750 dodelijke slachtoffers tot gevolg. IS voert gecoördineerde aanvallen uit met zware wapens, geïmproviseerde explosieven en RPG’s , met het doel zo veel mogelijk dodelijke slachtoffers te veroorzaken.

De schatting van het aantal actieve IS-strijders in Syrië en Irak ligt volgens het Internationaal Centrum van Counter-Terrorisme (ICCT) momenteel rond de 2.500. Daarnaast zitten er ongeveer tienduizend IS-leden vast in Koerdische gevangenissen, met nog eens 45.000 familieleden, vooral vrouwen en kinderen, in vluchtelingenkampen in het noorden. De situatie in deze kampen is uiterst instabiel, met bijna dagelijkse ontsnappingspogingen sinds de val van Assad, aldus een commandant van de Syrische Democratische Strijdkrachten (SDF) aan Sky News. Deze kampen en gevangenissen vormen een kwetsbaar doelwit; in januari 2022 heeft IS al honderden strijders bevrijd uit een gevangenis in Hasakah (noord-Syrië), een operatie die IS ‘breaking the walls’ noemde.

De vrees is nu dat deze lokale aanslag het begin inluidt van een bredere terugkeer van IS op het wereldtoneel. De ambitie voor een kalifaat blijft onverminderd groot.

Delen

Mail de redactie

Een steile trap omhoog, huisnummer 42-B. Met een brede glimlach opent Moreno Fernandes (34) de voordeur. Sinds januari woont hij in een tijdelijke antikraakwoning in Rotterdam-Zuid. „Mijn woonsituatie is nog steeds onzeker, maar ik heb tenminste een dak boven mijn hoofd.” Vorig jaar juli liep Fernandes’ tijdelijke huurcontract af, sindsdien is de Rotterdammer zich blijven verplaatsen.

Sinds 2022 neemt volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) het aantal dakloze mensen in Nederland toe: van 26.600 in 2022 tot 33.000 in 2024. Een groeiende groep onder hen blijft grotendeels buiten beeld: de economisch dakloze mensen. Die kampen net als Fernandes niet met verslavingen of psychische problemen, hebben vaak een baan of sociaal netwerk, maar geen woning. Gezien ze geen zorgvraag hebben, vallen ze buiten de reguliere opvang en worden in veel gevallen niet meegeteld in de statistieken.

Economisch daklozen slapen bij vrienden, familie of op een camping – bijvoorbeeld na een scheiding. Ze leven buiten het zicht van instanties. „In Nederland is dakloosheid gereduceerd tot mensen met een psychische aandoening”, zegt Jan de Vries, co-directeur van het Straat Consulaat, dat opkomt voor dak- en thuisloze mensen in Den Haag. „Daardoor moeten we allerlei hobbels nemen om aan te tonen dat ook andere mensen écht dakloos zijn.”

Opgekocht

Tot juli vorig jaar woonde Fernandes in een eigen appartement in Rotterdam-Zuid. Toen hij daar in 2022 introk, werd hem mondeling verlenging beloofd, zolang hij de huur maar op tijd betaalde. Maar vier maanden voor het contract afliep, kreeg hij bericht dat de gemeente het pand had opgekocht.

„Vanaf dat moment heb ik alles gedaan om een nieuw appartement te vinden”, vertelt Fernandes. „Maar de wachtrij voor sociale huur was te lang en voor een vrijesectorwoning was mijn budget te laag. Ik ben uit wanhoop op de fiets gestapt met 25 brieven. Die heb ik onder meer bij bouwprojecten opgehangen. Er kwam geen enkele reactie.”

Fernandes kwam op de bank van een vriend terecht. „Ik lag daar als volwassen man midden in de woonkamer, het appartement was klein. Ik voelde me zo bezwaard.”

Fernandes werkt als woonbegeleider voor mensen met autisme bij een ggz-instelling. „Maar ik ben constant bezig met een nieuwe plek vinden: op werk, tijdens vrije dagen. Ik wil gewoon een keer een dag op de bank zitten en daar niet aan hoeven denken. Helaas werkt dat niet zo.”

Zoom in

Onzekerheid

Fernandes laat zich op dit moment omscholen tot sociaal werker, voorheen stuurde hij keukenpersoneel aan bij een Rotterdams hotel. Daar kon hij – eigenlijk in strijd met de regels – tijdelijk terecht in een ongebruikte kamer. Zijn collega’s wisten van niets. „Uit schaamte vertelde ik het niemand. Na een tijdje werd ik goed in vragen ontwijken, zoals of ik plannen had voor het weekend. Die had ik nauwelijks, want ik sloot me meestal op in die kamer. Ik kon ook niks plannen, ik leefde in onzekerheid.”

Na zijn werk glipte hij vaak snel de kamer in, zodat niemand merkte wanneer hij ‘naar huis’ ging. De afgesproken twee maanden werden er vier. „Ik zat zo in de stress, het voelde alsof boven mijn hoofd constant donkere wolken hingen.”

Economische dakloosheid is een vrijwel onzichtbaar symptoom van de vastgelopen Nederlandse woningmarkt

Nu zit Fernandes op de bank in zijn antikraakwoning. „Hoewel het tijdelijk is, ben ik blij dat ik eindelijk een plek heb.” Wel is hij nog steeds gestrest. „Ik leef in onzekerheid, want ik heb geen grip op wanneer ik weer weg moet uit deze woning.”

„Dakloosheid heeft gigantische gevolgen”, vertelt Sander Heinsman, bestuursvoorzitter van woningcorporatie Portaal. „De stress die het niet hebben van een woning veroorzaakt, is bij veel mensen enorm.” Voor Fernandes herkenbaar: „Ik had heel veel stress. Ik zorgde slecht voor mezelf, vergat vaak te eten. Ik voelde me een mislukkeling, alsof ik had gefaald in de maatschappij.”

Beloond

De groeiende groep economisch daklozen is een vrijwel onzichtbaar symptoom van de vastgelopen woningmarkt. „Iedereen weet van het tekort aan woningen,” zegt Heinsman. „Maar we zitten ook met een systeem waarin de mensen die het hardst een woning nodig hebben, juist niet geholpen worden.”

In dat systeem wordt wachten beloond. „Van alle mensen die op Woningnet [platform voor sociale huurwoningen] staan ingeschreven, reageert slechts 16 procent één of twee keer per maand op een woning”, vertelt Heinsman. „De rest wacht – vaak omdat ze al een woning hebben – op een beter huis. Daardoor maken ouderen die al langer staan ingeschreven meer kans, terwijl de groep met acute nood buiten de boot valt.” Ook krijgen die lang ingeschreven mensen als eerste een woning aangeboden, wat de wachttijd voor de ‘acute groep’ verder verlengt.

Je moet eerst grotere problemen hebben voordat je hulp krijgt

En toch, benadrukt Heinsman, is het probleem in de kern overzichtelijk. „Voor Nijmegen hebben we doorgerekend hoeveel langer reguliere woningzoekenden moeten wachten als we dakloze jongeren wél een plek zouden geven: in totaal 47 dagen.”

Volgens het CBS telde Nederland in 2024 circa 33.000 dakloze mensen. Volgens Heinsman is dat slechts het topje van de ijsberg. „Veel mensen worden niet meegeteld. Denk aan degenen die tijdelijk bij vrienden verblijven, in een auto slapen of geen verblijfspapieren hebben.” Jongeren onder de 18 en ouderen boven de 65 komen daarnaast niet in aanmerking voor een bijstandsuitkering en vallen daardoor ook automatisch buiten de statistieken.

Tachtigduizend

Steeds meer gemeenten stappen daarom over op een bredere manier van tellen. Die kijkt niet alleen naar mensen op straat of in de opvang, maar bijvoorbeeld ook naar mensen die noodgedwongen bij bekenden slapen of in een vakantiehuisje verblijven.

Uit lokale tellingen op basis van die nieuwe methode blijkt het werkelijk aantal dakloze mensen veel groter. Een op de vijf is minderjarig, 40 procent is jonger dan 28 en een derde is vrouw. Nienke Boesveldt, onderzoeker dakloosheid aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, schat op basis van die tellingen dat Nederland zo’n tachtigduizend dakloze mensen telt.

De Tweede Kamer nam op 19 december 2024 een motie aan die het kabinet opdraagt om deze manier van tellen in alle regio’s toe te passen. Het ministerie van Volksgezondheid werkt aan de uitvoering.

Zoom in

Ambitie

Hoewel het probleem zo zichtbaarder wordt, komt daarmee niet automatisch meer hulp beschikbaar voor alle dakloze mensen. De Wet versterking regie volkshuisvesting, die aanstaande woensdag in de Tweede Kamer wordt besproken, moet duidelijk vastleggen wie voorrang krijgt op een sociale huurwoning. De wet komt voort uit het Nationaal Actieplan Dakloosheid (NAD), dat in 2022 werd aangenomen en beoogt dakloosheid in 2030 te beëindigen. Maar in het huidige wetsvoorstel krijgen alleen mensen in een maatschappelijke opvang voorrang op een sociale huurwoning. Dakloze mensen die bijvoorbeeld op de bank bij vrienden slapen, vallen daarbuiten.

Toegang tot die opvang is lastig. De Wet maatschappelijke ondersteuning biedt alleen hulp aan mensen met een duidelijke zorgvraag. Economisch daklozen vallen daardoor tussen wal en schip: ze krijgen geen plek in de opvang en hebben daardoor ook geen voorrang op een woning.

„Dat maakt de nieuwe wet op punten tegenstrijdig met het NAD”, stelt De Vries van het Straat Consulaat. Daarin wordt juist benadrukt dat minder moet worden gefocust op opvang: mensen moeten direct toegang krijgen tot een eigen woning. „We weten al jaren dat mensen pas echt geholpen kunnen worden als ze zo snel mogelijk een stabiele woonplek krijgen. Veel ernstige en langdurige zorgvragen vallen dan weg .”

‘Paradox’

Het wetsvoorstel verplicht gemeenten wel om urgentie toe te kennen aan mensen die via de opvang instromen. „Dat is een verbetering: in de huidige situatie bepalen gemeenten zelf wie voorrang krijgt, wat leidt tot grote verschillen tussen regio’s.” Maar de onderliggende logica blijft volgens de Vries problematisch: „We houden vast aan een systeem dat mensen eerst door een zorgtraject dwingt, voordat ze kans maken op een woning. Terwijl we juist hebben afgesproken dat we dat níét meer willen.”

Daar wringt de „paradox” van het huidige beleid. „We zeggen: eerst zelf oplossen, maar als dat niet lukt en iemand nergens meer terechtkan, zit het huidige systeem potdicht. Pas als je álles kwijt bent, komt er hulp.”

Toch beschouwt De Vries de wet als een historische kans. „Als we dit echt inzetten om alle vormen van dakloosheid aan te pakken, kunnen we een grote stap vooruit zetten.”

Fernandes hoopt dat zijn verhaal wordt meegewogen bij de behandeling van de wet. „Toen ik zei dat ik mijn huis kwijt was, kreeg ik te horen dat ik ‘niet urgent genoeg’ was. Je moet eerst grotere problemen hebben voordat je hulp krijgt.”

Zoom in

Delen

Mail de redactie