Briljante politieke denker, fel omstreden staatsman

Posted on November 30, 2023 by admin

Macht was het specialisme van Henry Kissinger, de architect van de Amerikaanse buitenlandse politiek onder de presidenten Richard Nixon en Gerald Ford, die woensdag op 100-jarige leeftijd is overleden. En als ambitieus politicus aarzelde hij zelden om zijn macht, en die van supermacht Amerika, te gebruiken. Op beslissende momenten heeft Kissinger zo de loop van de wereldgeschiedenis bepaald.

Het maakte de briljante politieke denker tot een fel omstreden staatsman: bekroond met de Nobelprijs voor de Vrede, geprezen om de strategisch gedurfde toenadering tot communistisch China en gevierd als een soort diplomatieke popster. Maar ook verguisd om zijn rol in de escalatie van de Vietnam-oorlog, en om zijn steun voor wrede dictaturen in Afrika en Latijns-Amerika. En achtervolgd door critici die hem tot op hoge leeftijd in het buitenland wilden laten berechten voor oorlogsmisdaden of medeplichtigheid daaraan.

Een grillig duo

Niet alleen op het wereldtoneel, maar ook in Washington speelde Kissinger het machtsspel met verve. In de eerste plaats in zijn gecompliceerde relatie met de altijd achterdochtige president Nixon, die de destijds 45-jarige hoogleraar internationale betrekkingen in 1968 uit Harvard had gehaald om zijn Nationale Veiligheidsadviseur te worden (en later minister van Buitenlandse Zaken).

Een bedreven machtspoliticus bleek Kissinger ook in zijn omgang met journalisten, en in zijn betrekkingen met collega’s in het kabinet en leden van het Congres – die hij benaderde met een geheimzinnige cocktail van deskundigheid, gevlei en kwaadsprekerij.

Kissinger (r) met president Richard Nixon in de Oval Office van het Witte Huis, februari 1971.

Nixon en Kissinger vormden een grillig duo, verenigd in hun hang naar een politiek van grote gebaren, bij voorkeur bekokstoofd buiten kabinet en ambtenaren om. Kissinger prees Nixon altijd uitbundig, maar achter zijn rug noemde hij hem ‘that madman’, ‘our drunken friend’ en ‘the meatball mind’. Op zijn beurt steunde de vaak emotioneel labiele Nixon (die inderdaad ook stevig dronk) zwaar op Kissinger, die hij bewonderde maar nooit helemaal vertrouwde.

Na het smadelijke aftreden van Nixon in het Watergate-schandaal, in 1974, wist Kissinger als een van de weinige adviseurs van de gevallen president politiek te overleven: onder de nieuwe president, Gerald Ford, werd hij opnieuw minister van Buitenlandse Zaken. Hij was het gezicht van de VS op het wereldtoneel geworden, en hij moest zijn land nog bevrijden uit het moeras van de Vietnam-oorlog.

Oversteken in New York

Heinz Alfred Kissinger werd in 1923 geboren in het Beierse stadje Fürth, waar zijn vader leraar was aan het gymnasium. Om aan de jodenvervolging in Duitsland te ontkomen vluchtte het gezin in 1938 naar de VS. Zeker dertien familieleden bleven achter en kwamen om in de concentratiekampen. Als vijftienjarige scholier, die inmiddels Henry heette, ontdekte hij in New York wat het betekende om als joodse jongen niet meer de straat te hoeven oversteken als een groepje leeftijdgenoten hem tegemoet kwam. Hoewel hij een goede leerling en later hoogbegaafd student was, kwam hij zijn Duitse accent nooit te boven – anders dan zijn één jaar jongere broer Walter, die daarvoor als verklaring gaf: ík ben de Kissinger die luistert.

In 1943 moest Kissinger in dienst. Hij kreeg de Amerikaanse nationaliteit, werd als soldaat naar Europa gestuurd en in Duitsland onder meer belast met inlichtingenwerk – tot ruim een jaar na het einde van de oorlog. Terug in de VS ging Kissinger studeren aan Harvard, waar hij promoveerde op een proefschrift over de machtsbalans in Europa na de val van Napoleon.

De grote lijnen van zijn politieke denken zijn er al in terug te vinden. Hij toonde zich een conservatief met een somber mensbeeld, en een aanhanger van de realistische school in de internationale betrekkingen. Van idealistische of morele drijfveren voor buitenlands beleid moest hij niets hebben, alles draait toch om macht en nationale belangen.

Naar Beijing en Moskou

Stabiliteit, en niet een betere wereld, moest het hoofddoel zijn van diplomatie. Vanuit die gedachte zocht Kissinger als Nationale Veiligheidsadviseur begin jaren zeventig toenadering tot de geïsoleerde Volksrepubliek China. De rechten van de mens werden in het communistische China van Mao weliswaar op grote schaal geschonden, maar in de context van de Koude Oorlog bleek de opening naar China een meesterzet, die de politieke verhoudingen in de wereld op slag veranderde.

Kissinger (r) ontmoet de Chinese leider Mao Zedong in Beijing, november 1973.

Na intensieve voorbereidingen van Kissinger bracht Nixon in 1972 als eerste Amerikaanse president een bezoek aan Beijing. Minister van Buitenlandse Zaken Rogers kwam er nauwelijks aan te pas, die moest zich beperken tot handelsbevordering – destijds beschouwd als een volstrekt onbetekenend terrein.

Lees ook
recensie van Kissingers boek over China

Kissinger ontwikkelde ook een nuchtere politiek van toenadering tot de Sovjet-Unie, ondanks de aanvankelijke aarzelingen van zijn president, die in de Amerikaanse politiek immers zijn naam had gevestigd als fanatiek communistenjager. Maar de zogenoemde ‘détente’ met Moskou leverde meteen een belangrijk akkoord op voor wederzijdse beperking van langeafstandsraketten (SALT).

Het akkoord werd getekend tijdens een bezoek van Nixon aan Moskou (opnieuw een primeur voor een Amerikaanse president), dat, slechts drie maanden na de reis naar Beijing, maar liefst een week duurde. De twee supermachten, die in ideologisch opzicht nog steeds lijnrecht tegenover elkaar stonden, besloten in de geest van Kissingers realisme samen te werken waar dat in hun beider belang was. Ze erkenden voor het eerst dat het voortduren van hun ongeremde wapenwedloop duur was, gevaarlijk en daarmee niet in hun nationale belangen.

Nederlaag in Vietnam

Zo had Kissinger uit de bipolaire machtsbalans van de Koude Oorlog een geopolitieke driehoek geschapen. Door de relaties met zowel Beijing als Moskou te verbeteren had hij de machtspositie van Washington versterkt – en de rivaliteit tussen de twee communistische landen verder aangeblazen.

Maar dat had geen direct effect op de zich voortslepende Vietnam-oorlog, waar Amerikaanse militairen Zuid-Vietnam steunden tegen communistische rebellen en het communistische Noord-Vietnam. Al bij het aantreden van de regering-Nixon was het beëindigen van die oorlog een grote prioriteit. Maar Kissinger begreep dat er geen puur militaire oplossing voor het conflict was. De VS, schreef hij al voor hij was aangesteld als Veiligheidsadviseur, hadden een gouden regel van guerrillaoorlogen uit oog verloren: dat guerrillastrijders winnen als ze niet verliezen, terwijl conventionele legers verliezen als ze niet winnen. En dat de Amerikaanse militairen niet wonnen, dat kon iedereen dagelijks op de televisie zien.

Jarenlang voerde Kissinger in Parijs, aanvankelijk in het diepste geheim, onderhandelingen met de Noord-Vietnamezen, terwijl hij tegelijkertijd in Washington bijdroeg aan een escalatie van de oorlog, om de druk op de tegenstander op te voeren. Buiten het Congres om besloten Kissinger en Nixon in 1969 ook Vietnams neutrale buurland Cambodja te bombarderen, om een communistisch hoofdkwartier dat zich daar zou bevinden uit te schakelen. Wat bedoeld was als een eenmalige actie, liep uit op meer dan een jaar van geheime bombardementen – die overigens niet het gewenste effect hadden, maar die wel, samen met de Amerikaanse invasie een jaar later, bijdroegen aan de bloedige chaos in Cambodja. In het totaal ontregelde land kon zo in 1975 de wrede Rode Khmer aan de macht komen.

Sexappeal van de macht

In 1973 bereikte Kissinger in Parijs een vredesakkoord met de Noord-Vietnamese onderhandelaar Le Duc Tho, waarvoor ze datzelfde jaar samen de Nobelprijs voor de Vrede kregen. Maar ondanks die bekroning (die The New York Times spottend een Nobelprijs voor Oorlog noemde, en die de Noord-Vietnamees weigerde) laaide de oorlog op. Uiteindelijk zouden de Amerikanen pas in 1975, onder president Ford en met Kissinger als minister van Buitenlandse Zaken, met de staart tussen de benen afdruipen, terwijl de communisten het land overnamen.

Met grote persoonlijke betrokkenheid zette Kissinger zich in voor een oplossing van het conflict tussen Israël en de Arabische landen, vooral met zijn legendarische shuttle-diplomatie na de Yom Kippoer-oorlog van 1973. Steeds meer werd Kissinger beschouwd als een soort diplomatieke superster – en de roem smaakte hem goed.

Kissinger en zijn echtgenote Nancy arriveren in het Witte Huis voor een diner met de Chinese president Xi Jinping, september 2015.

Tussen de bedrijven door vond hij verrassend vaak een moment om zich te laten zien in de wereld van de showbusiness, of het nu een dinertje in Hollywood was, de galapremiere van The Godfather, of een avondje uit in New York met een van zijn vele vriendinnen uit de filmwereld. Beroemd werd zijn uitspraak over het sexappeal van de macht: „Power is the ultimate aphrodisiac.” „Vrouwen”, zei hij in een interview met Oriana Fallaci, „zijn voor mij slechts een afleiding, een hobby.” Hij was twee keer getrouwd.

Dictatoriale regimes

Problemen in Latijns-Amerika en Afrika zag Kissinger louter in termen van de Koude Oorlog, waardoor hij geen oog had (of wilde hebben), voor de complexiteit van lokale conflicten. Ook negeerde hij de schade die Amerikaanse steun voor dictatoriale regimes (Chili) en wrede rebellengroepen (in Angola) toebracht aan de Amerikaanse geloofwaardigheid – terwijl geloofwaardigheid toch juist een categorie was die in zijn visie op diplomatie een belangrijke plaats had.

Lees ook
Sombere Kissinger: Een nieuwe orde zal de chaos temmen

Nixons antipathie tegen joden

Een opmerkelijk staaltje van de complexe relatie tussen de paranoïde Nixon en Kissinger, die hem graag naar de mond praatte, kwam aan het licht een gesprek dat in 2010 openbaar werd. Nixon, die een grote antipathie tegen joden had, noemde Kissinger achter zijn rug wel My Jew Boy. Maar de twee bleken het er gloeiend over eens dat ze zich niet hoefden in te spannen voor het lot van joden die vervolgd werden in de Sovjet-Unie. „Emigratie van joden uit de Sovjet-Unie is geen doelstelling van de Amerikaanse buitenlandse politiek”, zei Kissinger. „Als ze in de Sovjet-Unie joden in de gaskamers willen stoppen, gaat dat de VS niet aan.” Waarop Nixon instemmend zei: „Daar kunnen we de wereld niet voor opblazen.”

President Richard Nixon (r) feliciteert Kissinger met de Nobelprijs voor de Vrede, oktober 1973.

Toen Jimmy Carter in 1976 de zittende president Ford versloeg, was ook de rol van Kissinger uitgespeeld. De nieuwe regering beloofde een politieke breuk, ook op het internationale vlak. De buitenlandse politiek zou voortaan „even open en eerlijk zijn als het Amerikaanse volk zelf” – niet alleen een uithaal naar Nixon, maar ook naar Kissinger.

Na zijn vertrek uit de politiek schreef Kissinger zijn memoires en zette hij een profijtelijk adviesbureau op, Kissinger Associates, met als klanten grote bedrijven en regeringen van over de hele wereld. Toen president George W. Bush hem na de aanslagen van 11 september 2001 de belangrijke opdracht gaf de commissie te leiden die de toedracht van de aanslagen moest onderzoeken, trok Kissinger zich abrupt terug toen bleek dat het Congres van hem eiste dat hij de namen van zijn klanten openbaar zou maken. Dat ging hem te ver.

In 2006 bleek dat Kissinger met regelmaat president George W. Bush en vicepresident Cheney had geadviseerd over de Irak-oorlog. Opmerkelijk, omdat het idealisme van de neoconservatieven die gewapenderhand democratie wilden verbreiden in het Midden-Oosten, op gespannen voet stond met de realistische school van Kissinger. Maar Kissinger hield nu eenmaal te veel van de macht om ooit een uitnodiging van het Witte Huis af te slaan.

Tot op hoge leeftijd bleef Kissinger actief als scherpzinnig analist van de internationale politiek, die de controverse niet schuwde. En geen politiek leider kon het zich veroorloven een uitnodiging van de hoogbejaarde Kissinger om een kopje thee te komen drinken af te slaan – want iemand die nog zó veel andere invloedrijke mensen spreekt, die kun je maar beter niet voor het hoofd stoten. Zo bezocht hij ook als tachtiger en negentiger meermaals de Russische en Chinese leiders.

Op het World Economic Forum in Davos baarde hij drie maanden na de Russische inval in Oekraïne in 2022 opzien door – via een videoverbinding – Oekraïne en het Westen te waarschuwen dat Rusland vier eeuwen lang „een essentieel deel van Europa” is geweest. Het zou „fataal” zijn de langetermijnrelatie met het land en de machtspositie van Rusland uit het oog te verliezen. Europa zou dan riskeren dat Rusland een permanent bondgenootschap met China sluit (waarmee de geopolitieke doorbraak die hijzelf in de jaren zeventig had bewerkt geheel teniet zijn gedaan zou zijn).

Terwijl de oorlog nog volop woedde pleitte Kissinger ervoor Rusland niet verder terug te dringen dan tot de situatie die voor de inval bestond – dus zonder herovering van de Krim. De oorlog verder voeren, zou niet meer gaan over de vrijheid van Oekraïne, maar zou neerkomen op een nieuwe oorlog tegen Rusland.

Drie maanden later had hij die opvatting al bijgesteld. In een interview ter gelegenheid van de verschijning van zijn (twaalfde) boek Leadership; Six Studies in World Strategy, betoogde de inmiddels 99-jarige dat Oekraïne, gezien de manier waarop Rusland zich in die oorlog gedroeg, „op de een of andere manier, formeel of niet, als dit voorbij is behandeld moet worden als lid van de NAVO”. Een paar maande later vond hij NAVO-lidmaatschap voor Oekraïne zelfs „een passende uitkomst”. Zonodig kon Kissinger altijd zijn bakens verzetten.

Kissinger op de Republikeinse conventie in Detroit, juli 1980.

Hoger beroep afstandsmoeders voelt als laatste kans op erkenning: ‘Na een maand ben je vergeten dat je een kind hebt gehad, zeiden ze’

admin
November 29, 2024
0

„Deze geschiedenis kunnen we niet terugdraaien, maar ik vraag wel nadrukkelijk om eerherstel. Voor mijzelf en alle andere vrouwen die ongewild hun kind hebben moeten afstaan. Het mag niet de geschiedenisboeken ingaan zoals de staat het voorschotelt.”

Aan het woord is de 77-jarige afstandsmoeder Trudy Scheele-Gertsen. De grootste zaal van de rechtbank in Den Haag zit deze vrijdag stampvol. Er is veel belangstelling voor het hoger beroep van de rechtszaak die Scheele-Gertsen en vrouwenrechtenorganisatie Bureau Clara Wichmann aanspanden tegen de Nederlandse staat. In 2020 stelden Scheele-Gertsen en BCW de staat – waar de Raad voor de Kinderbescherming (RvdK) onderdeel van is – aansprakelijk voor het onrecht dat haar en duizenden andere ongehuwde vrouwen werd aangedaan, omdat zij afstand moesten doen van hun pasgeboren kind.

Waarheidsvinding

Scheele-Gertsen besloot niet op te geven. „Dit gaat niet om geld, het gaat om waarheidsvinding, om een kloppende versie van de geschiedenis”, vertelt Scheele-Gertsen in een gesprek voorafgaand aan de zitting. „In 2019 schreef ik toenmalig minister Sander Dekker een persoonlijke brief om hem te vertellen wat mij was overkomen, en vooral over de mensonterende manier waarop mijn zoon en ik van elkaar zijn gescheiden na zijn geboorte.”

In 1968 was Scheele-Gertsen, toen 21 jaar, ongetrouwd zwanger geraakt. Toch was ze ervan overtuigd dat ze haar kind prima zelf kon grootbrengen, want ze had een afgeronde opleiding. Maar haar ouders en de RvdK zetten haar onder druk om de baby af te staan, vertelt Scheele-Gertsen. „Je leest terug in mijn dossier dat er bewust is toegewerkt naar adoptie, terwijl ik mijn hele zwangerschap heb aangegeven dat ik mijn baby wilde houden.”

Uiteindelijk beviel ze van haar zoon bij de nonnen van de Paula Stichting in Oosterbeek. Ze zag zich genoodzaakt hem daar achter te laten, en zag hem pas in 2018 weer terug. „Door mijn schrijven wilde ik de minister laten weten hoe oneerlijk het was gegaan, iets wat veel vrouwen tot op de dag van vandaag pijnigt.” Maar na haar brief bleef het stil. Scheele-Gertsen had gehoopt op een gesprek, ze had zelfs een lijstje gemaakt met punten die ze van belang achtte voor een landelijk onderzoek. „Als ik toen was uitgenodigd en er echt was geluisterd, dan hadden we hier vandaag niet gezeten.”

Recht op herstel

Inmiddels bemoeien ook de Verenigde Naties (VN) zich met de kwestie. In september stuurden twee VN-rapporteurs de staat een bezorgde brief waarin ze stelden dat „de Nederlandse overheid veel meer moet doen om afstandsmoeders te ondersteunen”. In de brief gaan zij onder meer in op de rechtszaak van Scheele-Gertsen en vrouwen in soortgelijke situaties.

„Bij dergelijk historisch onrecht hebben moeders maar ook kinderen recht op herstel”, schreven de rapporteurs . Zij geven de staat de aanbeveling zich bij dergelijke kwesties niet meer te beroepen op verjaring, maar verantwoordelijkheid te nemen voor hun rol in deze geschiedenis. In reactie op de VN-brief liet de staat weten, waarin ook zijn eigen handelen aan bod komt.

Ook schreef de staat in gesprek te zijn met afstandsmoeders en kinderen, om hun behoeftes in kaart te brengen. Die zeggen echter zich niet in dat beeld te herkennen, omdat zij al lang duidelijk hebben gemaakt wat hun behoeftes zijn en de staat die nog altijd negeert. „Na alles wat er is misgegaan heb ik weinig vertrouwen meer in het landelijke onderzoek”, zegt Will van Sebille van Stichting De Nederlandse Afstandsmoeder. „Deze rechtszaak voelt eigenlijk als een laatste kans om de onderste steen boven de krijgen.”

Toen ik beviel werd ik geblinddoekt en mijn armen werden vastgehouden zodat ik mijn kind niet kon zien of aanraken

Merapi Obermayer
afstandsmoeder

Dat ze niet de enige is die er zo over denkt, blijkt uit de getuigenissen van vrouwen die tijdens het hoger beroep gebruikmaken van hun spreekrecht. „Na een maand ben je vergeten dat je een kind hebt gehad, zei de psycholoog van de Paula Stichting in 1968 tegen mij”, vertelt Merapi Obermayer. „Toen ik beviel werd ik geblinddoekt en mijn armen werden vastgehouden zodat ik mijn kind niet kon zien of aanraken.”

Ook Jeannine van Dijck benadrukt de levenslange ontwrichting die het moeten afstaan van haar dochter teweeg heeft gebracht. „Niet alleen in mijn leven, maar ook in dat van mijn broers en zussen die zeer betrokken zijn bij alles wat er is gebeurd.”

Pijnlijke rechtsgang

Dat deze rechtsgang pijnlijk is voor de aanwezige vrouwen en kinderen, erkent Mette van Asperen, een van de advocaten van de staat. „Voor de vrouwen die dit hebben meegemaakt is er geen sprake van verjaring, maar dit is een juridische procedure. Het lijkt alsof de staat heel hard is, maar dat is het pijnlijke van een rechtsgang die ook wij liever hadden vermeden.”

Een belangrijke vraag die tijdens de zitting van vrijdag opnieuw centraal stond, is of te bewijzen is dat de RvdK destijds onrechtmatig heeft gehandeld richting ongehuwde moeders, en in het bijzonder tegenover Scheele-Gertsen.

De RvdK ging niet met moeders in gesprek en hielp hen niet zoeken naar praktische, financiële of juridische mogelijkheden

Lisa-Marie Komp
advocaat

Er was sprake van een patroon, stelt Lisa-Marie Komp, de advocaat van Scheele-Gertsen. „Het verhaal van Scheele-Gertsen staat niet op zichzelf. Uit alle verklaringen die wij hebben verzameld blijkt dat de vrouwen werden overgeleverd aan de druk om hun kind af te staan. De RvdK ging niet met moeders in gesprek, hielp hen niet bij het zoeken naar praktische of financiële mogelijkheden, en wees ze ook niet op juridische mogelijkheden om tegen een afstandsbesluit op te komen.” Komp schetst hoe de wet duidelijk maakte dat moeder en kind bij elkaar hoorden en hoe de Raad de plicht had om daarop toe te zien. De staat ontkent dat, beroept zich op verjaring, en acht het bovendien niet bewezen dat de RvdK destijds in strijd met de regels van toen heeft gehandeld. „Er is geen reden om te veronderstellen dat maatschappelijk werksters de gesprekken anders hebben weergegeven dan dat ze zijn gevoerd, of dat ze bewust onjuiste informatie hebben opgenomen”, is een van de argumenten die Van Asperen aanvoert.

„Het gemis van een kind kan nooit gecompenseerd worden”, betoogt Linde Bryk van Bureau Clara Wichmann aan het slot van de zitting. „Maar de erkenning dat hun onrecht is aangedaan, dat op afstand [van het kind] werd aangestuurd en dat zij niet beschermd werden door de RvdK, is iets waarover door uw Hof wél kan worden beslist.”

De uitspraak zal nog even op zich laten wachten, besluit de voorzitter, want het Hof wil de tijd nemen om het dossier goed te bestuderen en te laten bezinken wat er vandaag naar voren is gebracht. Scheele-Gertsen is opgelucht, vertelt ze na afloop. „Ik heb meer hoop dan de vorige keer, de rechters voelden toegankelijker. Dus vandaag zijn we in elk geval gehoord.” Op 11 maart 2025 wordt de uitspraak verwacht.

Brits Lagerhuis zet na emotioneel debat grote stap naar legalisering van hulp bij zelfdoding

admin
November 29, 2024
0

Het homohuwelijk. Een einde aan de doodstraf. Legaliseren van abortus. Belangrijke veranderingen in de samenleving komen in het Verenigd Koninkrijk vaker door initiatiefwetsvoorstellen tot stand. Vrijdag is, ook door een initiatiefwetsvoorstel, legale hulp bij zelfdoding voor terminale patiënten een grote stap dichterbij gekomen.

Een wetsvoorstel van parlementariër Kim Leadbeater (Labour) haalde een meerderheid in het Lagerhuis: 330 leden stemden ervoor, 275 ertegen. Het betekent dat haar voorstel de komende maanden inhoudelijk wordt behandeld, een fase die eerdere initiatieven rond zelfdoding nooit haalden. Volgens Leadbeater is het tijd dat terminaal zieke inwoners „keuze, autonomie en waardigheid krijgen over het einde van hun leven”.

De politieke partijen lieten hun parlementsleden vrij in het bepalen van hun stem, omdat het onderwerp zo persoonlijk is en gevoelig ligt. Tot het laatst bleef daardoor spannend of het voorstel erdoor zou komen. Veel Lagerhuisleden haalden in het debat de geschiedenis aan van terminaal zieke kiezers of familieleden, verhalen die hen ervan overtuigden voor of juist tegen dit voorstel te stemmen.

Het wetsvoorstel van Leadbeater is gebaseerd op regelgeving in de Amerikaanse staat Oregon. Alleen volwassenen die nog maximaal zes maanden te leven hebben komen in aanmerking. Twee artsen moeten onafhankelijk van elkaar vaststellen dat een patiënt inderdaad terminaal ziek is en „mentaal in staat is een duidelijk en geïnformeerde keuze te maken”. Daarna beoordeelt ook een rechter de zaak. De patiënt moet het dodelijk middel zelf innemen, een arts mag het niet toedienen. Hierin verschilt het voorstel van euthanasie zoals bijvoorbeeld in Nederland mogelijk is, waarbij een arts de patiënt een stervensmiddel geeft.

David Cameron was vóór

Afgelopen week spraken allerlei Britse (oud-)politici zich uit over de wet in de media. Oud-premier David Cameron veranderde bijvoorbeeld van mening, sinds hij tegen het laatste wetsvoorstel stemde in 2015. Hij schreef in dagblad The Times dat dit voorstel volgens hem voldoende waarborgen kent om te voorkomen dat kwetsbare patiënten onder druk worden gezet om voor zelfdoding te kiezen: „Dit voorstel gaat niet over het beëindigen van leven, maar over het verkorten van de dood.”

Buiten het parlement in Westminster verzamelden zich vrijdag honderden demonstranten, om steun te betuigen aan het voor- of juist het tegenkamp. „Help me te leven, niet te sterven”, stond op de borden van de tegenstanders. „Geef me de keuze over mijn dood”, op die van de voorstanders.

Gezondheidszorg en dus ook terminale zorg is in het VK aan de vier individuele landen – dit voorstel betreft inwoners van Engeland en Wales. In Schotland is een apart wetsvoorstel in behandeling, in Noord-Ierland (nog) niet. In heel het Verenigd Koninkrijk is volgens peilingen een meerderheid van de bevolking vóór legale hulp bij zelfdoding.

Weerstand komt uit religieuze hoek. De Kerk van Engeland en islamitische organisaties spraken zich kritisch uit, omdat volgens hen besluiten over leven en dood alleen aan God zijn. Dagblad The Observer vond uit dat sommige lobbygroepen zich als ‘onafhankelijke’ artsen en verpleegkundigen presenteren in de media en hun banden met christelijke organisaties verzwijgen.

Tegenstanders van het voorstel, onder wie ook minister Wes Streeting (Volksgezondheid, Labour), haalden praktische bezwaren aan rond de uitvoering van de wet. De landelijke gezondheidsdienst NHS staat al onder druk, met lange wachttijden voor afspraken. Streeting waarschuwde dat invoering van de wet zou betekenen dat andere zorg minder geld krijgt en zei dat hij zijn ambtenaren de gevolgen voor de zorguitgaven laat narekenen. Ook rechtbanken zouden te weinig capaciteit hebben om deze zaken erbij te kunnen doen.

‘Een postcodeloterij’

In Engeland en Wales bestaat wel palliatieve zorg, maar de beschikbaarheid van hospices en specialistische stervenszorg verschillen sterk per regio. De vraag of terminale patiënten in een hospice terechtkunnen, komt nu neer op een „postcodeloterij”, zei de voorzitter van Marie Curie, een stichting voor stervensbegeleiding, tegen Britse media. „Het zou onacceptabel zijn als patiënten voor hulp bij zelfdoding gaan omdat ze geen toegang tot palliatieve zorg hebben.”

Activisten van de organisatie Not Dead Yet voerden ook actie. Zij pleiten voor betere palliatieve zorg.

Initiatiefneemster Kim Leadbeater zei in reactie hierop dat ook zij ziet dat palliatieve zorg meer aandacht moet krijgen. „Hulp bij zelfdoding moet geen vervanging voor palliatieve zorg zijn. Het is niet of/of.”

Premier Keir Starmer (Labour) hield zich in aanloop naar vrijdag op de vlakte over zijn mening, omdat hij zijn fractiegenoten niet onder druk wilde zetten. Maar in het Lagerhuis verlopen de stemmingen volgens oude tradities en de parlementariërs stemmen door zich fysiek naar de Aye-lobby of de No-lobby te begeven. Starmer liep naar de Aye-kant. Niet verrassend, omdat hij in 2015 al één van de belangrijkste voorstanders was van het initiatiefvoorstel toen.

De komende maanden neemt een wetgevingscommissie het voorstel in behandeling, waardoor waarschijnlijk nog aanpassingen plaatsvinden. Enkele Lagerhuisleden die vóór de wet stemden vrijdag, zeiden na die stemming dat ze vooral verdere discussie mogelijk wilden maken en dat hun steun voor de wet nog niet vaststaat. Maar zelfs één van de grootste tegenstanders van het voorstel in het Lagerhuis, Danny Kruger van de Conservatieve Partij, zei dat na vrijdag „de kans aanzienlijk is dat de wet erdoor komt”.

Inflatie in Nederland stijgt verder door lonen, winsten, belasting en energie

admin
November 29, 2024
0

Een half procentpunt erbovenop. De inflatie in Nederland is in de maand november gestegen tot 4 procent ten opzichte van een jaar geleden, zo meldt het Centraal Bureau voor de Statistiek vrijdag in een eerste snelle raming van de inflatie. In oktober bedroeg de inflatie nog 3,5 procent. Sinds oktober 2023, toen de inflatie zelfs even negatief was (een deflatie van 0,4 procent) laat de geldontwaarding een gestaag stijgende lijn zien. En ook elders in Europa loopt de inflatie weer op.

De cijfers zijn nog ver verwijderd van de top van september 2022, toen in Nederland de inflatie op jaarbasis 14,5 procent bedroeg, maar dat het niet lukt de geldontwaarding in de buurt van de 2 procent te krijgen is zorgelijk.

Fors

De inflatie stijgt door een samenloop van omstandigheden. Allereerst zijn de lonen in Nederland in de nasleep van de vorige inflatiegolf fors gestegen. Werkgeversvereniging AWVN meldt dat de gemiddelde contractloonstijging in 2024 5,33 procent bedraagt. In oktober stegen de loonafspraken in de cao’s voor het eerst dit jaar minder dan 4 procent. Hogere lonen geven mensen meer koopkracht, maar vertalen zich ook in hogere kosten voor werkgevers die deze uitgaven doorberekenen in hun producten. Dat is terug te zien in de inflatiecijfers van alle sectoren: voedingsmiddelen, drank en tabak, maar ook diensten zijn allemaal fors duurder geworden ten opzichte van een jaar geleden, en dragen bij aan de hoge inflatie.

Daarbij hebben veel bedrijven ook hun winstmarges verhoogd, meer dan in andere Europese landen, zo becijferden twee economen van vakcentrale FNV vorige week voor economenblad ESB. Dat heeft een extra opwaarts effect op de inflatie gehad.

Ook de overheid draagt in negatieve zin bij aan de hogere inflatie. Wettelijk is vastgelegd dat de sociale huren mogen stijgen met de gemiddelde loonontwikkeling. Voor 2024 geldt daarom een percentage van 5,8 procent. Voor de vrije sector geldt een maximum huurstijging van 5,5 procent, gekoppeld aan de inflatie. En waar de afgelopen jaren het overheidsbeleid de inflatie juist dempte, jaagt het beleid van hogere belastingen en accijnzen (onder meer op tabak en alcohol) de inflatie inmiddels extra aan. Komend jaar zal de hogere btw op hotelovernachtgingen opnieuw een extra impuls aan de geldontwaarding geven.

De grootste tegenvaller lijken echter de gestegen energieprijzen te zijn. Na een enorme piek in energieprijzen in 2022 (na de Russische inval in Oekraïne) hadden de lagere energieprijzen de afgelopen anderhalf jaar een drukkend effect op de inflatie. Waar veel goederen en diensten fors in prijs stegen, was de energierekening juist lager dan een jaar daarvoor. Die periode lijkt nu voorbij: energie, inclusief autobrandstof, is nu ongeveer net zo duur als vorig jaar. Vorige maand was energie nog 2,7 procent goedkoper dan een jaar eerder. En de verwachting is dat de prijzen de komende maanden eerder zullen stijgen dan dalen, gezien de komende winter en de geopolitieke spanningen.

Het CBS publiceerde vrijdag ook het inflatiecijfer volgens de Europese definitie, waarin de kosten voor wonen (zowel eigen huis als huur) niet zijn meegenomen. Dat cijfer steeg ook, van 3,3 procent in oktober naar 3,8 procent in november. Vergeleken met andere Europese landen zit Nederland fors aan de hoge kant: alleen België en Kroatië kennen een hogere inflatie. In de hele eurozone stegen de prijzen in november met 2,3 procent op jaarbasis, tegenover 2 procent de vorige maand. De Europese kerninflatie (zonder de vaak hevig schommelende energieprijzen erin) is stabiel, maar wel hoger dan de totale: 2,7 procent.

Renteverlaging

Dat de inflatie stijgt is dus – los van de specifieke Nederlandse oorzaken – een Europa-breed fenomeen en dat zet extra druk op de aankomende vergadering van de Europese Centrale Bank, 12 december. De centrale bank is na een periode van forse renteverhogingen om de inflatie te dempen sinds deze zomer bezig de rente stapsgewijs te verlagen om de economie te steunen. De rente is de afgelopen maanden gedaald van 4 procent naar nu 3,25 procent.

Financiële analisten gaan er nog steeds van uit dat in december de rente opnieuw verlaagd zal worden, naar 3 procent. Geld lenen wordt dan goedkoper, waardoor er meer geld in omloop komt zonder dat de productie hoger wordt. Stijgende inflatie maakt verdere renteverlagingen daarom steeds moeilijker te verdedigen. De ECB streeft een inflatie na van 2 procent, en als de inflatie hoger is dan dat, moet de rente eigenlijk verhoogd worden om de geldontwaarding af te remmen.

Voor veel eurolanden is een nieuwe renteverlaging nog wel te rechtvaardigen: die zitten met hun inflatiecijfer onder de 2 procent. Maar voor landen als Nederland, waar de inflatie hoger is dan in de rest van de muntunie, zal een lagere rente alleen maar tot meer geldontwaarding leiden. Het lijkt er dus op dat Nederland voorlopig nog niet klaar is met de almaar duurdere kosten van levensonderhoud.