Boerenzaken waren het breekpunt voor de BBB in Brabant

Mislukte formatie in Brabant Het coalitieakkoord in Brabant leek bijna klaar, tot de BBB-fractie zich erover boog. Nu staat de BBB in die provincie buitenspel.

„In iedere achterban zijn er haviken en duiven. In dit geval wonnen de haviken”, zegt Pieter Verhoeve, formateur in Brabant, tegen de Brabantse Statenleden. Hij klinkt ontstemd. Iedereen in de Statenzaal van het Bossche provinciehuis weet wie „de haviken” waren: Brabantse BBB’ers. De BBB had de coalitieonderhandelingen in de provincie op het allerlaatste moment laten klappen. De Statenleden debatteerden afgelopen vrijdag over de mislukte formatiepoging.

Ook de VVD was pinnig. Die partij had drie maanden met de BBB, GroenLinks en PvdA aan de onderhandelingstafel gezeten. „En na een zorgvuldig doorlopen formatieproces blijken we toch geen akkoord te hebben, het belang van Brabant niet voor ogen te hebben, maar het belang van één sector boven al het andere te zetten”, zei Martijn van Gruijthuijsen, fractievoorzitter van de VVD.

Van Gruijthuijsen doelde op de landbouwsector. Op het laatste moment had de BBB allerlei aanpassingen willen maken in het coalitieakkoord in passages die relevant zijn voor die sector, zoals die over stikstof, natuur en water. In de ogen van de andere onderhandelende partijen waren dit zoveel en zulke vergaande aanpassingen dat ze er niet mee akkoord konden gaan, waarop, op donderdagavond 15 juni, de onderhandelingen strandden.

Op de maandag daarvoor leek er nog geen wolkje aan de lucht, zeggen betrokkenen tegen NRC. De onderhandelende partijen waren die dag tot een onderhandelingsakkoord gekomen. Met dat concept gingen ze die avond, zoals gebruikelijk, naar hun fracties. Woensdagavond zouden ze bijeenkomen om de feedback van hun fracties te bespreken, om donderdag de laatste puntjes op de i te zetten. De week erna zou het coalitieakkoord gepresenteerd worden. Dat was althans het plan.

Lees ook: Gezucht als stikstof aan de orde komt op de Brabantse dialoogbijeenkomst

Verrassing

De BBB-fractie was die maandagavond verbaasd over de inhoud van het coalitieakkoord. In een brief over het formatieproces schrijft formateur Verhoeve, burgemeester van Gouda (SGP), dat er „aandacht” is geweest voor het tussentijds informeren van de fracties. „De reacties uit de fracties zijn teruggelegd op de onderhandelingstafel en vonden over het algemeen een welwillend oor bij de andere onderhandelende partijen.”

Maar fractieleden van de BBB vinden dat ze onvoldoende op de hoogte zijn gehouden door hun onderhandelaars. De informatie die ze kregen was dermate summier dat het conceptcoalitieakkoord als een verrassing kwam, zo klinkt het in die fractie.

BBB-fractievoorzitter John Frenken zegt in een reactie dat hij steeds „op deelgebieden” terug naar de fractie is gegaan. En dan kan het zo zijn, volgens Frenken, dat de „deelelementen” er aardig uitzien, maar het totaalplaatje niet.

Die woensdagavond bleven de BBB-stoelen aan de onderhandelingstafel leeg. De onderhandelaars van de BBB lieten de andere partijen weten dat ze meer overleg met hun fractie nodig hadden. De andere partijen besloten dan maar zonder de BBB te vergaderen.

De BBB-fractie kwam opnieuw bijeen. Volgens Frenken wilde de fractie meer zekerheden voor de boeren in het coalitieakkoord. Hij wil niet te veel details geven, omdat het akkoord nog steeds geheim is, maar geeft wel een voorbeeld: „Neem het beprijzen van het gebruik van slootwater. Boeren willen weten hoe dat gemeten gaat worden en hoeveel ze moeten gaan betalen.” Dat werd volgens Frenken niet duidelijk in het akkoord.

De BBB-fractie kwam met een trits amendementen waarmee Frenken en de andere onderhandelaars terug naar de onderhandelingstafel gingen. Volgens Frenken waren het „vier uitgeschreven tekstaanpassingen”, volgens andere partijen waren het er veel meer. „Het is maar hoe je het bekijkt”, zegt Frenken daarover.

In ieder geval kwam Frenken donderdagavond niet met enkele zogeheten puntjes op de i, maar met veel meer. Het verraste de andere partijen. De onderhandelaars zagen niet hoe ze er nog uit konden komen; rond 23.00 uur werd besloten de coalitieonderhandelingen stop te zetten.

Vrijdagochtend, het was inmiddels 16 juni, maakte Frenken in de media bekend dat de coalitieonderhandelingen waren „geklapt” en waarom. In de Statenvergadering van afgelopen vrijdag noemde formateur Verhoeve het „niet chic” dat de BBB de media eerder informeerde dan de Statenleden. Bovendien, zei de formateur, deed de partij het voorkomen alsof er maar één breekpunt was, terwijl er veel meer waren.

Op de uitslagenavond na de Provinciale Statenverkiezingen in maart vieren BBB-leden hun overwinning in het provinciehuis van Noord-Brabant.
Foto Merlin Daleman

Stallendeadline

Het breekpunt dat de BBB in de media uitlichtte, was de Brabantse ‘stallendeadline’, waarover in 2019 het provinciebestuur viel. Halverwege 2024 moeten Brabantse boeren hun stallen emissiearm hebben gemaakt. Daarmee loopt Brabant vooruit op het landelijke stikstofbeleid. Maar eind 2022 keurde de Raad van State emissiearme stalvloeren af als stikstofreducerende maatregel. Daarom is het voor boeren onduidelijk hoe ze hun stallen het beste emissiearm kunnen maken. Mede daarom wil de BBB de stallendeadline van tafel. De ochtend na de verkiezingen, waarbij de BBB in Brabant de grootste partij werd, maakte Frenken dat meteen duidelijk in de lokale media.

Wat in het conceptcoalitieakkoord stond over de stallen is niet bekendgemaakt. Het was in ieder geval een compromis waar de BBB-fractie niet mee kon leven.

Ik heb het niet tot een goed einde kunnen brengen

John Frenken fractievoorzitter BBB

Tijdens de Statenvergadering van afgelopen vrijdag trok Frenken het boetekleed aan. „Ik heb het niet tot een goed einde kunnen brengen en dan heb je gewoon gefaald”, zei hij.

Al snel werd duidelijk dat de BBB niet zal meedoen met een tweede formatiepoging. De VVD, GroenLinks en PvdA zeiden de partij niet meer als een betrouwbare onderhandelingspartner te zien. De VVD, de tweede grootste partij in Brabant, nodigde GroenLinks, PvdA, SP, D66 en Lokaal Brabant uit aan de onderhandelingstafel. Er zijn al twee formateurs gevonden: Erik van Merrienboer (PvdA) en Bert Pauli (VVD).