Boeren, burgers en geborgde zetels: de waterschappen zijn politieker dan ooit

Zes roestbruine, stalen bladzijdes van drie meter hoog rijzen uit boven de duin van Katwijk aan Zee. Het is een eerbetoon aan 275 mannen: vaders, opa’s, broers – allen omgekomen op zee. Van de meesten werd het lichaam nooit gevonden. De felle najaarszon schijnt door hun namen, die in het monument staan.

Jan van Welie (60) wijst naar een van de platen: „Kijk, dit is mijn vader.” Uit het staal is de naam ‘Antonie J. van Welie, 28 jaar’ gesneden.

Op 20 februari 1970 brak ’s avonds onverwachts een storm uit. Antonie en zijn vader, ook visser, spraken via de radio af dat ze rustig naar de haven van IJmuiden zouden varen. Even later probeerde zijn vader contact met hem te zoeken: „Toon, waar ben je?” Er kwam geen antwoord.

Als het hard genoeg waait, bewegen de bladeren van het monument mee met de wind. En die wind, die waait wel aan de kust van de Noordzee. De loeiharde wind en ruwe zee maakten een einde aan het leven van Antonie van Welie en diens vier bemanningsleden. Antonie – of Toon, zoals hij ook wel werd genoemd – liet een vrouw en drie jonge kinderen achter.

Oenze Toan

Jan was destijds zes. Een aantal weken na de ramp werd een herdenkingsdienst gehouden in Katwijk. De kerk zat barstensvol. Jan herinnert het zich goed. Zijn beide opoes zaten vooraan, gehuld in zwarte rouwkleding. „Toen ik weer op school kwam, zei de juf: ‘Ik ben ook bij de dienst geweest hoor, Jan. Ik stond helemaal achterin, zo vol was de kerk.’ Ik was toch wel een beetje trots”, vertelt Jan. „Maar dat ebt snel weg.”

Wat overbleef was een gapend gat. Dat was vooral voelbaar op verjaardagen van opoe. „De naam van mijn vader werd dan niet hardop genoemd. Op een verjaardag zat ze tussen die ouwe vrouwtjes (de zussen van opoe), dan pakte ze mijn hand en fluisterde tegen haar zussen: ‘Dat is er ientjen van oenze Toan.’ Ik stond er maar een beetje bij.”

Na de noodlottige februari-avond werden zoektochten georganiseerd naar de kotter KW 103 en de bemanningsleden. Allemaal zonder resultaat. In mei 1970 werd Wim Ouwehand, een bemanningslid van de kotter, opgevist. Van de overige vier schepelingen is niemand teruggevonden. Jan bleef achter met veel onbeantwoorde vragen.

Trots

Op latere leeftijd begon hij zelf te zoeken naar zijn vader. Die zoektocht van Jan groeide uit tot een omvangrijk archief over honderden vermiste kotters en omgekomen vissers. Visserijverzamelaar, noemt hij zichzelf ook wel. Zijn lach doet vermoeden dat hij die titel met trots draagt.

Jan is niet de enige die op zoek is gegaan naar een dierbare die vermist raakte op zee. Andere nabestaanden kunnen terecht bij de Stichting Onderzoek Maritieme Vermisten (OMV), waar ook Jan bij betrokken is als vrijwilliger. De stichting, opgericht door oud-vissers Cees Meeldijk en Gert Lont, wist in het eerste jaar al zes kotters te identificeren. De aanhoudende zoektocht naar de WR6, de kotter van Lonts vader, vormde de inspiratie voor OMV. „De raketbrandstof die we nodig hadden”, zoals Meeldijk het omschrijft. Nieuws over hun zoektocht ging als een lopend vuurtje door de visserijwereld en al snel kregen ze meer aanvragen.

OMV bestaat uit vrijwilligers met een schat aan kennis over de visserij. Cees Meeldijk, voorzitter en historicus, noemt zichzelf „de drijvende kracht” van de stichting. Hij benadrukt dat het onderzoek hard werken vereist en veel tijd kost. Dat harde werken wordt wel beloond: „We krijgen veel donaties vanuit de visserij. Daar zijn we heel dankbaar voor.”

Je kan niet de hele Noordzee gaan afzoeken.

De stichting werkt onder meer op aanvraag van nabestaanden. Meeldijk: „We gaan eerst het gesprek aan, zo van: hoe serieus zijn deze mensen, wat is er bekend? Je kan niet de hele Noordzee gaan afzoeken.”

Na de eerste gesprekken duikt het team in de papieren, oude krantenartikelen, politierapporten of stukken uit het Nationaal Archief. Meeldijk: „Je moet met veel mensen praten – zoals oud-vissers – en allerlei dingen checken. Het is een heel avontuur.” Wanneer het werk aan land is voltooid, gaat het team de zee op: dat is het speelveld van de 26-jarige wrakduiker Lars Dekker.

Lars: „We hebben een sidescan-sonar waarmee we links en rechts onder onze boot kunnen kijken. Zo krijgen we nauwkeurige scans van het wrak wanneer we eroverheen varen. We kunnen de lengte meten en aan de hand van de schaduw van het wrak, kunnen we zelfs inschatten hoe hoog het is.” Als de scans overeenstemmen met het archiefonderzoek, daalt het team af naar de zeebodem.

De zee die geeft

Jan zit thuis tussen de honderden mappen, zijn eigen visserijarchief. Op zijn telefoon speelt hij een video van een wrakduik af. Het beeld toont de donkere diepten van de Noordzee, waaruit plotseling de ronde kop van een kotter opdoemt. „Ik kreeg de schrik om mijn hart toen ik het zag.”

Op een van de laatste mooie dagen van het duikseizoen was het team van OMV eropuit getrokken. Toen Jan de videobeelden onder ogen kreeg, zag hij het meteen: het is niet de kotter die ze zochten. „Ik dacht: het kan niet, het kan gewoon niet.” Maar het was onmiskenbaar de KW103. Jan kent het schip als geen ander. Ieder detail staat in zijn geheugen gegrift.

De documenten over de KW 103 heeft Jan in een overvolle map gebundeld: van krantenartikelen over de herdenkingsdienst tot foto’s van de vijf bemanningsleden, onder wie zijn vader. Uit de map haalt hij een zelfgemaakte schets van de kotter. Hij wijst: „Dit zijn dan de bemanningsverblijven, daar zullen nog wel menselijke resten zitten. Ze liggen daar al 54 jaar. Laten we dat maar als een zeemansgraf houden.”

Jan laat een politierapport over de scheepsramp van de KW 103 lezen: „Waar zag ik het nou net staan, ‘monstergolf’. O ja, zie je, hier staat het: ‘Men kan ook spreken van een moeilijke en verwarde zee. Monstergolven, die veel hoger en steiler zijn dan normaal bij de vermelde windkracht.’ Ja… die heeft ’m omgegooid.”

Visserijschool

Sinds die rampzalige avond in februari 1970 bestaan fascinatie met en verdriet door de visserij naast elkaar in het leven van Jan. Als jongetje droomde hij over een vissersbestaan: „Ik deed weleens de telefoongesprekken van mijn vader na. Dan had ik het over de ‘besommingen ’[opbrengst van de vangst] alsof ik op de brug van het schip stond.”

Die droom bleef hij koesteren, ondanks het verlies van zijn vader. Van zijn moeder mocht Jan alleen niet naar de visserijschool, hij moest naar de tuinbouwschool. Maar Jan liet zich niet tegenhouden: hij moest en zou naar zee – met of zonder papieren. Toch duurde Jans vissersbestaan niet lang. „Het ging toch niet, ergens zat er wat. Toen ben ik maar weer aan wal gegaan.”

„Als ik naar de visserijschool was gegaan, was ik er misschien overheen gegroeid”, zegt hij. Op de vraag hoe hij dat bedoelt, blijft het even stil. Dan neemt hij een hap lucht en zegt: „In de puberteit liep ik weleens met mijn kop tegen de deur aan. Waarom, vroeg ik me dan af. Waarom? Waarom is het gebeurd? Want ja, het verandert toch wel je hele leven.”

Na de dood van zijn vader keerde Jan meer in zichzelf: „Ik was graag op mezelf.” Zijn zusje is later naar Nieuw-Zeeland geëmigreerd. „Die heeft dat ook, dat teruggetrokkene.”

Antonie J. van Welie

Jan is nauw betrokken geweest bij het realiseren van het monument voor de omgekomen vissers in Katwijk, dat in 2005 werd onthuld. Daar heeft hij met veel nabestaanden van omgekomen vissers voor gesproken. „Ze hebben allemaal wel een tik. We houden het eerst liever binnenskamers, later komen we dan toch wel met verhalen.”

De namen van de vermisten werden in staal vastgelegd. Zo blijft Antonie voor altijd onderdeel van Katwijk. En van zijn oudste zoon Jan.

Volgens de marine lag de kotter op die coördinaten, maar na de duikexpeditie van OMV blijkt die informatie incorrect.

Op de eerste ‘bladzijde’ van het monument staat de tekst: „Naar zee vertrokken voor dagelijks brood/ Onwetend over het einde van hun leven/ Geen afscheid van dierbaren gaf deze dood/ Alleen de namen en herinneringen bleven.”

Antonie J. van Welie verdonk, maar leeft voort. „Ik zie mijn vader in mijn kleinkinderen terug”, vertelt Jan. „En mijn kinderen hebben allemaal een kind genaamd Antonie.”

Lees ook

De zee is leeggevist en de Senegalese vissers varen hun bootjes nu naar Europa

Ook op de bovenarm van Jan is Antonie terug te zien. Daar prijkt een tatoeage van een kotter op een kalme zee, met daaronder coördinaten. „Laatst zei mijn vrouw: ‘Jan, nu heb je een probleem.’” Volgens de marine lag de kotter op die coördinaten, maar na de duikexpeditie van OMV blijkt die informatie incorrect. De kotter lag twaalf kilometer zuidelijker.

Jan groet een oudere vrouw die voorbijfietst. „Dat is tante Nel.” Ze stopt om gedag te zeggen. Ze is de jongere zus van Antonie. „Ik heb altijd gehoopt dat hij gevonden zou worden. Vroeger geloofde ik dat hij op een dag terug zou keren. Misschien loopt hij wel ergens in Noorwegen en is hij z’n geheugen verloren, dacht ik. Dat denk je tegen beter weten in, natuurlijk. Nu de kotter is gevonden, moet je het accepteren”, vertelt ze. En dan tegen hem: „Nu hoef je niet meer te zoeken, Jan.”

Delen

Mail de redactie