Boeken, films, podcasts en muziek om kracht uit te putten in periode van rouw

Rouwen, hoe doe je dat eigenlijk? In dit artikel gidst NRC je door het rouwverwerkingsproces heen. Voor wie verdieping zoekt, maakten we deze aanvullende gids, met lees-, kijk- en luistertips over rouw. Stuk voor stuk titels die van grote waarde kunnen zijn na het verlies van een dierbare.

Boeken over rouw

Boekenredacteur Thomas de Veen selecteert vijf boeken waar je kracht uit kunt putten in een periode van rouw.

1 Besjes in het bos Margaret Atwood

Margaret Atwood (1939) schrijft in haar nieuwe verhalenbundel Besjes in het bos over de rouw om een, jawel, overleden kat. Je moet het durven. Maar Atwood geeft het goede voorbeeld: met haar typerende combinatie van bittere ernst en zelfrelativering schrijft zij soeverein en waardevol over ouderdom, rouw en de dingen die voorbijgaan. Zodat het verhaal over een overleden kat meer wordt dan een verhaal over een overleden kat.

2 De kleuren van Anna Sander Kollaard

Wat als het leven even wat minder scheutig is in het toebedelen van geluk en schoonheid? Wanneer bijvoorbeeld de dood intreedt, woede opvlamt, verdriet de levenslust wegvreet? Dat zijn de gegevenheden in de roman De kleuren van Anna – maar wel sámen met die overtuiging dat het leven de moeite waard is, die ‘morele’ overtuiging waar de boeken van Sander Kollaard (1961) telkens weer om draaien.

3 Moeder, na vader Gerbrand Bakker

Het sterven van de vader van Gerbrand Bakker (1962), op z’n negentigste, ging zonder slag of stoot: in een paar maanden doofde zijn leven uit en toen was hij er niet meer. “Vader zojuist overleden!”, zette broer Piet plompverloren in de familiewhatsappgroep. Bakker heeft er geen ‘diep verdriet’ van, waaruit hij afleidt ‘dat mijn vader en ik volstrekt goed met elkaar waren toen hij doodging’. Dus ook dat is goed, prima. Waarom dan toch een boek? Nou, waarom niet? Wat niet dramatisch is, heeft ook bestaansrecht – het merendeel van de mensen sterft bescheiden, zou je kunnen zeggen.

4 De paradijstuin Zsúzsa Bank

Oorspronkelijk heet deze roman van Zsuzsa Bánk Sterben im Sommer. Een titel die de lading dekt: het boek gaat over de laatste zomer die een vrouw doorbracht met haar vader, zijn ziekte en zijn overlijden. In het Nederlands is gekozen voor De paradijstuin, een titel die doet denken aan de Hof van Eden, waar het goed toeven is en de dood ver weg. Naar die tuin is de vertelster, het alter ego van Zsuzsa Bánk, onderweg. Met haar vader, bij wie kanker is geconstateerd. Een roman over verlies en rouw.

5 Films die nergens draaien Yorick Goldewijk

Films die nergens draaien wijkt prettig af van al die realistische verhalen waarin eigentijdse jeugdige ik-vertellers op lichtvoetige toon verslag doen van hun geworstel met hun alledaagse beslommeringen. Niet dat Goldewijks protagonist níet met het leven overhoop ligt. Cato (12) is als verweesd kind zelfs het prototype zoekende ziel: haar moeder stierf toen zij het levenslicht zag. Maar dan ontdekt Cato dat er ‘herinneringsfilms’ bestaan, waarin ze troostrijke ruimte vindt.

In haar essays over rouw onderzoekt Chimamanda Ngozi Adichie de fysieke kant van verdriet

Podcasts over rouw

Audioredacteur Jeanne Geerken tipt vijf podcasts over omgaan met de dood.

1 Wat Blijft HUMAN

Wat herinner je van iemand die is overleden? Wat blijft achter, en wat mag je niet vergeten? Podcastserie Wat Blijft duikt in het leven van recent overleden Nederlanders, onder wie televisieproducent en presentator Harry de Winter en zanger en componist Jan Rot.

De eerste aflevering is gewijd aan cabaretier Jeroen van Merwijk, een man met een „gigantische veelzijdigheid”, een harde werker die zijn geluk vooral ontleende aan wat hij maakte, en die ook eenzaam was. Journalist Coen Verbraak interviewt collega’s en tweelingbroer Vincent. Van Merwijk bleef altijd een cabaretier voor een klein publiek, maar toen hij ongeneeslijk ziek werd, brak hij ineens door, en kreeg de Edison Oeuvreprijs.

Wat blijft is een serie prachtige, persoonlijke audio-portretten.

2 Een Doodnormale Podcast NPO 3FM/HUMAN

Benthe Göbel was 21 jaar toen haar moeder overleed, Sabien Brehler 22 toen ze haar zusje verloor. Bij leeftijdsgenoten merkten ze ongemak, stilte en koppen in het zand. In Een Doodnormale Podcast onderzoeken ze hoe jongeren omgaan met het verlies van een dierbare. Ze stellen goede vragen aan oncoloog Hans Westgeest. Over slechtnieuwsgesprekken zegt hij: „Als oncoloog weet je dat een groot deel van de mensen die bij je binnenkomen, binnen een paar jaar zijn overleden. Ik kan me wel identificeren met patiënten, maar te veel empathie kan je functie in de weg staan.”

Acteur Beau Schneider, die jong zijn moeder verloor, geeft een tip: „Begin, als het kan, al met rouwverwerking als iemand nog leeft. Maak samen een voorstelling van hoe het leven zonder diegene gaat zijn.”

3 Stervelingen Audiocollectief Schik

Dood gaan we allemaal. Maar hoe gaan we ermee om? Audiocollectief Schik ging op zoek naar antwoorden.

Er wordt altijd een beetje neergekeken op podcasts die in opdracht gemaakt worden. Maar deze serie bewijst dat een opdracht creativiteit niet in de weg hoeft te staan. Audiocollectief Schik (je weet wel, van Bob) maakte in opdracht van De Raad voor Volksgezondheid en Samenleving een podcast over onze band met de dood.

De handtekening van Schik, de verstilde montage, past perfect bij het onderwerp. Er komen verschillende personen aan het woord: een terminaal zieke vrouw, een islamitisch geestelijk verzorger, een oude psycholoog, een journalist. Wat ze met elkaar gemeen hebben (en met ons) is dat ze (we) allemaal dood zullen gaan.

4 Erna Weike van Koolwijk

Erna is een podcast over het leven na het overlijden van een ouder. Voor welke praktische en emotionele uitdagingen kwamen jongeren die zo’n ingrijpend verlies meemaakten te staan?

Op 23-jarige leeftijd verloor Weike van Koolwijk, die meewerkt aan NRC Vandaag, haar moeder. Op een gegeven moment realiseerde ze zich hoe anders ze naar haar moeder was gaan kijken, sinds ze er niet meer was én hoezeer het verliezen van een ouder haar zelf had veranderd. Zouden andere mensen die op jonge leeftijd een van hun ouders waren verloren dat ook zo ervaren?

De documentaire is rauw, zonder pretentie en kwetsbaar, wat dan eigenlijk weer heel moedig is. Zeker het beluisteren waard.

5 Sorry about the kid CBC podcasts

Op tienjarige leeftijd verloor Alex zijn broer. Alles van die bewuste dag staat hem nog bij, ook het veranderende gedrag van zijn moeder en zusje in de dagen die op de gebeurtenis volgden. Toch begon Alex al binnen twee weken na de dood van zijn broer herinneringen van hem te vergeten, en wist hij zijn broers uiterlijk en persoonlijkheid steeds minder goed voor de geest te halen.

Inmiddels herinnert Alex zich zijn broer eigenlijk helemaal niet meer. Heeft hij zijn nagedachtenis verdrongen? Kan hij zijn broertje nu, dertig jaar later, alsnog leren kennen? Een aangrijpende en zeer persoonlijke podcast over trauma, rouw en veranderende herinneringen.

Liesbeth Rasker: „Een kind dat zijn moeder verliest… Dat gemis is onoplosbaar”

Films over rouw

Filmredacteur Coen van Zwol tipt vijf essentiële rouwfilms.

1 Trois Couleurs: Bleu (Krzysztof Kieslowski, 1992)

De ultieme rouwfilm met Juliette Binoche. De terloopse willekeur van de dood in de vorm van een losse remkabel. De eenzame verlamming van de rouw. De hernieuwde acceptatie van de wereld.

2 Up! (Pete Doctor, Bob Peterson, 2009)

Vermoedelijk de ontroerendste eerste 10 filmminuten ooit. Na het verlies van de liefde van zijn leven slaat ballonnenman Carl alsnog zijn vleugels uit, en omhelst het leven in de vorm van een dik padvindertje en een hond.

Up! is o.a. te bekijken via Disney+

3 Antichrist (Lars von Trier, 2009)

Morbide rouw en schuld – een peuter viel uit een raam terwijl zijn ouders seks hadden – ontketent een gruwelijke confrontatie tussen man en vrouw, ratio en gevoel in een heel, heel donker bos waar alles tot zijn dierlijke essentie wordt teruggebracht.

4 Maborosi (Hirokazu Kore-eda, 1995)

Diep ontroerende rouwverwerking van latere Gouden Palm-winnaar. Een Japanse vrouw krijgt haar leven niet op de rails sinds haar man vrolijk van huis vertrok – om even later voor een trein te springen. Waarom? Wat miste ze? Alleen hogere visserswijsheid kan haar redden.

5 Don’t Look Now (Nicolas Roeg, 1974)

Rouw om een verdronken dochtertje richt een architect ten gronde in Venetië in deze ijzingwekkende paranormale thriller. Is de dood zijn vriend, kan hij hem misschien zijn dochtertje teruggeven? De dood heeft zijn eigen plannen.

Gerda Wesselius (65) legt als afscheidsfotograaf uitvaarten vast: „Als de familie dat wil, ga ik mee tot in de ovenkamer”

Muziekalbums over rouw

Muziekredacteur Peter van der Ploeg zet vijf mooie muziekalbums die over rouw gaan, of erdoor zijn geïnspireerd, op een rij.

1 But here we are (2023) Foo Fighters

Het eerste Foo Fighters-album sinds de dood van drummer Taylor Hawkins is een intense, pure, publieke rouwverwerking van een populaire stadionrockband die een groot persoonlijk verlies deelt met de fans, die op hun beurt ook iemand hebben verloren. In elke zin, achter elke uithaal en in elke drumroffel hoor je iets wat refereert aan verlies, aan eindigheid. Of aan het zoeken naar grip, betekenis en reden. Je zou willen dat er niet zo’n verschrikkelijke tragedie voor nodig was. But Here We Are is het beste album van Foo Fighters in zeer, zeer lange tijd.

2 Trijntje Oosterhuis zingt Vrienten (2023) Trijntje Oosterhuis

Op het album Trijntje Oosterhuis zingt Vrienten zingt Oosterhuis nummers van Henny Vrienten. Henny Vrienten schreef drie autobiografische albums, daarvan koos Oosterhuis vijftien liedjes. Aan de nummers werd door Vrientens zoon Xander, als producer en bandleider, opnieuw vormgegeven. Te horen is hoe Oosterhuis de liedjes prachtig invult. Waar Henny Vrienten introvert klonk, zingt Oosterhuis helder. Het doet de teksten goed: de woorden bloeien open, haar interpretaties leggen andere betekenissen bloot.

3 Secret Life (2023) Fred Again..

Normaal gesproken een dj die het dak eraf blaast, maar op zijn album Secret Life brengt hij iets totaal anders. Secret Life is een zalvend ambient album. Met minimale melodieën en gedempte tonen leent het genre ambient zich voor verdriet, rouw en sfeer – totaal iets anders dan de pophouse-energie van zijn eerdere albums. Secret Life is dan ook een knisperend emotioneel verhaal. Letterlijk knisperend, vol elektrische geluidjes en schrapende voicememo’s. Met name het nummer Cmon, een verwrongen, haast fragmentarisch nummer, ademt rouw.

4 Vulture Prince (2021) Arooj Aftab

Op het derde album van Arooj Aftab, Vulture Prince, is Perzische gazal (traditionele poëzie over liefde en verlies) te horen, ingetogen orkestraties, Amerikaanse rock-invloeden, veel harp en duistere jazzy vocalen. Het album betekende voor Aftab haar doorbraak naar een breed internationaal publiek. Het snijdt door de ziel en het geheel wordt getekend door het verlies van haar broer en een goede vriend.

5 Hushed and Grim (2021) Mastodon

Het album Hushed and Grim is een dynamische, veelzijdige en warmhartige dubbelaar. Het is een ode van de rockers van Mastodon aan hun overleden manager Nick John, maar meer nog dan op eerdere platen van de band die door rouw werden geïnspireerd (zoals Crack the Skye, na het overlijden van het zusje van drummer Brann Dailor) overheerst hier diepe melancholie. Het levert met Had It All zelfs een tranentrekker van een knuffelrockballad op, en ook afsluiter Gigantium snijdt door de ziel.

Rouwen, hoe doe je dat eigenlijk? Een gids over rouwverwerking