De Binnenlandse Veiligheidsdienst, voorloper van de huidige AIVD, hielp in de periode 1965-1966 bij de bloedige onderdrukking van communisten en andere politieke tegenstanders van het generaals-regime in Indonesië. Dat schrijven dagblad Het Parool en onderzoeksprogramma Argos deze zaterdag. Beide media hadden inzage in tientallen persoonsdossiers van de BVD die zijn overgedragen aan het Nationaal Archief.
De BVD hield in de jaren zestig tientallen Indonesiërs in de gaten, die in Nederland verbleven, zo blijkt uit de geopenbaarde dossiers. Informatie over de uitgeweken Indonesiërs gaf de BVD door aan de Amerikaanse CIA, de Britse en Duitse geheime diensten en ook de Indonesische autoriteiten. Mede door deze samenwerking kwamen Indonesiërs ginds in de cel terecht en werden daar mishandeld. Onder hen was ook een later gedecoreerde verzetsheld die Joodse kinderen in Nederland had geholpen in onderduik te gaan.
Koude Oorlog
De BVD volgde communisten of mensen die volgens de dienst contact onderhielden met communisten. In de toenmalige Koude Oorlog waren deze groepen het voornaamste aandachtsgebied voor de westerse geheime diensten. Ook werd Indonesië door het Westen gezien als belangrijke steunpilaar in de internationale strijd tegen communistisch Rusland en China. Volgens historici werden bij de onderdrukking in Indonesië van communisten en hun sympathisanten in 1965-1966 tussen de 500.000 en 1 miljoen mensen vermoord.
Generaal Soeharto vestigde vanaf 1967 een ‘Nieuwe Orde’, een militaire dictatuur die zich schuldig zou maken aan misdaden tegen de menselijkheid, waaronder systematische marteling, opsluiting en verdwijningen van politieke tegenstanders, dwangarbeid en moord. Soeharto werd 31 jaar later, in 1998 na protesten afgezet.
Uit andere bronnen die Het Parool en Argos raadpleegden, blijkt dat Nederland het nodige afwist van wat zich in Indonesie afspeelde. Uit een verslag van een gesprek dat een Amerikaanse diplomaat in september 1966 in New York heeft met de Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken Joseph Luns, „blijkt dat Luns op de hoogte is van de gigantische omvang van de moordpartijen in Indonesië (…) Toch wordt de strijd tegen het communisme belangrijker gevonden dan zorgen om de mensenrechten”, aldus Argos.
Een van de Indonesiërs die door de BVD in de gaten werden gehouden was Rachmad Koesoemobroto. Hij werd in 1965 in Indonesië opgepakt en zo’n vijftien jaar gevangen gehouden vanwege zijn contacten met communisten. Zelf ontkende hij altijd communist te zijn geweest. Na zijn vrijlating in 1981 vertelde hij over de omstandigheden van zijn gevangenschap – over honger, zware dwangarbeid, mishandelingen, vernederingen en schijnexecuties.
Koesoemobroto, afkomstig van een adellijke familie, was vlak voor de Tweede Wereldoorlog vanuit het ouderlijk paleis op Java naar Nederland verhuisd om in Leiden rechten te gaan studeren. Al snel raakte hij betrokken bij het verzet tegen de Duitse bezetter. Hij hielp vanuit zijn woonplaats Amsterdam om Joodse kinderen te laten onderduiken op het platteland. Na zijn vrijlating in 1981 kreeg hij in Nederland een buitengewoon pensioen 1940-45 voor verzetsdeelnemers. Postuum kreeg Koesoemobroto de onderscheiding Yad Vashem, de hoogste Joodse onderscheiding voor niet-Joden. Extra wrang hierbij vergeleken is dat Duitsland juist hoge vertegenwoordigers in Jakarta had met een nazi-verleden. Het ging om hoge diplomaten en officieren. Zij hielpen de Indonesiërs met de ‘communistenjacht’, aldus Het Parool en Argos.
Niet stelselmatig delen
Historicus Constant Hijzen reageert namens de AIVD op de bevindingen van beide media. Hijzen was vooraanstaand onderzoeker aan de Leidse universiteit, en promoveerde op de geschiedenis van de diensten. Per 1 september treedt hij in dienst bij de AIVD als historisch adviseur. Tegen Het Parool en Argos zegt Hijzen dat hem juist opvalt als hij enkele BVD-dossiers van Indonesiërs zelf heeft bestudeerd „hoe weinig er over de grens gaat”. Van het stelselmatig delen van informatie met buitenlandse diensten was volgens hem dan ook geen sprake.
Hijzen zegt dat het handelen van de BVD gezien moet worden binnen de context van de Koude Oorlog. Bescherming van de democratische rechtsorde in Nederland was voor de BVD de belangrijkste taak. Daarbij had de bestrijding van communisme prioriteit, als belangrijkste bedreiging voor de democratische rechtsorde. Er werd ook speciaal gekeken naar Indonesische studenten in Nederland die veel naar het buitenland reisden, aldus Hijzen.
