Bijles is niet alleen voor rijke kinderen, maar expert waarschuwt: ‘Stop met pleisters plakken’

Notabene in de meivakantie én op een zaterdagochtend druppelen scholieren de aula van het Rotterdamse Mavo Centraal binnen. Buiten schijnt de zon, deze jongeren kiezen ervoor tot vijf uur ’s middags binnen te zitten. Met het oog op het centraal eindexamen, dat donderdag begint, komen ze vandaag hun kennis bijspijkeren met trainingen.

Sinds 2018 krijgen de leerlingen van Mavo Centraal hun examen- en toetstrainingen via school aangeboden, sinds vier jaar worden die door school volledig vergoed. Jhaell Kolf (15) volgde vorig jaar een ‘normale’ toetstraining, dit jaar is hij er voor zijn eindexamen. „School betaalt, je moet je gewoon aanmelden.”

De cursussen worden gegeven door bijscholingsinstituut Erasmus Education, opgericht in 2007. Dit jaar betaalt Mavo Centraal deze partij grotendeels met een subsidie van de gemeente Rotterdam en verder uit eigen zak. Daarvoor kwam het geld uit de landelijke voorloper van het Nationaal Programma Onderwijs (NPO): een steunpakket van 8,5 miljard uit 2021 om de coronaleerachterstanden te verhelpen. De eindexamenkandidaten van nu zaten soms amper een jaar op de middelbare school toen de coronapandemie uitbrak.

Lees ook dit artikel uit 2022 over de leerachterstanden: De leervertraging door de schoolsluitingen loopt op

Schaduwonderwijs

Met het inhuren van Erasmus Education doet Mavo Centraal een beroep op het ‘schaduwonderwijs’; betaalde, buitenschoolse onderwijsondersteuning. „Mijn eigen docenten om nóg meer uren vragen is niet te doen: ze mogen niet overbelast raken”, vertelt Sietske Grinwis, directrice van Mavo Centraal. Leerlingen worden kosteloos gesteld, dat is voor de school belangrijk. Niet iedereen heeft het thuis even breed.

De schaduwonderwijssector groeide de afgelopen jaren flink: het aantal ingeschreven ‘studiebegeleidende bedrijven’ bij de KVK steeg tussen 2017 en 2022 met 61 procent. Niet alleen corona wakkerde die groei aan. „Er is een groot docententekort, dus instituten wordt gevraagd ondersteuning te geven,” vertelt Marianne Zuurendonk, voorzitter van de Landelijke Vereniging voor Studiebegeleidingsinstituten (LVSI).

Volgens critici voedden grote subsidiestromen zoals het NPO die groei, direct of indirect omdat scholen er meer bestedingsruimte door krijgen. Thijs Roovers, bestuurder van de Algemene Onderwijsbond, vindt het ‘onwenselijk’ dat belastinggeld wegstroomt naar commerciële partijen „die zich vaak enkel richten op het toetsresultaat”.

Ook zeggen tegenstanders dat schaduwonderwijs kansenongelijkheid in de hand werkt. Niet elk kind kan naar een examentraining van al gauw 100 euro per dag. In juni 2022 schreef Wiersma aan de Kamer afspraken te willen maken met de onderwijssector om „private aanbieders te ontmoedigen”.

Critici vrezen dat het schaduwonderwijs zowel geldstromen als docenten aan het reguliere onderwijs onttrekt

Toch zagen bijles- en examentrainingsinstituten ook dit jaar een groeiend animo voor hun diensten. Juist vanuit scholen: Studiebegeleiding Leiden (SSL), een hoog aangeschreven examentrainingsinstituut voor havo en vwo, merkt dat veel van de leerlingen dit jaar hun cursus van school krijgen aangeboden. In die zin zijn de trainingen de afgelopen jaren door de NPO-gelden juist binnen het bereik gekomen van een bredere groep scholieren. Opvallend genoeg zijn de vijfhonderd goedkopere plaatsen die SSL voor ‘minder draagkrachtige leerlingen’ aanbiedt dit jaar nog niet volgeboekt.

‘Anders dan een klas van dertig man’

Eén van de cursussen op Mavo Centraal dit weekend is een examentraining geschiedenis, gegeven door Elise Isaack (20), die een opleiding volgt om docent geschiedenis en Nederlands te worden. Vandaag 1848 (de nieuwe grondwet) tot het Interbellum, morgen de Tweede Wereldoorlog en de Koude Oorlog. Droge stof over de Nederlandse rechtsstaat onderbreekt Isaack met concrete examentips. Zo moeten leerlingen termen als ‘dolle mina’s’ vooral in het woordenboek opzoeken als ze die niet herkennen.

Een andere zorg rondom schaduwonderwijs is dat het docenten aan het publieke onderwijs onttrekt. Zuurendonk van de LVSI ziet dat anders: vaak zijn bijlesdocenten en examentrainers geen voltallige docenten, maar studenten. „Die kunnen in kleine groepen goed uit de voeten, maar dat is iets anders dan voor een klas van dertig man staan.”

Nadeel is wel dat de kwaliteit van ondersteunend onderwijs nogal kan verschillen. „Of de training helpt, hangt echt af van wie hem geeft,” vertelt Fraindaily Cleofa (17), terwijl ze met haar vriendinnen in de aula aan het lunchen is. „Ik snap dat het studenten zijn, maar niet iedereen doet het even goed.”

Goedkoop en duur, goed en slecht

Sowieso pakt elk examentrainingsbureau het net anders aan. Bij Erasmus Education werken ze vandaag van negen tot vijf, bij het Leidse SSL gaan ze tot half tien ’s avonds door en maken scholieren er soms een weekendje Leiden van.

En dan heb je nog de talloze bureaus die de afgelopen jaren „als paddenstoeltjes uit de grond schieten” en hun kwaliteit amper waarborgen, volgens Zuurendonk. Voor scholen is het soms lastig om te weten wat ze in huis halen: er zijn allerlei combinaties tussen groot en klein, goedkoop en duur, goed en slecht. Aanvankelijk had Mavo Centraal ook een partij aangenomen waarvan de lesgevende studenten „didactisch niet echt toegerust waren op onze leerlingen”, aldus Grinwis. Een officieel keurmerk ontbreekt; daar werkt de LVSI nu aan.

De Algemene Onderwijsbond ziet liever een brede verbetering in het onderwijs: hogere lonen, meer docenten, kleinere klassen. „Stop met pleisters plakken”, aldus bestuurder Roovers. De NPO-gelden zijn ook juist voor structurele ingrepen bedoeld. Mavo Centraal gaat voor kleinere klassen, maar Grinwis vindt het „niet onbegrijpelijk” als scholen dit jaar een deel van hun NPO-gelden of zoals Mavo Centraal zelf een andere subsidie aan een eenmalige examentraining uitgeeft. „Deze lichting heeft wel specifiek veel last van corona gehad.”

Lees ook dit artikel over de ‘onderwijsmiljaren’ uit 2012: Strijd om de onderwijsmiljarden – wie mag de bijles geven?