Schelden. Schoppen. Slaan. Spugen. Er volgt een opsomming als Annemarie Pichler wordt gevraagd wat er gebeurt als ze een winkeldief betrapt. Pichler staat met een zwart jasje met een V erop in het Utrechtse winkelcentrum Hoog Catharijne, ze is er teamleider beveiliging. Wekelijks krijgt ze met agressie te maken als ze op een melding van diefstal in het winkelcentrum afkomt. En, zegt ze, het zijn geregeld dezelfde personen die daarbij betrokken zijn.
Daar moest tegenop getreden worden. Dus plakt de vestigingsdirecteur van de MediaMarkt onder het oog van een handvol televisiecamera’s („Kunt u ietsje langzamer plakken, ja daar ja”) een blauwe sticker met een witte opgestoken hand op zijn winkelruit. „Deelnemer collectief winkelverbod”, staat er met grote letters op. 70 van de 130 winkeliers en restaurants van het winkelcentrum doen vanaf deze maandag mee aan het project. Winkeldieven en overlastgevers kunnen in Hoog Catharijne daardoor op een zwarte lijst komen.
Huisvredebreuk
Hoe het werkt? Als een dief in de supermarkt een chocoladereep steelt, en betrapt wordt, krijgt hij eerst een waarschuwing. Steelt de dief binnen een jaar niet meer, dan gaat zijn naam uit het systeem. Steelt hij of zij na een paar maanden bijvoorbeeld een zonnebril, dan mag de dief geen enkele deelnemende winkel of restaurant meer naar binnen. Ondernemers kunnen camerabeelden van de betreffende persoon in het systeem zetten. Als een winkeldief na een winkelverbod toch bij een aangesloten winkel naar binnen gaat, dan is sprake van huisvredebreuk, en kan dat – na afhandeling van politie en OM – leiden tot een boete of gevangenisstraf. De ondernemingen in Hoog Catharijne delen voor het project foto’s en gegevens van dieven met elkaar. Daarvoor hebben ze een vergunning gekregen van de Autoriteit Persoonsgegevens.
Het systeem is mede ontwikkeld door het Platform Veilig Ondernemen (PVO), dat valt onder het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid: een stichting die veiligheidsproblemen in kaart probeert te brengen en samenwerkt met overheden, bedrijven en maatschappelijke organisaties. Volgens Martijn Wildeboer van PVO waren er in Nederland in 2023 ruim 45.000 geregistreerde winkeldiefstallen, het hoogste aantal in vijftien jaar. Momenteel zijn er 35 winkelcentra die een collectief winkelverbod hebben ingevoerd. Er lopen nog twintig aanvragen.
Lees ook
De diefstalcijfers stijgen. Wat kunnen supermarkten daartegen doen?
Zelfscankassa’s
Wildeboer zegt dat zelfscankassa’s een rol spelen, maar ook dat mensen hun boodschappen niet meer kunnen betalen. Hij ziet dat ondernemers geregeld ervaren dat de politie niet komt opdagen als een winkeldiefstal zonder geweld heeft plaatsgevonden, vanwege capaciteitstekort. Vorig jaar sprak NRC uitgebreid met politiemensen door heel Nederland, over het onder druk staan van de politieorganisatie. De Haagse teamchef Fedwa Temsani vertelde dat ze voorheen altijd een winkeldief mee naar het bureau namen, maar tegenwoordig kleine diefstallen laten afhandelen door een winkel zelf. Vanuit de politie klonk de roep om hulp vanuit de maatschappij: meer samenwerking met partners, waaronder het bedrijfsleven.
Lees ook
Overvallers en drugscriminelen gaan te vaak vrijuit
Veiligelanders
Bij MediaMarkt proberen ze diefstallen te voorkomen, zegt vestigingsdirecteur Kees van Mourik. Als zijn beveiligers verdachte situaties zien, gaan ze er op af. Mensen die een apparaat al in de winkel in hun zak doen, of uit de verpakking halen. Hij hoopt dat het collectieve winkelverbod de druk op de politie vermindert. „Wij moeten agenten ook een beetje proberen te ontzien.”
Brahim Amrhar, vestigingsmanager van brillenwinkel Pearle, ziet dat daders van diefstallen in Hoog Catharijne vaak verslaafden zijn of mensen die geen huis hebben. Hij hoort van de politie dat het vaak gaat om zogeheten veiligelanders, overlastgevende asielzoekers die nauwelijks kans hebben op een verblijfsvergunning, maar rond asielzoekerscentra en in grote steden voor problemen zorgen. De Utrechtse burgemeester Sharon Dijksma, die voor het begin van het project in Hoog Catharijne aanwezig was, bevestigt dat deze groep ook in het winkelcentrum voor overlast zorgt.
Als veel ondernemers meedoen aan het opleggen van een collectief winkelverbod, zitten er volgens Martijn Wildeboer van PVO zo’n 50 tot 100 dieven in het systeem van het winkelcentrum, inclusief foto. Cruciaal is volgens Wildeboer dat als iemand van die zwarte lijst daarna nog een winkel binnenloopt, de politie ook echt komt om iemand aan te houden voor huisvredebreuk. „Alleen dan werkt dit systeem. Dus we hebben de politie nog steeds nodig.”
Emile Vermeulen, operationeel expert bij de politie Midden-Nederland, zegt geen garanties te kunnen geven. „Het kan nog steeds gebeuren dat er andere prioriteiten zijn, waardoor we niet op een melding van huisvredebreuk af kunnen gaan. Maar we beseffen hoe belangrijk onze rol blijft, dus dat zullen écht uitzonderingen moeten zijn.”
