Bij Tata Steel breekt het eindspel aan

Tata Steel-directeur Hans van den Berg zei het eerder in april bijna tussen neus en lippen door. „Wij moeten laten zien dat we een gezond bedrijf zijn”, klonk het.

Aan wie? Van den Berg had net bekendgemaakt dat Tata Steel 1.600 banen wilde schrappen, op een totaal van 9.000. Tijdens een persconferentie kreeg hij de vraag voorgelegd of dat wellicht een eis was van het kabinet. Was de ontslagronde een voorwaarde voor Nederlandse staatssteun voor vergroening van het bedrijf?

Van den Berg benadrukte dat Tata Steel zelf ook vindt dat de financiële prestaties omhoog moeten. In de negen maanden voorafgaand aan 1 januari zou sprake zijn van een „aanzienlijk” verlies (binnenkort volgen de volledige cijfers). Maar inderdaad, het bedrijf moest voor de staatssteundeal ook laten zien dat het gezond is. „Wij bepalen zelf hoe we daar komen.”

De eerste maanden van dit jaar was het wat stiller rond de grote staalfabriek in IJmuiden. De overheid en het bedrijf onderhandelden stilletjes over financiële steun voor het vergroeningsplan van de grootste CO₂-uitstoter van Nederland: de bedoeling was het hele terrein te verbouwen om staal te maken op een andere, groene manier. Maar na een chaotische aprilmaand is de discussie over het bedrijf weer helemaal terug. Uit een aantal gebeurtenissen blijkt dat een cruciaal moment aanbreekt voor de fabriek, waarbij de toekomst in Nederland onzeker is.

Een greep uit de ontwikkelingen: het RIVM maakte bekend dat er nog altijd veel schadelijke stoffen in de omgeving van de fabriek liggen. Tata Steel wordt geraakt door de reeds ingevoerde importheffingen van Trump op staal. De Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) waarschuwt dat staalslakken, een restproduct waar Tata Steel vanaf moet en dat veel in wegenbouw wordt toegepast, gevaarlijk zijn voor het milieu.

Het Openbaar Ministerie (OM) kwam half april met een update over een reeds langlopend strafrechtelijk onderzoek naar de fabriek. Het erkende dat dit erg lang duurt, maar dat het nu „in een gevorderd stadium” is. Een groep ondernemers en architecten vertelde afgelopen week bij Nieuwsuur uitgebreid over hun plannen om op de plek van Tata Steel een woonwijk te bouwen. Dat plan kon eerder nog op weinig aandacht rekenen.

Financiële situatie als obstakel

En dan was er het nieuws van de ontslagronde. Zoals Van den Berg min of meer erkende hangt die samen met de onderhandelingen voor staatssteun. Het kabinet kan Tata Steel alleen geld geven als het bedrijf er financieel goed voor staat: anders geeft Brussel überhaupt geen toestemming voor steun, omdat het niet de bedoeling is dat lidstaten niet-levensvatbare bedrijven gaan steunen. Daarom moet Tata Steel maatregelen nemen.

Over de onderhandelingen komt vrijwel nooit wat naar buiten, dus dit was een zeldzaam inkijkje. En ook een verontrustende. Dat de financiële situatie zo’n obstakel vormt, was nog niet bekend.

Sommige andere staalfabrieken in Europa hebben al een toezegging gekregen van hun overheden – en van Brussel – voor steun bij vergroeningsoperaties. Maar Tata Steel nog niet. Het bedrijf staat er financieel slechter voor dan een aantal Europese concurrenten, zo stelde het zelf op de persconferentie.

En dan waren er de afgelopen twee weken nog verrassende ontwikkelingen omtrent een ander existentieel probleem. Uit een tot dusver geheim rapport bleek dat de toezichthouder van Tata Steel, de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied, de fabriek zware verwijten maakt over de beruchte kooksgasfabriek 2. Die staat er volgens de dienst belabberd voor, met talloze lekkages en achterstallig onderhoud. Dat Tata Steel de fabriek blijft gebruiken, wijst volgens de dienst op „calculerend en opportunistisch” gedrag.

Het rapport maakt deel uit van een hoogoplopend juridisch conflict tussen toezichthouder en fabriek. Het Financieele Dagblad telde zeventien procedures, deels bij de rechtbank, deels bij de bezwaarcommissie van de provincie Noord-Holland (waar de omgevingsdienst onder valt).

Na jarenlange verwijten dat de dienst niet hard genoeg optrad, slaat deze nu al enige tijd een veel hardere toon aan richting Tata Steel. Er zijn in december meerdere dwangsommen opgelegd van tientallen miljoenen euro’s die Tata Steel moet betalen als de uitstoot bij bepaalde bedrijfsonderdelen niet afneemt. De dwangsommen kunnen oplopen tot 27 miljoen euro.

Vlak voor Kerst kwam de dienst ook met een zogenoemde ‘aanzegging’. Binnen twaalf maanden mag bij kooksgasfabriek 2 nooit meer sprake zijn van ‘rauwe kooks’: een soort fout in het productieproces waarbij vervuilende stoffen vrijkomen. Zo’n aanzegging is de eerste stap in het proces om sluiting van een fabrieksonderdeel bij de rechter af te dwingen. Dat de omgevingsdienst dit overweegt, is geen geheim.

Volgens Tata Steel is rauwe kooks onmogelijk te voorkomen. Volgens de omgevingsdienst is dat niet waar en is de schadelijke uitstoot die hierbij vrijkomt het gevolg van de slechte staat van de fabriek. Hoe slecht precies, ligt met het gelekte rapport nu op straat.

Tata Steel heeft op verschillende manieren bezwaar gemaakt tegen de aanzegging, maar de omgevingsdienst beweegt niet. Nog afgelopen donderdag diende over de kwestie een bezwaarprocedure bij de provincie Noord-Holland. De wirwar van procedures is verwarrend, maar duidelijk is dat gedwongen sluiting van kooksgasfabriek 2 nadrukkelijk een optie blijft.

In mei worden weer uitspraken verwacht, en moet duidelijker worden of Tata Steel erin slaagt terug te duwen. Ook gaat de omgevingsdienst binnenkort de uitstoot meten, om te bepalen of die is afgenomen en of zij wel of niet de miljoenenboetes kan opleggen. Gebeurt dat inderdaad, dan kan dat serieuze financiële gevolgen hebben voor een bedrijf dat er al slecht voor staat.

Zo is in relatief korte tijd de druk op Tata Steel enorm toegenomen, op juridisch, politiek, financieel-economisch – en zelfs op wetenschappelijk vlak, als je de kritiek van het RIVM meerekent. Als een van de meest bekritiseerde bedrijven van Nederland is Tata Steel wel iets gewend. Maar deze keer lijkt de situatie op een perfect storm. In het eindspel om de toekomst van Tata Steel volgt nu de finale waarin de fabriek alle tegenslag overwint (van het OM tot Trump tot Brussel), of Nederland achterblijft zonder staalfabriek. Die optie lijkt na deze maand opeens een stuk reëler.

Delen





Mail de redactie