Met een week vertraging, veroorzaakt door orkaan Milton, brengt de Amerikaanse president Joe Biden vrijdag voor het eerst tijdens zijn presidentschap een bezoek aan Berlijn. Zijn korte bezoek aan de Duitse hoofdstad is doorspekt met fotogenieke programmapunten, zoals een wandelingetje onder het Brandenburger Tor en mogelijk een bezoek aan het naburige Holocaust-monument.
Het eerste Biden-bezoek is meteen ook zijn laatste. In Berlijn zal het hoofdzakelijk gaan over de oorlog in Oekraïne, de steun van Europa en de VS, en het ‘overwinningsplan’ dat de Oekraïense president Volodymyr Zelensky woensdag in het Oekraïense parlement presenteerde. Voor het overleg komen ook de Franse president Emmanuel Macron en de Britse premier Keir Starmer naar Berlijn. „Biden zal erop aandringen dat Europa meer verantwoordelijkheid neemt”, stelt politicologe Daniela Schwarzer van de Bertelsmann Stiftung.
Duitsland levert na de VS de meeste wapens en financiële hulp aan Oekraïne, maar in verhouding tot het bbp zijn andere landen, waaronder Nederland en de Baltische Staten, gullere gevers. Een voortrekkersrol lijkt bondskanselier Olaf Scholz wat betreft die hulp niet te willen spelen. Sinds het begin van de oorlog volgt Scholz de beslissingen van Biden. Pas toen de VS gevechtsvoertuigen leverden, deed Duitsland dat ook. De VS leveren – anders dan Nederland – geen gevechtsvliegtuigen, dus doet Duitsland dat evenmin.
Onderdeel van Zelensky’s ‘overwinningsplan’ is dat de westerse bondgenoten Oekraïne toestemming zouden moeten geven om de geleverde wapens ook voor doelwitten op Russische bodem te gebruiken. Scholz belet dat tot nu toe. Uit angst voor de inzet op doelen in Rusland wil Scholz ook niet de door Zelensky gevraagde Duitse kruisraket Taurus leveren, die een bereik tot Moskou heeft. Ook Biden gaf tot dusver geen toestemming voor het gebruik van de Amerikaanse lange afstandsrakketten ATACMS of de Britse Storm Shadow (met Amerikaanse technologie) op Russisch gebied.
Sabotageacties
Volgens The New York Times vrezen Amerikaanse inlichtingendiensten dat het opheffen van de afstandsbeperkingen op wapens uit de VS Russische tegenreacties uit zou lokken: sabotageacties bijvoorbeeld, of aanslagen op militaire bases in Europa of de VS. De Duitse inlichtingendiensten waarschuwden deze week al dringend voor Russische sabotageacties, waar er in Duitsland steeds meer van plaatsvinden. Eerder dit jaar werd een man opgepakt die een brandaanslag wilde plegen op de militaire basis Grafenwöhr. Een pakket met een explosief erin, zo vertelde het hoofd van de binnenlandse inlichtingendienst, had dit jaar bijna een vrachtvliegtuig in de lucht tot ontploffing gebracht, ware het niet dat het vliegtuig vertraging had.
Lees ook
Onthulde Russische spionage en sabotage in Duitsland is slechts ‘topje van de ijsberg’
„Of we willen of niet, we staan in directe confrontatie met Rusland, en Poetin heeft ons al lang tot vijand verklaard”, zei Bruno Kahl, het hoofd van de buitenlandse inlichtingendienst, maandag in het Duitse parlement. Volgens Kahl stijgt door de verschillende sabotageacties ook het risico dat op gegeven moment een ‘Artikel 5’-situatie ontstaat, dus dat een aanval op één NAVO-land te interpreteren is als een aanval op het hele bondgenootschap. Kahl bevestigde de inschatting van meerdere inlichtingendiensten dat Rusland uiterlijk aan het eind van dit decennium in staat zal zijn, „qua personeel en materieel”, een aanval op een NAVO-land uit te voeren.
Toch lijkt de regering-Scholz te aarzelen over de voorbereiding voor een dergelijke dreiging voor de NAVO. Het Duitse defensiebudget, dit jaar zo’n 52 miljard euro, wordt volgend jaar nauwelijks verhoogd. Alleen samen met het speciale fonds van 100 miljard euro, dat Scholz daags na de Russische inval in Oekraïne voor defensie ter beschikking stelde, voldoet Duitsland aan de NAVO-norm van 2 procent. Of Duitsland volgend jaar aan die norm voldoet, is nog de vraag.
Tegelijkertijd zijn er enorme tekorten bij het Duitse leger. Ook op Oekraïne-hulp wil Duitsland vanaf volgend jaar fors bezuinigen, ervan uitgaand dat vanaf volgend jaar hulp kan komen via de G7 en rentes op bevroren Russische tegoeden.
Verdeeldheid over Oekraïnebeleid
De koers die Duitsland vaart, wordt mogelijk nog onzekerder als Biden wordt afgelost als president. Politicologe Schwarzer: „Tot nu toe oriënteerde Duitsland zich altijd op de VS. Als de Amerikaanse hulp onzekerder wordt, dan werpt dat ook in Duitsland vragen op.”
En ook de stemming in Duitsland biedt geen houvast. Schwarzer: „Voor Scholz is de situatie nu bijzonder moeilijk omdat de Alternative für Deutschland (AfD) en het Bündnis Sahra Wagenknecht (BSW) mobiliseren tégen de hulp aan Oekraïne.” De AfD en het BSW waren de grote winnaars van de afgelopen drie deelstaatverkiezingen. Ook in recente peilingen wordt een grote verdeeldheid onder Duitse burgers duidelijk: bijna de helft is vóór een voortrekkersrol in de hulp aan Oekraïne, de andere helft wil die niet.
Ook binnen Scholz’ eigen partij bestaat verdeeldheid. Dat was vorige week goed te zien op twee demonstraties in Berlijn, de ene tégen Duitse wapenleveranties en voor vrede, de andere voor méér wapenleveranties. Op beide demonstraties trad een SPD’er op, de ene een vertegenwoordiger van de pacifistische fractie, de ander een voorstander van meer wapens. Die laatste, Michael Roth, zei dat Duitsland in de afgelopen jaren niet aan de „juiste kant” van de geschiedenis stond, omdat buurlanden steeds weer voor Poetin waarschuwden en de Duitsers dat keer op keer in de wind sloegen.
De toekomst van de regering Scholz is uiterst onzeker. Normaal gesproken zijn de volgende Bondsdagverkiezingen in het najaar van 2025, maar het is de vraag of de regering het tot die tijd uitzingt. Duitse politici, en ook Scholz, zijn zodoende in verkiezingsmodus. De bondskanselier hoopt kiezers een perspectief op vrede te kunnen bieden. Zijn grote concurrent voor het kanselierschap, CDU-voorzitter Friedrich Merz, kiest een fellere koers: Merz zei deze week dat hij, als hij kanselier zou zijn, Poetin een ultimatum zou stellen en Taurus zou leveren als Rusland doorgaat met het bombarderen van burgerdoelen.
