De politiek moet keuzes maken óf de regels moeten eenvoudiger, anders kunnen uitvoeringsorganisaties de door het kabinet-Schoof ingeboekte bezuinigingen niet aan. Dat zeggen verschillende diensten die NRC sprak. Het voornemen van de coalitiepartijen in het hoofdlijnenakkoord was om de uitvoering „te ontzien”. Dat lukt het kabinet niet, zo bleek afgelopen weken uit de departementale begrotingen.
Ook organisaties voor wie vooralsnog geen bezuinigingen werden ingeboekt, geven aan in gesprek te gaan met de minister over hoe ze kunnen bijdragen aan dit kabinetsvoornemen. Zo zeggen de Sociale Verzekeringsbank en uitkeringsinstantie UWV dat het lijkt alsof ze komende jaren ook moeten bezuinigen.
Zonder óók te snoeien in de politieke plannen, is bezuinigen niet te doen, zeggen diensten. Zo zegt de Rijksdienst voor Ondernemers (RVO), die onder andere klimaatsubsidies uitgeeft, dat de „grens om hetzelfde te blijven doen voor minder geld, snel in zicht” komt. De RVO bepleit dat het kabinet besluit waarmee de dienst kan „stoppen”.
Problemen
De Autoriteit Consument & Markt heeft door de klimaattransitie meer controletaken, bijvoorbeeld van energietarieven. Naast de korting stopt het kabinet ook met de financiering voor extra toezicht. Een woordvoerder laat weten dat structurele financiering nodig is om dat toezicht uit te kunnen voeren. Daarnaast ziet de IND enkel ruimte om met minder geld toe te kunnen indien de politiek „meer rust en stabiliteit” in de asielopvang brengt en de spreidingswet inzet.
„Wederom heeft het kabinet geen duidelijke keuzes gemaakt, ondanks adviezen daartoe van de Algemene Rekenkamer”, zegt Jesse van der Geest, universitair docent aan de Tilburg University. Van der Geest, als accountant gespecialiseerd in uitvoeringsorganisaties, zegt dat de ‘kaasschaaf’-methode niet goed werkt: „Je zegt eigenlijk: hier heb je minder geld, zoek het maar uit.”
Je zegt eigenlijk: hier heb je minder geld, zoek het maar uit
De sluipende uitholling van uitvoeringsdiensten die kan ontstaan door te stevig te bezuinigen, wordt bovendien niet goed geëvalueerd, zegt Van der Geest. Dat vergroot de kans dat opnieuw problemen ontstaan, zoals bij de Belastingdienst na de bezuinigingsrondes van 2010. Na de economische crisis van 2008 is door de kabinetten Balkenende IV en Rutte I & II flink bezuinigd, waardoor diverse uitvoeringsorganisaties zo uitholden dat de diensten eronder leden.
Wouter Koolmees, toen financieel woordvoerder namens D66, was medeverantwoordelijk voor die stevige bezuinigingen. Hij zei in 2019 tegen NRC dat het „echt fout” was zo te snijden in dienstverlening. Daardoor verdween direct contact van bijvoorbeeld de Belastingdienst met burgers, constateerde Koolmees.
Lees ook
Koolmees: we hebben te hard bezuinigd op UWV en fiscus
‘Efficiencykorting’
De Algemene Rekenkamer trok lessen uit die bezuinigingsronde. Elk ministerie moest bij een korting op de financiering van uitvoeringsorganisaties uitleggen hoe dat zich verhield tot de taken. Een dergelijke verantwoording ontbreekt vooralsnog en is voor de negen uitvoeringsorganisaties die NRC sprak aldus onduidelijk.
Een aantal van de organisaties wordt vanaf 2025 met 0.5 procent, oplopend tot 2.5 procent, gekort. Deze zogeheten „efficiencykorting”, oftewel: hetzelfde doen met minder geld, treft organisaties zoals de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit en de Autoriteit Consument en Markt (ACM). Sommige uitvoeringsorganisaties krijgen een grotere bezuinigingsopdracht, zoals de IND, die asielaanvragen behandelt. Deze organisatie ontvangt in 2028 nog slechts 267 miljoen euro per jaar, tegenover 743 in 2024. Dit kabinet hoopt op minder asielaanvragen, maar het is de vraag of de dienst met zoveel minder geld uit kan.
Ook organisaties zoals de ACM en de RVO, die taken hebben in de klimaattransitie, moeten bezuinigen. Al gaat dat wel om een andere orde van grootte dan bij de IND: de uitvoeringsorganisaties die door taken verbonden zijn aan het ministerie van Klimaat en Groene Groei moeten gezamenlijk minder uitgeven, oplopend tot zo’n 20 miljoen euro in 2028. Niet voor elke uitvoeringsdienst van dit ministerie is dat problematisch: het Staatstoezicht op de Mijnen zegt dat de korting nu „geen substantiële gevolgen” heeft.
‘Praktisch onmogelijk’
Ook de vakbonden bekritiseren de bezuinigingen. Een reorganisatieplan maken kost tijd, zeggen ze. Volgens Bart Schnoor, bestuurder van CNV, is het praktisch onmogelijk om binnen het Rijk ontslagen te worden. „Er geldt een regel ‘van werk naar werk’. Als je functie vervalt, word je begeleid naar een andere functie binnen de Rijksoverheid.” Werknemers mogen zelf een plan maken, bijvoorbeeld met extra opleidingen. „Dat kost extra geld.”
De enige manier om de komende jaren al te bezuinigen, denkt FNV-bestuurder Yntse Koenen, is via ‘natuurlijk verloop’ – wat betekent dat werknemers stoppen – en het laten vervallen van vacatures.
Woensdag debatteert de Tweede Kamer over de begroting van de minister van Financiën Eelco Heinen (VVD) tijdens de Algemene Financiële Beschouwingen. Dan zal de minister de bezuinigingen moeten uitleggen.
