Het staat oud-ambassadeur Henne Schuwer nog helder voor de geest, de inauguratiespeech van president Donald Trump op 20 januari 2017 op Capitol Hill. De kersverse president wees naar links, naar het internationale corps diplomatique, dat op klapstoeltjes zat te koukleumen. „Trump zei: deze mensen hier hebben decennialang geprofiteerd van de Verenigde Staten – maar nu is dat voorbij.”
Bijna acht jaar later kan Trump zomaar opnieuw president worden – in de peilingen gaan de Republikeinse kandidaat en vice-president Kamala Harris gelijk op. De gevolgen van een nieuwe termijn voor Trump voor Europa en de wereld zijn nauwelijks te overzien, zegt Schuwer: „Als Trump wordt herkozen, wordt de belangrijkste factor in de Amerikaanse buitenlandse politiek met welk been de president die ochtend uit bed is gestapt.”
Lees ook
Ineens kijkt de wereld weer naar Trump
Voor zijn ambassadeurschap in Washington (2015-2019) was Schuwer onder meer kabinetschef van secretaris-generaal van de NAVO Jaap de Hoop Scheffer en hoge diplomaat bij de EU. Sinds zijn pensionering woont Schuwer – tegenwoordig lid van de Adviesraad Internationale Vraagstukken (AIV) – weer in Brussel. „Dé kreet hier, zowel bij de EU als bij de NAVO, is: hoe maken we onze instituties zo veel mogelijk Trump-proof, zodat hij zo weinig mogelijk schade kan aanrichten?”
Die urgentie ontbreekt in Den Haag, zo ziet Schuwer: „Ik heb niet de indruk dat iemand bezig is met het bedenken van een strategie. Dit kabinet is met andere dingen bezig.”
Hoe maak je jezelf Trump-proof?
„Neem bijvoorbeeld het Ramstein-overleg over de militaire steun aan Oekraïne. Dat is na het uitbreken van de oorlog door de Amerikanen in het leven geroepen en werd voorgezeten door de Amerikaanse minister van Defensie, Lloyd Austin. De voormalige NAVO-secretaris-generaal Stoltenberg heeft dat overleg nu overgeheveld naar Brussel, waardoor het niet alleen meer onder regie van Washington staat. Austin heeft daar ook mee ingestemd.”
Maar daarmee kun je niet voorkomen dat Trump de geldkraan voor Oekraïne dichtdraait.
„Dat heeft hij inderdaad aangekondigd. President Biden is nog druk bezig om de laatste commitments aan Oekraïne te doen en er staat een goed steunpakket klaar nu, ook militair. Maar het is wel heel belangrijk wat er daarna gaat gebeuren. Ook binnen de Republikeinse partij zie je dat er steeds meer stemmen opgaan die zeggen: we willen ons dure geld niet allemaal aan Oekraïne besteden. En Trump heeft bovendien gezegd dat hij om de tafel zal gaan zitten met Poetin en een deal maken. Maar wat gaat die deal voorstellen? We komen in een situatie terecht waarin over landen wordt beslist zonder dat ze daar zelf inspraak in hebben, zoals tachtig jaar geleden [toen Groot-Brittannië en Frankrijk instemden met de gedeeltelijke annexatie van Tsjechoslowakije door Nazi-Duitsland]. Dus het is logisch dat de Oekraïners zich hele grote zorgen maken.”
Het is opvallend hoe weinig je in Nederland merkt van de oorlog, toch op niet meer dan een dag rijden van onze grenzen
In Polen en de Baltische staten is men ook benauwd.
„Ik was laatst in Estland, en daar voel je het aan den lijve. Ik vind het opvallend hoe weinig je in Nederland merkt van de oorlog, toch op niet meer dan een dag rijden van onze grenzen. In Nederland is niemand bezig met de vraag over hoe we de Rus buiten de deur houden. Vergeet niet dat Trump openlijk artikel 5 van het NAVO-statuut [dat de lidstaten verplicht om elkaar te verdedigen] in twijfel trekt: er zal geen Amerikaan sterven voor de verdediging van Montenegro. Je hoeft niet eens uit de NAVO te stappen, je kunt de NAVO ook kapot maken door dit soort uitspraken te doen. Als er iets gebeurt aan de oostgrens, dan is de Amerikaanse militaire steun onontbeerlijk. Als je die dus van tevoren openlijk in twijfel trekt, dan is dat een uitnodiging aan Poetin. Daarom zijn ze in Polen en de Baltische landen heel zenuwachtig. Het is niet ondenkbeeldig dat Poetin een paar honderd man over de grens stuurt om eens te testen wat onze reactie dan is, wat dat betekent, die twee zinnetjes van artikel 5. Een beangstigend scenario.”
Wat kunnen we daartegen doen?
„Trump is een hele transactionele man, dus je weet het nooit. Hij is misschien best bereid om de huidige honderdduizend Amerikaanse militairen in Europa te houden, mits wij daarvoor betalen.”
In zijn eerste termijn klaagde Trump dat de Europese NAVO-landen hun verplichting niet nakwamen, maar nu heeft ook Nederland de defensie-uitgaven verhoogd naar 2 procent van het bnp.
„Die 2 procent is de bodem hè? De VS besteden 4 procent. In NAVO-kringen hoor je dat gezien alle uitgaven voor Oekraïne 3 procent een reëler bedrag zou zijn. En Trump zal ook willen zien dat die uitgaven zich vertalen in hardware en readiness, concrete eenheden die inzetbaar zijn. Europa beschikt nauwelijks over een eigen satellietcapaciteit, we hebben eigenlijk geen zwaar luchttransport. Als het om onze veiligheid gaat, zijn we geheel afhankelijk van de Amerikanen.”
Politico schreef dat de EU een krijgsplan heeft klaarliggen voor als Trump een handelsoorlog begint.
„Dat is verstandig. Trump is gek op importheffingen. Ik herinner me nog dat Rutte Trump bezocht en dat Trump meteen begon te klagen over het Amerikaanse tekort op de handelbalans met Europa. Jullie willen daar niets aan doen, zei hij tegen Rutte, en daarom gaan we 10 à 15 procent op die auto’s van jullie zetten, dan zijn we in één klap van dat handelstekort af. En dan moesten wij hem proberen uit te leggen dat het zo niet werkt, en dat dat alleen de Amerikaanse consument zou treffen, dat het de inflatie zou aanjagen. Maar dat ging er bij hem niet in.”
Zakenman Trump snapt niet hoe de economie werkt?
„Hij was als ondernemer niet erg succesvol, hij is zes keer failliet gegaan.”
Ligt er in Den Haag een plan voor de omgang met Trump?
„Ik ben bang van niet. In de vier jaar dat ik ambassadeur in Washington was heb ik steeds gevraagd om een Nederlandse strategie voor de VS, maar die is er nooit gekomen – terwijl we bij Buitenlandse Zaken wel vuistdikke stukken schreven over Rusland en China. Voor de VS hoefde dat niet, Amerika was onze vriend. En ook nu heb ik niet de indruk dat er iets is gebeurd.”
Er zal toch wel over worden nagedacht bij Buitenlandse Zaken?
„Ja, daar zal vast wel eens over worden nagedacht, maar dat is wat anders dan een echt plan opstellen, waarbij je ook andere departementen betrekt: Defensie, Economische Zaken. Buitenlandse Zaken zou daarin een coördinerende rol moeten spelen, maar je moet het kabinetsbreed doen. En het kabinet is met hele andere dingen bezig, vooral migratie, stikstof. Maar na de inauguratie in Washington heb je hooguit een maand of vier, vijf om te proberen invloed uit te oefenen, daarna ligt het Amerikaanse beleid vast.”
We zijn al te laat?
„Ja. Wat dat aangaat zitten we in een ongelukkige politieke periode in Nederland. Als je kijkt naar het regeerprogramma dan zie je dat we internationaal vooral mínder willen: minder geld naar de EU, minder ontwikkelingssamenwerking, minder, minder. Er is geen vooruitziende blik over wat er op ons afkomt. We hadden in Europa hier tien jaar geleden al mee moeten beginnen. Ik herinner me nog hoe de Amerikaanse minister van Defensie Robert Gates afscheid nam in 2010, met een grote speech in de Solvay Bibliotheek in Brussel. ‘Beste vrienden’, zei Gates, ‘met mij vertrekt een van de laatste Amerikanen die een innige band met Europa heeft. De nieuwe generatie heeft dat niet meer.’ Het was een duidelijke waarschuwing, maar we hebben er niets mee gedaan.”
En dan zijn er nog tal van andere brandhaarden in de wereld: het Midden-Oosten, Taiwan …
„Trump heeft de Chinese president Xi Jinping ‘een groot leider’ genoemd, dus in Taiwan zitten ze hem ook te knijpen. Gaat hij een deal maken met China? In de eerste regering-Trump zaten nog veel mensen die dachten: I will be the adult in the room. Ze waren geen fan van Trump, maar ze vonden dat het hun plicht was om het land te dienen. Ik ben heel bang dat dat bij een tweede regering niet meer het geval zal zijn, en dat we vooral extreme figuren zullen zien: iemand als [oud-generaal en nationaal veiligheidsadviseur ] Michael Flynn. Dan staan er geen remmen meer op Trump.”
Lees ook
Kamala Harris heeft genoeg buitenlandervaring als vicepresident. Maar wat als ze president is?
