N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Necrologie
Fay Weldon (1931-2023), schrijver Ze werd als Brits icoon van feminisme gezien: Fay Weldon, de auteur van ruim dertig romans waarin er veelvuldig wraak werd genomen op mannen, overleed woensdag op 91-jarige leeftijd.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data95236160-983c0b.jpg)
Foto David Levenson
„Mijn zinnen zijn te kort”, legde de Britse schrijver Fay Weldon ooit in The Guardian uit. Het was wat haar betreft de verklaring waarom ze nooit in de prijzen viel met haar romans. Ze schreef er meer dan dertig, naast haar werk voor televisie, radio en toneel. Fay Weldon (1931) overleed woensdag op 91-jarige leeftijd.
Of de belangrijkste reden dat ze geen literaire prijs kreeg haar korte zinnen waren, is de vraag. Haar roman Praxis – waarin een vrouw terugkijkt op haar bepaald niet gemakkelijke leven – haalde in 1978 nog wel de shortlist van de prestigieuze Booker Prize. Waarschijnlijker is dat haar boeken aanvankelijk te feministisch werden gevonden, en ze in haar latere romans zich steeds nadrukkelijker op een groter publiek mikte. Ook zaten er vaak autobiografische elementen in haar romans, iets wat ook niet altijd gewaardeerd wordt (toen zeker niet bij vrouwen). Ze zocht de publiciteit nadrukkelijk en met plezier op (in weerwil van het romantische beeld van de schrijver in afgelegen berghut zonder elektriciteit) en ze had een enorme hoeveelheid personages die wraak namen op mannen.
Dat laatste was bijvoorbeeld het geval in haar succesvolste roman (want met Meryl Streep in de hoofdrol bewerkt voor film en televisie) The Lives and Loves of a She-Devil (1983). Hierin neemt een vrouw wraak op haar ontrouwe man nadat ze door hem is verlaten voor een mooie en rijke jongere minnares. Echtgenoot Bobbo is aanvankelijk voor een open huwelijk, maar wanneer Ruth dat weigert, typeert hij haar als een ‘she-devil’ temeer omdat hij naar eigen zeggen alleen met haar is getrouwd omdat ze zwanger was, terwijl ze een lelijke huisvrouw is. Tijd voor wraak: Ruth besluit mooier en interessanter te worden dan de minnares. Dat was volgens Weldon zelf ook nog een reden dat ze nooit een prijs kreeg: ze had te veel humor in haar boeken.
Sardonisch kon ze ook zijn, als ze spookverhalen in haar romans verwerkte, of politiek. Zo was in Chalcot Crescent (2010) Europa zelfvoorzienend geworden, had een virus graan en veeteelt onmogelijk gemaakt en was regenwater een Brits exportproduct geworden. Engeland werd geregeerd door de Nationale Eenheidsregering van sociologen, die het land bestuurden onder het motto ‘de vrijwilligheid voorbij’.
Sprookjes doorprikken
Weldon, als copywriter en tv-scenarioschrijver begonnen, ontwikkelde zich in de jaren zeventig tot literair gezicht van het feminisme. Dat deed ze door vrouwelijke personages hun zelfrespect te laten terugvinden (zoals in het al genoemde Praxis), maar ook door ze met elkaar te laten strijden. In het eveneens verfilmde Puffball (1980) bijvoorbeeld ervaart een jongere vrouw de verschrikkingen van het idyllische platteland als haar buurvrouw met vijf kinderen een nachtmerrie is om naast te wonen. Met kruiden en paddenstoelen worden pogingen gedaan de jonge vrouw (en foetus) bijna te gronde te richten.
In Dagboek van een stiefdochter (2008) wordt het sprookje van de kwade stiefmoeder doorgeprikt: het waren niet de stiefmoeders die je moest vrezen, maar de mooie stiefdochters. Ook deze roman bevatte autobiografische knipogen. Hierin verlaat het personage haar twintig jaar oudere echtgenoot om volledig opnieuw te beginnen (Weldon was zelf ook gescheiden van een twintig jaar oudere man). Waar de ‘stiefdochter’ echter een jonge succesvolle vrouw is die alles onder controle denkt te hebben, het slachtoffer wordt van haar keuzes, ging dat voor Weldon niet op. Zij ging een succesvol leven tegemoet waarin ze de publiciteit bleef opzoeken en ook meermaals in opspraak kwam.
Dat was bijvoorbeeld het geval in 2000 toen ze 18.000 Britse pond had aangenomen van het Italiaanse juweliersbedrijf Bulgari. Weldon moest de naam van de juwelier minstens 12 keer noemen (ze kwam uit op 34 keer) en gaf de roman prompt de titel The Bulgari Connection. Enkele jaren daarvoor had ze in een interview op Radio Times gezegd dat een verkrachting niet het ergste was wat een vrouw kon overkomen – ze sprak daarbij uit eigen ervaring, legde ze uit. Later verklaarde ze weer dat het meeste van wat ze in interviews vertelde, gelogen was.
Schoolmeester
Wat er wel waar was, kwam naar voren in haar autobiografische roman Auto Da Fay. Hierin portretteerde ze haar eerste man als een schoolmeester zonder seksuele behoeften. Hij zag haar en haar kind als remplaçant van zijn vorige vrouw en kind. Een schoolmeester hoorde voor de buitenwereld een gezin te hebben, zo veronderstelde hij. Hij neemt haar mee naar seksclubs om haar toch nog van seksuele behoeftes te voorzien. Uit het geheel – ook haar tweede man en de hele scheiding komt er uitgebreid in naar voren – werd duidelijk dat ze al van jongs af aan wist dat je van mannen niet te veel moest verwachten.
Zelf vond Weldon de suggestie dat ze een feministisch icoon was onjuist. In een interview in NRC zei ze: „Ik heb mijzelf nooit als een klassieke feministe gezien, ook al werd ik zo geëtiketteerd.”
