Het was zijn eerste kwartaalrapportage als topman van ASML, en eentje die hij zich zal blijven herinneren. Woensdag presenteerde Christophe Fouquet, de nieuwe ceo van de Veldhovense chipmachinefabrikant, meevallende cijfers: een omzet van 6,2 miljard euro en 1,6 miljard winst. En dat in een periode dat de chipindustrie herstelt van een zware dip.
Het positieve ASML-nieuws werd op de beurs echter overschaduwd door een goed getimed bericht van Bloomberg. Dat meldde dat de Amerikaanse overheid blijft aandringen op strengere exportbeperkingen voor ASML, met als doel de technologische opmars van de Chinese chipindustrie verder af te remmen. Omdat ASML op dit moment de helft van zijn omzet uit China haalt, leidde dat tot een koersdaling van ruim 10 procent. Conclusie: de geopolitieke angst wint het van optimisme over chiptechniek.
1 Wat is er aan de hand?
ASML, op de beurs het waardevolste techbedrijf van Europa, is marktleider in lithografiemachines. Dat zijn complexe apparaten die chippatronen op silicium schijven projecteren. Hoe nauwkeuriger de structuren afgedrukt worden, des te krachtiger en efficiënter de chips. De duurste ASML-machines ‘schrijven’ met zogeheten extreem ultraviolet licht – dat levert extra fijnmazige chips op. Die apparaten mogen niet naar China.
De exportrestricties waren aanvankelijk alleen gericht op de productie van de meest geavanceerde chips. China mag in de ogen van de VS niet zelf halfgeleiders produceren waarmee de Chinese techsector slimmere kunstmatige intelligentie en supercomputers kan ontwikkelen. Zulke toepassingen zouden China militair overwicht over westerse landen geven.
De lat voor ‘verboden’ chipapparatuur komt steeds lager te liggen, omdat de beperkingen tot nu toe weinig effect blijken hebben. De Chinese chipindustrie blijft doorgroeien en innoveren, zelfs met beperkte middelen. Zo slaagt de Chinese chipfabrikant SMIC er in om behoorlijk geavanceerde chips te maken met reguliere lithografie op basis van diep ultraviolet licht (DUV). Simpel gezegd: met een dikke viltstift kan SMIC toch nog dunne lijntjes tekenen, al gaat dat veel minder efficiënt dan met een fineliner, de EUV-machine. SMIC heeft daar wel veel andere chipmachines voor nodig, bijvoorbeeld van Amerikaanse leveranciers.
Sinds vorig jaar zijn ook sommige DUV-machines van ASML aan exportrestricties onderhevig. Maar voor de Amerikanen gaan die maatregelen niet ver genoeg. Ze willen dat ASML nu ook stopt met het onderhoud van DUV-machines die eerder geleverd werden. Als er geen ASML-specialisten meer bij de machines kunnen, dan komt het er in de praktijk op neer dat in China de productie stopt.
Voor een handvol Chinese chipfabrieken geldt die restrictie al, maar het gaat de Nederlandse overheid te ver om die maatregel uit te breiden. Toch voeren de Amerikanen de druk op om onderhoud aan banden te leggen – tegen de zin van ASML. Dat wil klanten niet afvallen, maar moet zich aan de regels houden.
Het risico bestaat dat de Amerikanen de lat nog lager leggen voor chipmachines die naar China mogen. Dat heeft gevolgen voor de productie van gangbare chips die gemaakt worden met de oudere DUV-machines. Juist zulke relatief simpele chips zijn wereldwijd nodig voor de energietransitie en elektrische voertuigen. China zet de tering naar de nering en stort zich uit alle macht op die ‘volwassen’ chiptechniek – vandaar dat bij ASML de bestellingen uit China doorlopen terwijl de rest van de chipindustrie op de rem trapt.
2 Waarom willen de Amerikanen de maatregelen aanscherpen?
In de aanloop van de Amerikaanse verkiezingen willen zowel de Republikeinen als de Democraten scoren met een hardere toon richting China. Presidentskandidaat Donald Trump gooide olie op het vuur door te stellen dat Taiwan zou moeten betalen voor Amerikaanse verdediging tegen een mogelijke Chinese inval.
„We zijn niet anders dan een verzekeringsmaatschappij”, zei Trump dinsdag in een interview met Bloomberg. Prompt daalde de koers van de Taiwanese chipfabrikant TSMC, ASML’s grootste klant.
ASML fungeert ook als een soort verzekeringspremie, als hofleverancier van het belangrijkste apparaat in elke chipfabriek. Door de toegang tot deze chipmachines af te knijpen, met of zonder medewerking van Nederland, krijgt Washington wat grip op China.
Ook het nieuwe Nederlandse kabinet zal geen vuist kunnen maken tegen de Amerikaanse grootmacht. Er is nog geen pan-Europees antwoord op de exportregels die Washington de wereld oplegt. Brussel is daarmee bezig, maar erg snel gaat dat niet. Exportregels zijn vooralsnog een nationale bevoegdheid.
3 Kan ASML machines bouwen waarop de VS geen invloed hebben?
Met verschillende vestigingen en meer dan 8.000 medewerkers in de VS kan ASML zich niet zomaar onttrekken aan de exportregels. Zelfs niet als het bedrijf zou besluiten om onderdelen voor machines op andere plekken te gaan produceren, bijvoorbeeld in Europa.
Op langere termijn kan het beleid van de Amerikanen wel averechts uitpakken. Bedrijven die niet verrast willen worden door onverwachte exportmaatregelen zullen ervoor kiezen om Amerikaanse ingrediënten en leveranciers te mijden. De VS begonnen de technologieoorlog – nog toen Trump president was – met als doel China af te remmen. Het risico is dat Amerika zichzelf in de vingers snijdt.
4 Hoe raakt dit de groei van ASML?
ASML rekent op een groeisprong in de chipindustrie die onder meer wordt aangewakkerd door de vraag naar AI-chips, voor kunstmatige intelligentie. Dat compenseert tegenvallers die ASML in China zou kunnen oplopen.
ASML ziet 2024 als een overgangsjaar en bereidt zich voor door machines alvast vooruit te produceren voor 2025, als de vraag naar nieuwe systemen naar verwachting losbarst. Er zijn ook nieuwe chipfabrieken gepland in de VS en Europa – onderdeel van het geopolitieke spel – maar die bouw wil ondanks forse subsidies niet opschieten. In Azië, is ook ASML’s ervaring, worden de chipfabrieken een stuk vlotter uit de grond gestampt.
Lees ook
Hoe het kabinet met Operatie Beethoven het vertrek van ASML wilde voorkomen
