Anderhalf jaar na de invasie is een containerschip eindelijk weg uit Odesa, maar Russen en zeemijnen liggen op de loer

Anderhalf jaar lag de Joseph Schulte vast aan de kade in Odesa. Het containerschip, varend onder de vlag van Hongkong, was op 23 februari 2022 afgemeerd in de Oekraïense haven, enkele uren voordat Rusland zijn buurland binnenviel met tienduizenden militairen, tanks en gevechtsvliegtuigen. Woensdagochtend verliet het driehonderd meter lange containerschip eindelijk Odesa, voor een niet ongevaarlijke reis langs de westelijke kustwateren van de Zwarte Zee. Russische oorlogsschepen en ronddrijvende zeemijnen vormen de grootste gevaren.

De Oekraïense president Volodymyr Zelensky noemde de gebeurtenis een „belangrijke stap naar het herstel van de vrijheid van de scheepvaart in de Zwarte Zee”. Woensdagavond meldden de eigenaren dat het schip de Oekraïense wateren had verlaten.

De Joseph Schulte, gezamenlijk eigendom van een Chinese bank – waarvan de naam niet bekend wordt gemaakt – en het Duitse Bernhard Schulte Shipmanagement (BSM), is het eerste koopvaardijschip dat Oekraïne verlaat sinds Moskou een maand geleden waarschuwde dat elk schip dat van of naar een Oekraïense haven vaart wordt beschouwd als militair doelwit. De Amerikaanse regering waarschuwde eind juli dat Rusland zich voorbereidde op aanvallen op de civiele scheepvaart op de Zwarte Zee.

Op weg naar Istanbul

Donderdagmiddag voer de Joseph Schulte volgens de scheepstracker van MarineTraffic in de territoriale wateren van Bulgarije. Het schip werd volgens een woordvoerder van BSM donderdagavond in Istanbul verwacht. Ondanks eerdere dreigementen tegen schepen in de buurt van Oekraïense havens had de Russische regering tot donderdagmiddag geen melding gemaakt van de overtocht van het Chinees-Duitse containerschip.

De Joseph Schulte, met ruim tweeduizend containers aan boord, vervoert volgens de Oekraïense minister van Infrastructuur Oleksandr Koebrakov een vracht van meer dan dertigduizend ton, onder meer voedselproducten. Na vertrek uit de haven Odesa zond het containerschip urenlang geen signalen uit, om zoveel mogelijk uit het zicht te blijven. Het schip vaart volgens de reder met een volledig Oekraïense bemanning.

Lees ook: Drie vragen over de Russische aanvallen op Oekraïens voedsel

Een week geleden kondigde de Oekraïense marine al aan dat het land een tijdelijke corridor zou instellen voor koopvaardijschepen die de Oekraïense Zwarte Zee-havens van Pivdennji, Odesa en Tsjornomorsk wilden verlaten. Daar liggen nog zeker zestig vrachtschepen die na de grootscheepse Russische invasie niet meer weg kwamen uit Oekraïne, zei John Stawpert van de International Chamber of Shipping, ’s werelds grootste rederijvereniging, tegen het Amerikaanse persbureau AP. Volgens Stawpert heeft het uitblijven van een Russische reactie op het vertrek van het schip vermoedelijk te maken met de warme banden tussen Beijing en Moskou. Hij acht de kans klein dat meer schepen zullen volgen.

Waarschuwingsschoten

Sinds Rusland half juli de graanovereenkomst opzegde, en daarmee de corridors waardoor schepen Oekraïense landbouwproducten als graan konden vervoeren, is de Zwarte Zee een gevaarlijk gebied voor commerciële scheepvaart. Om zijn dreigementen tegen het internationale maritieme verkeer kracht bij te zetten vuurde een Russisch patrouilleschip afgelopen zondag met machinegeweren waarschuwingsschoten af op het Turkse vrachtschip Sukru Okan, in de internationale wateren voor de kust van Bulgarije, op weg naar de Oekraïense haven van Izmajil. Vervolgens enterden Russische militairen vanuit een Ka-29 gevechtshelikopter het vrachtschip, dat vaart onder de vlag van Palau. Nadat „de inspectiegroep zijn werk had gedaan”, mocht de Sukru Okan zijn reis vervolgen, meldde het Russische ministerie van Defensie naderhand.

President Zelensky’s adviseur Michajlo Podoljak noemde het incident „een duidelijke overtreding van het internationale zeerecht” en „piraterij”.

Lees ook: Met zeedrones dringt Oekraïne de Russische marine op de Zwarte Zee steeds meer terug

Met de opening van een nieuwe, tijdelijke corridor hoopt Kyiv de export van landbouwproducten voort te kunnen zetten. Maar ook nu het eerste schip succesvol lijkt te zijn vertrokken, maken de Russische dreigementen onzeker of Oekraïne in zijn strategie zal slagen. De schepen zijn moeilijk te verzekeren. De Oekraïense regering heeft de Internationale Maritieme Organisatie (IMO) verzekerd dat het eventuele schade aan commerciële schepen in de corridor zal vergoeden.

Graanovereenkomst

De Russische dreigementen tegen koopvaardijschepen op de Zwarte Zee begonnen vorige maand direct na het einde van de zogenoemde graanovereenkomst, die Moskou weigerde te verlengen. Die overeenkomst garandeerde maandenlang een vrije doortocht voor schepen met Oekraïense landbouwproducten via een corridor over de Zwarte Zee. Moskou kondigde vorige maand aan zich weer aan de deal te houden zodra de belemmeringen voor de export van Russisch voedsel en kunstmest worden weggenomen. Daarbij gaat het onder meer over internationale sancties tegen Moskou.

Na het einde van de graandeal probeert Oekraïne zijn landbouwproducten te exporteren via de Donauhavens Reni en Izmajil, aan de grens met Roemenië. Daarvandaan varen schepen ‘binnendoor’ via het Donau-Zwarte Zeekanaal naar de Roemeense havenstad Constanta, waarna de lading haar weg over de Zwarte Zee kan hervatten. Maar sinds Rusland de graandeal opzegde, voerde het land dagenlang luchtaanvallen uit op de Oekraïense landbouwopslagfaciliteiten, niet alleen in Odesa. Ook Reni en Izmajil werden verschillende keren bestookt met Russische aanvalsdrones. Ook deze week werden de opslaglocaties langs de Donau vanuit de lucht aangevallen.