Op de dag van de Russische inval in Oekraïne, 24 februari 2022, zat Celeste Wallander naast president Joe Biden toen deze in het Oval Office belde met Vladimir Poetin. Nu Rusland langzaam oprukt en Oekraïne een zware winter wacht omdat Russische aanvallen er driekwart van de energiecentrales hebben verwoest, lijkt de Amerikaanse onderminister van Defensie voor Internationale Veiligheidszaken nog altijd bereid alles te doen om de Russische president Poetin te weerstaan. „In deze uitputtingsoorlog heeft Rusland weliswaar voordelen, omdat het een groot land is en hulp krijgt van China, Noord-Korea en Iran. Maar Oekraïne wordt gesteund door vijftig landen.”
Wallander, verantwoordelijk voor Rusland, Europa, de NAVO, Eurazië, Afrika en het Midden-Oosten, heeft eigenlijk geen tijd voor interviews, maar maakt een uitzondering omdat ze 16 november deelneemt aan de Nexus Conferentie in Amsterdam. Om zes uur ’s ochtends, een paar uur voor haar werkdag op het Pentagon begint, zit ze in haar huis in Bethesda, Maryland klaar voor een Zoom-gesprek van een uur met NRC. Een Perzisch tapijt geeft warmte aan de kleine studeerkamer. Op een lessenaar liggen foto’s van haar drie kinderen en haar man.
Het Oekraïense leger staat er slecht voor. De soldaten zijn uitgeput, worden niet afgelost en hebben niet genoeg wapens. Dreigt Oekraïne de oorlog te verliezen?
„De Russen boeken inderdaad vooruitgang op het slagveld, maar deze oorlog is nog niet voorbij. Oekraïne kan zich nog altijd verdedigen. Het moet alleen andere strategische keuzes maken. Tegelijkertijd moeten de Oekraïners hun slagkracht weer op orde krijgen. De VS helpen daarbij. Op dit moment volgen Oekraïense militairen gevechtstrainingen in Europese landen. Het is dus allesbehalve een verloren zaak.”
Toch heeft Oekraïne nog geen toestemming om met westerse raketten diep landinwaarts Russische vliegbases aan te vallen. Waarom niet?
„De VS hebben langeafstandsraketten aan Oekraïne geleverd, die ook met succes gebruikt zijn voor het vernietigen van diverse andere strategische doelen. De vraag is echter niet of Oekraïne bepaalde strategische wapens krijgt, maar wat zijn strategie en militaire doelen zijn. Op dit moment zijn dat de verdediging van de stad Pokrovsk, het behoud van het veroverde Russische grondgebied bij Koersk, het verminderen van de Russische slagkracht op de Krim van waaruit Midden-Oekraïne wordt bestookt, en het op gang houden van de vrachtvaart via de Zwarte Zee en daarmee van de Oekraïense economie.
„Het is niet zeker of de dynamiek van de oorlog verandert bij de inzet van langeafstandsraketten op Russisch grondgebied. Oekraïne zet op dit moment vooral onbemande drones in om strategische doelen in Rusland aan te vallen. Het heeft dus een mix aan middelen ter beschikking. Maar wat het nu echt nodig heeft, zijn focus, nieuwe strategieën, training en herbemanning en -bewapening van zijn brigades.”
Toch zeggen vooraanstaande militaire experts dat die militaire steun ontoereikend is en te laat komt.
„Oekraïne is belangrijk voor de veiligheid van Europa, maar ook voor die van de VS en de rest van de wereld. Daarom doen de VS alles om het te geven wat het nodig heeft. Maar we hebben ook andere verplichtingen. Als wereldmacht moeten we rekening houden met onze belangen elders, niet alleen in Europa, maar ook in het Midden-Oosten en China.”
Besefte u toen Rusland in februari 2022 Oekraïne binnenviel dat het zo’n lange oorlog zou worden?
„Aanvankelijk niet. Dat gold ook voor het Kremlin, dat in een paar maanden tijd Kyiv dacht te kunnen innemen om de regering van [president Volodymyr] Zelensky omver te werpen en een Russische marionettenregering te installeren. Dat mislukte, omdat de Oekraïners met veel inventiviteit en moed de Russische aanval hebben afgeslagen.”
Ziet u een spoedig einde komen aan deze oorlog? En als dat einde er komt, hoe ziet dat er dan uit?
„Niemand kan de afloop ervan precies voorspellen. Het enige wat we weten is dat aan ieder conflict een einde komt. Voor de VS is het belangrijk ervoor te zorgen dat Oekraïne zich kan verdedigen, eigen grondgebied kan heroveren en Russisch territorium kan blijven aanvallen om vijandelijke operaties te verstoren. Ook zorgen we ervoor dat het zich in de sterkst denkbare militaire en politieke positie bevindt voor als Poetin beseft dat deze oorlog een strategische mislukking is en hij zijn doel niet zal bereiken.”
Waar is dat doel van Poetin precies?
„Het is een groot misverstand dat Poetin heel Oekraïne zou willen annexeren. In werkelijkheid wil hij alleen maar de toekomst van dat land bepalen door het aan Rusland te onderwerpen. Tot dusverre laten de Oekraïners dat niet gebeuren. Zij willen niet terug in de Russische imperialistische schoot. Oekraïnes toekomst is een Europese en omvat zowel een lidmaatschap van de EU als van de NAVO.
„Poetin ziet democratieën op het grondgebied van de voormalige Sovjet-Unie en haar imperium in Oost-Europa als een bedreiging. Aan het einde van de Koude Oorlog had Rusland een kans om zelf zo’n democratie te worden. De meeste Russen willen volgens mij nog steeds in een land wonen waar ze zelf hun leiders kunnen kiezen en ter verantwoording roepen, een land zonder een door corruptie getekende en op politieke clans gebaseerde economie. Maar Poetin is nu eenmaal aan de macht gekomen dankzij zo’n cliëntelistisch systeem en behoudt op basis daarvan zijn macht.”
Poetin is niet alleen. Een heel cohort vazallen profiteert mee van zijn corrupte autoritaire systeem
Was een mogelijk Oekraïens NAVO-lidmaatschap een aanleiding voor de Russische invasie?
„Het was er hoogstens onderdeel van, omdat de NAVO een alliantie van democratische landen is. Het gaat Poetin om controle over het Oekraïense buitenland- en veiligheidsbeleid. Daarnaast wil hij het binnenlandse bestuur van Oekraïne kunnen bepalen.
„Bij het Majdan-protest in Oekraïne van eind 2013, begin 2014 ging het ook niet om een Oekraïens NAVO-lidmaatschap, maar over een partnerschap met de EU op het gebied van vrijhandel en visumvrij reizen. Zo’n verdrag zou Oekraïne hebben losgetrokken uit de invloedssfeer van het Kremlin.”
Mag Oekraïne alsnog NAVO-lid worden als het een staakt-het-vuren met Rusland bereikt? Of zijn er andere veiligheidsgaranties denkbaar?
„Als Oekraïne tot een wapenstilstand met Rusland besluit, houdt de betrokkenheid van de VS en Europa niet op. Zo zijn we op het ministerie van Defensie druk bezig met de vorming van een coalitie van landen die Oekraïnes toekomstige veiligheidsstructuur zullen opbouwen. Daarbij gaat het niet alleen om militaire hulp waarmee het land verdedigd kan worden, maar ook om een modern leger dat binnen NAVO-structuren kan vechten. Door zo’n robuuste verdedigingscapaciteit krijgt Oekraïne een geloofwaardige afschrikking en dat is de beste manier om te voorkomen dat het opnieuw aangevallen wordt.”
Betekent dat op den duur een volwaardig lidmaatschap van de NAVO?
„Zodra Oekraïne voldoet aan alle eisen, dan gebeurt dat.”
Gaat dat niet jaren duren?
„Het kan heel snel gaan. Oekraïne is een democratie met vrije en eerlijke verkiezingen en vreedzame machtswisselingen. Ook heeft het als een partnerland met de EU samengewerkt om te voldoen aan de EU-standaarden op het gebied van corruptiebestrijding en politieke verantwoordelijkheid. Het land beweegt zich dan ook in de richting van de toetredingseisen van de NAVO en de EU. Tot het zover is, moeten we Oekraïne helpen om volledig aan die ambities te voldoen.”
Lees ook
Zelensky’s overwinningsplan: eindelijk dat NAVO-lidmaatschap
Denkt u dat Poetin ook een oorlog tegen de NAVO aandurft?
„Ik denk niet dat de meeste Russen zo’n oorlog willen. En het Kremlin weet dat. Alles wijst erop dat ze daar in dat opzicht heel voorzichtig zijn. Het is jammer voor Oekraïne en Europa dat Poetin in staat is geweest het valse narratief te verspreiden dat Rusland een historisch recht had om de Krim te annexeren en dat veel Russen toen stonden te juichen. Waarbij je er natuurlijk rekening mee moet houden dat Russen niet over goede, onafhankelijke informatie beschikken.”
We zien die Russische desinformatie ook in toenemende mate in het Westen opduiken. Steeds meer mensen lijken er zelfs in te geloven.
„Dat klopt. In het Westen duikt steeds vaker het imperialistisch getinte verhaal op van Ruslands natuurlijke recht op Oekraïne en van niet-nagekomen afspraken over de NAVO-uitbreiding in Oost-Europa. Tegelijkertijd laat een meerderheid van de westerse bevolking zich nog altijd niet door dat verhaal beïnvloeden en blijft zij de NAVO steunen. Die steun bestaat ook in de Verenigde Staten, zowel bij Republikeinen als bij Democraten. De wil van beide partijen om Oekraïne in staat te stellen zichzelf te verdedigen tegen de Russische agressie blijft heel sterk.”
Kan dat veranderen als Donald Trump president wordt? Hij heeft meerdere keren gedreigd uit de NAVO te stappen.
„Ik herhaal dat er in de VS een sterke publieke steun bestaat voor het NAVO-lidmaatschap en het Amerikaanse militaire leiderschap in Europa. De VS zijn zich bewust van onze gemeenschappelijke waarden. Wij beseffen dat buitenlandse conflicten niet tot het buitenland beperkt blijven en ook een bedreiging voor de Amerikaanse nationale veiligheid vormen. Die betrokkenheid bij Europa zal dan ook door beide partijen worden voortgezet, zo verwacht ik op grond van mijn vele gesprekken met leden van het Congres.”
Als Oekraïne tot een wapenstilstand met Rusland besluit, houdt de betrokkenheid van de VS en Europa niet op
Nog even terug naar Moskou. Zien de VS een alternatief voor Vladimir Poetin?
„De afgelopen twintig jaar heeft het Kremlin bijna ongemerkt, in kleine stapjes, iedere onafhankelijke politieke stem in Rusland vernietigd. Niet alleen door partijen te verbieden en de vrije media in handen te krijgen, maar letterlijk door een aantal oppositieleiders te vermoorden.
„Maar het Poetin-regime is niet alleen wreed, het is ook verfijnd. Het regeert niet alleen door middel van onderdrukking, maar weet ook zijn burgers wijs te maken dat dit goed voor hen is. Er is dan ook geen uitzicht op een spoedig einde van het Poetinisme. Ik gebruik die term opzettelijk, omdat Poetin niet alleen is, maar er een heel cohort vazallen meeprofiteert van zijn corrupte autoritaire systeem. In hun rangen worden de nieuwe leiders klaargestoomd. Het Poetinisme zal dus niet vanzelf verdwijnen als Poetin van het toneel stapt.
„We bevinden ons daardoor in een situatie waarin Rusland niet alleen een acute bedreiging is voor de trans-Atlantische gemeenschap en Europa in bredere zin, maar ook een chronische bedreiging. Alleen met veerkracht en een langetermijnperspectief kunnen we militaire operaties zoals de Russische invasie in Oekraïne voorkomen. Op die manier kunnen we ook de desinformatie bestrijden, waarmee Rusland probeert onze samenlevingen te ondermijnen. Het zal de taak van een hele generatie worden.”
Bestaat de kans dat Rusland Georgië binnenvalt, nu de parlementsverkiezingen daar gemanipuleerd lijken te zijn door pro-Kremlinpartij Georgische Droom, en de oppositie en de president daartegen protesteren?
„Dat risico bestaat altijd, zeker omdat het Kremlin al eens eerder met militair geweld een buurland is binnengevallen. Maar liever gebruikt Poetin politieke invloed. Zijn band met de leiding van Georgische Droom is voor hem een ideaal middel om de binnen- en buitenlandse politiek van Georgië te kunnen bepalen.
Lees ook
Groeit Salome Zoerabisjvili, de president van Georgië, uit tot boegbeeld van het verzet?
„Toch valt militair geweld niet uit te sluiten. Rusland bezet nog altijd Georgisch grondgebied in Abchazië en Zuid-Ossetië. Daarmee houdt het de binnenlandse politiek van Georgië in zijn greep. Je kunt het vergelijken met de Russische bezetting van Transnistrië in Moldavië of van de Krim, Donetsk en Luhansk sinds 2014. Uiteindelijk wil Poetin overal zijn marionetten neerzetten.”
