Met barbecues, vuurwerk en een lang weekend vrij zullen de VS donderdag hun Onafhankelijkheidsdag weer groots vieren. Maar voor progressieve Amerikanen zal deze 4th of July deels overschaduwd worden door het oordeel dat het Hooggerechtshof maandag velde in ex-president Donald Trumps verzoek om bescherming van strafvervolging. Het hof verleende hem die immuniteit gedeeltelijk. En 248 jaar nadat ze zich ontworstelde aan het koloniale juk van de Britse monarchie, zou de Amerikaanse republiek daarmee een ‘koning’ hebben: de president.
Zo luidde althans het minderheidsstandpunt dat de drie progressieve leden van het hof innamen in deze zaak, die Trump had aangespannen wegens de federale aanklacht tegen hem voor zijn rol bij de Capitoolbestorming van 6 januari 2021. „De verhouding tussen de president en het volk dat hij dient is onherroepelijk veranderd”, schreef de linkse hoge rechter Sonia Sotomayor. „Bij elk gebruik van zijn officiële macht is de president nu een koning die boven de wet staat.”
Dat ‘Amerika weer een koning heeft’ was maandag hét terugkerende argument in de linkse kritiek op het baanbrekende immuniteitsvonnis. „Dit land is gesticht op het principe dat er geen koningen zijn in Amerika”, sprak Democratisch president Joe Biden in een vijf minuten durende televisierede. „Iedereen, iedereen is gelijk voor de wet. Niemand, niemand staat boven de wet. Zelfs de president niet.”
Uitspraak met grote gevolgen
Ook Michael Waldman van het gerespecteerde juridische kenniscentrum Brennan Center for Justice kwam tot die conclusie. Het hof verleent presidenten weliswaar ‘slechts’ immuniteit voor daden begaan binnen zijn constitutionele macht en niet voor „onofficiële” daden buiten zijn rol als president. „Maar het liet daarbij na duidelijk te maken dat het proberen te dwarsbomen van de grondwettelijke machtsoverdracht geen officiële daad betreft.” Trumps aanhang bestormde begin 2021 het Capitool in een ultieme poging de vaststelling van Bidens verkiezingszege nog te saboteren.
Lees ook
Hof VS: Trump geniet geen immuniteit voor strafvervolging, maar vonnis verleent hem wel mogelijk cruciaal uitstel
De schade die het wekenlang talmende hof met deze uitspraak aanricht, gaat veel verder dan de cruciale tijdswinst die het Trump verleent in zijn race terug naar het Witte Huis, aldus Waldman. Zo bepaalde het hof dat rechters bij het maken van een onderscheid tussen officiële en onofficiële daden de motieven van de president niet in ogenschouw mogen nemen.
Ook zou een jury geen kennis mogen nemen van andere delen van een criminele samenzwering wanneer officiële daden van de president daar deel van uitmaakten. Dit laatste ging zelfs de (door Trump voorgedragen) conservatieve hoge rechter Amy Coney Barrett te ver: natuurlijk moet de context van een criminele daad in ogenschouw kunnen worden genomen, stelde zij in een afwijkende deelvonnis.
In feite, stelt Waldman, gaat het hof mee in Richard Nixons beruchte verweer gedurende het Watergate-schandaal: ‘Als de president het doet, kan het niet onwettig zijn’. Een halve eeuw geleden stelden de hoge rechters Nixon op dat punt nog in het ongelijk (en dwongen ze hem zijn geluidsopnames uit het Oval Office over te dragen, waarmee zijn lot bezegeld werd). De jaren zeventig waren dan ook een tijd dat beide partijen de decennialang gegroeide macht van de president wilden insnoeren.
Het huidige hof keert die trend. Zo somde Sotomayors minderheidsoordeel voorbeelden op waarin de president voortaan geen strafvervolging meer zou hoeven vrezen. „Een elite-eenheid van de mariniers opdracht geven om een politieke rivaal te executeren? Immuun. Een militaire coup organiseren om de macht te behouden? Immuun. Smeergeld aannemen in ruil voor een pardon? Immuun. Immuun, immuun, immuun.”
Originele lezing van de Grondwet
Het wantrouwen van links Amerika tegen de ‘supermeerderheid’ van zes, door Republikeinse presidenten voorgedragen conservatieve hoge rechters, was al voor maandag groeiende. Trump (78) had tijdens zijn eerste – en vooralsnog enige – ambtstermijn (2017-2021) het geluk dat hij drie justices kon vervangen, die in de VS voor het leven benoemd worden. In een langlopend opinie-onderzoek van peilingbureau Gallup zei in september vorig jaar nog maar 41 procent van de ondervraagden het werk van het hof te waarderen – een historisch dieptepunt.
De conservatieve opperrechters kunnen de VS nog decennialang op allerlei vlakken naar rechts sturen: van vrij wapenbezit tot het uitkleden van de macht van federale agentschappen
Het hof nam de afgelopen jaren enkele baanbrekende besluiten die lijnrecht ingingen tegen de politiek-maatschappelijke consensus. Dieptepunt voor veel Amerikanen was de vernietiging van het federale grondrecht op abortus, in juni 2022. Door die kwestie weer neer te leggen bij de individuele staten, is abortuszorg in een twintigtal conservatieve staten fors ingeperkt of bijna totaal verboden.
Bij deze en andere controversiële besluiten beroepen de conservatieve rechters zich echter op hun zo letterlijk mogelijke interpretatie van de Grondwet. Met die ‘originele’ lezing van de constitutie kunnen ze de VS nog decennialang op allerlei vlakken naar rechts sturen: van vrij wapenbezit tot het uitkleden van de macht van federale agentschappen.
Schandalen, vlaggen en vrouwen
De twee meest uitgesproken ‘originalists’ zijn Clarence Thomas en Samuel Alito. En juist zij kwamen de afgelopen jaren in opspraak door veronderstelde belangenverstrengeling. Ze bleken zich met snoepreisjes, collegegeld voor een kind of via een dubieuze vastgoedtransactie te hebben laten fêteren door miljardairs die ook zaken voor het hof hadden lopen. Eind vorig jaar nam het hof in reactie op deze onthullingen nieuwe ethische regels aan, maar een mechanisme om die te handhaven is er niet.
Ook kwamen beide rechtse houwdegens in opspraak via hun respectievelijke echtgenotes. Thomas’ vrouw Ginny bleek als fervent Trump-aanhangster in opmaat naar de Capitoolbestorming te sms’en met de stafchef van de president over manieren om de verkiezingsuitslag nog ongedaan te maken. Alito’s vrouw Martha-Ann vocht in diezelfde verhitte transitieweken een politieke burenruzie uit door de Amerikaanse vlag op z’n kop te hangen als S.O.S.-signaal nu Trump niet herkozen was.
Beide rechters negeerden oproepen van links om zich vanwege deze privé-incidenten terug te trekken in Trumps immuniteitskwestie. Maar zelfs als zij zichzelf gewraakt hadden, was het vonnis van maandag nog met 4-3 tot stand gekomen.
Schaduwmacht achter de troon
Links Amerika panikeert inmiddels dat een andere hoeksteen van hun republiek snel erodeert: de trias politica. De drie progressieve hoge rechters schreven maandag in hun minderheidsoordeel dat het immuniteitsvonnis niet alleen de wetgevende macht van het Congres insnoert en de uitvoerende macht van de president uitbreidt, maar dat het Hooggerechtshof ook zijn eigen rechtsprekende macht vergroot. Commentator Joy Reid van de linkse nieuwszender MSNBC vergeleek het hof met ‘de hand van de Koning’, een machtige adviseur achter de troon, bekend uit de populaire tv-serie Game of Thrones.
Die schaduwmacht wordt gepersonifieerd door Leonard Leo. Met zijn ultrakatholieke Federalist Society was deze invloedrijke lobbyist de afgelopen decennia dé belangrijke gangmaker achter de benoeming van honderden conservatieve rechters op zowel federaal als staatsniveau.
Leo zou, volgens onthullingen van journalistiek platform ProPublica, betrokken zijn geweest bij het fêteren van hoge rechter Alito met een luxueus vistripje naar Alaska door een miljardair. De Democraten in de justitiecommissie van de Senaat hebben hier al een onderzoek naar geopend en Leo gedagvaard om informatie te verstrekken. Dat weigert hij. Mocht deze kwestie voor het Hooggerechtshof belanden, dan kan Leo gerust zijn: vijf van de hoge rechters hebben banden met zijn Federalist Society.
