Als je niet van regels houdt

Geen liberaal of hij heeft een hekel aan van boven opgelegde regels. Als er wat afgesproken moet worden, kunnen ze dat zelf wel. Zelfregulering heet dit in de terminologie van de markt. Maar zo’n systeem waarbij het eigen initiatief zich uitstrekt tot zelfbeperking, werkt niet, constateert de voorzitter van de Duitse financiële toezichthouder, nu de cryptovaluta-wereld opgeschrikt wordt door het ene na het andere schandaal.

Zelf-reguleren lijkt iets wat toplieden en hun bedrijven behoren te doen, maar zo is het begrip niet begonnen. Toen het voor het eerst opdook in het Engels in het laatste kwart van de 19de eeuw, sloeg het op machines die zo geconstrueerd waren dat ze zelf hun snelheid konden regelen.

Lijntjes

Regelen en reguleren lijken niet alleen op elkaar, ze stammen ook van dezelfde Latijnse bron, regula dat ‘lat’ betekent. Omdat een lat gebruikt werd om op ongelinieerd perkament of papier lijntjes te trekken voor de regels van een tekst, stond regula al heel snel ook voor regel. Ook in de zin van regels van een reglement, want dat is immers een opsomming van regels.

Dat reguleren oorspronkelijk recht of regelmatig maken betekent, blijkt nog bij de tandarts want die reguleert of regulariseert een gebit. Decennialang hebben wij in Nederland bovendien gedacht dat het reguleren van de grote rivieren – het rechttrekken van de bochten – profijtelijk was. Het water zowel als de scheepvaart bereikten sneller de zee. Nu beseffen we dat een bochtenlandschap niet alleen zijn charme heeft maar ook uitwijkplaatsen biedt in tijden van hoog water.

Ongereguleerde aanvoer van goederen betekent dat grootafnemers er nooit zeker van kunnen zijn of een bestelde hoeveelheid op het afgesproken tijdstip arriveren. De toestroom blijkt onregelmatig. Gereguleerde handel en gereguleerde markten vinden niet alleen plaats met de regelmaat van de klok, maar zijn ook onderhevig aan regels, bij voorkeur regels die om concurrentievervalsing te voorkomen ook elders gelden. Actiegroepen en sommige politici vragen zich al jaren af of het niet goed zou zijn de drugshandel te reguleren. En dan doelen ze niet meer op regelmatige tijdstippen maar op een markt die onderworpen is aan verordeningen. Dus regels als synoniem aan wetten en bepalingen.

Gelovigen

Maar reguleren werd ook elders gebruikt. Van de betekenis ‘langs een lineaal trekken’, ‘recht maken’ tot ‘richten’ is maar een kleine stap en vandaar dat gelovigen zich eertijds konden reguleren naar Gods woord. Maar het is niet waarschijnlijk dat deze, ouderwetse, betekenis met zijn religieuze, morele bijklank gebruikt wordt in het moderne zelfregulering. Dat is nu een term uit de wereld van het grote bedrijfsleven en zegt tegelijk ‘overheid bemoei je niet met ons’ en ‘wij houden niet van regels en beperkingen maar als het moet, weten wij wel hoe ons te matigen’.

Alsof zelfregulering zoiets is als zelfbeheersing. Maar zelfbeheersing krijgen mensen pas na langdurige opvoeding en veelvuldige correcties onder de knie. Het wordt na veel oefening een innerlijke kwaliteit; zelfregulering moet het resultaat zijn van aan elkaar opgelegde regels.