Alles is anders bij deze Algemene Politieke Beschouwingen. ‘Er ís geen coalitie meer.’

Een kabinet dat gevallen is, de coalitie verdeeld, de oppositie versnipperd en veel wissels in het politieke leiderschap. Normaal gesproken zijn de Algemene Politieke Beschouwingen in de Tweede Kamer het belangrijkste debat van het jaar, waarbij het kabinet de plannen voor het komend jaar verdedigt. Maar inmiddels zijn de panelen nogal verschoven. Met nieuwe of uitgespeelde hoofdrolspelers, niet al te ingrijpende beleidsvoornemens en vooral: de verkiezingen staan voor de deur. Naar wat voor debat kijken we de komende twee dagen?

De vervroegde verkiezingen maken de ‘APB’ dit keer atypisch. Twee maanden voor Nederland naar de stembus gaat, staat inmiddels elke partij al volop in de campagnestand. Iedereen zal zich bij dit goed bekeken debat willen manifesteren. Alleen niet in de gebruikelijke rolverdeling: de oppositie valt de premier aan, de coalitie neemt hem in bescherming.

In de aanloop naar het debat deden veel partijen al eigen voorstellen. Daarbij valt op dat de vier regeringspartijen van Rutte IV elkaar definitief hebben losgelaten en er nieuwe politieke bondjes ontstaan.

Het CDA onder de nieuwe leider Henri Bontenbal kwam met een progressief voorstel: klimaatvriendelijk en nivellerend. De partij wil privéjets van de superrijken gaan belasten. De opbrengst – geschat tussen 220 en 260 miljoen euro – moet de energierekening voor huishoudens en kleine bedrijven juist omlaag brengen.

Lees ook: Deze Miljoenennota laat zien: de grote overheid is een blijvertje

Accijnskorting diesel en benzine

Een ingrijpender voorstel, zowel politiek als financieel, komt van de VVD. De grootste regeringspartij wil dat de accijnskorting op diesel en benzine blijft gehandhaafd. Het opnieuw verhogen van deze brandstofbelasting zou een liter benzine aan de pomp vanaf 1 januari 21 cent per liter duurder maken. De korting was vorig jaar als tijdelijke koopkrachtmaatregel ingevoerd na de energiecrisis door de Russische inval in Oekraïne. Regeringspartij VVD, in verkiezingstijd altijd een pleitbezorger voor de automobilist, lijkt voor deze wijziging van de Miljoenennota inmiddels al een Kamermeerderheid te hebben verzamelen, met steunverklaringen van onder meer de PVV, de SP en BBB.

Het schrappen van de voorgenomen accijnscorrectie kost de schatkist naar schatting 1,2 miljard euro, dat de VVD wil betalen met „geld dat nog niet besteed is, dat er nog ligt”, zei fractievoorzitter Sophie Hermans tegen de NOS. De VVD denkt aan het zogeheten Nationaal Groeifonds, door het vorige kabinet op gericht om met investeringen in innovatie de economische groei aan te jagen.

Coalitiegenoot D66 keert zich juist tégen het voorstel van de VVD. „Een slecht plan”, reageerde fractievoorzitter Jan Paternotte dinsdag. „Het is slecht voor het klimaat en je helpt maar een deel van de Nederlanders. Alleen de mensen met een benzineauto.” D66 kwam maandag zelf met voorstellen die de koopkracht van middeninkomens verbeteren, waaronder een extra belastingvoordeel voor mensen met een baan en een hogere kinderopvangtoeslag voor mensen met kinderen.

De nieuwe lijsttrekkers Yesilgöz en Jetten zullen zich vanuit ministersvak K moeten inhouden

De ChristenUnie, de kleinste deelnemer in Rutte IV, sloot een opvallend bondgenootschap. Niet met een scheidend coalitiepartner, maar met de nieuwe linkse combinatie van GroenLinks en PvdA. De drie partijen hebben maatregelen bedacht waarmee ze komend jaar de koopkracht van minima nog meer willen verbeteren, met onder meer een eerste verhoging van het minimumloon en het schrappen van prijsstijgingen in het openbaar vervoer. Kosten: 2,4 miljard euro. Het ‘Pakket Bestaanszekerheid’ leest als een heuse tegenbegroting, met financiële dekking door hogere belastingen voor banken en grote bedrijven. Een merkwaardige figuur voor de ChristenUnie, die met drie bewindslieden meeschreef aan de Miljoenennota.

Zo zijn de scheidslijnen tussen partijen die elkaar in de afgelopen jaren vaak hebben bestreden diffuus en flexibel. Partijen komen middenin deze campagne vooral met voorstellen voor gunstig beleid: lastenverlichting boven hogere belastingen, investeringen boven bezuinigingen.

Bij de tweedaagse generale repetitie voor de verkiezingscampagne speelt één complicatie: lang niet alle lijsttrekkers zullen in beeld komen. De vele wijzigingen in het politiek leiderschap maken dat veel nieuwe gezichten in de Tweede Kamer niet aan het woord komen. Van de (potentieel) grote partijen doen alleen Pieter Omtzigt en Caroline van der Plas mee, nu nog met kleine fracties vertegenwoordigd. De nieuwe lijsttrekkers van VVD en D66 zijn weliswaar aanwezig, maar Dilan Yesilgöz en Rob Jetten zullen zich vanuit ministersvak K moeten inhouden – traditioneel voert alleen de minister-president namens het kabinet het woord.

Niet eens een Kamerpas

Frans Timmermans, de leider van GroenLinks-PvdA is er überhaupt niet bij; hij heeft vermoedelijk nog niet eens een Kamerpas. Jesse Klaver zal namens beide partijen het woord voeren; scheidend PvdA-fractievoorzitter Attje Kuiken heeft besloten om bij haar laatste grote debat als secondant naast hem te gaan zitten. Even hoopte Klaver, op papier de grootste oppositiepartij, als eerste het woord te mogen voeren (gunstig om de toon van het debat te zetten), maar formeel zijn de twee linkse fracties nog niet gefuseerd. Dus zal evenals de laatste jaren PVV-leider Geert Wilders het debat aftrappen.

Anders dan anders, deze Algemene Politieke Beschouwingen, maar demissionair premier Rutte ziet ze met vertrouwen tegemoet. „Ik vind de kabinetsplannen zeer goed te verdedigen”, zei hij dinsdagmiddag ontspannen in gesprek met de parlementaire pers. Dat andere partijen met ándere kostbare plannen komen, vindt de vertrekkend premier niet zo gek. „Dat hoort bij deze verkiezingstijd. Partijen zullen hun profielpunten zoeken.” Dat hij daarbij niet langer op voorhand kan rekenen op de steun van een Kamermeerderheid, evenmin. „Er ís geen coalitie meer.”