Nadat afgelopen zaterdag een tankwagen in Nigeria explodeerde, is het dodental opgelopen naar 98. Dat melden internationale persbureaus maandag. Het ongeluk gebeurde in de stad Suleja, centraal gelegen in het Afrikaanse land. Een tankwagen kantelde en brandstof begon te lekken. Een menigte had zich verzameld bij het voertuig om de brandstof op te vangen, toen vervolgens een explosie plaatsvond.
Dergelijke ongelukken gebeuren vaker in het door armoede geteisterde land. De brandstofprijzen in Nigeria zijn flink gestegen, nadat de overheidssubsidie op benzine en diesel in 2023 werd afgeschaft. Sindsdien is de prijs van benzine vervijfvoudigd. Na het kantelen van de wagen renden mensen met jerrycans naar de plek om brandstof op te rapen, daarna explodeerde de tank. Bij een vergelijkbaar incident in oktober kwamen uiteindelijk meer dan 150 mensen om het leven.
Mohammed Idris, de Nigeriaanse minister van Informatie, is afgereisd naar de locatie van de ramp, meldt de Nigeriaanse televisiezender TVC News. Hij heeft aangekondigd dat de overheid alles op alles zet om de gewonden na de ramp van goede gezondheidszorg te voorzien. Ook heeft hij het opvangen van benzine uit gekantelde tankwagens veroordeeld: het is volgens de Nigeriaanse overheid onacceptabel dat mensen op die manier hun eigen leven in gevaar brengen.
Zeker twintigduizend winkeldieven hoefden afgelopen jaar geen schadevergoeding te betalen aan de winkels waar ze hadden toegeslagen. Dat komt doordat de politie sinds begin 2024 nauwelijks nog gegevens van gearresteerde winkeldieven doorgeeft aan winkeliers. Supermarkten en andere winkelbedrijven kunnen de dieven daardoor niet aansprakelijk stellen en 181 euro schadevergoeding eisen.
Dat vertellen Stichting DAAD (een onafhankelijke organisatie die toezicht houdt op deze vorm van civiele aansprakelijkstelling) en de twee belangrijkste organisaties die voor winkels de schadevergoeding innen tegen NRC.
Het probleem is niet een-twee-drie op te lossen
Los van de strafrechtelijke aanpak door politie en justitie, is het voor winkeliers mogelijk dieven civielrechtelijk aan te pakken voor het plegen van een onrechtmatige daad. De pleger van zo’n daad is wettelijk verplicht om de schade te vergoeden. Deze civielrechtelijke benadering werd het afgelopen decennium populairder. Uit het recentste jaarverslag van Stichting DAAD blijkt dat in 2023 ruim 31.000 winkeldieven civielrechtelijk werden aangesproken, een stijging van bijna de helft in twee jaar tijd. Maar over 2024 valt dat aantal naar verwachting fors lager uit.
Directeur Niels van Os van SODA, dat naar eigen zeggen als gemachtigde voor zo’n 80 procent van alle winkels (waaronder Albert Heijn en Jumbo) de boetes int voor winkeldiefstallen, stelt dat deze organisatie sinds februari van zeker twintigduizend winkeldieven niet de gegevens heeft ontvangen van de politie.
Problemen
Ook Rogier Bakker, directeur van Overlastregistratie Nederland dat onder meer voor Vomar boetes int, zegt dat hij sinds februari nog maar een fractie van de opgevraagde gegevens ontvangt. „Door organisatorische problemen bij de politie worden ondernemers nu ernstig beperkt in het verhalen van de schade van winkeldiefstal”, constateert Stichting DAAD-bestuurder Lex Westerman.
Aan benadeelden van een strafbaar feit mag de politie gegevens over de dader verstrekken. Van winkeldieven werden die jarenlang automatisch verstrekt. Toen dat strijdig met de privacyregels bleek, werd een nieuwe werkwijze ingesteld. Daarbij werden de gegevens van winkeldieven eerst handmatig en op basis van het vierogenprincipe gecontroleerd door politiemensen, alvorens te worden doorgestuurd. De privacydesk van de eenheid Midden-Nederland was verantwoordelijk voor alle verstrekkingen.
De huidige problemen ontstonden in februari, toen de eenheid Midden-Nederland besloot niet langer de landelijke gegevens te verstrekken. Sindsdien moeten winkelbedrijven en hun vertegenwoordigers, zoals SODA, aankloppen bij alle tien afzonderlijke politie-eenheden. „Die hebben allemaal een eigen beleid rondom verstrekkingen. In de praktijk leidt dit ertoe dat nog nauwelijks gegevens van winkeldieven worden gedeeld”, zegt DAAD-bestuurder Westerman.
Er bestaan twee vormen van civiele aansprakelijkstelling. Bij de ene variant wordt de aansprakelijkstelling in de winkel afgehandeld, zonder aangifte, zonder tussenkomst van de politie. Voorwaarde is dat de winkeldief zich identificeert en doorgaans ook direct 181 euro betaalt. Bij de andere variant verschijnt de politie wel ter plekke, bijvoorbeeld omdat het een veelpleger betreft of een dief die zich niet wil legitimeren. Bij deze variant stokt de gegevensverstrekking .
Lees ook
Rondtrekkende bendes stelen voor tienduizenden euro’s aan dagcrèmes, tandpasta en scheermesjes
Vervolging
Politie en justitie zitten al langer in hun maag met de hoeveelheid tijd die winkeldiefstal ze kost. Ze willen juist minder met de arbeidsintensieve arrestatie en vervolging van winkeldieven bezig zijn, omdat dit ten koste gaat van de aanpak van zwaardere misdrijven.
Zo werd in 2022 het ‘reprimande-beleid’ ingevoerd. Sindsdien krijgt een meerderjarige winkeldief die voor het eerst wordt aangehouden slechts een waarschuwing – mits de buit bescheiden is. Hij wordt niet vervolgd en krijgt geen strafblad.
Politie en justitie willen juist minder tijd besteden aan de arbeidsintensieve arrestaties en vervolgingen van winkeldieven
Momenteel bespreken politie en justitie een nieuw vervolgingsbeleid, waarbij ‘lichte’ delicten, zoals winkeldiefstal, in principe niet meer vervolgd worden. De huidige korpschef Janny Knol deed ervaring op met een dergelijke aanpak in haar vorige functie als hoofd van de eenheid Oost-Nederland. OM-topman Rinus Otte noemde een dergelijke benadering tegen NRC vorig jaar „een heel aansprekende”. De civiele aanpak van winkeldiefstal wordt dan juist belangrijker, omdat de strafrechtelijke aanpak achterwege blijft.
In dit licht vindt toezichthouder Westerman de gang van zaken bij de politie moeilijk te plaatsen. Hij wijst erop dat de Tweede Kamer eind vorig jaar juist twee moties aannam om de gang van zaken rond winkeldiefstal te versoepelen. Zo prijst een motie van de Kamerleden Michon-Derkzen (VVD), Kisteman (VVD) en Boswijk (CDA) de effectiviteit van civiele afdoening van winkeldiefstal. Ook wordt in de motie het kabinet opgeroepen met een plan van aanpak te komen om de publiek-private samenwerking bij winkeldiefstal te verbeteren.
181 euro
In een reactie op vragen van NRC erkent de politie dat „een aanzienlijke hoeveelheid” aan verzoeken over de gegevens van winkeldieven openstaat. Dat probleem is echter niet „een-twee-drie op te lossen” onder meer vanwege capaciteitsproblemen, ook moeten werkprocessen en privacywetgeving worden aangepast. Volgens de politie wordt gewerkt aan de invoering van een uniform landelijk proces voor gegevensverstrekking, maar heeft dat „nog tijd nodig”.
Een rekensom leert dat bij SODA aangesloten winkels tot nog toe een kleine 4 miljoen euro aan schadeloosstelling misliepen. Volgens directeur Van Os is de schade echter niet alleen in geld uit te drukken. De civiele aansprakelijkstelling en 181 euro die winkeldieven moeten betalen, weerhouden het gros van nogmaals in de fout gaan. Dat recidive zo wordt verminderd, baseert Van Os op interne gegevens over civiele aansprakelijkstelling die zonder tussenkomst van de politie tot stand komt. „In de 14.000 zaken die we de afgelopen twee jaar op die manier hebben afgewikkeld, zien we twee recidivisten.”
Lees ook
De diefstalcijfers stijgen. Wat kunnen supermarkten daartegen doen?
Trans personen in de Verenigde Staten hadden zich sinds de verkiezing van Donald Trump schrap gezet voor wat er zou komen. Hij won in november met campagnespotjes als ‘Kamala is voor zij/hen, president Trump is er voor jou’. Hij beloofde „transgendergekte uit onze scholen te bannen en mannen uit de vrouwensport te weren”. De Republikeinse meerderheid greep de verkiezing van een Democratische trans vrouw in het Huis van Afgevaardigden aan om toezicht op wc-gebruik in te voeren nog voor zij beëdigd was.
„We wisten dat er ellende aan zat te komen”, zegt Rachel Crandall Crocker (65), een trans activiste uit Michigan, aan de telefoon. „Trump gaat nu zelfs zo ver dat hij onze identiteit probeert uit te wissen. Hij ontkent ons hele bestaan. Het zet ons jaren terug in de strijd om erkenning en tegen discriminatie.”
In Trumps litanie van decreten die hij maandag meteen na zijn inauguratie uitvaardigde, verordonneerde hij dat de optie X, voor non-binaire mensen, uit Amerikaanse paspoorten verdwijnt. Bovendien moeten documenten van de federale overheid alleen het geboortegeslacht van burgers weergeven: M (mannelijk) en F (vrouwelijk). „Deze geslachten zijn onveranderlijk en gegrond in fundamentele en onweerlegbare realiteit”, aldus Trumps decreet.
‘Verleng je paspoort nu’
Het is nog onduidelijk of mensen die juridisch al van geslacht veranderd zijn bij het verlengen van hun paspoort worden ‘teruggezet’ naar het geslacht dat ze bij geboorte kregen toegeschreven. Op online fora raden trans mannen en -vrouwen elkaar aan hun paspoort nu te verlengen, voordat de maatregel in werking kan treden, in de hoop dat de samenleving ze over tien jaar wel weer wettelijk erkent. Trumps plannen tegen ‘genderideologie’ zullen zeker juridisch worden aangevochten.
Amerikaanse staten besluiten hoe geslacht op rijbewijzen mag worden weergegeven. Het is onbekend hoeveel non-binaire burgers, sinds het in 2022 mogelijk werd, voor een X in hun paspoort hebben gekozen. De Universiteit van Californië becijferde dat zo’n 16.700 mensen behoefte aan deze optie hadden. Vele malen meer Amerikanen zijn transgender: 1,6 miljoen (0,6 procent van de bevolking), blijkt uit onderzoek.
De haat op sociale media is sterker geworden
Crandall gaat nu 27 jaar als Rachel door het leven en heeft haar rechten en haar waardigheid de afgelopen jaren sterk zien toenemen, zegt ze. Ze weet nog hoe het was toen ze al leefde als vrouw maar er nog een M op haar rijbewijs stond. „Het levert altijd gedoe op op vliegvelden als je er niet uitziet zoals de letter op je ID suggereert. Ik mocht ooit in een bar niet naar de vrouwen-wc omdat ik me niet als vrouw kon legitimeren.” Ze vreest naar die situatie terug te keren.
Crandall neemt aan dat Trump met dit decreet nog niet klaar is met het uitvlakken van trans personen. In het decreet draagt hij gevangenissen op trans vrouwen voortaan bij de mannen op te sluiten. Ook mogen zij geen medische behandeling krijgen, zoals hormonen die ze na hun transitie moeten blijven slikken. „Wat is het volgende? Neemt hij iedereen verzekeringen af die transzorg vergoeden?”, zegt Crandall.
Genderidentiteit, vooral van kinderen, is de afgelopen jaren hot topic, niet alleen op rechts. Uit verschillende peilingen is gebleken dat Amerikanen vinden dat transrechten – en activisten – te ver zijn doorgeschoten. Ze zijn verdeeld over het behandelen van kinderen, bijvoorbeeld door hun puberteit uit te stellen. In veel landen is discussie of zulke behandelingen niet te makkelijk en te snel in gang worden gezet. Tegelijkertijd vindt een ruime meerderheid van de bevolking dat trans vrouwen en -mannen beschermd moeten worden tegen discriminatie.
Meisjessport
Afgelopen week nam het Huis een wetsvoorstel aan dat jongeren die met mannelijke geslachtskenmerken geboren zijn verbiedt deel te nemen aan meisjessport op scholen. Een maatregel die bijna 80 procent van de Amerikanen steunt, volgens een peiling van The New York Times.
Twee Democraten stemden in met het Republikeinse plan. In de Democratische Partij is sinds de verloren verkiezingen veel discussie of ze hun oren niet te veel laten hangen naar activisten die minderheidsbelangen dienen en te weinig luisteren naar de zorgen van gemiddelde Amerikanen.
Trump presenteert zijn anti-trans maatregelen als noodzakelijk om vrouwen in de samenleving te beschermen. Zijn decreet heeft de titel ‘Het verdedigen van vrouwen tegen extremisme van genderideologie en het herstellen van biologische waarheid binnen de federale overheid’. Het is onduidelijk hoe en waartegen het schrappen van een X uit paspoorten vrouwen beschermt.
Lees ook
Wat is de waarde van een presidentieel decreet? Is alles in één keer anders?
Volgens Crandall is de backlash tegen de verworven rechten en acceptatie groter dan alleen onder de Republikeinen die nu weer de dienst uitmaken in Washington. De pendule die jarenlang richting meer rechten en acceptatie in de samenleving zwiepte, slaat weer uit in de tegengestelde richting. „Je ziet het overal. De haat op sociale media is sterker. De zichtbaarheid in populaire cultuur wordt kleiner. De verkiezing van Trump versterkt die beweging.”
Ze haalt het voorbeeld aan van de tekenfilmserie ‘Win or Lose’ die in februari verschijnt. In die serie over een gemengd school softbalteam zat oorspronkelijk een trans kind. Kort na Trumps verkiezing maakte Disney bekend dat dit karakter geschrapt was, omdat „we erkennen dat veel ouders sommige onderwerpen liever op hun eigen voorwaarden en moment voeren”, aldus een woordvoerder. „We worden uitgewist”, zegt Crandall.
De oudste broer greep een agent bij de nek, pakte dreigend diens wapenstok af en spoot een irriterende vloeistof richting een politiecordon. De jongere broer gooide een plastic stoel naar agenten en raakte er minstens één. Met deze en andere aanvallen op de politie hielpen Matthew en Andrew Valentin (32 en 27) op 6 januari 2021 barricades te doorbreken rond het Capitool in Washington.
Ook al drongen ze – in tegenstelling tot vele andere Trump-aanhangers – die dag de volksvertegenwoordiging zelf niet binnen, justitie kreeg hen in het vizier. Vrijdag kregen de gebroeders Valentin hun straf te horen: beiden 2,5 jaar cel. Maandagavond kwamen ze alweer vrij.
Als eersten profiteerden de Valentins van de gratie die Donald Trump in zijn eerste uren terug in het Witte Huis verleende aan de bestormers van het Capitool. Nagenoeg alle ruim 1.500 veroordeelde of aangeklaagde relschoppers, die begin 2021 probeerden Joe Bidens verkiezingszege nog te verhinderen, komen hierdoor vrij.
‘Patriotten’ en ‘gijzelaars’
Met het openzetten van de gevangenispoort voor deze groep aanhangers, lost Trump een brisante campagnebelofte in. Als kandidaat noemde hij veroordeelde bestormers en amokmakers al ‘patriotten’ en ‘gijzelaars’ van de regering-Biden. Tijdens rally’s liet hij meermaals het liedje spelen dat het officiële ‘6J-gevangeniskoor’ opnam om geld in te zamelen.
Stewart Rhodes staat de media te woord na zijn vrijlating maandagnacht na drie jaar gevangenschap in de federale gevangenis in Cumberland, Maryland. Hij profiteerde van de gratieverlening door president Trump aan zo’n 1.500 mensen die betrokken waren bij de bestorming van het Capitool in 2021. Foto Kayla Bartkowski/Getty via AFP Robert Morss dinsdag na zijn vrijlating uit de Centrale Gevangenis in Washington D.C. Aan zijn celstraf van 66 maanden kwam een eind door de gratieverlening door president Trump aan de bestormeers van het Capitool in 2021.
Foto’s: Kayla Bartkowski/Getty via AFP
Maar dat hij zijn presidentiële pardonneermacht zó ruimhartig zou inzetten, was maandagavond toch een verrassing. Republikeinse partijgenoten hadden erop aangedrongen dat relschoppers die geweld gebruikten tegen agenten, uitgezonderd zouden blijven van gratie. De Republikeinen profileren zich van oudsher als de partij van law and order en als steunpilaar van dienders, bijvoorbeeld wanneer zij beschuldigd worden van (racistisch) politiegeweld.
Bij de Capitool-rellen werd niet alleen de democratie, maar ook de politie frontaal aangevallen. In totaal raakte 140 agenten gewond, vier pleegden er in de nasleep ervan zelfmoord.
Voor zijn aantreden lieten Trumps medewerkers nog doorschemeren dat er „van geval tot geval” zou worden bekeken wie vrijuit kon gaan. „Die mensen hebben lang en stevig geleden”, stelde Trump na zijn stembuszege. Maar, zei hij daar direct achteraan, „er zijn mogelijk een paar uitzonderingen. Daar moet ik naar kijken, of iemand echt radicaal, gek, was.”
Ook Trumps beoogde minister van Justitie, Pam Bondi, werd vorige week tijdens haar hoorzitting in een Senaatscommissie nog kritisch ondervraagd over de kwestie. Zo stelde de Republikeinse senator Thom Tillis: „Ik vind het toch lastig te geloven dat de president van de VS of u naar de feiten kijkt waarvoor mensen zijn veroordeeld die op 6 januari gewelddadig waren, en dan zegt: dat was maar een bevlieging.”
Zelfs Trumps eigen vicepresident J.D. Vance stelde eerder deze maand nog dat relschoppers die geweld hadden gebruikt „natuurlijk” geen gratie zouden krijgen. Al zei hij ook dat er soms „een beetje een grijs gebied” is.
Maandag bleek zijn politieke baas de kwestie toch geheel zwart-wit te zien. Iedereen die zich op 6 januari juridisch in de problemen werkte, ontspringt de dans. Niet alleen de circa 1.270 mensen die veroordeeld zijn en van wie ruim duizend zelf schuld bekenden, maar ook circa driehonderd mensen die nog terecht moesten staan.
Ook militieleiders vrij
De gratie strekt zich daarmee ook uit tot de voorlieden van extreemrechtse milities als The Proud Boys en Oath Keepers. Sommigen van hen pleegden weliswaar zelf geen geweld, maar werden wegens hun aansturende rol wel veroordeeld tot het zware delict van opruiing – soms met terrorisme als strafverzwarend oogmerk. Volgens justitie gedroegen deze knokploegen zich die dag „als het leger van Trump”.
De president gaf twaalf van deze kopstukken geen pardon, waarmee hun veroordeling volledig zou zijn geschrapt. Daarentegen schrapte hij ‘slechts’ hun resterende straf. Hierdoor behouden ze hun strafblad en krijgen ze bepaalde burgerrechten niet terug, zoals hun stemrecht en het recht om legaal een vuurwapen te bezitten. Maar de cel hoeven ze niet meer in.
Sympathisanten van Trump-aanhangers die zijn veroordeeld voor hun aandeel in de bestorming van het Capitool in 2021 verzamelen zich maandag bij een gevangenis in Washington. Foto Kevin Mohatt/Reuters
Menig veroordeelde relschopper had een verleden van huiselijk geweld, bleek tijdens de rechtszaken. Zij werden niet zelden bij de autoriteiten aangegeven door directe familieleden of (oud-)partners. Die gingen er daarbij niet vanuit dat hun meppende vader of ex vervolgens maar zo’n kortere straf zou hoeven uitzitten.
Het gratiebesluit was vooraf dan ook niet populair bij de meeste Amerikanen, bleek begin dit jaar bij verscheidene peilingen naar de kwestie. Daarin keerde ruim zes op de tien ondervraagden zich tegen het vrijlaten van reeds veroordeelde relschoppers. Onder Republikeinse kiezers bleek er echter wél brede steun voor te zijn: van hen steunt twee derde de gratieverlening.
Met zijn gratiebesluit bedient Trump zo enkel zijn eigen achterban. Zoals Republikeinen in meerderheid de leugen omarmden dat hun kandidaat in 2020 door stembusfraude verloor, zo zijn velen de afgelopen jaren ook gaan geloven dat de Capitool-bestorming wel meeviel.
Één pennenstreek
Trump en hem goedgezinde media begonnen de rellen al meteen in 2021 te bagatelliseren. De meeste indringers zouden ‘grootmoeders’ en ‘dagjesmensen’ zijn zonder kwade bedoelingen, die slechts een kijkje namen nadat de politie „de deur voor hen opengezet had”. Ook de complottheorie dat de bestorming een ‘inside job’ was van antifascistische betogers of de FBI, werd door velen geloofwaardig geacht.
De rellen noopten de afgelopen vier jaar tot het grootste justitie-onderzoek uit de Amerikaanse geschiedenis. Een Huis-commissie concludeerde in 2022 na maanden van openbare hoorzittingen en diepgravend onderzoek dat ze niet zomaar ontstonden, maar onderdeel waren van een criminele samenzwering die wekenlang werd beraamd in het Witte Huis. Met één pennenstreek heeft Trump daar maandag zijn eigen, alternatieve lezing van de geschiedenis overheen geplakt.
