Forensen op weg naar hun werk in de Londense City. Kunstmatige intelligentie heeft volgens de OESO grote invloed op de werkgelegenheid in dit financiële centrum. Foto Justin Griffiths-Williams
Van elke vijf werknemers vrezen er drie hun baan op termijn geheel te verliezen aan kunstmatige intelligentie (AI). Meer dan een kwart van de banen heeft een zeer hoog risico geheel te worden overgenomen door AI. Dat blijkt uit onderzoek van de OESO, de club van industrielanden, onder 2.000 werkgevers en 5.300 werknemers.
De studie had plaats in de financiële sector en de industrie, waar AI al relatief ver is doorgedrongen in delen van het productieproces. De OESO heeft nog geen rekening gehouden met de effecten van eind vorig jaar geïntroduceerde large language models als ChatGPT. Eerder al constateerden economen, zoals die van zakenbank Goldman Sachs, dat AI straks ook deels allerlei functies van ‘witteboordenberoepen’ – van beleidsmakers tot accountants en advocaten – kan uitoefenen.
De OESO beschouwt AI als een maatschappijveranderende technologische revolutie, zoals elektriciteit, de verbrandingsmotor of internet. De gevolgen voor de arbeidsmarkt kunnen enorm zijn, schrijft de organisatie vandaag in haar jaarlijkse Jobs Report. De uitkomsten van het OESO-onderzoek zijn niet allemaal negatief. 63 procent van de mensen die al werken met AI, vindt dat zijn baan is verbeterd, bijvoorbeeld doordat ze gevaarlijke, saaie of herhaalde taken niet meer hoeven te doen.
Lonen omlaag
Tot nu toe verdringt AI geen banen, maar levert het juist extra werk op, omdat werkgevers groeiende behoefte hebben aan werknemers die kennis hebben van AI, of in staat zijn de technologie snel toe te passen. Toch overheersen de zorgen. Voor een daling van loon in de komende tien jaar – wanneer AI hun baan of taken geheel of gedeeltelijk overneemt – vreest 40 procent van de werknemers.
Zo staat de arbeidsmarkt in veel industrielanden op een opmerkelijk kruispunt. Terwijl AI op termijn banen zou kunnen overnemen, is de arbeidsmarkt in veel landen zeer krap. Een reden dat de recente renteverhogingen om de inflatie de kop in te drukken nog niet hebben geleid tot een economische recessie van betekenis, is volgens economen dat bedrijven nu niet graag mensen ontslaan omdat zij opzien tegen de moeite hen later weer te moeten inhuren. Dat betekent dat inkomens behoorlijk op peil blijven, en dat steunt de economie.
Ook speelt demografie een grote rol: de verhouding tussen actieven (werkenden) en inactieven (bijvoorbeeld gepensioneerden) slaat door de vergrijzing uit het lood. Een tekort aan werknemers draagt eveneens bij aan de krapte op de arbeidsmarkt.
In die zin zou de AI-revolutie precies op tijd kunnen komen om de druk op arbeid weg te nemen. De OESO stelt wel dat voorschriften en maatregelen nodig zijn om inzet van AI op de werkvloer in de hand te houden. Uit het onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat werknemers die door AI worden gemanaged er veel minder positief over zijn dan mensen die ‘naast’ AI werken. Verder zijn er zorgen over privacy en bevooroordeeldheid van AI-toepassingen waar het etnische minderheden, vrouwen of mensen met een beperking betreft.
Internationale samenwerking
De OESO roept overheden, internationale organisaties en toezichthouders dan ook op kaders te bepalen voor werken met AI – om de opkomst van kunstmatige intelligentie te stoppen of af te remmen is het laat. Voor het formuleren van randvoorwaarden lopen al allerlei initiatieven, in de EU (de AI Act), de Verenigde Staten en bijvoorbeeld Canada. Voor later dit jaar organiseert het Verenigd Koninkrijk een grote internationale conferentie over de veiligheid van AI. Volgens de OESO is internationale samenwerking geboden, niet alleen om gezamenlijke standaards en procedures te ontwikkelen en in te voeren, maar ook om te voorkomen dat AI zonder afdoende mogelijkheden voor beheersing ervan verder oprukt.
Het gerenommeerde Amerikaans adviesbureau Boston Consulting Group is in opspraak geraakt na onthullingen over betrokkenheid bij een omstreden hulpproject in de Gazastrook. Dat meldt de Britse krantFinancial Times vrijdag op basis van eigen onderzoek. BCG werkte niet alleen mee aan de oprichting van een Amerikaans-Israëlische hulporganisatie, maar maakte ook calculaties voor scenario’s waarin honderdduizenden Palestijnen Gaza zouden verlaten.
1 Wat is er aan de hand?
Het adviesbureau Boston Consulting Group (BCG) werkte maandenlang aan een kostenberekening voor het hervestigen van honderdduizenden Palestijnen uit de Gazastrook. Ook sloot het bureau een miljoenencontract af om te helpen bij het opzetten van de omstreden Amerikaans-Israëlische Gaza Humanitarian Foundation (GHF).
Volgens een scenario dat BCG in een intern model uitwerkte, zouden meer dan vijfhonderdduizend inwoners van Gaza het gebied kunnen verlaten met een zogenoemd ‘verhuispakket’ van 9.000 dollar (circa 7.642 euro) per persoon — in totaal zo’n 5 miljard dollar. BCG spreekt daarbij van „vrijwillige hervestiging”, maar het grootschalig verplaatsen van bevolkingsgroepen onder dwang of nood geldt als een vorm van etnische zuivering.
Het werk aan GHF en een betrokken beveiligingsbedrijf duurde zeven maanden en leverde BCG ruim 4 miljoen dollar op, aldus anonieme bronnen binnen het bedrijf tegenover de Financial Times. De rol van BCG was volgens de krant aanzienlijk groter dan het bedrijf zelf tot nu toe heeft erkend.
BCG heeft inmiddels afstand genomen van het project. In een verklaring meldt BCG dat een Amerikaans team onder leiding van twee managing directors/partners in oktober 2024 hebben geholpen om de hulporganisatie op te zetten. Hun werkzaamheden waren „ongeautoriseerd”. BCG wil „hiervan leren en waarborgen dat het niet nog een keer gebeurt”. Een extern advocatenkantoor onderzoekt de gang van zaken.
2 Waarom is de Gaza Humanitarian Foundation omstreden?
De Gaza Humanitarian Foundation (GHF) is een door de VS en Israël gesteund hulpproject dat sinds mei actief is in Gaza. De vier distributiepunten van GHF worden bewaakt door Israëlische militairen en Amerikaanse particuliere beveiligers. Sinds de oprichting zijn volgens gezondheidsinstanties en VN-bronnen meer dan vijfhonderd Palestijnen omgekomen terwijl zij probeerden voedsel te bemachtigen bij deze punten; duizenden anderen raakten gewond.
Meer dan honderddertig ngo’s, waaronder Amnesty International, Save the Children en Oxfam, eisen in een gezamenlijke verklaring de sluiting van GHF. De VN noemen het project een „militair instrument” dat fundamentele humanitaire principes schendt.
3 Wat is Boston Consulting Group?
Boston Consulting Group (BCG) is een van de invloedrijkste strategische adviesbureaus ter wereld en vormt samen met McKinsey & Company en Bain & Company de zogeheten ‘Big Three’. Het Amerikaanse bedrijf werd opgericht in 1963 en groeide uit tot een dominante speler in het internationale managementadvies. BCG telt ruim 36.000 medewerkers, is actief in 45 landen en behaalde in 2024 een omzet van circa 12 miljard dollar (ruim 10 miljard euro).
BCG verwierf bekendheid als pionier in bedrijfsstrategie. Oprichter Bruce Henderson introduceerde in de jaren zestig het model van de ‘growth share matrix’, Iedereen die ooit een marketingboek heeft bestudeerd, is de BCG-matrix tegengekomen. Consultants bedachten dit schema met vier vlakken om bedrijven te helpen beslissen hoe ze het geld over activiteiten moeten verdelen, waarin bedrijfsactiviteiten worden onderverdeeld in categorieën als ‘cash cow’ en ‘question mark’.
Tegenwoordig adviseert BCG overheden, bedrijven en internationale organisaties op terreinen als digitale transformatie, fusies, duurzaamheid en geopolitieke risico’s. In veel gevallen nemen consultants tijdelijk een sleutelrol in binnen een organisatie: zij doen onderzoek, rekenen scenario’s door of helpen bij het opzetten van nieuwe structuren, zoals GHF in Gaza.
4 Waarom huren overheden adviesbureaus als BCG in?
Overheden doen in toenemende mate een beroep op externe consultants, mede omdat zij interne expertise hebben wegbezuinigd. Dat maakt ministeries afhankelijk van commerciële partijen als BCG, Deloitte en McKinsey, zelfs voor fundamenteel beleid.
De Italiaans-Amerikaanse hoogleraar Mariana Mazzucato waarschuwt in haar boek The Big Con voor de afhankelijkheid van overheden van consultants. Ze sprak eerder in NRC van „uitgeholde, risicoaverse en geïnfantiliseerde” staten die fundamentele beleidskennis hebben afgestoten – en daardoor nu structureel externe bureaus inhuren voor taken die ooit in huis werden uitgevoerd. Volgens de Financial Times kiezen overheden desondanks bewust voor adviesbureaus, omdat die zouden beschikken over „een groter bereik” dan de eigen ambtelijke dienst, die vaak slechts uit enkele tientallen medewerkers bestaat.
Adviesbureaus zijn ook invloedrijk achter de schermen van de politiek. Bekende Nederlandse bestuurders als Wopke Hoekstra (CDA, voormalig minister van Financiën en nu Eurocommissaris) en Wiebe Draijer (voormalig topman van Rabobank) begonnen hun loopbaan bij McKinsey.
5 Zijn adviesbureaus eerder in opspraak geraakt?
Ja, adviesbureaus zijn vaker onderwerp van controverse geweest. Zo gaf BCG in 2024 toe dat medewerkers op het Lisbona-kantoor steekpenningen hadden betaald om opdrachten binnen te halen in Angola. Het bedrijf meldde dit zelf bij het Amerikaanse ministerie van Justitie en schikte voor 14,4 miljoen dollar.
Een ander bekend voorbeeld is McKinsey, dat een centrale rol speelde in de Amerikaanse opioïdencrisis. Het bureau adviseerde farmaceutische bedrijven – waaronder Purdue Pharma, de producent van OxyContin – over hoe zij de verkoop van verslavende pijnstillers konden verhogen. Die strategieën droegen bij aan een volksgezondheidscrisis die honderdduizenden Amerikanen het leven kostte. McKinsey schikte uiteindelijk voor meer dan 800 miljoen dollar (zo’n 679 miljoen euro) met Amerikaanse autoriteiten.
Daarnaast kwam het bureau in opspraak omdat het in Australië meeschreef aan klimaatbeleid, terwijl het tegelijkertijd tientallen vervuilende bedrijven in de olie- en mijnbouwsector als klant had. In het Verenigd Koninkrijk werkten consultants van KPMG aan belastingregels, waar ze later reclame mee maakten.
Een protest tegen massatoerisme en gentrificatie in Mexico-Stad, dat vreedzaam begon, eindigde vrijdagavond met vernielingen. Dat schrijven persbureau AP en Mexicaanse media. Honderden mensen verzamelden zich in de buurten Condesa en Roma, waar veel toeristen komen, en scandeerden leuzen als „We willen je hier niet, gringo”, schrijft de Mexicaanse krant El Universal.
Gemaskerde demonstranten gooiden ruiten kapot, plunderden winkels en intimideerden toeristen die er rondliepen door naar ze te schreeuwen, schrijft AP. Met spuitbussen werd „ga weg uit Mexico” op ruiten gespoten. Op beelden van het protest is te zien hoe onder meer een Starbucks in Condesa beklad werd.
Het protest eindigde buiten de Amerikaanse ambassade in de stad, in het stadsdeel Cuauhtémoc. Het zijn voornamelijk Amerikaanse toeristen tegen wie de demonstranten zich keerden. Sinds de coronapandemie zijn steeds meer Amerikanen, digital nomads, in Mexico-Stad komen wonen, waardoor de huurprijzen sterk gestegen zijn.
Ook in Europese steden zijn er protesten tegen massatoerisme geweest, al werden die niet gewelddadig. Twee weken geleden spoten demonstranten in Barcelona met waterpistolen water op toeristen. In dezelfde week besloten medewerkers van het Louvre in Parijs te demonstreren vanwege „onhoudbare” arbeidsomstandigheden door de hoeveelheden toeristen. In het Italiaanse Genua werd een protest georganiseerd waarbij demonstranten luidruchtig met rolkoffers door de straten liepen.
Demonstranten in Mexico-Stad spuiten graffiti en richten vernielingen aan op een terras
Ze gaan de natuur „een handje helpen”. Onderzoekers en natuurbeschermers vertrekken zondag vanuit Den Oever voor ongeveer een week naar een van de talloze natuurgebieden van de Noordzee, de Doggersbank. Ze gaan bepalen of en waar nieuwe riffen kunnen groeien op de zandbank. Bijvoorbeeld door paardenmossels uit te zetten, want op hun lege schelpen kunnen rifbouwers, zoals oesters, groeien. En zo kan het onderwaterleven biodiverser worden.
De zandbank verkeert in slechte staat, stelt Emilie Reuchlin uit Zandvoort, directeur en medeoprichter van Stichting Doggerland, die aan de expeditie deelneemt. „Wij bestrijden overtredingen van de wetgeving voor mariene natuurbescherming met juridische interventies. En het gebrek aan ambitie met natuurherstelprojecten”, stelt de stichting op haar site.
In de delen van de Doggersbank waar wordt gevist, bestaat de bodem uit zand. Na het omwoelen herstelt die zich snel
Op het strand van Zandvoort vertelt zeebioloog en politicoloog Reuchlin over haar interesse voor de zee. „Ik heb een groot hart voor alles wat leeft in zee. Voor wat zichzelf niet kan beschermen. Als je als duiker oog in oog staat met een zeehond of octopus, ga je daar anders naar kijken. We doen de zeeën onrecht aan. Alles moet wijken voor de mens.”
Ze noemt als voorbeeld de term ‘bruinvisverstoringsdagen’. Daarmee wordt in nota’s over de Noordzee aangegeven hoelang en wanneer herrie mag worden gemaakt bij het heien of seismisch onderzoek als bruinvissen daar last van hebben. „Wij bepalen op welke dagen je mag drillen en je bruinvissen kapot mag blazen met geluid. Dat drukken we uit in cijfers. We kijken welk deel van een populatie we kunnen vernietigen. Totaal onrechtvaardig.”
Illustratie
Brussel
De stichting heeft vorig jaar, samen met internationale partners en de stichting ARK Rewilding Nederland, de inmiddels afgetreden minister Femke Wiersma (Natuur en Visserij, BBB) verzocht te handhaven tegen bedrijven die met sleepnetten vissen op het Nederlandse deel van de Doggersbank, die ook in Engelse, Duitse en Deense wateren ligt. De Engelsen hebben drie jaar geleden al sleepnetvisserij op de Doggersbank verboden. „Dat voorbeeld zou Nederland moeten volgen”, zegt Reuchlin.
De Doggersbank, een ondiep deel van de Noordzee van ruim driehonderd kilometer lengte, is aangewezen als Natura 2000-gebied. Dat verhindert niet dat in het Nederlandse deel zonder vergunning of „passende beoordeling” over schade aan de natuur mag worden gevist. De minister wees dat verzoek tot handhaving eerder af. Er is geen vergunning nodig, dus het is geen overtreding, zo redeneerde ze. En ik „heb ook niet de bevoegdheid om […] daartegen handhavend op te treden”.
De organisaties stapten naar de rechter en wachten nu op een zitting. Wel kondigde het kabinet vorig jaar aan dat 28 procent van de Doggersbank voor sleepnetvisserij wordt gesloten. Maar: „Voor aanvullende maatregelen is goedkeuring vanuit Brussel nodig. Deze wordt eind 2025 verwacht”, meldt een woordvoerder van het ministerie.
Dat de sleepnetvisserij de natuur op de Doggersbank schaadt, staat voor actievoerders en natuurbeschermers als een paal boven water. Reuchlin: „Er wordt al sinds de achttiende eeuw met sleepnetten gevist. Grote vissen als blauwvintonijn, heilbot, roggen en haaien verdwenen grotendeels. Veel is opgevist. Grote delen werden volkomen vernield. Het is een woestijn.”
De zee. Foto Danny Copeland
Natuurwaarden
De vissers ontkennen dat. „Onze visserij heeft wel effect, maar de schade is nihil”, zegt woordvoerder Durk van Tuinen van de Vissersbond. „In de delen van de Doggersbank waar wordt gevist, bestaat de bodem uit zand. Na het omwoelen herstelt die zich snel. Graaf op het strand een kuil en laat de zee eroverheen gaan, dan zie je dat de kuil snel weer verdwijnt.” Dat omwoelen is nodig om platvis – vooral schol en tong – in de netten te krijgen. Van Tuinen: „Ze komen niet vanzelf.”
De visstand is volgens de Vissersbond goed. „Dit is rijke visgrond. Ieder jaar worden de standen beoordeeld en wordt bepaald hoeveel gevangen kan worden, zonder dat de visstand in gevaar komt en visserij duurzaam blijft. Moet Nederland een natuurgebied dat twee keer zo groot is als de Veluwe daarvoor sluiten? Het is belangrijk goed te kijken welke delen extra bescherming nodig hebben en waar gevist kan worden. Juist vissers hebben baat bij een gezonde Noordzee”, aldus Van Tuinen.
Met sleepnette vissen is alsof je eekhoorns gaat vangen door met een ploeg alle bomen om te trekken
Dat de sleepnetvisserij de natuur niet zou schaden, wordt tegengesproken door Reindert Nijland, universitair hoofddocent moleculaire mariene ecologie aan Wageningen University. Hij gaat ook mee op expeditie, niet om actie te voeren, maar om onderzoek te doen. Daartoe neemt hij een biodiversity sensing box mee, een metalen kooi met camera’s, een hydrofoon voor het registeren van geluiden en sensoren die genetisch materiaal van dieren in het water kunnen signaleren. Nijland: „Alleen de eerste duikers zien veel grote vissen, want die zwemmen vervolgens weg. Met deze sensoren kun je uit het water dna-materiaal verzamelen van al het leven.”
Nijland is er niet van overtuigd dat de Doggersbank nu eenmaal een zandbank is met relatief weinig natuurwaarden. Natuurlijk bestaat vooral veel biodiversiteit rondom scheepswrakken, met kleurrijk zacht koraal zoals dodemansduim. Maar op plaatsen van de Doggersbank waar niet wordt gevist, waar geen gas wordt gewonnen of windmolens worden gebouwd en waar weinig schepen varen, „kunnen prachtige onderwaterriffen ontstaan” aldus Nijland. Van schelpdieren en zandkokerwormen bijvoorbeeld. „Die kunnen mooie structuren maken.”
Met andere woorden: zonder sleepnetten zouden oesters en wormen een kans krijgen om riffen te bouwen. Nijland: „Maar die soorten worden door de visserij kapotgemaakt. Kijk, door met grote boomkorren [een sleepnet voor de platvisvisserij] over de bodem schrapen, maak je dingen stuk. Het is alsof je eekhoorns gaat vangen door met een ploeg alle bomen omver te trekken.”
Emilie Reuchlin van Stichting Doggerland: „Als je als duiker oog in oog staat met een zeehond of octopus, ga je anders kijken.” Foto privéarchief
Schol
De visserij, stelt Nijland, heeft het biologische systeem veranderd. „De bodem wordt vaak verstoord dus zitten daar zitten allerlei soorten die daartegen kunnen. Die zich snel voortplanten, snel groeien, met een korte levenscyclus. Van die soorten kunnen platvissen als de schol dan weer eten. Zo krijg je dus best veel vis. Maar is dat het grote, stabiele ecosysteem dat je wil hebben? Waar ook de blauwvintonijn zwemt? Walvissen? Nee, dat is iets anders.”
Het liefst zou Reuchlin álle schadelijke activiteiten in de Doggerbank laten verbieden. „Wat als we deze kraamkamer van soorten voor de gehele Noordzee helemaal met rust zouden laten? Zonder gasboringen, windmolenparken, zandwinning, scheepvaartverkeer en vooral zonder sleepnetvisserij. Dan krijgt de zee de kans zichzelf te herstellen. Alle ingrediënten daarvoor zijn nog aanwezig. Het is tijd voor een andere relatie met de zee.”
Je zou de Noordzee en het zeeleven eigenlijk moeten beschouwen als van zichzelf, als een levend systeem met eigen belangen en stemmen, meent Thijs Middeldorp, directeur van de Ambassade van de Noordzee. „Wij zetten ons af tegen het wereldbeeld waarin de natuur wordt beschouwd als de achtergrond waartegen het menselijk leven zich afspeelt, als een deelbelang, dat tegen andere belangen zoals de visserij wordt afgewogen, in plaats van als iets met een eigen stem.”
De ‘ambassade’ wil ook het veelal technocratische gesprek over de Noordzee en de Doggersbank „toegankelijker” maken, via onder meer een platform waarin wetenschappers, kunstenaars en juristen nadenken over betere vertegenwoordiging van de zandbank. En waar ze zich inzetten voor een brede dialoog over het gebied. „Zodat democratischer over de zee kan worden besloten.”
Lees ook
Garnalenvissers mogen nog twintig jaar blijven vissen in Natura 2000-gebied. ‘Maakt het kabinet ons niet blij met een dooie mus?’
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data102772063-e529a7.jpg)
:format(jpeg):fill(f8f8f8,true)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/data134517713-8874b9.png|https://images.nrc.nl/8pqo0bUZlRXOWrWKDfE-xYnxMZM=/1920x/filters:no_upscale():format(jpeg):fill(f8f8f8,true)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/data134517713-8874b9.png|https://images.nrc.nl/_OaZNjsA4COXuUXJBME9BHpzAHE=/5760x/filters:no_upscale():format(jpeg):fill(f8f8f8,true)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/data134517713-8874b9.png)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134430605-a48bba.jpg|https://images.nrc.nl/IcQ2npjdEHGEJH-_n-oFHW6-uHE=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134430605-a48bba.jpg|https://images.nrc.nl/WV0KrYbAumiKLz5x8BZVVtKsFUk=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134430605-a48bba.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134471609-066e19.jpg|https://images.nrc.nl/ti_LyGF-3A4Qb5CLVZGmhmh0sH4=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134471609-066e19.jpg|https://images.nrc.nl/THkRWLxVh97duZlK1cmQFzFJdKU=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data134471609-066e19.jpg)
