Elon Musk komt als geroepen, voor de radicaal-rechtse politici en partijen die hij op verschillende continenten te hulp schiet. Niet alleen omdat hij de rijkste man ter wereld is, of omdat hij zo’n reusachtige megafoon heeft, als eigenaar en populairste gebruiker van X. Maar vooral om wie hij is.
Musk heeft zich bewezen als vernieuwer. Met zijn elektrische auto’s, zijn raketten en satellieten, zijn initiatieven op het gebied van kunstmatige intelligentie, cryptovaluta en hersenimplantaten, en niet te vergeten zijn ambitie om mensen naar Mars te sturen, belichaamt hij moderniteit en vooruitgang. En dat straalt gunstig af op de conservatieve politici en partijen die hij nu luidruchtig en dramatisch aanprijst als de laatste kans om hun landen voor de ondergang te behoeden.
De hele radicaal-rechtse beweging, van aankomend president Donald Trump tot de Duitse AfD en de Nederlandse PVV, leunt sterk op nostalgie naar een geïdealiseerd verleden (Making America Great Again! Nederland weer van ons!). Wat ontbrak was een moderniseringsvisie, projecten waaraan mensen in donkere tijden optimisme kunnen ontlenen.
Precies dat biedt Musk – naast alle reactionaire ideeën, complottheorieën, provocaties, dreigementen en hatelijkheden waarin hij óók grossiert. Voor de 78-jarige, niet altijd meer samenhangend pratende Trump werkt de 53-jarige, altijd opgewonden ideeënfontein Musk aan zijn zijde als een soort verjongingskuur. Musk heeft gezorgd voor nieuwe energie en een „rebranding van Trumps imago”, schreef The New Yorker kort na de verkiezingen. Alsof Trump opeens ook een beetje deel uitmaakt van het snelle wereldje in Silicon Valley, dat met revolutionaire technologieën bezig is de toekomst van de mensheid te bepalen.
Radicaal en ongeremd
Ook in andere landen zouden politici graag iets meepikken van die glans van Musk. Zoals de leider van de Duitse liberale FDP, Christian Lindner, die een tot mislukken gedoemde poging deed aan te schurken tegen Musk. Die koos liever voor de radicaal- en deels extreemrechtse AfD. Want radicaal is Musk altijd. Uit op ophef, kabaal en het verstoren van de gevestigde orde – van de auto-industrie tot de ruimtevaart tot de democratische politiek in verschillende landen. Musk heeft „een strijdbare relatie met de wereld”, karakteriseerde zijn eerste vrouw hem eens volgens de biografie Musk, van Walter Isaacson.
Deze donderdag meldde de Financial Times dat Musk met niet nader genoemde geestverwanten heeft overlegd hoe ze het best de Britse premier Keir Starmer nog voor de volgende verkiezingen ten val kunnen brengen. Op X, waar hij meer dan 211 miljoen volgers heeft, beschuldigde Musk Starmer er eerder van „medeplichtig aan massale verkrachtingen” te zijn geweest, „in ruil voor stemmen”. Hij schreef op X ook een peiling uit over de vraag of „Amerika het Britse volk moet bevrijden van zijn tirannieke regering”.
Musk heeft de smaak van de politiek duidelijk te pakken, sinds hij deze zomer in de verkiezingscampagne van Donald Trump een centrale rol opeiste. Zijn tactiek is daarbij altijd tweeledig: met grote woorden steun verlenen aan zijn favorieten, en tegelijk wilde en ongeremd harde aanvallen lanceren op hun tegenstanders, die in veel gevallen vertegenwoordigers zijn van de zittende macht.
In Duitsland, net als het Verenigd Koninkrijk een van de belangrijkste bondgenoten van de Verenigde Staten, helpt Musk de omstreden anti-immigratiepartij AfD door op X te verkondigen dat alleen de AfD Duitsland nog kan redden. Afgelopen donderdagavond, zo’n zes weken voor de parlementsverkiezingen, hield hij een live-gesprek op X met partijleider Alice Weidel. Het was een teken van respect voor haar partij, waarmee Musk vanaf de andere kant van de oceaan een flinke bres sloeg in de muur om de AfD die de andere partijen in Duitsland koortsachtig overeind proberen te houden. In strijd met de waarheid noemde Musk Weidel „de leidende kandidaat om Duitsland te gaan leiden” (in de peilingen staat de AfD zo’n tien procentpunten achter op de CDU).
Afgelopen weken had Musk op X zijn pijlen al gericht op drie prominente vertegenwoordigers van de Duitse staat: bondskanselier Scholz („een incompetente dwaas die onmiddellijk moet aftreden”), president Steinmeier („een anti-democratische tiran”) en vice-kanselier Habeck („een verrader”).
‘De trol niet voederen’
Politici en media zien zich genoodzaakt steeds in te gaan op wat Musk agendeert. De vraag waar hij precies op uit is wordt daarbij nauwelijks gesteld, laat staan beantwoord. Gaat het hem echt om de politieke agenda van een partij als de AfD? Of wil hij in Europa vooral chaos zaaien, in de hoop zo af te komen van de door hem en de andere techbazen vervloekte regulering van sociale media en andere digitale bedrijven?
Musk is moeilijk ergens op vast te pinnen. Het jennen en sarren beheerst hij als weinig anderen. Toen de Canadese premier Justin Trudeau zijn aftreden had aangekondigd en sterk afwijzend reageerde op Trumps suggestie dat Canada zich bij de VS zou moeten aansluiten, kon Musk het niet laten Trudeau op X belachelijk te maken. „Meid, je bent niet meer de gouverneur van Canada, het kan niemand iets schelen wat je zegt.”
Politici en media zien zich genoodzaakt steeds in te gaan op wat Musk agendeert
De buitenlandse leiders proberen het hoofd koel te houden. Scholz pleitte ervoor niet te veel aandacht aan hem te besteden en „de trol niet te voederen”. Maar een effectief antwoord op Musks politieke agitatie hebben ze niet. „Wie zou tien jaar geleden hebben geloofd”, zei de Franse president Macron maandag hulpeloos, „dat de eigenaar van een van de grootste sociale netwerken ter wereld steun zou geven aan een nieuwe, internationale reactionaire beweging, en zich direct zou mengen in verkiezingen, onder meer in Duitsland?”
Musk zélf heeft geen enkel democratisch mandaat, ook niet in de Verenigde Staten, waar Trump hem een belangrijke rol heeft toegewezen bij het inkrimpen van het overheidsapparaat. Hij hoeft zich van niemand wat aan te trekken – en doet dat schijnbaar ook niet.
First Buddy
De enige die hem misschien aan banden kan leggen is straks president Trump. In enkele maanden is de tech-miljardair erin geslaagd zo’n nauwe band met Trump op te bouwen, dat hij in de media de informele titel ‘First Buddy’ heeft gekregen. Volgens een van de kleinkinderen van Trump is Musk inmiddels bijna deel van de familie en heeft hij „uncle status” bereikt.
Maar terwijl Musk – met heel veel goede wil – nu nog gezien kan worden als een nogal zelfstandig en onconventioneel opererende adviseur, dringt de vraag zich op of hij eigenlijk niet al machtiger is dan Trump. Musk heeft geen ambtstermijn die op zeker moment verstrijkt. Hij heeft zijn eigen massale aanhang en zijn eigen relaties met wereldleiders (verwacht van hem geen hatelijke tweets over de presidenten Poetin van Rusland, Xi van China, of kroonprins Mohammed bin Salman, de feitelijke heerser van Saoedi-Arabië).
Volgens een van de kleinkinderen van Trump is Musk bijna deel van de familie met „uncle status”
In 2023 schreef The New Yorker nog over „de schaduwheerschappij van Elon Musk”. Maar twee jaar later staat hij in het volle licht – een positie die hem goed lijkt te bevallen. Hij uit zich met een spervuur van berichten op X, vele tientallen per dag, vol grote woorden, grofheden en uitzinnige beschuldigingen – over politiek, games, de media (een van zijn favoriete mikpunten) en het ‘virus van het woke denken’ (een van zijn andere mikpunten). Met filmpjes van raketlanceringen, puberale grappen, hondenfluitjes naar extreemrechts en commentaar op ontwikkelingen in de pop-cultuur, waarvan hijzelf als cultfiguur inmiddels deel uitmaakt.
Musk is, met zijn raketten, satellieten (cruciaal op het slagveld in Oekraïne) en X, ook zónder Trump een geopolitieke speler van jewelste. Zo bezien heeft hij betere papieren om zijn stempel op deze tijd te drukken dan de president die hij geacht wordt te dienen.
