Afstraffing tijdens de Europese verkiezingen vergroot de ruziesfeer in de Duitse coalitie

Een belangrijke reden voor de impopulariteit van de Duitse coalitie onder kanselier Olaf Scholz (SPD) is dat de drie coalitiepartners constant met elkaar overhoop lijken te liggen en daardoor weinig aan regeren toe lijken te komen. Het resulteerde in een afstraffing door de kiezer afgelopen zondag. De SPD behaalde het slechtste resultaat ooit in een landelijke verkiezing (14 procent), de Groenen leverden ten opzichte van de vorige Europese verkiezing 8 procentpunten in (nu komen ze op 12 procent), de FDP bleef stabiel laag (5 procent).

Paradoxaal genoeg tonen de partijen zich sindsdien vastberaden om ‘meer profiel’ te tonen, om meer als autonome partij te worden gezien dan als onderdeel van die ongeliefde coalitie. En om dus nog meer vast te houden aan hun standpunten, tot nog minder compromissen bereid te zijn en om nog meer ruzie te maken.

Voor de Duitse regering komt de nederlaag op een ongunstig moment. In het najaar zijn er verkiezingen in de drie Oost-Duitse deelstaten Saksen, Thüringen en Brandenburg. In alle drie de deelstaten ligt de radicaal-rechtse Alternative für Deutschland (AfD) volgens peilingen aan kop. In het najaar van 2025 zijn normaal gesproken Bondsdagverkiezingen. Iedere partij voelt dus de druk om de slechte stemming om te draaien, desnoods met rigoureuze maatregelen. Steeds weer wordt gespeculeerd over de rol van Olaf Scholz binnen de SPD. Hij wordt nog niet openlijk afgevallen binnen zijn partij, maar sommigen binnen de SPD stellen steeds weer de vraag of hij wel de juiste kandidaat is om ook in 2025 als lijsttrekker aan te treden. Alleen al het stellen van die vraag is zo uitzonderlijk dat het onvermijdelijk aan Scholz’ autoriteit knaagt.

Begroting en sociale zekerheid

Op kortere termijn moeten SPD, de Groenen en FDP over de begroting van 2025 beslissen. De liberale FDP levert de minister van Financiën en heeft begrotingsdiscipline tot haar allerbelangrijkste principe verheven. De partij klampt zich des te verbetener aan dit thema vast nu electoraal succes onzeker is.

Bij de stembusgangwisselden ruim een half miljoen kiezers de SPD in voor de AfD

Voor de sociaal-democratische SPD daarentegen is sociale zekerheid het belangrijkste onderwerp. Partijvoorzitter Lars Klingbeil zei dat er iets „kapot zou gaan in dit land” als de FDP aan zijn harde spaarkoers vasthoudt. Klingbeil bracht belastingverhogingen in het spel, eveneens een taboe voor de FDP. Secretaris-generaal van de sociaal-democraten Kevin Kühnert kondigde maandag een hardere houding aan in de onderhandelingen. Er is geen scenario, aldus Kühnert, waarin zijn partij „een spaarbegroting goedkeurt ten koste van de sociale zekerheid”. Volgens Kühnert hebben teveel SPD-kiezers het gevoel gekregen dat de partij niet opkomt voor hun belangen.

Bij de stembusgang van zondag wisselden ruim een half miljoen kiezers de SPD in voor de AfD. 78 procent van de AfD-kiezers zei in een enquête zeer bezorgd te zijn de eigen levensstandaard in toekomst niet meer te kunnen behouden. Ook dat is een reden voor de SPD om geen grote concessies te willen doen op sociale zekerheid.

Hoeveel gaat naar defensie?

Ook de minister van Defensie, Boris Pistorius (SPD), moet zich aan Lindners spaarplannen houden. Pistorius wil ongeveer 6 miljard euro méér op de begroting van 52 miljard, maar Lindner weigert.

Deze week bezocht de Oekraïense president Volodymyr Zelensky bondskanselier Scholz in Berlijn. Foto Ebrahim Noroozi/AP

Nadat kanselier Scholz in februari 2022 de ‘Zeitenwende’ uitriep, investeerde Duitsland fors in zijn Bundeswehr – onder meer met een fonds van 100 miljard voor defensie. Duitsland haalt in 2025 de NAVO-norm van 2 procent. Maar voor Pistorius is het niet genoeg: hij herhaalt steeds weer dat Duitsland in 2029 klaar moet zijn voor een mogelijke oorlog op NAVO-grondgebied. Bovendien is er veel materieel aangeschaft, maar ook veel geschonken aan Oekraïne. Woensdag presenteerde Pistorius een plan voor een registratieplicht van alle achttienjarigen, die dan op basis van vrijwilligheid een half jaar in dienst zouden kunnen.

In de strijd die minister van Financiën Christian Lindner (FDP) binnen het kabinet voert, kiest kanselier Scholz tot nu toe Lindners kant. Maar ook uit de SPD klinkt steeds luider de roep om niet blind mee te gaan in de spaardrift van Lindner, en te investeren waar het nodig is. Het maakt Scholz’ positie er niet sterker op.


Lees ook

interview met de Duitse minister van Financiën Christian Lindner

Christian Lindner (FDP), de Duitse minister van Financiën, eind mei bij het Duitse parlement in Berlijn.

De Groenen verloren weliswaar het meeste van de drie partijen, maar lagen na de nederlaag toch minder op ramkoers dan de FDP en de SPD. De regering moet „vertrouwen terugwinnen”, zei co-voorzitter van de Groenen Omid Nouripour maandag, door „samen goed te regeren”. Onderdeel daarvan, meende Nouripour, is om meer achter gesloten deuren te onderhandelen en niet steeds openlijk te ruziën.

De begroting voor 2025 moet in juli klaar zijn. En of die nu openlijk wordt beslecht of niet: de regering-Scholz is in crisis, en zal de komende maanden vooral met zichzelf bezig zijn.